Authors/Abelard/dialectica/Pars 5

DE DIVISIONIBUS

Latin	English
PARS QUINTA	Part Five
DE DIVISIONIBUS ET DEFINITIONIBUS	On Divisions and Definitions
LIBER PRIMUS	Book I
DE DIVISIONIBUS	On Divisions
{INTRODUCTIO}	Introduction
Dividendi seu definiendi peritiam non solum ipsa doctrinae necessitas commendat, verum diligenter multorum auctoritas tractat. Quorum nos quidem aemulatores non ingrati eorum quoque vestigia studiose amplectentes ad tuam, frater, immo ad communem omnium utilitatem in eisdem desudare compellimur. Non enim tanta fuit antiquorum scriptorum perfectio ut non et nostro doctrina indigeat studio nec tantum in nobis mortalibus scientia potest crescere ut non ultra possit augmentum recipere. Quoniam vero divisiones definitionibus naturaliter priores sunt, quippe ex ipsis constitutionis suae originem ducunt, ut posterius apparebit, in ipso quoque tractatu divisiones merito priorem locum obtinebunt, definitiones vero posteriorem. Quae etiam qualiter divisionibus ipsis necessariae sint, non praetermittemus, quibus ita quoque adiunctae sunt ut eosdem terminos participent atque in eadem materia consistant; unde et recte earum tractatus coniunximus, de quibus deinceps disserendum est.	Not only does the very necessity of the doctrine recommend the skill of dividing and defining—many authorities treat it scrupulously. Being their grateful imitators also studiously following in their footsteps, we are compelled to exert ourselves in that skill for you, brother, nay, for the common benefit of all. For the perfection of the ancient writers was not so great that the doctrine is not in need of our effort, nor is knowledge able to grow in we mortals so much that it is unable to take on further improvement. Since divisions are naturally prior to definitions, (since definitions have the origin of their construction from divisions, so that it appears later), so too in this treatise divisions rightly take the prior place and definitions the later. Further, we ought not let go how definitions are necessary for divisions themselves, to which they are thus adjoined as they participate in the same terms and consist of the same matter, whence we rightly put together their treatises, about which must be examined later.
QUOT MODIS 'DIVISIONIS' NOMEN SUMATUR	In how many ways the word “division” is employed
Est autem multiplex significatio nominis huius quod est 'divisio'. Primo quidem et proprie divisio dicta est oratio in qua aliquid per aliqua dividi monstratur, cum videlicet vel partium eiusdem diversitatem vel significationum multitudinem aperimus, partium quidem sive divisibiles sint, tamquam species, sive constitutivae, quae proprie partes nominantur. Vocis autem multiplicis divisio secundum significationes fit, ut insequentibus apparebit. Est etiam 'divisio' nomen tam divisi quam dividentium. Est autem in hac divisione: 'substantia alia corpus, alia spiritus', substantia divisum, corpus autem et spiritus dividentia. Nomen autem dividentium in eo invenitur quod in Tertio Topicorum Boethius locum ab enumeratione partium a divisione esse dixit. Utriusque etiam, sive divisi sive dividentium, ponitur, {cum} in Libro Divisionum idem ait quod divisionibus iunctis una componitur definitio, sicut in sequentibus monstrabimus. Divisio quoque dicitur ipsa partium actualis vel intellectualis ƿ distributio. Unde idem in Divisionibus: "oportet, inquit, non omnia speculari quasi actu dividantur, sed quasi animo et ratione, ut vinum {aqua mixtum in vina} aquae mixta actu ipso dividimus: in vinum vero et aquam, ex quibus mixtum est, sola ratione: haec enim iam mixta separari actu non possunt."	There is, however, a manifold signification of the name “division”. First and properly, a division is said to be a “sentence (oratio) in which something is shown to be divided by other things”, namely when we reveal either the diversity of its parts or the number of significations, of parts they are either divisible just as species or constitutive, which are called proper parts. But the division of manifold sound follows their significations, as will be apparent in what follows. Further, “division” is the word for both the things divided and the dividers. And in this division: “some substance is body, other spirit”, substance is what is divided, and body and spirit are the dividers. The name of the dividers is found in the third book of the Topics where Boethius calls the locus from the enumeration of parts from division. Further, both “divided” and “dividers” is used when he says in the Book of Divisions that one definition is composed by divisions joined together, just as we will show later. Also division itself is said to be either an actual or intellectual distribution of parts. Whence he in Divisions says “it is necessary that all things are not seen to be as if divided actually, but as if by the mind and reason so that we divide wine mixed with water actually into wine mixed with water, but into wine and water (out of which comes the mixture) only by reason, for these mixtures are not able to be separated actually.”
Cum autem tot modis, aut fortasse pluribus, 'divisionis' nomen sumatur, de propria tantum ac prima significatione ipsius in praesenti nobis tractandum est, hoc est de orationibus ipsis per quas aliquid per aliqua dividi monstramus. De his namque tantum in Libro Divisionum Boethius intendit quarum terminos eosdem cum terminis esse definitionum, quas etiam orationes esse certum est, docuit. Inde etiam certum est divisiones de quibus intendit, sicut et definitiones, orationes esse, quod ait: "fieret autem omnis divisio omnisque definitio duobus terminis tantum, nisi indigentia quae saepe existit in nomine prohiberet." Hae vero orationes quas divisiones appellamus, multiplices sunt propositiones; cum enim dicimus: 'animal aliud rationale, aliud irrationale', duas hic comprehendimus propositiones, ac si videlicet diceremus quoddam animal rationale esse et quoddam aliud irrationale esse. Nunc autem eas divisiones quas Boethii auctoritas distinxit, nos quoque tractandas suscepimus. Si qua vero ex nobis ad doctrinam ponantur, non pigeat. Hic igitur omnium divisionum alias secundum se, alias secundum accidens esse dixit.	Since the word “division” is employed in all these or at least many of these ways, mostly concerning its proper and primary signification ought to be treated by us at present, and this is concerning the sentences themselves through which we show something to be divided by other things. For Boethius only intends to cover in the Book of Divisions those things whose terms he taught to be the same as the terms of definitions, which are certainly sentences. Thus it is also certain that divisions concerning which he attends are sentences just as definitions, since he says, “Every division and every definition is made from two terms most of all, unless....indigence which often exists in a word prevents it.” These sentences which we call divisions are complex propositions, for when we say “of animal, some is rational, another irrational”, here we understand two propositions as if we say a certain animal to be rational and a certain animal to be irrational. Now, however, these divisions which the authority of Boethius distinguished, we also took up to be treated. If some things should be added by us for the teaching, it should not be annoyed. Then he said of all divisions that some are per se and others per accidens.
DIVISIONUM DIVISIO	Division of divisions
Quae vero secundum se dicuntur, hoc modo subdividit, alias dicens esse generis in species, alias vocis in significationes, alias totius in partes. Quarum differentias ab invicem diligenter perquirit; earum quoque quas secundum accidens esse voluit, tres species ponit, cum videlicet vel subiectum in accidentia sua, vel accidens in subiecta, vel accidens per coaccidens distribuitur, quae per singula colligentur. Sunt itaque sex divisiones de quibus tantum Boethium egisse videmus, tres quidem quas secundum se esse dixit, tres vero secundum accidens. Secundum se autem istas dici arbitror ad distinctionem illarum quae accidentia recipiunt, sive in diviso, sive in dividentibus, ƿ sive in utroque. Quod itaque dixit 'secundum se', tale est ac si accidens excluderet sic: hoc est non secundum accidens. Sic quoque Porphyrius, cum differentias alias per accidens esse, alias per se diceret, nihil aliud in eo quod 'secundum se' dixit intellexisse dicitur, nisiquod eas per accidens inhaerere speciebus denegavit, quibus scilicet substantialiter insunt. Hae itaque divisiones per se, hoc est non secundum accidens, fiunt in quibus neque accidens cum subiecto neque cum coaccidente ponitur, ut sunt illae tres quas prius posuimus, de quibus primo loco nobis tractandum est.	Those things which are said per se he subdivides in this way, saying some are of a genus into species, others are of a sound into meanings, others of a whole into parts. He diligently analyzes their differences from one another, of those which he considers to be per accidens he posits three species, namely: when either a subject is distributed into its accidents or an accident into its subjects or an accident by co-accidents, which are collected by single cases. Thus there are only six divisions which we see Boethius pursue, three that he calls per se and three per accidens. But I think divisions per se are said for distinguishing those things which receive accidents either in the divided or in the dividers or in both. Thus what he says to be “per se” amounts to excluding the accident thus, i.e., it is not per accidens. Thus also Porphyry he says some differences are per accidens and others are per se, nothing else is said to be understood in what he called “per se”, except that he denies that differences per se inhere in species, in which they are of course substantially present. Thus these per se divisions, (i.e., not per accidens) are made in those things in which neither the accident is posited with the subject nor with the co-accident, so that there are those three kinds which we posited before about which we ought to treat in the first place.
Fit igitur divisio generis in species, quotiens genus per species suas dividitur hoc modo: 'substantia alia corpus, alia spiritus'; rursus 'corpus aliud corpus animatum, aliud inanimatum'; hic enim genera per species suas dividuntur; substantia quidem per corpus et spiritum, corpus vero rursus per animatum et inanimatum.	So a division of a genus into species is made whenever a genus is divided into its species in this way: “ substance is either body or spirit” or again “either body is animate body or inanimate.” For here genera are divided by their species, substance of course by body and spirit, body again by animate and inanimate.
Vocis autem ea divisio dicitur, quando vocis multiplicis diversae significationes aperiuntur, vel vox unum significans diversis modis quibusdam attribuit{ur}; vocis autem multiplicis diversae significationes ostenduntur, vel quando nominis aequivocatio demonstratur, vel quando multiplicis orationis intellectus distinguuntur. Vox autem aequivoca per res significatas hoc modo dividitur: "'canis' et latrabilis animalis nomen est et marinae beluae et caelestis sideris"; vel ita: "'amplector' et actionem significat et passionem". Multiplex quoque oratio in eos intellectus quos designat, hoc modo dividitur: haec oratio: 'mancipium defert pomum', et hunc intellectum designare potest quod puer deferat pomum, et hunc: quod pomum deferat puerum; etsi enim hic falsus sit, aeque tamen ex ipsa verbi constructione haberi potest. Vocis autem secundum modos divisio ita perficitur: 'infinitum aliud dicitur secundum tempus, aliud secundum numerum, aliud secundum mensuram'. Secundum tempus quidem dicimus {Deum} infinitum, cuius supernae vitae terminus secundum tempus inveniri non potest. Sic et mundum infinitum dicere possumus. Idem quoque secundum mensuram suae magnitudinis, quae a nobis comprehendi non potest, infinitus vocari potest; arena vero maris infinita secundum multitudinem sui dicitur. Cum autem diversis modis ista infinita dicantur, una tamen definitione de omnibus istis 'infiniti' nomen praedicatur, quae est huiusmodi: cuius terminus inveniri non potest sive secundum magnitudinem sive secundum multitudinem sive secundum tempus; unde hanc vocem Boethius non multa significare, sed multis modis, voluit.	It is said to be a division of sound when diverse meanings of a manifold sound appear or a sound signifying one thing is attributed in different modes. Equivocation of the word is demonstrated or when understandings of manifold sentences are distinguished. An equivocated sound is divided by the things signified in this way: “`canis' is both a word of barking animal and a sea monster and constellation in the heavens”, or again “`amplector' signifies both an action and passion”. A manifold sentence is divided in this way into the understandings that it designates: this sentence “mancipium defert pomum”, is able to designate this understanding: that the boy takes the fruit, and this: that the fruit takes the boy; for even if this should be false, it can be obtained by the same verbal construction. Division of sound is also performed following modes in this way: “`infinitum' is said following time, number, or measure.” We say that God is infinite following time, the end of whose celestial life cannot be discovered according to time. And we can say the world is also infinite. It can be called infinite following a measure or magnitude that we cannot comprehend. Sand of the sea is said to be infinite following its quantity. Although infinities themselves are said in diverse ways, the name 'infinite' is predicated of all of them with one definition, which is of this kind: whose end it is not possible to find either following magnitude or quantity or time; whence Boethius does not want this sound to signify many things but in many modes.
ƿ Totius vero divisionem fieri Boethius voluit quotiens totum in proprias partes dividimus, sive illae partes constitutivae sunt, sive divisivae. Partes proprie illae quoque quae divisivae sunt, appellantur quae tantum partes divisi sunt, non etiam species, ut Socrates et Plato hominis. Quod enim specialissimum est, speciem non continet. Sive ergo ita dixerimus: 'domus alia pars paries, alia tectum, alia fundamentum' sive hoc modo: 'homo alius Socrates, alius Plato', et sic de singulis, utramque divisionem a toto Boethius dicit; sed prima quidem ab integro fuit, secunda vero ab universali.	Boethius wants the division of a whole to be made whenever we divide the whole into proper parts, either those parts which are constitutive or divisive. Those proper parts are called divisive although they are only parts of the divided, but not species, as Socrates and Plato are of man. For what is most specific does not contain a species. Be it that we say either “of a house, one part is the wall, the other the roof, the other the floor”, or in this way “One man is Socrates, another Plato” (and so on for particulars), Boethius calls each a division of a whole, but the first was of an integral and the second of a universal.
Nunc autem positis exemplis de his tribus divisionibus quae secundum se dicuntur, ad alias tres transeamus, quas secundum accidens idem vocavit. Hae vero sunt huiusmodi, cum vel subiectum in accidentia vel accidens in subiecta sua vel accidens in coaccidentia dividitur; subiectum quidem in accidentia sua sic: 'corpus aliud album, aliud nigrum, aliud medio colore coloratum', et rursus: 'albedo alia clara, alia obscura'. Non enim in nomine subiecti solam substantiam quae sust{ent}amentum est omnium accidentium, accipimus, verum quamlibet essentiam quamcumque formam ita suscipientem ut praeter eam subsistere queat. Accidentis vero in subiecta hoc modo fit divisio: 'album aliud animatum corpus, aliud inanimatum'. Accidens autem in coaccidentia dividitur hoc modo: 'album aliud durum, aliud molle'. Nam et divisum et dividentia in eodem subiecto simul reperiuntur, in hoc quidem albedo simul et duritia, in illo vero albedo et mollities. Non enim aliter fit huiusmodi divisio, nisi eidem divisum et dividentia coaccidant. Omnium autem divisionum exemplis appositis singulas diligenter tractemus ac deinde earum communitates ac differentias annotemus.	Now with examples being posited concerning these three divisions which are called per se, we move on to the other three, which he calls per accidens. These are of these kinds, when either a subject is divided into accidents or an accident into its subjects or an accident into co-accidents. A subject into its accidents: “body is either white or black or colored with an intermediate color”, and again“ “whiteness is either clear or obscure.” For in the name “subject” we do not accept only a substance which is the support of all accidents, but any essence accepting any form so that it is able to exist beyond it. Division of an accident into subjects should be in this way: “white is either animate body or inanimate.” An accident is divided into co-accidents in this way: “Of white, some is hard, some is soft” For both the divided and dividers are discovered in the same subject at the same time: whiteness and hardness are at the same time in one thing, and whiteness and softness are in the other. For a division of this kind cannot be any other way unless the divided and dividers coincide in the same thing. With examples of all divisions brought in let us diligently treat particular ones and then we note the similarities and differences of each.
DIVISIO GENERIS	Division of a genus
Ac prior generis divisio occurrat, quam priorem inter divisiones secundum se computavimus. Genus igitur illud esse Porphyrius terminavit quod de pluribus specie differentibus, in eo quod quid sit, praedicatur; speciem vero id quod sub genere statim ponitur, aut de quo genus statim in quid praedicatur, hoc est in proximo loco. Nam etsi individua quoque generi supponantur ac de ipsis quoque etiam genera in quid praedicantur, quare species interiacent, primo loco de speciebus genera dicuntur ac proprie ac principaliter in species tantum proximas genus dividitur. Unde Boethio teste divisio generis ita describitur: distributio generis in proximas species. Cum autem generis in species distributio fit, ƿ non solum ipsa specierum nomina ponuntur, verum etiam definitiones ipsarum quandoque pro nominibus assumuntur; nunc etiam, ut Boethio placet, differentiarum vocabula aut negationem pro specie usurpamus. Definitiones quidem hoc modo: 'substantia alia substantia corporea, alia substantia incorporea'. Nam 'substantia corporea' definitio est corporis, 'substantia vero incorporea' spiritus. Differentiis quoque solis quandoque abutimur hoc modo: 'substantia alia corporea, alia incorporea'; modo etiam negatione sic: 'substantia alia est corpus, alia non est corpus vel est non-corpus'. Negationis enim vocabulum hoc loco ad infinitum quo{que} vocabulum extendit.	Let us start with division of a genus (which we counted first among the per se divisions). Porphyry calls a genus that thing which is predicated of many things differing in species in what it is, and a species that which is placed immediately below a genus or that of which a genus is predicated immediately in what it is, i.e. in the next place. For although individuals are subordinated to a genus and genera are also predicated of them in what it is, since species come between, in the first place genera are said of species and properly and principally a genus is only divided into its proximate species. Whence with Boethius as a witness division of a genus is described thus: a distribution of a genus into proximate species. However, when there is a distribution of a genus into species, the names of the species themselves are not only posited, but also their definitions whenever they are used instead of the names; now further, as suits Boethius, we usurp the words of differences or (its) negation instead of species. Definitions are in this way: “Substance is either corporeal substance or incorporeal substance”. For “corporeal substance” is the definition of body and of spirit “incorporeal substance”. We abuse the differences alone in this way: “Substance is either corporeal or incorporeal”, and we also abuse a negation in this way “substance is either body or is not a body” or “is non-body”. For a negative word extends the word in this place to infinity.
At vero numquam vel definitiones vel differentias vel negationes in distributione generis induci voluit nisi penuria nominum specialium compellente, quando videlicet ipsae species propriis nominibus non sunt designatae, sicut 'animata corpora et inanimata', 'rationalia animalia et irrationalia'. Sin semper nominibus specierum abundaremus, non esset locutio vel per definitiones multiplicanda aut per differentias aut negationes usurpanda. Cum enim vel vocabulum differentiae vel negationem pro specie ponimus, quae in ipsis proprie intelligi non potest, magna est in utroque vocis abusio. Nam 'rationale' quod a 'rationalitate' sumptum ipsam proprie significat, licet speciem tantum animalis nominet, quae est animal rationale, tamen specialis nominis sententiam plene non continet, cum materiam in sententia[m] non retineat, sed solam formam determinate significat{am}. Alioquin tantu[m]dem diceret 'rationale' quantum 'animal rationale'. Negatio vero, quae non solum in his quae sunt, verum etiam in his quae non sunt, consistit, quippe nullam ponit essentiam, immo scilicet specialem substantiam removet atque perimit, multo minus proprie pro specie sumitur. At vero definitionem non ita ex demonstratione significationis calumniari licet, sed magis ex prolixitate sermonis, quando scilicet pro simplici dictione tota fungimur oratione. Si enim ad significationem intendamus, melius explicatius res ipsa per definitionem quam per nomen demonstratur. Recte igitur secundum modum significandi definitio speciei pro ipsa specie ponitur, in qua et speciei materia et forma continetur, ac sicut in constitutione rei materia formaque conveniunt, ita in definitione ad rem ipsam denotandam bene coniunguntur nomen materiae et vocabulum formae hoc modo: 'substantia corporea', 'corpus animatum', 'animal rationale'. Sunt autem materiae nomina quae generalia sunt 'substantia', 'corpus', 'animal'; sumpta vero a differentiis 'corporeum', 'animatum', 'rationale', quae formas determinant. ƿ	But he never wants to introduce definitions or differences or negations in the distribution of the genus, unless compelled by want of the name of species, namely when those very species are not designated by proper names, just as “animate and inanimate bodies”, “rational and irrational animals”. But if we should overflow with names of the species, language must not be multiplied by definitions or be usurped by differences or negations. For when we posit either a word of a difference or a negation instead of a species, which cannot be understood properly in them, there is a great abuse in each sound. For “rational”, which, derived from “rationality”, properly signifies it, even if it only names a species of animal (rational animal). However, it does not completely contain the sense of the species name, since it does not keep the material in the sense but signifies only the form determinately. Otherwise he would only say “rationality”, instead of “rational animal”. Negation, which is not only in those things which are but also in those which are not, naturally doesn't posit an essence, nay it clearly removes the specific substance and destroys it, it is much less properly applied in place of a species. And it is not permitted to criticize a definition from a demonstration of its signification in this way, but more from the prolixity of the language, when we use a whole phrase instead of simple speech. For if we were to attend to the meaning, the thing itself is demonstrated through a definition better and more clearly than through the name. Therefore following this manner of signifying, the definition of the species is rightly set down in place of the species itself, in which the matter and form of the species is contained and just as in the constitution of a thing matter and form come together, so to in a definition the name of the matter and the word for the form are joined together in order to mark out the thing itself in this way: “corporeal substance”, “animate body”, “rational animal”. The names of the matter which are general terms (“substance”, “body”, “animal”) are derived from those are selected from differences (“corporeal”, “animate”, “rational”), which determine the forms.
