Authors/Abelard/logica/GSPer

LI 3.00

Latin	English
INCIPIUNT GLOSSAE MAGISTRI PETRI ABAELARDI SUPER LIBRUM PERIHERMENEIAS
3.0.1 Monstrat titulus huius operis, quae sit materia auctoris. Inscribitur enim liber peri hermenias, hoc est tractatus de interpretatione.
3.0.2 Interpretationis vocabulum duobus modis accipitur. Modo enim pro definitione tantum nominis ponitur, modo pro omni voce significativa ad placitum per se, sive illa vox sit dictio, ut nomen et verbum, sive oratio. Et in hac quidem posteriori significatione in inscriptione tituli accipitur. Quippe huius auctoris materia est partim dictiones, scilicet nomen et verbum, partim orationes. Unde a communi nomine tam dictionum quam orationum intitulavit librum dicens "De interpretatione", hoc est de voce significativa ad placitum per se. Ad placitum dicimus ad differentiam naturaliter significantium. Per se vero apponimus ad differentiam coniunctionum et praepositionum, quae consignificare tantum habent et non per se significare. Sed hoc postmodum