Notandum vero est quod licet definitiones id quod de specie significant, manifestius faciant et explicatius quam vocabulum speciei, plura tamen fortasse in nomine speciei continentur quam in definitione, ut 'hominis' nomen, -- cuius haec est definitio: 'animal rationale mortale, -- non solum rationalitatem et mortalitatem determinat, verum etiam caeteras 'hominis' differentias, ut sunt bipes et gressibile; atque ideo quantum ad maiorem notationem specierum nomina necessaria, definitiones vero ad expressiorem determinationem quandoque sumuntur. In eo autem quod differentiarum vocabula atque ipsarum negationem in divisione generis Boethius venire voluit, tres oppositionis species huiusmodi divisioni aptavit, oppositionem scilicet contrariorum vel privationis et habitus seu etiam affirmationis et negationis; quartam vero oppositionem, quae relativorum est, omnino ab ea separavit.	It should be noted of course that even if definitions signify the what is of the species, making it more clear and explicit than the name for the species, but perhaps more things are contained in the name of the species than in the definition, as the name “man” whose definition is “mortal rational animal” determines not only rationality and mortality, but also other differences of man such as that they are biped and capable of walking; and for this reason as much as names of species are necessary for greater distinguishing, definitions are used at certain times for more distinct determination. But given that Boethius wanted the words for differences and their negations to go in the division of a genus, he applied three species of opposition to such a division, namely opposition of contraries, or privation and state, or further affirmation and negation. He separates the fourth kind of opposition, that of relatives, from this completely.
Cum enim praemisisset omnem generis divisionem per opposita fieri hoc modo: 'animal aliud rationale, aliud irrationale', non ita: 'aliud rationale, aliud bipes', quoniam 'rationale' et 'bipes' nulla oppositione distinguuntur ex qua contra se in eadem divisione ponantur, investigare coepit quae de oppositionibus quattuor huic divisioni congruerent. Ac prius eam aptavit quae in affirmatione et negatione consistit, quod tamen faciendum non esse dixit nisi maxima necessitate cogente, quando scilicet nec nominibus specierum nec differentiis abundamus. Magis enim differentiae nomen speciei affine est quam negatio, secundum id {scilicet} quod qualitatem significat, quae adveniens generi substantiam speciei constituit. Illae vero divisiones quae per differentiarum vocabula fiunt, et per contraria et per privationem et habitum fieri dicuntur. Fere enim omnes differentiae contrariae sunt, quae etiam nomine habitus et privatorio saepe designantur, ut sunt 'animatum' et 'inanimatum', 'sensibile' 'insensibile', 'mortale' 'immortale'. Nam 'privationis' et 'habitus' nomen non solum ad formas illas Boethius detorquet quas Aristoteles tamquam diversam omnino oppositione{m} a contrariis ponit, verum etiam ad vocabula extendit quae privatoriam particulam habent, et ad eorum opposita, quae etiam contraria dicuntur adinvicem, ut sunt 'animatum' 'inanimatum' etc. Relativorum vero oppositionem a divisione generis ideo separasse creditur quod nullae differentiae sunt relationes, immo omnes dicuntur qualitates nec bene 'accidens' pro specie ponitur, quod nihil in substantia speciei facit, cum non sit ei substantiale. Ipsa etiam quae relativa sunt, non ita sibi oppugnant ut non sibi quodammodo ƿ adhaereant ac de se ipsis quodammodo praedicentur. Nam et qui pater est, filius esse potest et qui magister est, discipulus. Unde recte contra se in divisione eiusdem generis poni possunt neque pro speciebus omnino disiunctis a se collocari. Sicut enim prohibemus dicere in differentiis: 'animal {aliud} rationale, aliud bipes, propter cohaerentiam quam habent ad invicem 'rationale' et 'bipes', ita nec convenit dici 'animal aliud pater, aliud filius', cum aeque idem et pater sit et filius secundum diversos.	For when he set out that every division of a genus is through opposites in this way: “animal is either rational or irrational”, not “[it] is either rational or biped”, since “rational” and “biped”are distinguished by no opposition from which they are put against one anoth in the same division, he begins to investigate which of the four oppositions fit with this division. But first he applied the opposition that consists in affirmation and negation. However he said it was not to be done unless with the most compelling necessity, namely when we do not have enough names of the species nor differences. For the name of the difference is more akin to the species than the negation, in the respect that it signifies a quality that belongs to the genus and constitutes the substance of the species. Those divisions which are made according to the words of differences are also said to be made according to contraries and according to privation and state. For nearly all differences are contraries, which further are often distinguished by the name of the state or the privation, as are “animate” and “inanimate”, “perceptive” and “imperceptive”, “mortal” and “immortal”. For Boethius turns the names “privation” and “habit” not only to those forms that Aristotle sets down as an altogether different opposition from contraries, but indeed he extends it to words which have a particle of privation and to their opposites which are called contrary to one another as are “animate” “inanimate” etc. It is thought that he separated the opposition of relatives therefore from the division of a genus because no differences are relatives, nay they are all called qualities and not set down well as accidents in place of the species, because it does nothing in the substance of the species since it is not substantial for it. Further, those things which are relatives are not opposed to one another so that they couldn't apply to themselves in some way and be predicated of themselves in a certain way. For someone who is a father can be a son and someone who is a teacher can be a student. Whence they can be placed contrary to each other in the division of the same genus and cannot be placed together in place of species since they are not at all distinguished by them. For just as we are forbidden to say in differences “animal is either rational or biped” because of the coherence that “rational and “biped” have toward one another, and so it is not fitting to say “animal is either father or son”, since the same guy is equally a father and a son in relation to different people.
Aut etiam si contingat genus per relativa dividi ita ut quibusdam adiectionibus maxima dividentium oppositio denotetur hoc modo: 'animal aliud pater tantum, aliud filius tantum, aliud utrumque, aliud neutrum', haec subiecti in accidentia divisio erit, non generis in species aut in talia quae bene pro speciebus ponantur. Non autem genus illud est quod relatio vel caetera in praedicamento Ad aliquid in species suas dividi prohibemus hoc modo: 'relatio alia paternitas, alia filiatio, vel alia, sed id tantum innuere voluit eas non ita pro speciebus in quibus insunt, poni quemadmodum differentiae quae eis substantialiter adhaerent atque eas ab invicem separant et omnino disiungunt.	Or further, if it happens that a genus is divided by relatives in a way that the greatest opposition of the dividers is marked off by certain additions in this way: “animal is either only a father, or only a son, or both, or neither”, this will be a division of a subject into accidents, not of a genus into species or into those things that can be rightly set out in place of the species. However, we do not prohibit a genus in the category of relation to be divided into their species in this way: “one relation is paternity, another filialness” or other things, but he only does not want to hint that they cannot be set in place of species in which they inhere as differences which are applied to them substantially and separate them from each other and distinguish them completely.
Nota autem quod, licet Boethius dixerit et oppositiones quattuor esse et genus per opposita separari, saepe tamen extra illas quattuor oppositiones generis divisio proponitur, cum videlicet species ipsae quae dividunt, nec contrariae sunt nec privatio et habitus nec relationes, ut sunt omnes substantiae species aut quantitatis atque aliae multae.	Note that, however, even if Boethius had said both there are four kinds of opposition and the genus is separated by opposites, often a division of a genus is proposed outside of the four oppositions, namely when the species themselves which divide are neither contraries nor privation and sate nor relations as are all the species of substance or of quantity and many others.
Ivuat autem nunc diligenter perquirere, {cum} dicitur divisio generis fieri per differentias atque in loco specierum differentiae poni dicuntur, utrum per differentiarum nomina ipsas {formas} specierum accipiamus an potius ipsa vocabula differentiarum intelligamus, quae a quibusdam sumi dicuntur in officio specialium nominum ac pro speciebus designandis usurpari, ut tantumdem 'rationale' valeat quantum 'rationale animal' ac tantumdem 'animatum' quantum 'animatum corpus', ut non solum formae significatio, verum etiam materiae teneatur in nominibus differentiarum. Quae quidem sententia W. magistro nostro praeualere visa est. Volebat enim, memini, tantam abusionem in vocibus fieri ut, cum nomen differentiae in divisione generis pro specie poneretur, non sumptum esset a differentia, sed substantivum speciei nomen pone{re}tur. Alioquin subiecti in accidentia divisio dici posset secundum ipsius sententiam, qui differentias generi per accidens inesse volebat.	However, it now helps to analyze diligently, since a division of a genus is said to be made by differences and differences are said to be set in the place of species, whether we accept the forms of the species through the names of differences or we understand better the words of differences, which are said to be derived by some in the service of the species name and are used in place of the species that needs to be designated so that “rational” is valid as much as “rational animal” and “animate” as much as “animate body”, so that not only the signification of the form but also of the matter is included in the names of the differences. This account is seen to prevail with our master W. For he wanted, I recall, to make such an abuse of the words that although the name of the difference is posited in the division of a genus in place of the species, it [=the species] would not be derived from the difference but the substantival name of the species would be posited. Otherwise it would be said to be a division of a subject into accidents according his account, since he wanted differences to inhere in the genus accidentally.
ƿ Per nomen itaque differentiae speciem ipsam volebat accipere; unde Porphyrius, cum de differentiis ageret: "per eas, inquit, genera in species dividimus." Ipsum etiam infinitum speciei in designatione oppositae speciei maiori abusione usurpabat, veluti, si dicatur: 'substantia alia corpus, alia non-corpus', 'non-corpus' in designatione tantum spiritus accipitur nec est infinitum in significatione, sed substantivum nomen et speciale. Unde Boethius: "necesse est autem {saepe} speciem negatione componere cum ea quam simplici nomine species." Volebat enim omnem divisionem secundum se iuxta auctoritatis propositam divisionem vel generis in species esse vel totius in partes vel vocis in significationes.	Through the name of the difference he wanted to get the species itself, whence Porphyry, when he discusses differences he says: “through them, we divide genera into species.” He also used the infinite <nomen?> of the species in the designation of the opposed species with greater abuse, as if it were said “substance is either body or non-body”, “non-body” is taken only to designate spirit and is not infinite in signification, but a substantival and species name. Whence Boethius: “However, it is often necessary to construct the species by negation when the species which with a simple name...” For he wants every per se division equally proposed by an authority to be either a division of a genus into species or of a whole into parts or of spoken sound into significations.
At vero nihil obest si in ea annumeratione divisionum secundum se non sint comprehensae huiusmodi divisiones quae vel in differentias {vel} in negationem factae adduntur necessitate postea incumbente, cum videlicet speciebus vocabula desunt. Sic enim et divisionem vocis in modos postea adiunxit, quam prius non connumeraverat aliis. Amplius si differentiarum vocabula vel infinita nomina in significatione noua usurparemus pro ipsis specierum nominibus, nullum pondus littera haberet, cum ipse Boethius in Libro Divisionum propter divisionem generis in differentias differentiarum naturam ita diligenter tractaverit, et ea definiat et quomodo cognosci queant, studiose requirat. Qui etiam cum in negatione specierum sententiam contineri negaret his verbis: "negatio per se nullam speciem facit; nam cum dico 'homo'" etc., adiunxit, cum de ordine eius divisionis loqueretur, prius affirmationem aut simplex nomen proferendum esse quam totam negationem aut infinitum nomen; "nam si prius, inquit, negatio dicta sit," etc.	But indeed nothing is harmed if in that enumeration of per se divisions those kinds of divisions are not included which, being made into differences or into negations are added after this by the cumpulsion of necessity, namely when words for species are wanting. For in this way he also added later a division of spoken sound into modes which he had not previously enumerated with the others. Even more so if we usurp new words of differences or names that are infinite in signification in place of the names of the species, the letter would not hold any weight, when Boethius himself in the Book of Divisions had treated the nature of differences diligently because division of a genus is into differences, and he defines them and eagerly searches how they can be known. Further when he refuses to embrace this belief in the negation of species with these words: “A negation per se does not make a species, for when I say `man'”, etc, he added when he spoke about the order of the division, that an affirmation or simple name is preferably earlier to a total negation or infinite name: “for if the negation should be said first”, he said, etc.
At vero si ipsum etiam infinitum nomen specialem teneat significationem, quare propter facilitatem intellectus illud prius proferendum est quam istud, cum nihil significatio istius ad significationem illius attineat, quia omnino diversam speciem ponit? Amplius: saepe etiam ipsa oratio in divisione generis venit, sicut infinitum nomen. Sicut enim dicimus: 'animal aliud homo, aliud non-homo', ita etiam proponimus: 'animal aliud est homo, aliud est non-homo'. Nullo tamen modo oratione negativa speciem volemus intelligere. Dicimus itaque infinitum nomen sive totam negationem non ita pro speciebus poni ut in ipsis significationem ƿ specialium nominum intelligamus, sed ita ut ibi posita intelligantur ubi specialia nomina, si haberentur, ponerentur. Idem et de nominibus differentiarum sciendum est, ut non quidem substantiva, sed sumpta a differentiis sumantur, posita tamen loco specierum. Oportet enim in eadem significatione vocabula differentiarum sumi in divisione generis in qua significatione ipsa in definitione speciei ponuntur, cum scilicet nomini generali adiacent. Sic enim ex divisionibus generis in differentias Boethius definitiones specierum desce{n}dere docuit, ut diviso generali nomini dividens differentiae vocabulum copuletur.
Unde ipse in Primo Divisionum cum eamdem divisionum et definitionum materiam esse ostenderet: "in eodem, inquit, divisionis et definitionis ratio versatur, nam divisionibus iunctis una componitur definitio," id est coniuncto uno de vocabulis differentiarum dividentibus diviso nomini generis una fiet definitio speciei . "Quaecum{que} enim, inquit, ad generis divisionem sumenda non sunt; neque ad definitionem speciei sunt commoda: omne enim quod ad divisionem generis natum est, idem ad definitionem speciei rectissime congregamus." Sed hoc quidem de his divisionibus dixit quae in differentias fiunt, non de his quae sunt per species; species namque in definitione speciei non venit, nisi genus quoque fuerit. At vero differentiae quaecumque genus dividunt, eaedem quoque speciem definiunt. Unde etiam Porphyrius, cum de huiusmodi differentiis loqueretur: "quoniam ergo, inquit, eaedem differentiae aliquo modo quidem acceptae sunt constitutivae, aliquo autem modo divisivae, specificae omnes vocantur; et his maxime opus est ad divisiones generum et definitiones specierum, sed non his quae sunt secundum accidens."
Si quis autem opponat, cum genus per differentias dividimus, ipsam divisionem subiecti in accidentia omn{ino posse dici}, potest dici eam tantum divisionem a Boethio subiecti in accidentia vocari quae in pura fit accidentia, nulli videlicet speciei divisi{m} substantialia; aut potius, sicut in nostra fixum est sententia, nullo modo inter accidentia differentias admittamus. Quod autem Porphyrius per differentias genus in species dividi dixit, secundum eam dictum est sententiam qua naturam generalem in species redigi atque distribui per susceptionem ƿ differentiarum realiter voluit; aut potius per differentias genus in species dividi voluit, cum earum vocabula adiuncta nomini generis speciem designant atque definitionem speciei componunt, hoc modo: 'animal aliud rationale animal, aliud irrationale animal'. Cum autem genus aut in species aut in differentias solvitur, non in posteriores sed in superiores dividendum est; ut enim supra meminimus, divisionem generis determinant distributionem in proximas species. Porphyrius tamen animatum quoque et inanimatum, sensibile et insensibile divisivas substantiae differentias vocavit. Quaecumque enim divisivae sunt inferioris, et superioris. Sed quaecumque constitutivae sunt superioris, constitutivae sunt inferioris; sic quoque et quaecumque species inferioris sunt, et superioris, et quaecumque genera superioris sunt, et inferioris speciei genera erunt.
Proprie tamen genus in proximas tantum vel species vel differentias dividitur. Quaecumque enim magis sunt proximae, magis sunt naturaliter affines et ad demonstrationem generis magis utiles. Si autem genus semper vel in proximas species vel in proximas differentias divideretur, omnis divisio generis, sicut Boethio placuit, bimembris esset. Voluit enim ut unumquodque genus duas in natura proximas species {haberet} quibus sufficienter haereret, quarum nomina si haberemus, omnis divisio generis semper in duas species compleri posset; sed hoc interdum fieri nequit, cum nominibus specierum non abundamus.
Hoc autem ad eam philosophicam sententiam respicit quae res ipsas, non tantum voces, genera et species esse confite[n]tur; sed ad haec, memini, obiectionem de relatione habebam. Si enim in omnibus id contingit generibus, ut duabus proximis speciebus contineantur, utique et ad aliquid duabus proximis speciebus comprehenditur quibus sufficienter dividitur. Licet enim earum nomina non habeamus, in natura tamen rerum non minus consistunt, sed ad supremum genus non possunt {referri}. Quippe id quod omnibus relativis prius est, genus omnium est; simul cum ipsis non est; unde nec relativum est ad ea; omnia enim ad aliquid simul esse natura Aristoteles in Praedicamentis docuit. Ex eo quoque ad ipsum referri non possunt duae illae species, quia eiusdem diversa non possunt esse relativa, sicut nec contraria, nec privatio eius{dem} vel habitus, nec affirmationes propriae vel negationes multae erunt eiusdem, sed, ut in Libro Periermenias dictum est: "una tantum unius."
Sed nec ad subiectas species referri possunt. Si enim aliqua ƿ illarum specierum ad inferiores specierum {ad} aliquid referatur, itaque vel ad sibi suppositam vel ad suppositam alteri. Sed ad suppositam sibi non potest, cum prior in natura sit ut genus. Quodsi haec ad speciem illi suppositam et illa ad speciem isti suppositam referatur, necesse est alteram altera priorem et posteriorem esse in natura. Quo{d} enim prius est vel posterius aliquo eorum quae natura simul sunt, altero quo{ que} prius esse vel posterius necesse est. Haec autem specierum, secundum id[em] quod genus est relativi speciei coaequaeuae, prius est ipso, et tamen prior est quoque coaequaeva specie, et eodem modo illa {e}converso prior ista, ut scilicet quaelibet altera prior sit ac posterior in natura ac se ipsa etiam; quod quidem facilius apparebit, si praedicamenti collectionem litteris designemus ordinemque ipsius tali figura distinguamus. Si itaque hinc C et D, illinc vero B et L relativa ad se invicem fuerint, cum B prior D fuerit tamquam specie sua, D vero simul cum C suo relativo erit, utique et B C praecederet; quare et B speciem ipsius et suum relativum; unde et se ipsum. Amplius manifestum est secundum hanc relationem una inferiorum specierum destructa totum perire praedicamentum, ut si D destruatur, tam B quam C necesse est interire, quae totum generalissimum comprehendunt; B quidem genus suum necessario perimit, C scilicet relativum ipsius, id est {si} L destruat, proprio relativo, C scilicet, destructo, quod L genus erat, L necesse est per ipsum perimi, cum suum sit relativurn. Itaque D perempto tam proxima genera quam sumptum perimitur. {Cum enim D relativum sit ad C, destructum destruit ipsum. Sed rursus C, cum sit genus L, perimit L, quod erat relativum ad B, et ita B quoque interimit. Itaque D destructo tam B quam C destruitur, et ita relatio}. Sed ante B et C ad se invicem referri dicamus, quod verius videtur, et singula alia coaequaeua ad se; {caeteraeque omnes coaequaeuae species sub generibus suis ad se invicem referantur} ut D et F inter se et rursus G et L, similiterque alia, si qua sunt coaequaeua, {sub inferioribus generibus} invicem referantur.
Iam una existente specierum ad aliquid, omnes oportet simul existere, ut cum D existat et B suum genus necessario existit; B vero existente necesse ipsius relativum C consistere; C autem non consistet nisi per aliquam suarum specierum quae, quia alii relativa est, per se subsistere non potest, sed et aliam necesse est existere. Una itaque existente specierum ad aliquid omnes alias existere continget; quod apertissime falsum est; ƿ neque enim alicuius alterius speciei existentiam exigit praeter eius cum qua simul est et ad quam refertur; neque enim pater seruum vel discipulum esse exigit, sed tantum filium. {Si vero cum a proximis speciebus ad aliquid ad individua sua descendimus per genera subalterna vel species, non coaequaeuae species eiusdem generis inter se referantur, sed species unius dividentium generum ad species alterius sub eodem genere positorum, sicut animati et inanimati species inter se, oportet duabus speciebus existentibus omnes alias existere. Si vero species proximae speciei ad species alterius referantur, sicut species corporis ad species spiritus, non est hoc necesse.} Nota itaque huius praedicamenti generalissimum duabus contineri speciebus; aut nos itaque in his ultra quam oporteat subtiles sumus, aut, si auctoritatem saluam conseruemus, non ad omnium praedicamentorum genera respexit. Sicut et in eo quod de speciebus in multis operibus suis confirmat --omnem scilicet ex materia generis per formam differentiae constituit, quod propter infinitatem specierum in omnibus teneri non potest; sed ad Substantiae praedicamentum illud referendum est -- sic et istud fortasse.
Atque haec quidem ad tractandas proprietates divisionis generis sufficiant.
TOTIUS
Sequitur autem ut divisionem totius in partes tractemus, quae secundum obtinebat locum inter divisiones secundum se; 'totum' autem aliud secundum substantiam, aliud secundum formam, aliud secundum utrumque dicitur. Totum autem secundum substantiam aliud secundum comprehensionem quantitatis, quod dicitur integrum, aliud secundum diffusionem communis essentiae, quod universale est; ut cum species suis distribuitur individuis hoc modo: 'homo alius hic, alius ille'. Quorum quidem totum secundum substantiam ipsa recte dicitur, cum tota ipsorum ipsa sit substantia; sed non ita genus specierum; quippe praeter genus etiam differentia speciei inest in substantia, sed post speciem nihil est quod in substantia individui veniat. Unde ipsa totum recte individuorum dicitur, quorum tota est substantia; unde et Porphyrius ait ipsa individua speciei partes dici, non species; hoc autem totum universale esse apparet quod de singulis praedicatur partibus, integrum autem minime, sed de omnibus simul collectis, ut haec domus de his parietibus et hoc tecto et hoc ƿ fundamento simul acceptis. Hoc autem quod integrum est, universale non potest esse, quippe partes in quantitate universalitas non habet, sed in suae communitatis diffusione permulta de quibus singulis praedicatur. Integrum autem singularem ad se praedicationem habet, ut Socrates qui ex his est compositus membris. Quod autem Plato, sicut in Isagogis suis Porphyrius meminit, in specialissim{a a generalissim}is descendentem quiescere iubeat, ne usque ad individua divisionem porrigat, non quantum ad naturam dictum est, sed quantum ad individuorum multiplicitatem ac permutationem, quorum quidem subsistentia generationi ac corruptioni subiecta est, nec eam habet permanentiam quam universalia tenent, quae quidem existere necesse est quolibet ex his individuis quibus diffusa sunt, existente. Infinitas autem ista quam non facit natura rerum, sed nostra inscientia atque existentiae mobilitas in his quidem diu persistere non possunt individuis, ut in primis animalium subiectis aut immobilium accidentium individuis divisionis impedit actum, non naturam. Posset enim natura pati ut et ea quae permittantur individua nostram exspectarent divisionem et nostram haberent cognitionem. Quod autem divisionem per specialissima reliquit cum ipsa infinita videantur, cuncta simul consideremus, ideo factum secundum pluralitatem suam arbitror quare, ut et Boethius voluit, secundum unamquamque divisionem duae sufficiunt species ad genus proximum dividendum, sed non duo individua; sed quantumcumque sunt, apponenda sunt, quippe aequaliter a sua distant specie quorum ipsa, ut dictum est, tota est substantia. Hanc igitur etiam divisionem quantum ad naturam nobis Boethius tradidit, cum omnium divisionum doctrinam exsequeretur quam Plato relinquendam esse ex actu ipso individuorum dixerat.
Horum autem totorum quae integra sive constitutiva dicuntur, alia sunt continua, ut haec linea quae continuas habet partes, alia non, ut hic populus, cuius partes disgregatae sunt; horum autem totorum divisio non ita eodem casu, id est nominativo, profertur quo divisio universalis. Quod quidem illud impedit quod ad singulas partes praedicationem, quae nominativo fit, non habet id quod est integrum, sed ita eam proferri genitivo convenit: 'huius lineae alia pars est haec lineola, alia illa' vel 'huius populi alia pars hic homo, alia ille'. In quibus quidem secundum constructionem divisionis universalium non ipsam lineam, sed partem lineae per hanc et per illam dividi dicunt, quasi sit divisio universalis totius, secundum id scilicet quod pars lineae de ƿ singulis illis partibus habet praedicari ac talis fit forma constructionis: 'pars huius lineae alia est haec, alia illa'. De hac enim per se ac de illa pars lineae enuntiatur. Sed in omnibus sensus atque intentio magis est insistendus quam verba. Non enim attendimus partis praedicationem ostendere, sed totius compositionem, quam quidem monstramus cum hanc rem illius partem esse et illam ostendimus, etiam si formam divisionis per aliud et aliud non componamus, sed ita proferamus: 'haec et illa lineola sunt partes huius lineae'. Unde et Boethius in Libro Divisionum totius fieri divisionem dicit, cum hominis partes esse Catonem, Virgilium et alios dicimus, ad sensum potius quam ad verba respiciens.
In his quidem totis unitas naturae consistere non potest, in quibus partium disgregatio contingit. Neque enim res una est in natura hic populus, sed naturaliter plures, tot videlicet quot sunt ibi homines. Hanc enim totalitatem sola facit rerum pluralitas, non aliqua rerum secundum eamdem substantiam compositio. Neque enim eadem substantia ex diversis animalium substantiis constitui potest in natura, ut haec membra in Socrate, aut coniungi hominum quoque operatione, ut haec ligna vel lapides in fabrica huius domus. Horum autem totorum partes quae sola facit pluralitas, non necesse est eidem generali substantiae supponi. Haec namque albedo et hic digitus in uno toto conveniunt; alterum tamen substantiae et alterum qualitati supponitur. Illas autem partes quae in una compositi sui natura uniuntur, eidem generi supponi necesse est; quippe una potest esse substantia quam materialiter naturae omnino discretae constituant nec eidem supponi generalissimo unum necessarium est in natura, cum nulli possi{n}t ap{t}ari praedicamento, quae in rerum natura omnino sunt discreta. Ac fortasse in his quoque totis quae nostra componit operatio aut ipsa natura disponit, sed non unit in substantia, ut de pu{n}c{t}is tenemus quae lineam faciunt, partes omnes eiusdem generis esse contingit. Sicut autem divisio generis non per quaslibet species suas recte fiet, sed per proximas, sic nec divisio totius per quaslibet partes suas propria erit, sed per principales. Si quis enim orationem per syllabas aut litteras diviserit, quae primo loco partes partium sunt, id est dictionum, non recte fecisse videbitur, sed naturalis ordo est ut unumquodque per illa dividatur quorum conventu statim efficitur; oratio quidem per dictiones, hae vero per syllabas, syllabae autem per litteras. Neque enim syllabae vel litterae orationem primo loco constituunt, quod etiam ex significatione eius, quam ex se, cum ƿ significativae non sint, non uniant, liquidum est. Quae quidem significatio ex partibus ipsis in oratione contingit, id est dictionibus, quae sunt nomina aut verba.
Est autem quaestio quas principales, quas secundarias partes vocari conveniat; alii enim secundum constitutionem, alii secundum destructionem has considerant. Hi namque eas principales vocant quae partium partes non sunt, sed tantum totius, ut in hoc homine animam et corpus, quibus coniungitur, vel in hac domo hunc parietem et hoc tectum et hoc fundamentum. Qui vero principalitatem secundum destructionem considerant, dicunt eas tantum principales esse quae substantiam totius destruunt, ut caput, quod abscisum hominem perimit. Substantiae vero destructionem ideo considerant: ad quantitatis totius diminutionem cuiuslibet partis destructio sufficit, ut si hic etiam unguis pereat, quantitas Socratis corporis eadem remanere non potest, cum tanta iam non sit quanta prius erat. Sicut enim per adiunctionem cuiuslibet totum crescit, sic per eius substrationem diminuitur. Cum autem ungue adempto quantitas corporis eadem non remaneat, Socraticae tamen essentia substantiae non videtur mutata; adhuc enim et homo et Socrates dicitur. Sed non omnia illa quae prius erant, secundum quantitatem esse contingit, id est unguem cum caeteris omnibus partibus.
Sed nunc quidem utramque sententiam perquiramus. Hi quidem {qui} principales partes eas solum vocant quae partium partes etiam sint, miror quare parietem aut tectum aut fundamentum principales partes appellent. Nam si 'domus' bifariam divisionem consideremus, ut illinc fundamentum per se partem unam constituamus, hinc autem alteram partem ponamus parietem simul et tectum et fundamentum, inveniemus aut parietem aut tectum partes partis. Sic quoque etiam quolibet composito quamlibet principalem partem secundum aliquam divisionem possumus habere secundariam, ut in hoc etiam homine, si hunc pedem per se unam partem dicamus et residuum corpus cum anima alteram accipiamus, aut quamlibet secundariam principalem, ut hunc pedem qui nullius partis secundum hanc divisionem pars invenitur. Contingit itaque secundum diversos constitutionis respectus eiusdem compositi partes et secundarias esse et principales et quaslibet utrumque habere.
Illi autem qui secundum totius destructionem in substantia principalitatem accipiunt, saepe partes quoque partium inter principales recipiunt, ut caput, quod pars est corporis hominem ex anima et corpore coniunctum constituentis. Sed utrum omnes partes destructae suum etiam {in} substantia destruant totum, prius est inspiciendum. Quod ƿ utique videtur, ut quislibet lapillus huius parietis destructus hanc domum in substantia quoque destruit. Si enim hic lapillus non est, haec domus quae ex ipso constat, in sua substantia non remanet, quippe nec existit; si autem ideo non existit, nec suam retinet existentiam. Quod autem hoc lapillo destructo haec domus non sit quae ex ipso constat, clarum est, si prius quid per 'haec domus' accipiatur, discernamus. 'Haec itaque domus' nihil aliud accipitur quam omnes partes eius insimul acceptae. Cum autem et in partibus eius hic lapillus [non] contineatur, oportet hanc domum esse hunc lapillum et omnes simul alias partes. Qui ergo existentiam huic domui attribuit, profecto eamdem huic lapidi et omnibus aliis simul partibus concedit; quippe nihil aliud est haec domus quam hic lapis et caeterae simul partes omnes. Cum itaque haec domus existat, oportet hunc lapillum et caeteras omnes simul partes. Quod si haec omnium collectio simul est, profecto et hunc lapillum necesse est esse. Si enim hic lapillus non est, non est omnium collectio, id est huius lapilli simul et caeterorum. Si itaque haec domus est, et hic lapillus. Unde si hic lapillus non est, haec domus non est.
Nunc autem dicimus quod si hic lapillus auferretur, in residuis partibus domus non remane{re}t, sed non haec quae scilicet exillo lapillo et caeteris partibus constaret; quae quidem singularis domus constituta fuerat ex partibus, et secundum omnium partium compositionem haec fuerat dicta. Ubi autem huius domus substantia, quae in tota ipsius materia est, non remanet, et ipsam domum in substantia necesse est perimi. Neque enim amplius dici poterit 'haec domus est' de ea quae prius erat, id est de collectione huius lapilli et caeterarum simul partium, sed de collectione tantum reliquarum partium; quae quidem collectio ab alia prorsus quae prius erat, diversa est, veluti pars a toto in cuius quantitate clauditur. Illud enim quod modo haec domus dicitur, pars fuerat prioris domus.
Sic itaque ostensum esse arbitror ut si hic lapillus non est, haec domus non est, id est hic lapillus et simul caeterae partes quae in eius constitutione ponuntur non existunt; et bene hanc domum non esse apparet destructo hoc lapillo, cum nulla res haec domus esse monstrari possit, id est hic lapillus et caeterae partes. Sed fortasse dicitur remoto hoc lapillo et per se existente extra coniunctionem domus -- neque enim substantia corporis omnino adnihilari potest --, haec domus, quae prius erat, esse, id est hic lapillus et quae cum eo fuerant partes existere; quod quidem nec nos negamus. Sed non ideo hanc domum esse contingit. Neque enim haec domus dici poterunt quibus compositio domus defuerit, nec ut haec domus sit, materiae sufficit existentia; iam enim ante ƿ fabricationem ipsam domus possent vocari ligna ipsa et lapides; sed formae quoque necessaria est compositio.
Non itaque consequitur ut si haec ligna et lapides existant, haec domus existat, nisi scilicet secundum compositionem quae in dispositione partium est, maneant. Quam quidem compositionem, cum sit omnium simul partium, necesse est mutari qualibet partium ablata. Videtur quoque et ex natura principalis partis demonstrari ut hoc lapillo destructo domus quoque ipsa omnino destruatur, hoc modo: si enim hic lapillus non fuerit, non erit illud cuius ipse est pars principalis, quo toto scilicet perempto necesse est et illud perimi cuius et ipsum erat pars principalis. Quo iterum destructo illud quoque destrui necesse est cuius haec etiam pars principalis fuerat totiensque ex singulis partibus destructis tota ipsa quae principaliter componunt, continget destrui, donec ad destructionem parietis perveniatur; quo quidem interempto domum necesse {est} perimi. Sic itaque qualibet parte cuiuslibet compositi ablata totum necesse est intercipi. Unde omnes secundum destructionem principales esse convenit.
Sunt tamen qui huic novissimae argumentationi resistere conantur tali ratione: cum dicimus, inquiunt: si hic lapillus non est, hoc totum ipsius non est cuius scilicet est pars principalis, veluti hi duo lapides, ex natura partis, et etiam principalis, consequentiae firmitas constat et hi duo lapides secundum totius naturam comprobantur. Cum autem ex eis ad aliud totum ipsorum procedo, non ex ipsis quasi toto, sed quasi partibus, totum infero, cui quidem inferentiae constantia videtur supplenda, haec scilicet: 'cum sint partes et principales'; secundum hoc enim quod prius sequebantur, ut totum tantum accipiebantur; secundum autem hoc quod antecedunt ad aliud, ut pars considerantur. Cum autem non omne totum partem contingat esse, quippe in infinitum substantia cresceret, id quod ut totum prius accipiebamus in consecutione ut ad aliud antecederet simul, hac scilicet constantia: quod sit pars. Ubi autem constantia {non} interseritur, extremorum coniunctio non procedit.
Sed hi nimirum miror quare in his consequentiis: si est homo, est animal si est animal, est substantia concedant amplius extremorum coniunctionem. In priori namque consequentia 'animal' ut genus sequebatur, in posteriore vero ut species antecedit, cui quidem secundae consequentiae constantia secundum ƿ eorum rationem oportet suppleri, cum videlicet non omne genus sit species, hanc scilicet constantiam: 'cum sit animal species substantiae'; quam tamen nec ipsi nec alii apponendam censent. Sic nec in suprapositis rationabiliter apponi constantia videtur, cum medius terminus ex duabus inferentiae habitudinibus suis aeque et consequi ad illud et antecedere possit ad istud. Constat itaque et ex argumentatione novissima qualibet partium destructa totum quoque ipsum necessario destrui, ut scilicet omnes partes principales esse confiteamur, si vim quoque destructionis in substantia pensemus. Sicut enim ungue Socratis ablato quantitas quaedam in residuo corpore manet, sed non ea tota quae prius in toto fuerat, sic quoque substantia remanet, sed non ea tota quae prius exstiterat, cuius videlicet pars unguis ademptus exstiterat. Non itaque magis quantitatem ex ungue destrui contingit quam substantiam, cuius quidem substantiae unguis ipse pars fuerat.
Sed quid dicemus, si ex cuiuslibet partis destructione totius substantiae sequitur interitus, cum ungue perdito aut tota etiam manu vel pede Socratem remanere viderimus et in ipso adhuc hominis integram substantiam permanere? Non itaque hic homo in omnibus suis partibus simul consistere videtur, sed in his tantum praeter quas reperiri non potest; alioquin aequivoca eius praedicatio per diversa tempora videbitur secundum augmenta corporis sui vel detrimenta. Si enim omnium simul quae in homine modo sunt, 'Socrates' aut 'hic homo' nomina fiunt, cum dicitur hoc corpus hic homo esse, omnia quae in eo sunt praedicabuntur. Si vero ungue adempto vel pede absciso hic homo de residuo corpore enuntietur, non eadem praedicatio fuerit substantia iam diminuta nec huius hominis substantia quae prius erat ea quae modo est poterit dici, id est haec manus cum reliquo corpore reliquum corpus esse. Sed cuius auctoritas manum quoque ipsam animalis partem esse non annuat, cuius sensum maxime per ipsam exercemus, aut linguam hominis, cuius officia nostram profitemur humanitatem et discretionem ostendimus, aut manum {etiam} ipsam, quae etiam in nobis {a} caeteris animalibus differentiam facit. Oportet itaque ut manu quoque ablata hic homo qui prius existebat, non maneat; unde quicumque manum abstulit aut quamlibet hominis partem, homicidium perpetrasse videtur. Sed fortasse non quaelibet hominis destructio homicidium dicitur, sed illa tantum quae animam sede sua expellit; est enim homicidium hominis interfectio, interfectio autem fieri non potesi nisi expulsione animae.
Nunc autem utraque de principalitate partium sententia cassata quid nostro praeluceat arbitrio supponamus. Principales itaque partes, ƿ ut supra notavimus, nobis appellari videntur quarum ad se coniunctionem totius perfectio statim subsequitur, ut tecto {et} fundamento aut pariete coniunctis, domus statim perficitur, sed non ita eorum partibus compositis; etsi enim in tecto omnes partes eius iam sint dispositae ac similiter in pariete aut fundamento, deest tamen ad perfectionem domus compositorum et parietis, tecti et fundamenti ad se invicem coniunctio, quorum quidem conventus domus perfectionem statim reddit.
Libet quorumdam totorum et partium naturam inspicere quae superioribus adversa videtur, cum quibus tamen eiusdem proprietatis in eo conceduntur quod integra dicuntur, ut sunt tota temporalia, velut haec dies quae ex his duodecim horis componi dicitur et ad eas totum constitutivum esse. In hoc autem toto econtra dicitur esse quantum ad alia integra, in eo scilicet quod quaelibet pars eius ipsum ponit et ipsum destructum quamlibet partium suarum destruit. Si enim prima est, et dies esse dicitur, unde et si dies non fuerit, prima esse negabitur; horum enim totorum existentiam quae partes permanentes non habent, ut in orationibus et temporibus contingit, non possumus secundum omnes partes simul accipere; quippe cum ipsae simul numquam sint sed sibi succedant, unde tantum secundum partium ipsarum existentiam totorum dimetimur essentiam.
Et orationem quidem in ultimae litterae prolatione, qua etiam tantum significationem suam habet, existere dicimus, diem esse autem qualibet suarum partium existente, sive scilicet prima sive tertia sive sexta seu nona aut quolibet ipsarum momento permanente. Sed si significationem diei vel orationis recte teneamus, nullo tempore diem esse proprie et vere dicimus vel orationem, quippe nullo tempore duodecim horae sunt, quae dies dicuntur, vel plures simul dictiones, quae oratio dicuntur. Non enim si diversi simul homines plures proferant dictiones, oratio poterunt dici, nisi sibi in prolatione succedant ad intellectum orationis perficiendum; neque enim videntur a diversis prolatae litterae vel dictiones ad unius orationis intellectum coniungi, sed casu proferri ab his quorum intellectus diversi fortasse fuerant; nec quando simul proferuntur, bene singularum significatio discernitur; sic et in die parte{s} sibi in eodem subiecto succedentes accipi oportet, non hanc primam et illam quae in eo deest vel in illo simul, sed hanc quae praeteriit consequentibus aliis horis circa idem subiectum; alioquin diem totum compleri in singulis horis diceremus, secundum id scilicet quod multae primae insimul acciperentur in una die vel multae tertiae, circa ƿ quidem diversa subiecta.
Ac iam quidem Aristoteles salvari non posset, qui in partibus temporis continuationem recipit sine permanentia, in oratione autem neutrum. Contingeret namque econtrario prorsus in partibus temporis, ut videlicet permanentiam haberent sine continuatione. Quia enim subiecta disgregata essent, et accidentia disgregari necesse esset. In partibus quoque orationis permanentia reperiretur, si videlicet a diversis simul prolatae litterae, quod tantum consonantes componerent quae orationem efficerent. Oportet itaque orationem et diem accipere in sibi succedentibus circa idem subiectum, secundum id scilicet quod ipsum spatio illo temporis mensuramus quo cursum suum ab Oriente in Occidentem sol perficit, secundum quem quidem cursum solis eumdem omnium creaturarum mensuras quae simul sunt, unam diem dicimus.
Sed si rei veritatem confiteamur, numquam proprie ista partibus constare conti[n]gerit. Nullum enim compositum una contentum est parte; neque enim pars esset quam totius quantitas non excederet; sed si una tantum esset, idem profecto cum toto fieret. Plures autem simul partes in tempore numquam sunt, quia plures simul numquam existunt. Unde nec tempus ex pluribus partibus umquam consistit, nec prima scilicet manente nec media nec ultima, cum semper una tantum exstiterit. Nec umquam dies esse proprie dici potest, sed figurative, ac si per partem ipsum existere dicamus, id est partem ipsius existere, nec etiam proprie partem, quippe non componit, cum sola sit. Si enim 'dies' tantum diversarum horarum nomen sit, quomodo ipsum existere proprie dicemus, nisi plures horae permanea{n}t? Omne enim compositum idem est cum omnibus suis partibus simul collectis; quare et quicquid toti attribuitur, et omnibus simul partibus, et econverso, cuicumque totum, et partes omnes simul convenient, et econverso.
Si itaque rei veritatem insistamus, oportet ista tota non esse confiteri, sed tamen quasi de totis philosophos de eis egisse, secundum hoc scilicet quod ea quae praeterita erant vel futura, cum eo quod praesentialiter est consideratione sua quasi unum colligebant, ut eorum naturam ostenderent, ac si ex eo quod est et quod non est aliquid esset. Quae itaque in re tota non sunt, secundum tamen eorum considerationem quasi tota accipiuntur; ac si simul chimaeram et hominem, aut esse centaurum et hircocervum quae non existunt, simul considerarent.
Fuit autem, memini, magistri nostri Roscellini tam insana ƿ sententia ut nullam rem partibus constare vellet, sed sicut solis vocibus species, ita et partes adscribebat. Si quis autem rem illam quae domus est, rebus aliis, pariete scilicet et fundamento, constare diceret, tali ipsum argumentatione impugnabat: si res illa quae est paries, rei illius quae domus est, pars sit, cum ipsa domus nihil aliud sit quam ipse paries et tectum et fundamentum, profecto paries sui ipsius et caeterorum pars erit. At vero idem quomodo sui ipsius pars fuerit? Amplius: omnis {pars} naturaliter prior est suo toto. Quomodo autem paries prior se et aliis dicetur, cum se nullo modo prior sit?
At vero haec argumentatio in eo debilitatur quod cum dicitur paries sui et caeterarum partium pars esse, conceditur, sed simul acceptorum et coniunctorum, veluti et cum domum dicit illa tria esse non singula concedit eam esse, sed simul accepta et coniuncta; unde neque parietem esse verum est, neque aliquid aliorum, sed illa tria simul. Sic quoque paries pars sui et caeterorum simul coniunctorum est, hoc est totius domus, non su{i} per se, et prior quidem se et aliis simul coniunctis dicitur, non ideo se per se; prius enim paries fuit quam illa coniuncta essent, et unamquamque priorem naturaliter esse oportet quam collectionem efficiat in qua comprehendatur.
Fit etiam totius divisio secundum formam, ut cum animam tribus potentiis suis partimur, potentia scilicet uegetandi, sentiendi, discernendi; quarum quidem in plantis unam tantum exercet, quae est uegetabilitas, secundum quam crescunt; in animalibus autem duas, eamdem scilicet et sensibilitatem, in homine vero tres simul continet, id est consilium cum superioribus, scilicet rationalitatem. Fit autem huiusmodi divisio hoc modo: 'animae alia potentia est uegetandi, alia sentiendi, alia discernendi'. Sed utrum de anima generali sive de Anima mundi, quam singularem Plato cogitavit quamque alii speciem contentam uno individuo asserunt, sicut est Phoenix, divisio huiusmodi rectius fiat considerandum est. Videtur autem Boethius eam fecisse de anima generali in eo quod in Libro Divisionum dicit: "quod autem anima iungitur partibus huiusmodi, non quidem omnis omnibus, sed alia aliis, hoc ad naturam totius referri necesse est." Cum enim 'omnis' aut 'alia' dixit, universalem animam accepisse monstratur. Sed qualiter istae potentiae ad animam se habeant, inspiciendum est. Videtur autem ei prima substantialiter {inesse}, quae est scilicet uegetandi, aliae autem non, ƿ -- cum eas videlicet quae cum hac sunt, non habeat --, sed speciebus eius fortasse, ut sensibilitas quidem animali animae, rationalitas vero humanae.
Sed nunc etiam verba quibus huiusmodi divisionem Boethius protulit, inspiciamus: "animae, inquit, alia pars in virgultis, alia in animalibus; et eius quae est in animalibus, alia rationalis, alia sensibilis, et rursus haec aliis divisionibus dissipantur." Cum dixerit animae partem aliam esse in virgultis, aliam in animalibus, partes non in speciebus animae, sed in potentiis sunt accipiendae; -- alioquin generis esset in species divisio --, ac si ita diceremus: animae alia pars, id est potentia eius, in virgultis, alia in animalibus. Non autem hic sensus est ut alia sit uegetabilitas, alia sensibilitas; neque enim subdivisio de sensibilitate posset fieri, ut scilicet sensibilitatis potentiam aliam diceremus ipsam sensibilitatem, aliam rationalitatem.
Cum itaque dixit aliam {esse in virgultis, aliam} in animalibus, duas simul comprehendit in una parte potentias, quarum subdivisio fuit velut integri totius in membra illa quibus iungitur -- prima autem in potentiis -- quae imperfecta esset, si in secundo membro sensibilitatem, ut quidam volunt, tantum intelligeremus. Unde omnes simul oportet accipi, sicut in constitutione animae ex ipsis supra monstraverat hoc modo: "dicitur quoque totum quod ex quibusdam virtutibus" (id est potentiis) "constat, ut animae alia est potentia sapiendi," (id est discernendi), "alia sentiendi, alia uegetandi." Sola enim anima vegetat corpus et sola ipsa corpori crescendi motum praestat; sola etiam discernit, id est boni et mali notitiam tenet. Sola autem sentire non videtur, immo nec sentire posse creditur, cum nec sensus eius esse dicantur, sed corporis unius.
Aristoteles in praedicamento Ad aliquid: "sensus, inquit, circa corpus et in corpore sunt," quia videlicet ipsa instrumenta quibus sensus suos anima exercet, et in corpore animalis fixa sunt et de corporibus quae per ipsa concipiuntur, notitiam faciunt; unde alia potentia sentiendi in anima, alia in corpore recte videri potest, cum utrumque dicatur sensibile; et vera quidem et prima potentia sentiendi in anima est, licet sensus corporis esse dicantur, secundum id scilicet quod eorum instrumenta, quibus anima potentiam suam exercet, in corporibus sint posita, ut auris qua audimus, oculus quo videmus, nasus quo odoramus, et interiora oris quibus gustamus, et manus et caetera quaelibet membra quibus est tactus communis, qui etiam sensus in omni solus animali contingere videtur. Sunt enim quaedam animalium ƿ quae caeteris omnibus instrumentis carent, ut ostrea vel conchyliae quae nec capita habent in quibus alii sensus fixi sunt, ut Boethius in Primo Praedicamentorum Commentario meminit. Illa autem sensibilitas quae corpori animalis attribuit{ur}, quasi eius differentia ex ipsa quae in anima est, descendere et nasci videtur; nec quidquam aliud animal videtur sensibile esse quam animam habere inclusam, quae in ipso potentiam sentiendi exercere valeat. Ab habitu itaque animae sensibile quoque corpus dicitur, anima autem a propria potentia sensibilis recte nominatur.
Si autem opponatur sensibile, cum sit differentia substantialis animalis, qualitatem esse, -- eo videlicet quod omnis differentia qualitas annuatur --, habere autem animam sensibilem non sit qualitas, immo in Habere praedicamento ponitur, oportet aut qualitatem pro forma intelligere, nisi omnis differentia qualitas dicitur, aut quamdam potentiam in corpore quoque animalis per 'sensibile' designari {quam} per qualitatem esse necesse sit, secundum id scilicet quod omnes potentias sive impotentias qualitatis generalissimo auctoritas nomini supponit, ac si videlicet ipsum animal dicamus iam aptum natum exerxitio potentiarum animae secundum sensuum qualitatem, quibus veluti quibusdam instrumentis anima iam inclusa propria potentiae vi fungatur.
Oportet autem diversas esse sensibilitates animae ac corporis, seu rationalitates, cum, sicut Praedicamentorum Institutio tradit, non eaedem sint differentiae seu species generum non subalternatim positorum, ut sunt corporis et animae, quorum alterum alterius nullam recipit praedicationem. Non autem solum in nominibus differentiarum animarum et corporum contingit aequivocatio, verum etiam in vocabulis accidentium, ut eorum ex quibus in anima existentibus quaedam in ipsis corporibus proprietates innascuntur, ut cum scientiarum aut virtutum proprium sit anima fundamentum, dicitur tamen et homo qui corpus est, sciens et studiosus, non ab qualitate scientiae seu virtutis, quippe in ipso non sunt, sed ab habitu animae habentis illas. Sic et dialecticus et grammaticus homo dicitur, et laetus aut tristis, securus vel pavidus, iracundus vel demens, et insuper ab omnibus animae qualitatibus quarum exercitium absque praesentia corporis vel ostendi vel fieri non potest. Corpora ipsa et nomina {con}trahunt et proprietates ipsis quaedam innascuntur, de quibus quidem in tractatu Ad aliquid Aristoteles meminit, cum animali perempto scientiam dixit perimi. Neque enim scientiam illam quae in ƿ anima est, animali perempto necesse est perimi, cum ipsa tenebroso carcere corporis absoluta ampliores habeat scientias, sed de exercitatione ipsius scientiae quae per praesentiam corporis exhibetur, accipiendum est, quam perimi necesse est suo fundamento interempto, quod est animal.
Habet autem huiusmodi divisio, ut ait Boethius, aliquid cum divisione generis vel integri commune. Quod enim ad potentias suas animae praedicatio sequitur, hoc ad generis divisionem refertur, quod ad species sui divisibiles sequitur: si enim est uegetabile, est anima. Quod autem potentiis ipsis anima iungitur, ad integri naturam pertinet, quod partibus suis constat; et est quidem similitudo in compositione simpliciter, non in modo compositionis; aliter enim ex partibus integrum, aliter ex potentiis anima coniungitur. Illa enim compositio fit materialis, secundum quantitatem essentiae; haec vero secundum susceptionem et informationem differentiae. Neque enim in quantitatem substantiae qualitas venit nec, quod idem est, natura potest materialiter iungi ex rebus diversorum praedicamentorum.
Sunt autem et qui hanc divisionem virtualis totius non de anima generali sed singulari, quam Animam mundi Plato vocavit, accipiunt; quam ipse ex Nou, id est Mente Divina, naturae asseruit et eamdem in omnibus simul esse corporibus fi{n}xit. Non tamen omnia animatione replevit, sed illa sola quorum mollior [est] natura ad animandum fuit idonea; cum enim eadem et in lapide tota simul et in animali credatur, in illo tamen prae duriti{a} corporis suas exercere potentias non potuit, sed omnis animae virtus in eo cessavit.
Sunt autem nonnulli catholicorum qui allegoriae nimis adhaerentes Sanctae Trinitatis fidem in hac consideratione Platoni conantur ascribere, cum videlicet ex Summo Deo, quem T'Agathon appellant, Nou naturam intellexerunt quasi Filium ex Patre genitum; ex Nou vero Animam mundi esse, quasi ex Filio Spiritum Sanctum procedere. Qui quidem Spiritus, cum totus ubique diffusus omnia contineat, quorumdam tamen fidelium cordibus per inhabitantem gratiam sua largitur charismata, quae vivificare dicitur suscitando in eas virtutes; in quibusdam vero dona ipsius uacare videntur, quae sua digna habitatione non invenit, cum tamen et [in] ipsis praesentia eius non desit, sed virtutum exercitium.
Sed haec quidem fides Platonica ex eo erronea esse convincitur ƿ quod illam quam mundi Animam vocat, non coaeternam Deo, sed a Deo more creaturarum originem habere concedit. Spiritus enim Sanctus ita in perfectione Divinae Trinitatis consistit, ut tam Patri quam Filio consubstantialis et coaequalis et coaeternus esse a nullo fidelium dubitetur.
Unde nullo modo tenori catholicae fidei ascribendum est quod de Anima mundi Platoni visum est constare, sed ab omni veritate figmentum huiusmodi alienissimum recte videtur, secundum quod duas in singulis hominibus animas esse contingit. Nam et ipse Plato singulorum animas ab initio creatas in comparibus stellis finxit et voluit, quae in humana corpora mittuntur ut singuli homines creentur, et hae quidem solae secundum ipsius quoque sententiam animare corpora videntur, quarum praesentiam animatio mox sequitur ubique et comitatur, non illa scilicet quam vel ante corporis animationem vel post corporis solutionem in ipso cadavere aeque consistere opinio philosophica tenet.
De hac itaque Anima, quam nec fides recipit nec ulla rei similitudo sequitur, agere superuacaneum omnino duximus; ac de generali anima liberius suprapositam divisionem expediemus. De qua tamen etiam in quaestione relinquitur cur magis huius totius potentias quam aliorum accepit, aut cur a divisionibus aliis generum per differentias huiusmodi divisionem, quae per potentias fit, separavit. Sed hi nimirum qui de Anima mundi quam Platonici fingunt, eam accipiunt, claram habent ab omnibus aliis divisionibus differentiam, cum eidem ac singulari animae {omnes} huiusmodi differentiae substantialiter inesse possint videri, cum aeque eas animae substantia[s] ubique contineat, etsi non ubique exerceat. Qui vero de generali anima, quod rationabilius est, eam intelligunt, non magis hanc animae divisionem quam aliorum totorum per potentias sive impotentias, ut sunt rationalitas et immortalitas, seu quaslibet alias substantiae formas divisionibus per formas connumera{n}t; sed istam fortasse magis in exemplum adducunt, eoquod magis sint huiusmodi differentiae praecognitae. Et habet quoque haec divisio totius differentiam a divisionibus quas {per} differentias fieri Boethius dicit, quod ibi pro speciebus designandis vocabulis differentiarum utimur nec nisi oppositas differentias ac divisibiles recipimus, hic autem potentias eiusdem totius enumeramus nec specierum substantias diversas attendimus nec differentiarum oppositionem curamus nec tantum divisibiles accipimus. Atque haec de divisione illa quam totius in potentiarum formas Boethius posuit, dicta sint.
Nunc autem ea restat divisio quam in materiam simul et ƿ formam hoc modo componimus: hominis enim alia pars substantia animalis, alia forma rationalitatis vel mortalitatis. Componit autem animal hominem materialiter, rationalitas vero et mortalitas formaliter. Neque enim rationalitas et mortalitas, cum qualitates sint, in essentiam hominis, qui substantia est, possunt converti; sed sola animalis substantia homo efficitur, per informationem tamen substantialium eius differentiarum. Unde recte Porphyrius eas substantiales differentias esse definit, secundum quas ipsa genera quae ab ipsis divisa sunt, specificantur. Rationalitas enim et mortalitas advenientes substantiae animalis eam in speciem creant, quae est homo.
Nec cum ipsae generis substantiam in speciem reddunt, ipsae quoque in essentiam speciei simul transeunt, sed sola genera vel substantia sp{ecific}antur, non quidem separata a differentiis, sed, nisi ei differentiae adveniunt, ipsa sola non etiam differentiae species efficitur, non quidem cum differentiis, sed per differentias, sicut in Libro Partium, in tractatu speciei, disseruimus. Si enim differentiae in speciem transfer{r}entur cum genere, ut videlicet, sicut quorumdam sententia tenet, animal et rationalitatem et mortalitatem hominem esse confiteremur, non animal tantum informatum illis duobus, sed animal et illa duo, -- illud enim unum est de illis tribus, illa vero tria sunt, sicut et aliud est homo parieti coniunctus, aliud homo ipse et paries --, profecto cogeremur fateri etiam differentias ipsas cum genere aeque in essentia speciei convenire; unde et ipsas de substantia rei esse et in partem materiae venire contingeret. Nihil enim compositae substantiae praedicationem recipit nisi materia, quia nihil aliud intelligendum est materialiter quam ipsa materia iam actualiter formae coniuncta, ut nihil aliud statua quam aes figuratum intelligatur, non aes ipsum et figura[m], quippe cum non sit ipsa compositio formae de essentia statuae.
Unde etiam ipse Boethius cum de huiusmodi toto loqueretur, "aliter, inquit, constat statua ex partibus suis," (id est singulis partibus aeris quae essentiae quantitatem coniungunt ut materiam), "aliter ex {materia et forma, id est ex} aere et specie," id est compositione formae; neque enim compositio ad materiam venit ut de essentia rei fiat, sed ut per eius coniunctionem substantia aeris in statuam transeat, quae iam nihil aliud est a statua accipienda. Nihil enim, ut dictum est, aliud materia iam formis actualiter coniuncta quam ipsum materiatum, ut nihil aliud est hic annulus aureus quam aurum in rotunditatem ductum, ƿ aut haec domus quam haec ligna et hi lapides quibus haec compositio est superaddita.
Non solum autem in huiusmodi divisione substantialem formam recipere videmur, sed etiam accidentalem. Statuae namque compositio, quam Boethius ponit, substantialis non videtur, cum substantiam speciei non creet. Statua namque species non videtur, cum nec natura sit unum, sed operatione hominum, nec substantiae nomen, sed accidentis, cum statua videtur, et a quadam compositione sumptum. Cuiuscumque enim fuerit substantiae simulacrum, sive scilicet aereum sive ferreum sive ligneum, dummodo animalis similitudinem teneat, statua dicetur. Unde magis 'statuae' vocabulum adiacentiae videtur quam essentiae. Sed etsi substantiam speciei statuae compositio non reddat, quasi tamen substantialis statuae sua inhaeret compositio, sicut et iustitia iusto. Neque enim iustus praeter iustitiam esse potest nec statua praeter suam compositionem, non quidem in substantiae suae natura, sed in proprietate formae, ex qua iustus aut statua dicitur. Sic in Topicis suis Boethius quasi -- substantiales differentias regis ac tyranni vocavit sumere imperium legibus ac premere populum violenta dominatione, cum tamen nec 'rex' nec 'tyrannus' specierum designativa sint, sed accidentium.
Cum enim 'homo' sit specialissimum, nulla potest esse post ipsum species; sed quoniam in proprietate regis ac tyranni nihil potest esse nisi qui haec fecerit. Ac de divisione quidem cuiuslibet quae doctrinae necessaria vidimus, breviter collegimus.
Venit autem fortasse in quaestionem si inter supraposita tota et illa contineantur quae in Topicis suis Boethius hoc modo adiecit: "licet autem, inquit, non solum in substantiis, verum etiam in modo, temporibus, quantitatibus, {loco}, tota partesque respicere." Totum autem in modo est 'currere' ad 'celeriter currere', et 'celeriter currere' pars est eius in modo. Sed id quidem universali toti est aggregandum; si quis celerem cursum cursui comparaverit, partem eius divisibilem recte invenerit, cum de ipsa per se cursum vere praedicaverit. In hoc autem ab aliis totis dissidet quod alio modo in enuntiationem tractatur quam alia, in eo scilicet quod per nomen 'totius' modo sibi adiuncto determinatum designatur. Tota vero in tempore vel loco aut quantitate sub integro continentur. Totum autem in tempore 'semper' posuit, in loco vero 'ubique', in quantitate vero 'omnia'; 'semper' simul tempora colligit quorum collectio ad singula quasi ex ipsis coniunctum totum accipitur; sic et 'ubique' ad singula loca et collectio quarumlibet rerum plurium ad singulas ex ipsa collectione. Quae quidem aliis totis in eo separavit quod in determinatione eis utimur; nam adverbiis quasi adiectivis verborum utimur. Signa quoque quantitatis eorum quibus apponuntur acceptionem determinant, ut cum dico: 'omnis homo' vel 'quidam homo', ibi 'hominem' circa omnia inferiora sua, hic circa unum accipio.
VOCIS
Nunc autem de divisione vocis superest tractare. Tertio loco posita fuit inter divisiones secundum se; huius autem, ut Boethius docuit, duo sunt modi, cum videlicet vox vel per significationes vel secundum modos significandi dividitur. Sed prius de ea quae in significationes fit, agendum est.
IN SIGNIFICATIONES
Cum igitur divisio nonnisi inter plura fieri possit, non alia vox in significationes dividi potest nisi quae multiplicem habet significationem, ut 'canis' quod latrabilis animalis vel caelestis sideris vel marinae beluae nomen est. Sed utrum omnia illa quae pluribus imposita sunt, multiplicem habeant significationem, discutiendum est. Si enim omnia quae pluribus imposita sunt vocabula multiplicem habent significationem, oportet et univoca habere. Ipsa enim quoque communia sunt. Sed est attendendum quare 'significare' diversis modis accipitur. Modo enim circa ea tantum de quibus intellectum generat, modo vero circa omnia quibus est impositum, solet accipi et secundum quidem primam et propriam significationem ita Aristoteles in Libro Perihermeneias 'significare' descripsit cum ait: "constituit enim qui dicit intellectum," id est qui dictionem profert, id est vocem aliquam significativam, constituit intellectum in auditore, de propria scilicet et principali ipsius simificatione, veluti 'homo', cum et speciali naturae, id est animali rationali mortali, primo loco sumptum {imponitur}, et tantum ex ipsa individuis ipsius, ut Socrate et caeteris, significationem [in se] ubique speciei in se tenet, non Socratis et caeterorum quae speciem participant. Ex 'homini' enim vocabulo tantum 'animal rationale mortale' concipimus, non etiam Socratem intelligimus.
Sed fortasse ex adiunctione signi quod est 'omnis', cum scilicet ƿ dicitur 'omnis homo', Socratem quoque in 'homine' intelligimus secundum vocabuli nominationem, non secundum vocis intelligentiam. Neque enim 'homo' in se proprietatem Socratis tenet, sed simplicem animalis rationalis mortalis naturam ex ipso concipimus; non itaque 'homo' proprie Socratem demonstrat, sed nominat. Etenim de ipso quoque enuntiatur et ipsi qui sensui occurrit, primo loco fuit impositum ipsi quidem ut Socrati et discreto ab aliis. Alioquin non recte diceretur: 'Socrates est homo', si non ex adiunctione ad alios, immo ex communione universalis humanitatis, quae una est, eius significatio proprie dicitur.
Accipitur quoque 'significatio' large secundum scilicet quamlibet impositionem iuxta quod quidem in Praedicamentis dictum est vocabulo speciei manifestius rem ipsam designari quam nomine generis, et rursus 'habere' significare calciatum esse, armatum esse. Neque enim nomen generis intellectum facit, sed eam quoque ut nominatam comprehendit, sicut species individuum. Secundum autem huiusmodi significationem divisio vocis in significationes non accipitur, sed secundum superiorem quam propriam diximus, quando scilicet vox ita f multa significat ut multorum secundum convenientiam suam intelligentiam faciat, ut 'canis', quod aequivoce acceptum secundum tres suas impositiones tres discrete tenet significationes et una voce trium nominum significationem explet. Unde recte de huiusmodi vocabulis Priscianus ait plura nomina in unam vocem incidere; plura enim sunt significatione, unum autem vocis prolatione. Haec autem aequivoca Aristoteles appellat, quorum proprietatem ipse monstravit cum a definitione subiectarum rerum librum Praedicamentorum incohat dicens:
DE AEQUIVOCIS, UNIVOCIS, DIVERSIVOCIS, MULTIVOCIS
"Aequivoca dicuntur quorum nomen commune est solum, ratio vero substantiae diversa." Deinde quoque univocorum definitionem adiecit dicens univoca esse: "quorum nomen commune est, ratio vero substantiae eadem." Quarum quidem definitionum sententia ex nomine pendet, id est definitione, ut videlicet illae res dicantur aequivocae quae nomine ipso iunguntur, et non eadem substantiae definitione, ut verus et pictus homo sub hoc nomine quod est 'homo'. Sicut econverso ƿ multivocae res illae nominantur quae secundum diversa nomina eamdem tenent definitionem, ut est ea quae 'gladius' et 'ensis' et 'mucro' nuncupatur. Univocis autem diversivoca contraria videntur. Illa enim et nomine iunguntur et definitione, ut homo et equus, et nomen animalis et ipsius definitionem recipiunt. Haec autem et nominibus et definitionibus dissident, ut homo et albedo. Quattuor itaque vocum seu rerum proprietate ex nominis et definitionis demonstratione nascuntur, ex quibus aequivoca tantum et univoca definitionibus Aristoteles terminavit atque ex his satis quae etiam caetera esse{n}t per contrarium innuit. Quarum quidem definitionum sententiam nunc subtilius insistamus.
Aequivocae, inquit, res illae dicuntur quarum nomen commune est solum, non scilicet etiam definitio, quod statim manifeste determinavit cum submisit: "ratio vero substantiae secundum nomen ipsum diversa est."
Sed prius annotandum est quia 'aequivocationem' modo large, modo stricte accipimus et similiter 'univocationem', ac dum aequivocationis proprietas extenditur univocationem necesse est remitti et econverso. 'Aequivoca' autem stricte accipimus et 'univoca' large si definitionem quamlibet recipiamus, tam videlicet illam quae data est secundum rei substantiam quam eam quae data est secundum aliquam accidentalem proprietatem tam eam quae secundum communem causa{m} est attributa, ut omnibus quidem corporibus secundum corporis substantialem naturam una data est definitio, quae est 'substantia corporea' et alia secundum accidentalem coloris qualitatem quae est huiusmodi: 'formatum calore', vel omnibus quo{que} non-corporibus attribuitur definitio huiusmodi: 'res quae non est corpus' ex communi causa, quare videlicet res aliae sunt a corporibus, id est in quibus corpus non convenit. Neque enim non-corpus, quod, sicut in Periermenias Libro dictum est, aequaliter est et in his quae sunt et in his quae non sunt, vel cum communi substantia vel cum communi proprietate et in his quae sunt et in his quae non sunt aptari potest, quippe ea quae non sunt nec substantiam nec qualitatem communem participant; tamen 'non-homo' ad omnia illa univocum est et una convenit definitione. Unde in eisdem dictum est Periermeniis: "unum enim significat infinitum quodammodo," quia scilicet omnia ex eadem causa significat, quare scilicet sunt res quae non sunt homo, ut ex eadem proprietate vel substantia.
ƿ Si ergo definitionem quamlibet accipiamus, sive scilicet ex una substantia sive ex una proprietate sive ex communi causa, profecto et ea quoque nomina quae non-existentibus imposita sunt, ut 'non-corpus', univoca confitemur ex communi definitione, atque in existentium rerum nominibus non solum substantialium rerum vocabula, sed etiam accidentium sumpta, quae tamen Aristoteles in Libro Praedicamentorum aequivoce de subiectis dixit praedicari, large quidem 'aequivocationem' et 'univocationem' stricte, sicut et 'definitionem', accipiens. Neque enim 'definitionem' accepit nisi substantiae, id est rei constituentis aliam substantialiter, veluti materiae aut formae substantialis; unde et in utraque definitione apposuit 'ratio substantiae'. Accidentia autem fundamentum substantiae non constituunt -- quippe ipsis destructis substantiam necesse esse{t} interire; unde nec prior substantia[m] in natura esset accidenti, sicut omne oportet esse fundamentum prius naturaliter fundato (aliter enim accidens consistere non potest, nisi a substantia sustentetur); substantia autem absque accidenti in sua posset integre natura consistere -- quia ergo accidentia substantiam subiectam non constituunt nec esse faciunt, immo ipsa sustentando accidentia facit ea esse, non possunt accidentium nomina de fundamentis suis cum ratione substantiae eorum enuntiari, quippe non sunt in substantia. Similiter et 'non-corpus' et caetera infinita ad ea quae nominantur, quibus ex communi substantia non sunt imposita, dicuntur aequivoca. Sic et 'ens' et 'res' et caetera diversorum praedicamentorum nomina, quorum nulla potest esse secundum idem substantiale esse -- communia scilicet summa sunt et suprema principia --, aequivocis Aristoteles aggregavit.
Nam et fortasse 'ens' et 'res' secundum id quod unam habuerunt ad omnia et semel factam impositionem, -- quod quidem ex hoc clarum est quare singulis nascentibus rebus non oportet ea apponi, sicut propria quae singularem impositionis habent causam secundum designationem primae substantiae univocis, si ad primam et largam acceptionem respiciamus, possumus aggregare --, et unam impositionis causam habere. 'Ens' enim [in] omnibus existentibus inde est impositum quod aliqua sit rerum existentium. Unde et idem tantum dicit de omnibus, ut cum videlicet et Socrates dicitur esse et albedo esse, utrumque aequaliter existentium rerum monstratur esse nec aliud hic, aliud ibi per 'esse' dicitur, sed idem prorsus, ut dictum est. Insuper, si definitionis proprietatem inspiciamus, 'ens' et 'res' omnino definitionem recusant. Si enim 'ens' ita determines: 'res existens', 'existens', quod idem est in sensu cum 'ens', bene ipsum non definit; idem enim per se ipsum minime definiri potest. Si vero dicamus ƿ quod non est non-existens, 'non-existens' cognosci non potest nisi per 'existens'. Si vero sic dicas: 'res quae est vel substantia vel quantitas' etc., non est secundum nomen, cum ens, ut dictum est, unam impositionis causam habeat.
Sed nunc quidem singulas definitionis ab Aristotele propositae {sententias} persequamur. Aequivocas itaque dici res illas terminavit quibus nomen commune est solum; et bene 'aequivoca' pluraliter descripsit, cum in pluralitate omnis aequivocatio consistat. Neque enim communitas esset nominis, nisi esset pluralitas significationis nomen ipsum participantis. Sed nec incommodius est appositum 'dicuntur', et non 'sunt': neque enim res ex essentia sua aequivocae dicuntur, ut et ipse Boethius docet, sed ex impositione multiplicis nominis. Tum namque prius aequivocae fieri incipiunt cum nomen eis quod definitionem substantiae non habet eamdem, imponitur. Hoc itaque nomen quod est aequivocum sive univocum ex vocabulis tantum in rebus contingit, sicut econverso in significationibus suis vocabula saepe nomina{n}tur, ut cum ea quoque vel genera vel species vel universalia vel singularia vel substantias vel accidentia nominamus. Nomen autem, ut et ipse ait Boethius, hoc loco accipiendum est quaelibet vox significativa simplex qua rebus imposita vocabula praedicamus, non solum proprium vel appellativum, quod ad illud tantum pertinet nomen quod casibus inflecti potest. Alioquin verborum aequivocationem hic non comprehenderemus, ut 'amplector', 'osculor', 'criminor' et caeterorum communium, quae actionis et passionis designativa sunt. Quod autem 'commune' supposuit, voces unius tantum singularis substantiae designativas separavit, ut 'Abaelardus', quod mihi uni adhuc convenire arbitror.
Sed fortasse quaedam possunt esse aequivoca, non communia, cum videlicet {per} eamdem rem possit aequivocatio fieri cuiusdam nominis secundam diversas definitiones, ut 'non-homo', quod infinitum veri ac picti quidem, sicut suum finitum, aequivocum oportet esse, de hoc uno lapide aequivoce praedicatur, modo scilicet cum hac definitione quod non est animal rationale morta1e, modo etiam cum hac quod est assimilatio animalis rationalis mortalis. Rursus subiectum de uno Socrate aequivoce dicitur, secundum id scilicet quod vel est inferius vel fundamentum vel significatum vel cuius praedicato in enuntiatione supponitur. Iterum hoc forte quod a viribus sumptum est vel ab habitu animae virtutibus illustris de uno Socrate aequivoce dicitur, quod ex diversis ƿ proprietatibus quas in eo ponit, clarum est, nec tamen ad eumdem communia possunt esse; communitas enim nonnisi plurimorum est.
Sed forte in his aequivoca est ad eumdem praedicatio, sed non aequivoca impositio; cum diversis namque definitionibus sicut aequivoca praedicantur, sed non de diversis rebus enuntiantur, et ideo praedicationem quidem aequivocorum habent, non impositionem. Nec aequivoca ex sola debent praedicatione iudicari; sed nec univoca propter eamdem communionis causam; nec mirum, cum propria sint, et in una tantum substantia singulari accepta. Oportet enim, sicut in Libro Divisionum Boethius docet, ut in his quae secundum significantiam dividuntur, non solum dividendae sint significationes, sed etiam diversae res esse quae significantur definitione monstrentur; unde diversis rebus aequivoca manifestum est semper imposita esse.
Sunt autem nonnulli qui in hac multiplicitate non ad ea quibus est impositum vocabulum aequivocum et de quibus enuntiatur, respiciunt, immo ad ea ex quibus est impositum, ut 'amplector', cum ad eamdem personam, amplectentem simul et amplexam, aequivocum dicatur, secundum diversarum proprietatum definitiones, actionis scilicet et passionis, non ad personam commune dicitur, sed ad proprietates quas aeque designat, secundum quas et ipse vocis divisionem in Libro Topicorum sic protulit: "'amplector' aut actionem significat aut passionem."
Sed fortasse aliquando nomen erit aequivocum ex diversis eidem causis impositum, non ex diversis rebus quas ponat; in quo non poterimus fugere ad rerum quas ponat multiplicitates. Unde mihi potior videtur prior sententia.
Sunt autem et qui commune dicant ad unum Socratem 'hoc forte' aequivocum, secundum id scilicet quod 'Socrates' quasi diversae res secundum diversas impositiones eius accipiatur.
Nunc autem caetera quae definitioni aequivocorum aggregata sunt, ad determinationem 'solum' exponamus, diversam scilicet esse secundum nomen rationem substantiae, ad cuius namque remotionem 'solum' positum fuerat, ostendit cum diversam esse secundum nomen rationem substantiae monstravit, id est non esse eamdem. Nam quod ait diversam esse substantiae rationem, si positionem diversarum definitionum substantiae, non remotionem eiusdem definitionis, intelligamus, non videbitur omnibus aequivocis aptari terminis, ut albedini et albae rei quae ab hoc nomine 'albo' modo {ut substantivo, modo} ut adiectivo ƿ nominantur aequivoce. Neque enim adiectivum acceptum definitionen substantiae tenet in subiectis substantiis, sicut ostensum est. Amplius: non 'amplector' ab actione et passione sumptum aequivocum in expositione eius definitionis aliter posset appellare, nisi eamdem removeat substantiae definitionem, non diversas, ponat. Neque enim 'amplector' definitionem substantiae ullam habet, cum accidentis adiacentiam circa substantias determinet.
Est itaque 'ratio substantiae diversa' remotive, non positive, accipiendum, sicut et illud quod in sequentibus ab Aristotele positum est: "diversorum generum et non subalternatim positorum diversae sunt secundum species differentiae," id est non sunt eaedem. Alioquin in omnibus non posset aptari generibus appositis, quippe cum species aliorum novem praedicamentorum per differentias effici non annuamus infinitatem vitantes. Nec aliter quidem sequentis litterae probatio rata esset, quae est huiusmodi: "animalis enim differentiae sunt gressibile, volatile" etc. Neque enim cum differentias animalis a scientia removet, alias in ea ponit, sed tantum easdem cum animali communes habere negat.
Quod autem definitionem secundum nomen eamdem negavit, non uacat. Si enim omnino communem substantiae rationem removisset, profecto in rebus eiusdem praedicamenti aequivocationem non relinqueret, quae semper definitionem substantiae eamdem a suo tenet generalissimo. Cum igitur 'secundum nomen' apposuit, non omnino eamdem definitionem substantiae separavit, sed tantum secundum illud nomen eamdem esse negavit. Secundum nomen autem omnes illae definitiones datae sunt quaecumque proprietatem vocis secundum impositionem eius exprimunt, sive sint substantiae, ut illae quae generum sunt aut specierum seu differentiarum, sive non sint substantiae, ut illae quae sunt accidentium vel infinitorum vocabulorum et quaecumque ex communi causa sunt inventae. Idem enim 'formatum albedine' dicit quod 'album', idem 'res quae non est homo' quod 'non-homo', idem 'vis inferentiae' quod 'locus'. Neque enim locus, cum et ea quae sunt et ea quae non sunt nominet -- potest enim 'chimaera' locus esse, ut in conversione istius consequentiae:
si est homo, non est chimaera quae est huiusmodi: si est chimaera, non est homo ex communi substantia vel proprietate omnibus est impositus.
ƿ Et hae quidem definitiones quae secundum nomen datae sunt, ad ipsum tam antecedere possunt quam consequi, quippe eumdem tenent sensum cum ipso. Sed non ita illae quae secundum actum rei determinant, non secundum nominis impositionem ipsius significationem aperiunt, ut cum rem quamlibet secundum accidentium suorum informationem depingimus, veluti cum Socratem hominem album crispum musicum filium Sophroni{s}ci esse determinamus. Haec enim descriptio, etsi soli conveniat Socrati, tamen non est secundum nomen composita, cum in significatione nominis id quod definitione exprimitur, non contineatur; quod utique apparet, cum tota substantia Socratis sub eodem nomine maneat circa ipsam accidentibus permutatis, quippe 'Socrates' individualis et discretae substantiae nomen est nec in impositione sui significationem tenet accidentium, cum videlicet antequam musicus esset, Socrates dictus est, vel postquam filius Sophroni{s}ci non erit, Socrates dicetur. Alioquin de Socrate nomen proprium per diversa tempora secundum variationem accidentium aequivoce diceretur et significationem mutaret nec eumdem quidem sensum retine{re}t, cum diversas secundum se definitiones haberet.
Has autem definitiones quae secundum nomen datae non sunt, nec ad definitum antecedere nec consequi necesse est et hae quidem in ipsis aequivocis quibuslibet non videntur esse. Possumus namque ita triplicem significationem 'canis' terminare: canis est quod non est {non}-canis aut quod est vel latrabile animal vel marina belua vel quod conspicis sidus. Sed prior quidem nullo modo definitioni videtur aggreganda, eoquod nullo modo definitum vocabulum possit aperire, cum illud quod in ea ponitur infinitum, sicut caetera {in}finita, nonnisi per finiti sui significationem certificari possit. Inde enim in Divisionibus Boethius docet, cum ex finito et infinito divisio generis componitur, prius finitum proferendum esse, quia prior est naturaliter ipsius cognitio, nec infinitum, quod ipsius significationem perimit, nisi ex ipsa eius significatione declarari potest. Illa autem aequivoci nominis definitio quae vel propria rerum significatarum nomina vel definitiones colligit, -- ut si dicam hominem esse vel animal rationale mortale vel assimulationem animalis rationalis mortalis --, secundum id quod notior est et ex vocibus coniuncta certioribus, aequivocum nomen recte videtur aperire et secundum nomen ipsum esse composita, cuius universam et solam significationem ostendit. Sed cum non sit eiusdem substantiae ƿ communis definitio; Ñ tres enim diversas colligit substantias Ñ ab univocis Aristoteles per eamdem rationem communis substantiae separavit et aequivocis aggregavit.
Ac fortasse secundum id quod univocationis proprietatem laxamus et aequivocationis nomen contrahimus, inter univoca poterit et 'canis' in tribus quoque significationibus annumerari. Univoca enim tunc dicimus quaecumque secundum idem nomen eamdem habent definitionem, sive sit illa eiusdem {substantiae}, ut 'animalis', seu eiusdem proprietatis, ut 'albi', sive communis causae, ut 'non-hominis'; aequivoca autem quae secundum idem nomen non eamdem habent definitionem; et secundum quidem hanc aequivocorum sive univocorum acceptionem visus est mihi Boethius in Libro Divisionum de his egisse. Aliter enim divisio accidentis vel in subiecta vel in accidentia vocis esset aequivocae, si videlicet aequivocationem ad modum Aristotelis {ex}tenderemus. Omnia namque secundum ipsum accidentia aequivoce praedicantur, ac fortasse aliae omnes praeter divisionem generis ac totius.
Sed si 'canis' nomen secundum hanc univocorum acceptionem contingat univocum esse, eo videlicet quod secundum se definitionem unam non recuset, quod amplius aequivocum nomen poterit inveni{ri} aut quomodo exemplum quod in Divisionibus Boethius ponit de divisione vocis aequivocae in significationes, hoc modo: 'canis' vel est nomen latrabilis animalis vel caelestis sideris vel marinae beluae poterit salvari? Dicimus itaque suprapositam 'canis' terminationem non esse unam definitionem secundum nominis impositionem. Si enim ad nominis impositionem aspiciamus, quae singulis facta est ad singulas eorum naturas designandas, tres tantum secundum nomen inveniemus definitiones. Sic enim 'canis' trium rerum nomen singulis fuit impositum ut unicuique per se quasi proprium daretur ac per se cuiuslibet illorum substantiam demonstraret, ac si nulli alii impositum esset. Unde quare in impositione uniuscuiusque significationis ita fixum est quasi alterius nulla fuerit vel imaginatio vel demonstratio nonnisi trium nominum officium implet, ac si a b c pro ipso ponamus. Nec bene sub disiunctione proferimus definitionem illam ita quod est vel animal {latrabile} vel marina belua vel caeleste sidus, id est quod est aliquid de collectione illarum trium rerum, si nominis impositionem sequamur, quia videlicet non fuit tribus illis insimul nomen impositum ex communi causa, quod essent de numero illorum trium, sed unicuique per se sine respectu alterius quasi proprium ƿ collatum. Alioquin univocum esset et secundum nomen definitio data.
Tres itaque, ut tria nomina, definitiones singillatim tenet, quare tres singillatim impositiones habet. Nec si vocis sequimur inventionem, cum dicimus: 'latrabile animal est canis' et 'canis' tripliciter accipimus in ipso, ut quidam volunt, illa tria quod sign{ific}at sub disiunctione proprie praedicamus, id est aliquid eorum indeterminate attribuimus, cum trium, ut dictum est, nominum significationes singulas comprehendat.
Neque enim, ut ostensum est, secundum inventionem suam 'canis' idem dicit quod haec oratio: 'aliqua res ex illis tribus', quippe iam esset univocum, sed idem quod haec tria nomina a b c. Sicut itaque non est verum dicere latrabile animal esse a b c, sic nec bene videtur dici: 'latrabile animal est canis', si 'canis' aequivoce sumatur, ut enuntiationis veritas consistat. Sicut enim ab univocis dissidet in impositione, sic debet in praedicatione. Sicut enim {cum} singulis determinate est impositum, unum etiam singula proprie designat, sic[ut] et singula {praedicari} proprie designat. Unde nec illi qui ita divisionem huiusmodi vocis proferunt: 'canis' {alia} latrabilis animalis, alia marinae beluae, alia caelestis sideris, -- ac si dicerent aliam illarum trium rerum esse latrabile animal aliam marinam beluam, aliam caeleste sidus --, mihi recte divisionem vocis aequivocae fecisse videntur nec 'canis' aequivocum proprie accepisse.
Ac si ita, ut Boethius docet, vocem dividamus: 'canis' et latrabilis animalis nomen est et marinae beluae et caelestis sideris, recte eius aequivocationem per significationes monstravimus. In hac enim de voce ipsa, secundo loco de materia vocis imposita{e} agimus, in illa autem non de voce, sed de rebus solis, cum ex collectione illarum trium rerum aliam hanc, aliam illam esse monstramus; unde potius totius divisio quam vocis esse videtur, quam quidem rerum multitudinem in partes suas dividimus.
Sed fortasse opponitur hanc divisionem: canis' et latrabilis animalis nomen est' etc. non esse vocis aequivocae, cum ex voce aequivoca non constituatur: 'canis' enim quod ibi ponitur, aequivocum non est, sed proprium nomen aequivoci nominis. Sed frustra. Neque enim divisio ex vocabulis quibus iungitur, nomen accipit, sed ex his de quibus per voces agitur in ea et quae in ea divisa[m] esse per aliqua monstra{n}tur. Neque enim 'domus' vocabulum, quod in divisione totius ponitur, aliorum vocabulorum quae partes eius significant, totum est, quippe quod simplex est dictio ex significativis vocibus non constituitur, neque rerum significatarum, cum ex rebus vocem constitui non contingat. Sed res quidem ƿ divisa aliarum rerum totum est et compositum, cuius quidem divisionem per partes, cum aliqua oratione demonstramus, ex rei ipsius demonstratione totius divisionem appellamus.
Non autem solum divisio vocis in significationes contingit secundum aequivocationem nominis, verum etiam secundum multiplicitatem orationis, ut, cum dicimus: 'verum est Troianos superasse Graios', haec oratio per intellectus diversarum rerum quo generare potest, aut per existentias rerum a diversis propositionibus dicendas ita dividitur: haec oratio et hunc intellectum generat quod Gra{e}ci vicerunt Troianos et hunc quod Troiani Gra{e}cos, vel ita: haec oratio et hoc dicit quod Gra{e}ci superaverunt Troianos et id loquitur quod Troiani superaverunt Gra{e}cos.

IN MODOS

Latin	English
IN MODOS
At quoniam vocis in significationes omnem divisionem monstravimus, illam quoque vocis divisionem quae in modos fit, pertractemus, cuius tale Boethius exemplum protulit: "infinitum, inquit, aliud secundum mensuram, aliud secundum multitudinem, aliud secundum tempus," cuius quidem divisionis ad divisionem aequivocationis haec est differentia, quod illius divisum ad dividentia aequivocum est, hoc autem minime; una enim secundum hoc nomen 'infinitum' definitio: res cuius terminus inveniri non possit aut secundum mensuram aut in quantitate terrae aut secundum similitudinem partium sive totius sive generis, aut secundum temporis diuturnitatem, ut Deus cuius, inquit terminus supernae vitae tempore nullo concluditur. Sed cum infinitum omnibus istis ex eadem causa unaque eius definitione exprimitur impositum, sic et idem de omnibus dicat; alioquin non esset univocum. Quomodo diversis modis vocem illam de singulis Boethius praedicari dicit? Non enim diversus praedicationis est modus, ubi vocis eadem prorsus acceptio et idem sensus.
Unde nec vocis divisio proprie videtur, cum in ea de voce non agatur, immo de rebus tantum. Non enim dicialr infinitum et hoc et illud significare; quippe in significationes fieret divisio, non in modos, nec, ut diximus, significationem Boethius hoc loco quamlibet accepit, sed propriam tantum, illam scilicet de qua intellectum proprie vox queat generare, sed ita proposuit: infinitam rem quamlibet esse dicimus aut secundum mensuram aut secundum multitudinem etc.; vocis tamen eam appellavit non tam ad significationem quam ad modum tractandi aspiciens, eo videlicet quod ita divisio huiusmodi componatur ut quod ƿ dividitur vocabulum, idem in dividentibus repetitum quibusdam adiectionibus modos impositionis nominis designantibus determinatur et modificatur; dicimus enim sic: 'infinitum aliud dictum est infinitum hoc modo, aliud illo'. Neque enim 'infinitum, unius est proprietatis designativum, quae communis sit mundo et arenae et Deo, quae infinita diversis modis dicuntur; quippe Divina Substantia inde mera et simplex dicitur, quia nullis est accidentibus informata; sed ex una causa omnibus impositum fuit, quae una eius definitione designatur. Unde et vocis divisio proprie videtur, in qua non res una per alias distribui monstratur, sed commune esse vocabulum annuitur, cum plura diversis modis infinita esse dicimus, de rebus quidem agentes ac singulos impositionis modos ex ipsis innuentes.
Si autem rerum attendimus divisionem et communem quamdam proprietatem infinito significari fingamus, quae sit et in Deo et in caeteris quibus dividatur, profecto eam divisionem accidentis insubiecta confitemur. Quodsi infinitum non unum ponere teneamus, sed omnibus esse eadem causa impositum, et multitudinis rerum subiectarum divisionem attendamus, ac si sic diceremus: ea quae de numero infinitorum sunt, alia sunt haec infinita, alia illa, profecto totius divisionem componimus. Quaecumque igitur vocis sit significatio, non est attendenda rerum divisio, sed vocabuli secundum modos distributio. Sed assensum Boethii praebeamus et cum praedicari diversis modis vocabulum dicimus, nihil aliud intelligimus quam hanc rerum alio modo esse infinitam quam illam; ac cum de rerum quidem cohaerentia loquimur, diversis quoque modis vocabulis factam impositionem ex eadem tamen causa, sicut dictum est, quodammodo innuimus.
Haec autem divisio dividentium oppositionem non exigit, quippe eadem res diversis modis infinita esse potest, ut Deus ipse et secundum tempus infinitus dicitur et secundum substantiae quantitatem, quae nullo modo potest concludi loco. At fortasse cum infinitum Deum et creaturam aliquam dicimus, si veracius rerum proprietatem intueamur, aequivocari vocabulum inveniemus et non eumdem definitionis sensum inveniemus, quae est: cuius terminus inveniri non potest. Sic enim Deus infinitus est ut nullo modo eius terminum inveniri natura patiatur, quem nullo fine concludi patitur. Creaturae autem non quantum ad naturam suam, sed quantum ad nostram cognitionem, infinitae dici possunt. Omnes enim suos noverunt terminos, etsi nostra eos non attingat agnitio; et hanc quidem infinitatem secundum naturam in creaturis confiteri, summum fuit apud illos quoque Gentiles inconveniens, apud autem Catholicos non ƿ solum est pro inconvenienti reputandum, sed haeresi maxime ascribendum, ut videlicet Creatori suo terminos omnes excedendo creatura comparetur nec eius terminos Creator ipse cognoscat, qui iam non fuerit. Cum autem 'infinitum' recte videri possit de Deo et creaturis aequivoce praedicari, placuit tamen Boethio univocum illud confiteri et una eius definitione ipsum terminari.
Atque haec de divisione socis dicta sufficiant, in cuius quidem consummatione tractatus omnium secundum se divisionum proprietates terminavimus; ex quibus quidem proprietatibus assignatis clara est ipsarum ad se differentia, quas etiam breviter colligamus.
DE DIFFERENTIIS DIVISIONUM SECUNDUM SE
Nunc autem divisionibus secundum se omnibus expeditis ad maiorem earum cognitionem singularum differentias, prout Boethius eas distinguit, inspiciamus, quae modo secundum divisorum, modo secundum dividentium, sive utrorumque proprietatem considerantur. "Differt, inquit, generis distributio {a totius divisione, quod totius divisio secundum quantitatem fit, generis vero distributio} minime, sed magis secundum qualitatem." In distributione enim rei universalis non quantitatis eius vel integritatis comprehensio, sed sola participationis diffusio per inferiora monstratur. Qui enim dicit hoc animal rationale animal esse, illud vero irrationale, profecto animalis naturam modo a rationalitate, {modo ab irrationalitate} occupari demonstrat, quae ipsis inseparabiliter adhaerent speciebus quas creant, et in substantia insunt nec ab eis vel ratione separari queunt. Uncle recte generis divisio secundum qualitatem fieri contingit, in his quidem speciebus quarum substantia differentiis completur. Divisio vero totius, integri scilicet, non ad qualitatum susceptionem pertinet, sed ad quantitatis compositi comprehensionem; etsi enim partes omni qualitate sint absolutae, non minus substantiae totius divisionem facerent, cuius essentiam conficerent, dum in eius comprehensione remanerent, nec, sive qualitatibus partes informentur sive non, qualitatum proprietates attenduntur, sed sola materialium partium comprehensio consideratur, cum in partes totum dividitur; quod quidem inspicere licet tam in his partibus quae sola ratione a se separari possunt, quam in his quae etiam actu. Vinum enim et aquam mixta in unum [et aquam] sola ratione ƿ separare possumus, dum huius et illius per se natura{m} in illa coniunctione speculamur; eadem quoque actu separare valemus per vinum et aquam hinc et illinc coniuncta, {sed} non per vinum hinc constitutum per se et aquam inde positam.
Amplius. genus omne naturaliter prius est suis speciebus, totum vero posterius partibus, sive illae natura tantum, sive tempore, compositionem totius praecedant. Quod enim in materia rei collocatur natura, necesse est praecedere id quod ex eo efficitur; partes autem totius materia sunt, genus vero specierum. Unde fit ut genus in posteriora distribuatur, totum vero in priora dividatur. Hinc quoque illud contingit ut quemadmodum destructo genere speciem perimi necesse est, perempta vero specie genus remanere contingit, ita destructa parte totum interire necesse sit, sed toto ablato partem possibile est consistere, non quidem in proprietate partis, sed in natura propriae substantiae, ut hic paries id quod erat in coniunctione, per se etiam remanebit. Unde hominis substantia animali destructo aut quolibet superiorum generum nullo modo poterit permanere.
Quod tamen quidam in his determinant in quorum constitutione materia suum esse non mutat, sed quod habebat per se, etiam in coniunctione retinet, ut hic paries, qui et in constitutione domus paries manet, sicut ante fuerat. Farina autem panis materia dicitur, sed versa in panem suum mutat esse, cum scilicet farinam esse deserit et in micas convertitur. Unde nequicquam conceditur ut si farina non sit, panis desit. Sed hi nimirum quomodo farinam materiam panis vere appellant, quam in eius constitutione non considerant? Neque enim materia esse potest nisi ex quo aliquid materialiter est constitutum. Ex eo autem quod non esse in pane dicunt, quomodo panem consistere concedunt? Non igitur ex farina panem recte dicunt constare, quippe iam farina non est, sed ex eo quod farina fuit. Sic nec ligneae domus arbores materiam dicimus esse, propter ligna quae iam post abscisionem e{x}sic{ca}ta arbores non sunt, sed ea quae arbores quandoque fuerunt; nec {c}adaveris materiam hominem esse, sed illa membra quae animata homo fuerunt. Sicut autem in constitutione speciei genus, quod quasi materia ponitur, accepta differentia, quae quasi forma superadditur, in speciem transit, ita partes compositionem totius assumentes ipsum reddunt compositum ipsumque efficiunt.
Sed fortasse non omnibus necessaria est compositio, ut in his quae nullo modo tota una sunt, vel scilicet natura, vel aliqua operatione, sed sola multiplicitatis comprehensione tota dicuntur, ut hic populus, ƿ vel hic lapidum aceruus. Sed et hic etiam quaedam congregationis proprietas necessaria videtur. Neque enim vel populus vel aceruus in dispersis substantiis et longe a se positis dicitur esse; sed licet vel populus vel aceruus non dicantur ea quae maximo spatio a se remota sunt, tota tamen secundum solam partium multiplicitatem esse convenit, ut haec unitas huius hominis {hic} manentis et illa Romae habitantis hunc binarium conficiunt; unde illi duo dicuntur qui eas habent.
Amplius. generis praedicationem singulae species recipiunt, toti autem non singulae partes, sed omnes simul acceptae subiciuntur. Non enim sicut homo animal dicitur, sic paries domus appellatur, quod quidem inde contingit quia totam hominis materiam animal complet, paries vero ad materiam domus non sufficit. Videntur tamen quaedam partes idem esse cum toto, quae quidem {uidelicet} eiusdem sunt cum ipso substantiae, ut si virgam aeream accipias quae in hanc et in illam virgulam quae eiusdem aeris sunt, dividi potest, et sibi partes consimiles habet et de singulis praedicari videtur, cum dicitur: 'haec virgula acrea est virga aerea'. Sed falso ideo recipitur totum de parte praedicari. Illa enim virga quae coniuncta est ex duabus virgis, de nulla earum per se vere dicetur. Sed virgae quidem aereae communis substantia de hac et illa poterit praedicari, sive communius aereae virgae proprietas, si forte aerea virga, quia factitium est totum, inter universales substantias non recipitur.
Atque haec dicta sunt ad differentiam divisionis generis {et totius, quod scilicet integrum et proprie totum auctoritas vocavit. Caeterorum autem totorum satis est manifesta discretio. Nunc autem divisionis generis} et vocis differentias promamus.
Est autem earum huiusmodi differentia quod vox quidem in proprias significationes separatur, genus vero non in significationes, sed in quasdam a se creationes disiungitur. Genus enim materialiter speciem creat, cum videlicet ipsa generalis essentia in substantiam speciei transfertur; vocis autem substantia in constitutione rei significatae non ponitur. Et genus quidem universalius est in natura subiecta specie, aequivocatio vero significatione sua dicitur continentior sola voce, non etiam totum est in natura; neque enim vox aliqua naturaliter rei significatae inest, sed secundum hominum impositionem, Vocum enim impositionem Summus Artifex nobis commisit, rerum autem naturam propriae Suae dispositioni reservavit. Unde et vocem secundum impositionis suae originem re ƿ significata posteriorem liquet esse. Genus specie[m] prius oportet esse, ut et ex hoc quaedam fit differentia divisionum. Illud quoque ad differentiam pertinet, quod ea quae in natura generis uniuntur et nomen eius et definitionem eamdem recipiunt. Omnia enim quae de subiecto dicuntur, Aristoteles nomine et ratione praedicari de ipso confirmat. Significationes autem non solum aequivocationis nomen participant. Amplius: divisio generis, quae rei naturam {exprimit}, quae quidem apud omnes eadem est, ad naturam recte pertinere videtur et eadem apud omnes esse, vocis autem divisio ad consuetudinem, sicut et ipsa vocis impositio, pertinet; unde et ipsa pro impositionis variatione apud diversos permutatur. Neque enim fortasse contingit apud Gra{e}cos aequivocatio eiusdem nominis in tribus significationibus 'canis', quae contingit apud nos; sed sunt illic propriis vocabulis singula designata. Unde non ad naturam, sed ad consuetudinem et positionem hominum divisio vocis pertinere recte videtur, generis vero ad naturam.
Et hae quidem sunt differentiae divisionis generis et vocis. Restat autem vocis et totius distributionis differentias dare. Quae quidem ex eo manifestae sunt, quod totum constat ex suis partibus, vox ex suis non constituitur significationibus. Et fit quidem divisio totius in partes, {uocis} vero in significationes. Nam etsi hoc in quibusdam vocibus contingat, ut scilicet ex suis iungantur significationibus, ut hoc vocabulum quod est 'ens' ex litteris suis quas etiam significat, non tamen id ad naturam vocis, sed totius referendum est; in eo enim quod ex eis constat, totum est earum, non eas significans.
Est autem et alia quorumdam solutio, ut scilicet concedant nullam vocem coniungi ex significationibus diversis, ad quas videlicet diversas impositiones secundum aequivocationem habeat. Neque enim 'ens' ad quaelibet plura dictum dicunt aequivocum, sed tantum ad diversorum substantias praedicamentorum. Unde de litteris quae in eodem clauduntur praedicamento, aequivoce non dicitur. Quia vero totum partibus coniungitur, sublata qualibet partium necesse est ipsum perire; vox quae diversa significat sublata qualibet subiectarum rerum poterit sive in substantia sua sive in officio quoque significationis {permanere}.
Atque haec de differentiis divisionum secundum se dicta sunt, in quibus earum tractatum terminemus. Consequens autem est ut eas quae secundum accidens proponuntur, exsequamur.ƿ
DE DIVISIONIBUS SECUNDUM ACCIDENS
Quarum aliam subiecti in accidentia esse, alia accidentis in subiecta, alia accidentis in accidentia supra diximus, quarum etiam exempla quae posuimus in promptu convenit haberi. Omnium autem secundum accidens divisionum commune praeceptum Boethius dedit ut nulla in eis dividentia ponantur nisi quae sese circa idem expellant, sicut et de divisione generis praedictum est. In divisione autem vocis vel in significationes vel in modos saepe membra sibi adhaerentia sunt. Actio namque et passio quae 'amplector' commune verbum significat, eidem subiecto simul cohaerent. Unde Boethius in Tertio Topicorum: aliquotiens, inquit, quae dividuntur simul esse possunt; ut si vocem in significationes dividamus, omnes simul esse possunt, veluti cum dicimus 'amplector', aut actionem significat aut passionem, utrumque simul significare potest. Membra quoque divisionis in modos in eodem saepe inveniuntur. Mundum enim {et} secundum mensuram suae magnitudinis et secundum tempus infinitum esse Boethius dixit.
Nunc autem et harum divisionum differentias quae secundum accidens fiunt, breviter annotemus.
DE DIFFERENTIIS EARUM
Est autem duarum ad tertiam, sicut et aliarum quae secundum se dicuntur, haec differentia quod illa sola reciprocari sub proprictate eiusdem divisionis potest; haec autem illa est quae accidens in coaccidentia distribuit hoc modo: 'album aliud durum, aliud molle'. Convertitur autem sic: 'durum aliud album, aliud non, sed vel nigrum vel altcrius coloris'. Et est quidem in eo quaedam conversio divisionis quod, cum 'album' prius per 'durum' et 'molle' divideretur, rursus per divisum et eius oppositum distribuitur, ita quidem ut eius{dem} proprietatis cum prima sit et secunda divisio, id est accidentis in accidentia. Quae quidem conversionis proprietas in aliis nullis continget. Nam si aliquando converti vere possit aut subiecti in accidentia aut accidentis in subiecta divisio, cum videlicet proprium susceptibile antecedentis non accipimus, veluti cum dicimus 'homo alius albus, alius alterius coloris'. Neque enim homo proprium et sufficiens est fundamentum albedinis, sed corpus, nec ex propria, sed ex corporis natura homo colorem ullum participat, non tamen ad eiusdem proprietatem divisionis fit conversio, ƿ sed cum prima accidentis in subiecta fuerit, secunda subiecti in accidentia dicetur, vel econverso.
Sunt tamen quidam qui hanc differentiam ad divisiones tantum secundum se referunt, in quibus reciprocatio nullo modo fieri videtur. Et ipse quidem Boethius de illis tantum quae secundum se sunt, in exemplis mentionem facit, etsi universaliter prius dixerit divisionem antecedentis in accidentia per reciprocationem ab omni separari divisione. Sed utrum omnis huiusmodi divisio reciprocari vere possit inquiritur, quod quidem hic cassari videtur: 'coloratum aliud durum, aliud molle'. Neque enim vere dicitur durum vel molle aliud coloratum, aliud non; et in omnibus insuper divisionibus haec reciprocatio deficit quorum divisum ubique dividentia sua susceptibilia comitantur.
Differt autem divisio subiecti in accidentia ab ea quae est accidentis in subiecta, quod subiectum in posteriora dividitur, quemadmodum genus in species, accidens vero in priora, sicut totum in partes. Omne enim subiectum prius est naturaliter accidentibus suis, accidentia vero posteriora. Est autem accidens, ut Porphyrio placuit, quod adest et abest praeter subiecti corruptionem, hoc est forma illa subiecti quae sic quoque abesse ei potest ut propter recessum eius nulla sit subiecti corruptio, hoc est nihil in natura substantiae eius pereat, quippe ipsum accidens in substantia non inest, sed extrinsecus adhaeret; corruptio vero egressus est a substantia.
Nunc autem sex suprapositis divisionibus diligenter expeditis illud de omnibus communiter astruendum est quod quotiens aliquid vel in affirmationem vel in negationem vel in privationem et habitum dividitur hoc modo: 'homo alius iustus, alius non iustus, alius iniustus', prius affirmatio et habitus quam negatio vel privatio dicenda sunt. Non enim negatio sensum habet nisi ex remotione praedicatae vocis. Privatorium quoque vocabulum licet formam ponat, ex vi tamen privatoriae propositionis quamdam habitus sui remotionem quodammodo innuit. Si vero vel negationem vel privationem praeponas, tardior intellectus fiet. Divisio vero, sicut et definitio, quamdam rei demonstrationem facere debet.
In omnibus quoque divisionibus id providendum est ut neque superfluae esse neque diminutae deprehendantur. Superflue autem aliquid apponitur quod iam in aliquo praemissorum continetur, veluti cum dicitur: 'animal aliud rationale, aliud irrationale, aliud homo'. ƿ Diminuta vero divisio esset si quid sub diviso contineretur quod sub dividentibus non clauderetur, veluti si sic dicatur: 'animal aliud homo, aliud equus'. Oportet itaque omnem divisionem, sicut et definitionem, neque diminutam esse neque superifluam.
Post omnes etiam divisiones ad maiorem propositae rei cognitionem supponendae sunt dividentium definitiones, aut si his non abundamus, satis est exempla subicere. Fiunt autem de eodem plures divisiones, sicut et definitiones, secundum diversas eiusdem rei aut species aut formas. Omnis quidem divisio rerum diversitatem ostendit, definitio vero omnium quibus convenit convenientiam ponit. Sicut enim divisio eiusdem per plura id quod unum est in pluralitatem distribuendo diversificat, ita eiusdem de pl{ur}ibus facta praedicatio quae plura sunt, colligit atque unit. Quod in descensu atque ascensu praedicamenti Porphyrius manifeste monstravit: "descendentibus, inquit, ad specialissima necesse per multitudinem dividentem ire, ascendentibus vero ad generalissima colligere multitudinem" secundum praedicationem eiusdem.
DE ALIIS DIVISIONIBUS A SUPRAPOSITIS
Movet autem fortasse quosdam quod sint quaedam divisiones quae in sex suprapositis non connumerantur, ut quae in dissimilia membra proponuntur, veluti ista: 'substantia alia corpus, alia incorporeum'. Horum namque dividentium alterum species est substantiae, alterum vero differentia. Dissimilia itaque membra quae dividunt dicuntur, quando ex diversis habitudinibus divisum respiciunt. Sed nec omnes illae quae in similia membra componuntur, superioribus sex divisionibus adiungi possunt, veluti ista: 'homo alius homo albus, alius homo niger, alius homo medio colore coloratus'. Non enim homo genus esse potest, cum sit specialissimum; sed fortasse totius in partes dici poterit, in qua species per individua sua distribuitur, sicut ea quam Boethius ponit: 'hominum alii in Europa, alii in Asia, alii in Africa'. Haec etiam divisio: 'rationale aliud mortale, aliud immortale', in qua differentia per coadiacentes differentias dividitur, nulla superiorum esse videtur. Sed nec etiam istae quae sequuntur, superioribus possunt admisceri: 'non-homo aliud equus, aliud non-equus', 'album aliud equus, aliud non-equus', 'equus alius albus, alius non-albus', 'album aliud durum, aliud non-durum'. Et fortasse plures ƿ reperies divisiones quas superioribus non poteris connumerare; sed quas auctoritas tractat quarumque usus promptior est, cura nobis exsequi fuit.
Hactenus quidem de divisionibus tractatum habuimus, de quibus satis est disputasse. Nunc vero consequens est ut ad definitiones nos convertamus, quae, sicut dictum est, ex divisionibus nascuntur.ƿ

DE DEFINITIONIBUS

Latin	English
LIBER SECUNDUS
DE DEFINITIONIBUS
{QUAE SINT 'DEFINITIONIS' SIGNIFICATIONES}
'Definitionis' quoque vocabulum plures acceptiones habet. Proprie namque definitiones eas dicimus quae genere ac differentiis tantum constituuntur, velut hominis definitio: 'animal rationale mortale', vel animalis: 'substantia animata sensibilis', vel corporis: 'substantia corporea'; secundum quam quidem significationem Tullius talem definitioni{s} definitionem dedisse creditur: "est, inquit, definitio oratio quae id {quod} definitur, explicat quid sit." Largius autem 'definitionis' vocabulum Themistius sumpsit, cum in ipso omnem quoque interpretationem ac quamlibet descriptionem inclusit; unde omnem quoque locum et ab interpretatione vel a descriptione a definitione assignavit. Hic itaque definitionem omnem illam orationem vocavit quae univoci praedicatione adaequata eius significationem quoquo modo declarat. Una autem vox dicitur quae unam sententiam secundum unam impositionis causam tenet, velut 'homo albus' aut 'Socrates'; licet enim 'homo' et 'album' diversis imposita sint, idem tamen de singulis enuntiata notant et secundum eamdem naturam aut proprietatem omnibus imposita sunt. Quae vero dictio diversos generat sensus, multiplex dicitur nec una definitione terminatur, sed pluribus. In praedicatione autem voci quam definit oratio ipsa adaequatur, quando nec nomen orationem nec oratio nomen in re aliqua subiecta reperitur excedere, ut sunt 'homo' et 'animal rationale mortale': quicquid enim homo est, animal rationale mortale est, et econverso.
DE INTERPRETATIONE
Definitionem autem aliam nominis esse dixit, aliam rei. Eam autem quae nominis est, interpretationem vocavit; interpretatio vero ea dicitur definitio per quam ignotum alterius linguae vocabulum exponitur, veluti cum 'philosophos', quod graecum est, latina expositio nobis sic resolvit: id est 'amator sapientiae'; nam 'philos' am{at}oris designativum dicunt, 'sophia' vero sapientiae. Et tunc quidem recte interpretationem fieri puto cum secundem partes compositum nomen ƿ exponitur, ut in praemisso exemplo. Nam si quis huic nomini graeco quod est 'Anthropos', id est 'homo', latinam dederit definitionem, quae est 'animal rationale mortale', non videtur mihi interpretari, sed definire. Non itaque omnis definitio nominis alterius linguae interpretatio proprie dicitur, sed quae ipsum secundum partes interpretatur.
Sunt etiam qui interpretationem eiusdem linguae cum nomine ipso fieri concedunt, cum videliset ipsum secundum partium compositionem exponitur; ut cum 'sacerdos', quod ex 'sacro' et 'dante' compositum dicitur, 'dans, id est ministrans, sacrum' interpretatur. Sed has quidem non inveni interpretationes appellari, sed forte etymologiae vocis ipsius sonum maxime consequuntur, sive sint orationes, ut supraposita, sive dictiones, ut Britones quasi-brutones dicti sunt, eoquod bruti et irrationabiles ex insipientia videantur.
Attende autem quod cum interpretatio sive etymologia maxime nomen aperiant, rei quoque subiectae faciunt notitiam; alioquin vocabulum non aperirent; sed maxime rei demonstrationem definitio facit, quae non solum ipsam substantiam tradit, verum etiam ipsam quibusdam suis proprietatibus depingit. Aliter enim definitio quam definitum vocabulum rem ipsam manifestat; illud enim inuolute, haec autem explicite ipsam designat, cum ipsius materiam seu formam per partes suas designet, ut haec hominis definitio: 'animal rationale mortale', per 'animal' materiam, per 'rationale' vero ac 'mortale' formas significat.
Quae tamen omnia et hoc nomen 'homo' habet significare, sed confuse; generalis enim substantiae vel specialis nomen, sicut in Praedicamentis dictum est, qualitatem circa substantiam determinat, cum ipsam substantiam ut qualitatibus informatam designat, ut 'homo' animal secundum id quod rationalitate ac mortalitate est occupatum. Sed cum 'homo' et ipsam substantiam nominet et circa eam substantiales ipsius formas determinet, non plene ista sicut definitio demonstrat, quia singulas partes suas non distinguit, sed simul omnia comprehendit; quae vero simul colliguntur, minus singula discernuntur quam ea quae singillatim ponuntur. Unde multi cum significatione{m} substantiae huius nominis quod est 'homo' agnoscant nec qualitates ipsius satis ex ipso percipiant, tantum propter qualitatum demonstrationem definitionem requirunt.
Unde definitiones maxime propter ostensiones proprietatum inducuntur; interpretationes vero ita nomen aperiunt, ut sola substantiae demonstratio sufficere queat. Tunc enim interpretatio proprie requiritur, cum ƿ de nominat[iu]a quoque substantia dubitatur nec cui etiam substantiae impositum sit tenetur; tunc autem definitio superadditur, cum formae proprietas ignoratur. Cum autem vel interpretatio de qualitate quoque vel definitio de substantia etiam proponat, principaliter tamen illa propter substantiam monstrandam, haec vero propter qualitates ad aliarum rerum differentiam et plenam rei demonstrationem componitur. Unde hanc semper cum definitio convertibilem oportet fieri. Illa autem interpretatum saepissime excedit; neque enim omnes qui sapientiam amant, philosophos dicimus, sed qui iam artis doctrinam perceperunt; 'philosophum' tunc 'amatorem sapientiae' interpretamur, iuxta hoc quidem quod vocis compositio sonusque ipse innuere videtur. Unde merito haec nominis, illa autem rei definitio dicitur.
DE DEFINITIONIBUS RERUM SUBSTANTIALIBUS
Rei autem definitio alia secundum substantiam fit, quae proprie definitio dicitur, alia secundum accidens, quae descriptio nominatur. Est autem definitio, substantialis scilicet, quae materiam ac formam substantialem tantum, quae rei substantiam conficiunt, in partibus comprehendit, ut ea quae genus ac substantiales differentias colligit, ut sunt istae: 'substantia corporea' corp{oris, 'corp}us animatum sensibile' animalis vel quoque hominis; caetera vero quae {ponuntur}, supponuntur eodem, ut differentiae constitutivae. Solae igitur species definiri substantialiter possunt, quae solae genus et substantiales differentias habent, ut in Libro Divisionum Boethius ostendit. Neque enim generalissima genera definitionem possunt recipere; quippe nec genera habent nec constitutivas differentias, cum neque aliunde aliquam constitutionem habent quae suprema sunt et prima rerum principia, neque individua, cum ipsa quoque specificis differentiis in se careant; neque enim ex se differentias quas participant habent, sed ex speciei participatione.
Unde nec differentiis a se invicem segregantur quaecumque sub eadem specie sunt individua, formae vero accidentia quae tantum substantiam alterant nihilque essentiae creant; alioquin non accidentia, sed substantialia dicerentur, si quid substantiae eorum adventus efficeret vel recessus perimeret, sicut substantiales specierum formae, secundum quas generatio substantiae corruptioque consistit. Sola itaque illa sub definitione cadere possunt quae inter generalissimum atque individua, quae extremitates sunt praedicamentorum, media interiacent; extrema ƿ vero descriptionem non recusant, ut cum substantia dicitur quod omnibus accidentibus possit esse subiectum, vel Socrates homo albus crispus musicus Sophroni{s}ci filius. Sunt enim descriptiones quaecumque, ut dictum est, rerum definitiones ex genere ac differentiis tantum non consistunt, sive scilicet solas admittant differentias, ut cum homo per 'rationale' et 'mortale' describitur, sive genus praeter differentias ponatur, ut si corpus substantia colorata dicatur. Est enim coloratum corpori accidens, sive species cum accidentibus ponatur, ut in ista Socratis descriptione: 'homo albus crispus musicus Sophroni{s}ci filius', sive accidentia sola sic: 'albus' crispus musicus Sophroni{s}ci filius'. Has autem omnes secundum accidens fieri dicimus, cum non secundum substantiam fiant, cuius constitutio materiam tantum ac formam {significat}.
DE DESCRIPTIONIBUS
Harum autem multi modi sunt: aliae namque per determinationem, sicut definitiones, proferuntur, aliae per divisionem, aliae per negationem, aliae per quamdam causae expressionem, aliae secundum effectum designantur. Per determinationem quidem ut illa: 'homo albus crispus' etc.; in his enim id quod praecedit ab eo quod subiungitur determinatur, ut 'homo' ab 'albo'. Per divisionem vero ut sunt illae quae propositioni dantur hoc modo: 'oratio alicuius de aliquo vel alicuius ab aliquo, et rursus 'oratio verum vel falsum significans'. Sic et quidlibet superius per ea quae continet a quibus sufficienter dividitur, potest describi. Dividitur autem enuntiatio, id est propositio, sufficienter tam per affirmationem et negationem quam per verum et falsum. Per negationem quoque descriptiones componuntur, ut si substantiam dicamus: 'quod in subiecto non est' vel potius 'quod neque est quantitas neque ad aliquid neque qualitas neque [ad] aliquid aliorum praedicamentorum'. Per expressionem vero causae nec secundum rei essentiam proferuntur descriptiones, ut ea quae Victorinus diei aptavit hoc modo: 'dies est sol lucens super terram'. Neque enim substantia solis essentia diei est, sed causa secundum quam Deus diem efficit. Et sunt quidem huiusmodi descriptiones figurative accipiendae, ut videlicet alias in sensu orationis intelligamus quam proprietas constructionis dictionum exigat. Si enim substantivi verbi proprietatem, quod secundum essentiam coniungit [attendamus] et quae per ipsum copulantur nomina, intransitive coniungit, {attendamus}, profecto cogimur confiteri quantitatem diei substantiam ƿ solis esse, sed, ut veritatem seruemus, in proprietatem constructionis incurramus, ut videlicet diem existere gratia solis lucentis super terram dicamus.
Sunt autem quidam qui ut structurae proprietatem custodiant, dictionum significationem mutant et 'sol' et 'lucens super terram' non ad solis, sed ad diei significationem referunt; sed hi profecto quomodo eam secundum Victorinum per causam fieri dicunt? Iam enim 'sol lucens super terram' et 'dies' idem sunt. Unde neutrum alterius causa est, immo alterum alterius in essentia, ac potius secundum essentiam, definitio data est. Ut igitur et auctoritatem et rei custodiamus veritatem et singularum dictionum teneamus proprietatem, figurativam et quodammodo impropriam oportet intelligi constructionem, ut videlicet secundum sensum 'rem existentem per solem lucentem' confiteamur de die praedicari.
Sed dicitur quia si rem existentem per solem lucentem, id est diem ipsum, praedicari facimus, oportet et vocem positam esse quae illud designet et verum est quidem totam definitionem accipi figurative, ita scilicet quod significationibus singularum dictionum non mutatur, si per se considerentur, id est 'solis' et 'lucentis'. Ideoque figurative atque improprie tota simul definitio {accipitur}, cum non constituitur sensus eius secundum partium singularum significationem. Oportet enim secundum structurae proprietatem omnem vocum competentem compositionem ex componentibus suam sortiri significationem. Saepe etiam per effectum definitiones proferuntur ut illa qualitatis: 'secundum quam quales dicimus'.
DE DETERMINATIONIBUS
De his quoque descriptionibus quas secundum determinationem fieri diximus, pauca sunt consideranda ac prius quot modis determinationes fiant annotandum est. Sunt autem aliae orationum, aliae dictionum. Orationum autem ut earum quae dubiae sunt, sive scilicet ambiguae fuerint, sive non. Neque enim omne dubium est ambiguum, sed omne ambiguum dubium, sicut in Libro Divisionum Boethius docuit. Ea namque dubia tantum ambigua sunt quorum constructio plene continet diversos intellectus ut nihil extrinsecus supplendum sit ad sensus perfectionem, sed quodammodo constructio mutanda propter ambiguitatem removendam, ut in responso Delphici oraculi continetur, cum Calchanti ƿ de victoria Phrygum et Graecorum scitanti in his Apollo respondit: "ne dubites, inquit, Troianos vincere Graios." Ex his enim aeque et Troianorum et Graecorum victoria promit{tit}ur, et rationabiliter quidem secundum constructionis compositionem utraque ex dictis sententia colligitur.
Sunt autem et aliae dubiae in quibus ipsum proferentem ad sententiae suae perfectionem aliquid extrinsecus oportet supplere, ut si dicam: 'da mihi', 'curre cito', quid tribui postulem aut quo currere iubeam determinandum aliquo supplemento relinquitur, ut videlicet et illud apponam de quo fieri donum volebam dicens 'librum', vel quodlibet aliud, aut locum determinem ad quem fieri cursum iubeam, dicens 'domum' aut quemlibet alium locum designans. Et in his quidem imperfectio constructionis, in illis vero duplicitas expositionis dubietatem facit Deest enim ad sensus mei perfectio{nem} qui librum quaerere intendebam, vocabulum quo librum designarem, nec dubietatem quidem ex se facit, quippe nec diversos generat sensus, sed tantum fieri mihi donationem quaerit nec de quo fiat demonstrat, sed de quo fiat indeterminatum relinquitur.
Nec quidem ex verbis ipsius orationis ad diversarum rerum dona intelligenda mittimur, quippe nec rei dandae nomen ponitur, sed ex nostra quidem discretione, quatenus [in] donatione{m} non posse fieri sine aliquo quod donetur, ea quae prolata non sunt suspicamur et ex ipso quidem verbo quod transeuntem designat actionem, haec dubietas infertur, dum id ad quod actio eius transeat, non determinatur. Si enim verbum apponerem quod actionem non transeuntem significaret, haec profecto dubietas omnino cessaret, ut si dicam 'assurge', vel 'asta mihi'. In his igitur dubiis orationibus ex verbis quarum prolatis rationabiliter unum tantum, ut dictum est, intellectum possumus habere, simplex est dubietas, non ambiguitas.
Nec est quidem multiplicitati huiusmodi dubietas imputanda nec per diversos intellectus dividenda, sicut illa quae est ambiguitas, cuius constructio rationabiliter ad diversos intellectus flecti potest, quantum quidem ad ipsam pertinet, etsi sententia aliquando impossibilis videatur. Proponitur enim ita saepe ambiguitas ut utrumque quod dicitur fieri possit, ut in praemisso exemplo, vel ita ut alterum tantum possibile sit, ut si dicam: 'uideo hominem comedere panem' vel ita ut neutrum, hoc modo: 'uideo lapidem comedere lignum'. Licet autem quantum ad rerum naturam in his quaedam possit esse certitudo, quantum tamen ad structurae significationem consistit dubietas.
ƿ In his autem, cum quislibet eas ad unum tantum dicendum protulerit, determinationem facere poterit modo per adiectionem, modo per diminutionem, nunc etiam per divisionem aut per aliquam dictionum transmutationem, ut in ista potest monstrari: 'audio Troianos vicisse Graecos'. Si quis enim sensum suum quem de victoria Graecomm habet, ita exposuerit: 'audio Troianos vi{n}ci, Graecos vicisse' per adiunctionem 'uinci' certitudinem fecit; -- in quo etiam divisionem possumus intelligere, cum et istis seorsum 'uinci' et illis 'uincere' attribruimus --. Si vero ita: 'audio vinci Troianos' vel ita: 'audio vicisse Graecos', per diminutionem; nam in utraque alter accusativorum subtrahitur. Per transmutationem vero vel casuum vel verbalium dictionum determinatio hoc modo proponitur: 'audio quod Graeci vicerunt Troianos'; nam et verbum secundum personam aut numerum et nomen secundum casum mutatum est.
Et hos modos determinandarum orationum in Libro Divisionum Boethius ponit.
Idem quoque in eodem plures dictionum determinationes apponit. Sed cum dictionum aliae uni tantum rei impositae sint, ut Socrati, et quae singularem habent significationem, aliae pluribus, hae tantum determinatione indigent quae plura colligunt. Sed harumaliae ex una impositione et eadem causa pluribus datae sunt, ut quae univocae dicuntur, aliae diversas habent impositionis causas, ut quae aequivocae ac proprie multiplices appellantur. Univoca quidem est, ut 'homo', cuius unam impositionis causam in omnibus veris hominibus una eius definitio quam secundum illam habet, firma est probatio, quae est 'animal rationale mortale'. Aequivoca vero ut 'canis', quod et latrabili animali seu marinae beluae sive caelesti sideri impositum est, singulis quidem secundum diversas proprietates, quae per diversas earum definitiones demonstrantur.
In his autem dictionibus quarum multiplex est significatio, multifarie fit determinatio. Ait enim ipse aliam fieri secundum definitionem, ut si 'canis' in designatione tantum latrabilis animalis proteram et per definitionem aperiam dicens 'animal latrabile'; vel per adiectionem generis vel numeri vel casus, ut si dicam can{n}a, quod arundinum commune nomen est et proprium fluuii, quamlibet ipsiussignificationem quolibet istarum modo distinguere possunt, cum in oratione ponitur, ut si dicam: 'Canna Romanorum sanguine sorduit', de ƿ fluuio intendens; vel secundum genus ita determinatio: 'hic canna sorduit' vel 'plenus sanguine fuit'; sive articulum sive nomen quod eiusdem generis {est} apponam, omnis absoluta est dubietas secundum genus, ut in {i}sta sigruficatione masculini generis, in illa vero feminini. Sicut autem determinatio fit secundum genus in his dictionibus quae diversis significationibus diversorum generum, sic etiam secundum numerum in his quae diversos numeros significant, et pluralem scilicet et singularem, ut si dicam 'docti rustici' pluraliter et apponam 'omnes', quod tantum est pluralis numeri. Per casum vero determinatio fit cum eadem {uox in eodem} numero diversos obtinet casus, ut 'Musae', quod et {pro} genitivo et pro dativo accipitur, Sed si dicam 'Musae cantantis', per casum determinationem feci, cuius videlicet casus officio 'Musae' fungatur ostendens. Sicut enim ad idem genus et ad eumdem numerum substantivum et adiectivum nomen oportet iungi, et ad eumdem casum convenit ipsum copulari .
Fiunt quoque secundum accidens aut secundum orthographiam determinationes. Nam 'pone' utrum pro verbo an pro adverbio accipiatur, accentus pronuntiatione discernitur, ut scilicet si prima{m} syllabam pronunties acutam et secundam grave{m}, hoc modo: 'pone', verbum accipias. Si vero econverso feceris, adverbium intelligas. Secundum etiam orthographiam, id est rectam inscriptionem, determinatio fit, ut si 'queror' aequivocum, quod et [in] inquisitionem passionem et querelam actionem significare potest, in designatione inquisitionis accipi velim ostendere, 'ae' diphthongo scribendum est; cum autem in designatione querelae ponitur, diphthongo non scribitur; tunc enim prima eius substantia corrumpitur, quod diphthongi natura non patitur.
Et in his quidem supradictis determinationibus multiplicium vocum continentur expositiones.
Sunt etiam unarum vocum quaedam determinationes, quarum aliae transitive his quae determinant, aliae intransitive iunguntur; transitive quidem ut 'uideo lupum', 'domus Socratis'; ad aliud enim designandum determinatio quae subiungitur transit quam determinatum significet. Alia namque persona per 'uideo', alia per 'lupum' demonstratur atque alia res per 'domus', alia per 'Socratis' significatur.
Intransitive autem determinatio coniungitur, quando circa eiusdem rei significationem ei quod determinatur coniungitur, tunc enim ƿ non dicitur transire cum in eadem remanet significatione, ut in definitionibus seu descriptionibus quae per determinationem dantur apparet. Cum enim dicimus 'animal rationale mortale', idem 'rationale' ac 'mortale' cum 'animali' nominat, id est hominem. Rursus cum dicitur 'homo albus crispus musicus Sophronisci filius', haec omnia Socratem qui describitur, nominant. Atque haec quidem determinatio non in expositione, sed in quadam restrictione consistit; neque enim 'album' quod sequitur, 'hominem' exponit, sed restringit. Est enim expositio plena vocis demonstratio, ut videlicet exponens nec plus nec minus quam expositum, sed idem prorsus, contineat, veluti cum 'canis' in designationem tantum latrabilis animalis profero ac per hanc definitionem: 'latrabile animal' ipsum expono, idem definitio dicit quod per vocabulum demonstrare intendi. 'Album' autem quod 'homini', vel 'rationale' quod 'animali' coniungitur, ipsa non exponunt, -- quippe non idem cum eis dicunt, quare iam superflue post ipsa in definitionibus sequerentur --, sed quodammodo restringendo determinare dicimus. Cum enim 'homo' aequaliter et albos et nigros et cuiuslibet coloris homines, et 'animal' rationalia et irrationalia contineant, 'album' 'homini' suppositum et 'rationale' 'animali' illa quae in praecedentibus, et non in ipsis, continentur, ab eo quod definitur seu describitur seiungunt. Neque enim 'rationale', ab omni quod rationale non est, differentiam hoc loco facit, vel 'album' ab omnibus quae in ipso non continentur, sed ab his tantum quae per praecedentia non excluduntur. Non enim 'rationale' 'animali' subiunctum differentiam a lapide facit, qui iam per 'animal' exclusus fuerat, nec 'album' ab ebeno, quod iam 'homo' exceperat, sed ab his tantum oppositis suis quae in praecedentibus continentur, ut 'rationale' ab animalibus quae rationalia non sunt, et 'album' ab hominibus qui albi non sunt. Dum autem 'rationale' quaedam animalium vel 'album' quosdam hominum excludit, quodammodo eorum significationem quae praecedunt, determinant, ita tamen ut subiuncta vox vocis praecedentis significationem ostendat, ut videlicet quid in ipsa intelligendum fuerat innuant. Idem enim praecedens vox semper dicit, sive per se sive cum aliis iungatur. Alioquin submissio alterius superflueret nec propria vocis acceptio, si videlicet vel 'animul' cui supponitur 'rationale', circa rationalia tantum, vel 'homo' cui subiungitur 'album', circa albos tantum acciperetur. Sed ita quidem subsequens vox praecedentem determinare dicimus ut ei adiuncta significationem ipsius restringat, dum quaedam quae ab ipsa significantur, a substantia definita separat.ƿ
QUOMODO DEFINITIONES EX DIVISIONIBUS AUT QUAE A QUIBUS VENIANT
Nunc autem definitionis significatione multiplici declarata quibusque modis descriptiones fiant demonstrato illud quoque convenit inspicere qualiter ex divisionibus definitiones nascantur aut quae a quibus originem ducant. Oportet enim, ut ait Boethius, non solum quae ad divisionem sumenda sunt, addiscere, sed ipsius quoque definitionis artem diligentissima ratione comprehendere. Sit igitur positum quod 'hominem' velimus definire atque ipsius definitionem per divisionem investigare. Sumo igitur eius supremum genus ac divido sic: 'substantia alia corporea, alia incorporea'; deinde eam de differentiis quam homini convenire video, 'substantiae' divisae copulo ad differentiam alterius dicens: 'substantia corporea'; ac rursus inspicio utrum haec definitio omni ac soli homini conveniat; in qua quidem cum {in}animata quoque videam comprehendi, non soli homini deprehendo eam convenire; adiunctam itaque differentiam quae est 'corporeum', rursus per inferiores differentias divido, dicens: 'corporeum aliud animatum, aliud inanimatum', et quae etiam harum differentiarum homini insit considero eamque 'corporeo', quod divisum est, coniungo sic: 'substantia corporea animata'; sed rursus haec definitio homini non adaequatur, quae etiam plantae convenit; ultimam igitur differentiam quae est 'animatum', per inferiores subdivido hoc modo: 'animatum aliud sensibile, aliud insensibile'; ac rursus 'sensibile', quod homini convenit, 'animato' suppono ita: 'substantia corporea animata sensibilis'; rursus cum non videam impleri hominis definitionem, sed aeque omnibus inesse animalibus considerem, ultimam rursus differentiam quae est 'sensibile', per inferiores divido, 'rationale' scilicet et 'irrationale'; ac rursus 'rationale', quod homini convenit, per 'mortale' et 'immortale' considero totiensque differentias in posteriores differentias resolvimus, donec omnes coniunctae generi speciei adaequentur hoc modo: substantia corporea animata sensibilis rationalis mortalis'. Haec enim ita homini propria est ut ei omni ac soli ac semper conveniat.
Omnesque definitiones substantiales eodem modo proprie {dari} debent, descriptiones vero tales saepe assignantur quae non semper conveniunt. Cum enim Socrates non semper, quamdiu est, filius sit Sophroni{s}ci, ipse tamen 'homo albus crispus Sophroni{s}ci filius' solet describi, quae quidem descriptio ei post mortem patris existenti aptari non potest. Nascuntur autem huiusmodi definitiones quae substantiales sunt, ex divisionibus generum in differentias, sicut supra monstratum ƿ est, quae, sicut superius docuimus, solis speciebus aptantur quae et genera habent et differentias, descriptiones autem quae accidentia continent, ab his veniunt divisionibus quae secundum accidens sunt. Quae vero per negationem fiunt, ab his veniunt quae in negatione proponuntur. Sicut autem divisiones definitionibus sunt necessariae, ita et definitiones divisionibus. Nam sicut supra diximus, post divisiones statim definitiones ad cognitionem dividentium supponenda{e} sunt. Amplius: aequivocationis divisio per definitionem cognoscitur. Si enim id quod dividitur nomen eamdem in omnibus habuerit definitionem, univocum erit; si vero diversas, aequivocum.
Sed nunc quidem scrutari libet quae definitionum diversitas aequivocum facit. Eidem namque homini diversas definitiones diversi assignant, quae non solum voce, verum etiam sensu discrepare videntur. Aristoteles namque hominem tali definitione terminavit: 'animal gressibile bipes', Boethius vero in eodem usus est ista: 'animal rationale mortale'. Diversa est autem harum sententia, licet subiecta res sit eadem, quippe de diversis eiusdem differentiis utrisque agitur. Nec tamen haec definitionum diversitas aequivocum hominis vocabulum facit. Si quis autem aequivo{ca}tionem secundum istas definitiones ideo esse deneget quod non ita diversae sint ut oppositae sibi invenia{n}tur, hic profecto nec 'amplector' commune aequivocum dicturus {est} ad agentem et patientem nec 'subiectum' ad fundamentum et ad significatum, cum videlicet eorum definitiones oppositae non sint quarum definita de eodem dicuntur.
SECUNDUM QUAS DEFINITIONES UNIVOCATIO VEL AEQUIVOCATIO CONSISTAT
Quae ergo definitionum diversitas aequivocationem faciat, quaerendum est, aut quae unitas definitionis univocationem. Videmur enim singulis aequivocis qualescumque definitiones assignari posse. Secundum enim eos qui in aequivocis nominibus suas significationes sub disiunctione praedicari volunt, ipsa per divisionem significationum videmur affirmare posse. Veluti 'canis' nomen aequivocum sub disiunctione significationum ita describere possumus: 'canis est vel latrabile animal vel marina belua vel caeleste sidus'. Sed dico quod in nomine 'canis' aequivoco significationes eius sub disiunctione accipiendae non sunt neque sub divisione praedicandae, ut videlicet haec sit sententia huius nominis quod est 'canis', ƿ ac si ita dicatur: 'vel latrabile animal vel marina belua vel caeleste sidus', hoc est aliquid horum. {Si enim 'aliquid horum'} indeterminate in nomine 'canis' acciperetur, una esset ipsius sententia, sicut univocorum. Qui enim dicit Socratem esse hominem, tale est ac si diceret aliquem esse de hominibus. Cum igitur 'canis' plura nomina sit in significatione -- unde Priscianus in huiusmodi aequivocis plura nomina in unam vocem incidere dicit --, oportet in ipso omnes simul significationes suas et singulas sicut in tribus nominibus accipere et praedicari; ut numquam vera sit ipsius praedicatio; de nullo enim dici potest quod sit unumquodque illorum trium neque de illis singillatim sumptis nec de ipsis simul acceptis. Unde nec una potest dari definitio huic nomini quod est 'canis', sed plures secundum singulas impositiones. Non enim definitio dici potest quae de nullo vere praedicatur, cum praesertim omne definitum definitionis suae praedicationem accipiat, definitio etiam esse una non potest nisi quae unam vocis impositionem demonstrat vel sententiam nominis aperiendo, vel rem cui facta est impositio demonstrando.
At vero hae definitiones quae sententiam quoque nominis participant, recte ad aequivocationem nominis vel univocationem pertinere videntur. Ipsa namque vocis multiplicitas vel unitas magis secundum sententiam quam secundum rem subiectam pensanda est. Eisdem namque rebus unum nomen univoce convenit secundum unam ipsius sententiam, aliud vero aequivoce secundum plures sententias. De tribus namque significationibus 'canis' et 'corpus' et 'substantia' et multa alia univoce dicuntur et 'canis' aequivoce {de} eisdem enuntiatur. Saepe etiam de una et eadem re diversa nomina aequivoce praedicantur secundum sensuum diversitatem. Illae ergo definitiones maxime aequivocationem vel univocationem ostendunt, quae ita secundum nomen sunt {ut} non solum rem subiectam contineant, verum etiam sententiam nominis aperiant. Sed cum his quandoque non abundemus, sufficit qualiscumque rei demonstratio propter rem subiectam declarandam potius quam propter sententiam nominis aperiendam. Veluti si 'coloratum esse' determinamus 'substantiam corpoream', haec quidem assignatio secundum sententiam nominis non est; non enim in 'colorato' vel substantiae vel corporis significatio tenetur. At vero si sic diceretur: 'coloratum est quod colore formatum est', haec definitio secundum nominis sententiam consisteret. Nihil enim aliud 'coloratum' notare videtur quam illa oratio.
Sunt itaque definitiones aliae quae rem tantum subiectam ƿ continent, non etiam sensum communicant, aliae quae ipsam quoque sententiam participant. Rem quidem continet et non substantiam ea quam prius 'colorato' assignavimus. Et has quidem definitiones quae non secundum sententiam dantur nec antecedere ad definitum nec consequi necesse est. Cum autem definitio sententiam nominis participat, modo totam nominis sententiam continet, modo vero quasi ex parte ipsum nomen tangere vide[n]tur. Totam quidem nominis sententiam tenere videtur ea colorati definitio quam secundam posuimus, haec scilicet: 'formatum colore', vel ista quae est substantiae: 'res per se existens', vel haec corporis: 'substantia corporea', si per hanc tantum differentiam corpus subsistat. Si enim plures aliae sint ipsius differentiae constitutivae, quae omnes in nomine 'corporis' intelligi dicantur, non totam corporis sententiam haec definitio tenet, sicut enim nec hominis definitio 'animal rationale mortale' vel 'animal gressibile bipes'. Sicut enim 'hominis' nomen omnium differentiarum suarum determinativum sit, omnes in ipso oportet intelligi; non tamen omnes in definitione ipsius poni convenit propter vitium superfluae locutionis. Cum enim 'animal rationale mortale' ita hominem determinet, ut ei omni et soli conveniat, superflue iudicaretur si quid supra adderetur, cum ea quae sunt posita, ab aliis rebus 'hominem' separent. Cum autem et 'bipes' et 'gressibilis' et 'perceptibilis disciplinae' ac multae quoque formae fortasse aliae hominis sint differentiae, quae omnes in nomine 'hominis' determinari dicuntur -- iuxta illud Aristotelis: "genus autem et species qualitatem circa substantiam determinant" --, apparet hominis sententiam in definitione ipsius totam non claudi sed secundum quamdam partem constitutionis suae ipsum definiri. Sufficiunt itaque ad definiendum quae non sufficiunt ad constituendum. Sicut enim homo praeter rationalitatem vel mortalitatem non potest subsistere, ita nec praeter caeteras differentias, quibus aeque substantia ipsius perficitur, ullo modo potest permanere.
Erunt autem fortasse qui velint in definitione hominis omnes ipsius differentias intelligi, sicut in nomine. Sed falso. Cum enim ipsa definitio ex partibus suis significationem contrahat, oportet etiam ipsa vocabula poni omnium hominis differentiarum designativa. At vero 'rationale' et 'mortale' caeterarumque differentiarum nomina nonnisi proprias differentias continet. Cum igitur aliquae hominis differentiae a definitione relinquantur, non totam 'hominis' sententiam definitio ipsius tenet. Unde ipsam ad nomen 'hominis' non necesse est antecedere, sed ƿ consequi, tunc enim recta est ac necessaria consecutio, cum in antecedenti consequens continetur; 'homo' vero totam definitionis suae sententiam continet, sed cum eam excedat, ipsius sententia in definitione non comprehenditur. Quae vero definitiones totam definiti sententiam complent, et antecedere et consequi possunt mutuo. Atque hae[c] maxime ac perfecte definitum aperiunt quae, sicut rem continent, ita etiam substantiam complent. Atque hae proprie respondentur, cum quaeritur quid vocabulum sonet, hoc est quantum de re subiecta notet, id est quis sit intellectus per ipsum de re ipsa habendus, ac propter quid denotandum rei sit impositum.
Definitiones tamen et aliae dicuntur, quaecumque scilicet rem demonstrant, ad quam una facta est nominis impositio secundum unam sententiam. Erit autem fortassis quaestio utrum in nomine speciei omnes ipsius differentiae intelligantur, sicut dictum est. Si enim imponentis intellectum respiciamus, non videtur verum, cum ipse fortasse omnes ipsius differentias {non} nominaverit, sicut nec accidentia. Amplius: si omnes differentiae speciei in nomine ipsius intelligantur, quomodo ipsius significatio a superfluitate potest absolvi, sicut et definitio eius si omnes differentiae ipsius apponerentur?
Sed ad haec dico non ita in nominibus posse superfluitatem notari, sicut in orationibus. Cum enim praecedentia verba ad demonstrandum aliquid sufficiunt, superflue id {quod} subiungitur apponitur. At vero in nomine, quod partibus significativis non iungitur, nulla praecedunt quae demonstrationem ullam faciant. Ideo in eo nulla superfluitas notari potest, sicut in oratione, cuius partes designativae sunt. Licet autem impositor non distincte omnes intellexerit hominis differentias, secundum omnes tamen quaecumque esse{n}t, tamquam ipsas confuse conciperet, vocabulum accipi voluit. Aut si secundum quasdam tantum differentias 'hominis' nomen imposuit, secundum eas tantum nominis sententia consistere debet ac secundum eas tantum definitio sententiae assignari potest.
Sicut autem nomina quaedam substantiva dicuntur, quae rebus ipsis secundum hoc quod sunt data sunt, quaedam vero sumpta, quae scilicet secundum formae alicuius susceptionem imposita sunt, sic et definitiones quaedam {secundum} rei substantiam, quaedam vero secundum formae adhaerentiam assignantur. Secundum substantiam quidem definitiones specierum ac generum dantur, secundum adiacentiam vero definitiones sumptorum nominum veluti 'homo', 'rationale', 'album'.ƿ
QUID IN DEFINITIONE SUMPTI DEFINIATUR
At vero in his definitionibus quae sumptorum sunt vocabulorum, magna, memini, quaestio solet esse ab his qui in rebus universalia primo loco ponunt, quarum significatarum rerum ipsae esse debeant dici; duplex enim horum nominum quae sumpta sunt, significatio dicitur, altera vero principalis, quae est de forma, altera vero secundaria, quae est de formato. Sic enim 'album' et albedinem quam circa corpus subiectum determinat, primo loco significare dicitur et secundo ipsius subiectum quod nominat. Cum itaque 'album' hoc modo definimus: formatum albedine, quaeri solet utrum haec definitio sit tantum huius vocis quae est 'album', an alicuius suae significationis. At vero cum vocem non secundum essentiam suam, sed {secundum} significationem definiamus, videtur haec definitio recte ac primo loco illius esse. Restat ergo quaerere sive illius significationis sit quae prima est, id est albedinis, sive eius quae secunda est, quae est subiectum albedinis. At vero si haec definitio albedinis sit, praedicatur de ipsa, et de quocumque albedo dicitur, et ipsa definitio praedicatur. At vero quis vel albedinem vel hanc albedinem formari albedine[m] concedat? Omne enim quod albedine formatum est, corpus est. Si vero definitio supraposita eius rei quam album nominant, esse dicatur, id est quae albedinis subiectum est, quaeritur utrum uniuscuiusque [sit] per se quod albedinem suscipiat sit, sive omnium simul acceptorum. Quodsi uniuscuiusque sit illa definitio, utique et margaritae. Unde de quocumque illa definitio dicitur, et margarita praedicatur, quod omnino falsum est. Si vero omnium simul acceptorum esse concedatur, oportebit ut de quocumque definitio illa enuntiatur, omnia simul praedice{n}tur, quod iterum falsum est.
Sed ad haec, memini, tales erant solutiones quae ab omnibus suprapositis obiectionibus liberare viderentur. Dicatur itaque illa definitio albedinis esse non secundum essentiam suam, sed secundum adiacentiam acceptae. Unde et eam praedicari convenit et de ipsa albedine secundum adiacentiam, hoc modo: 'omne album est formatum albedine', et de omnibus de quibus ipsa in adiacentia praedicatur.
Dici quoque potest esse uniuscuiusque subiecti albedinis, nec tamen ideo ipsum necesse est de omni illo dici de quo definitio praedicatur. Illam namque regulam: de quocumque definitio praedicatur, et definitum ad eas tantum definitiones pertinere dicunt quae secundum substantiam fiunt. Haec vero substantiae subiectae albedini non secundum id quod ƿ ipsa est, verum secundum quamdam formam sui attribuitur. Eadem quoque solutio eos liberare videtur qui omnia albedinis subiecta simul accepta definiri dicunt. Vel etiam concedantur omnia praedicari, sub disiunctione scilicet, de omni illo de quo definitio praedicatur, ut videlicet si qui albedine sit formatum, id vel margarita vel cycnus esse vel aliquid aliorum concedatur.
Potest etiam dici definitio eadem esse huius nominis quod est 'album', non quidem secundum essentiam suam, sed secundum significationem, nec in essentia sua de ipso praedicabitur, ut videlicet dicamus hanc vocem 'album' esse formatam albedine, sed secundum significationem, se scilicet consignificando, ac si {si}c diceremus: 'res quae alba nominatur est formata albedine'. Est autem vocem definire: eius significationem secundum definitionem aperire, rem vero definire: ipsam demonstrare.
Itaque sive definitio vocis esse sive, cuiuscumque significationis est, eius diceretur, solvi poterat.
Sed profecto nihil est definitum nisi de claratum secundum significationem vocabulum dicimus; nec rem ullam de pluribus dici, sed nomen tantum concedimus. Cum autem omnis definitio illud cuius esse dicitur vocabulum declarare debeat, oportet ex talibus semper nominibus iungi quarum cognita sit accepta significatio. Non enim ignotum per ignota possumus declarare; definitio vero est quae maximam rei demonstrationem facit quam nomen definitum continet. Hoc enim inter definitum nomen et definitionem distare Boethius innuit quod cum utrumque eamdem {rem} subiectam habeat, in modo tamen significandi differunt. Ipsa namque definitio, quae singulis partibus singulas rei proprietates distinguit, ipsam expressius atque explicatius ostendit; definitum vero vocabulum non per partes singula distinguit, sed confuse omnia ponit. Ac licet definita vocabula plures saepe rei proprietates quam definitum nomen contineant, in his tamen quae utrumque continet, maior est definitionis demonstratio quam nominis. Aut etiam quantum ad res ad significationem magis definitio quam nomen operatur, quando ipsa pro re subiecta, quae ignoratur, inducitur quam distincte per partes suas determinat.
Sicut autem definitio unius vocis est, ita et simplicis. Non enim oratio definiri dicitur, sed dictio tantum; etsi enim definitiones quandoque ƿ ad declarationem aliarum definitionum inducantur, non tamen earum definitiones dicuntur, sed definiti nominis. Cum itaque Aristoteles 'esse in subiecto', quod est definitio accidentis, ita determinaverit dicens esse in subiecto, "quod cum sit in aliquo non sicut quaedam pars" etc., haec quidem determinatio magis accidentis definitio dicenda est quam alterius definitionis. Non enim definitio recte definiri dicitur, sed nomen. Ubi enim pro definitione recipitur, clara ei constat qui eam pro definitione tenet. Cum autem omnis definitio quamcumque cognitionem faciat, videtur incongruum quod relativa per se mutuo definimus...
CAETERA DESUNT
EXPLICIT FELICITER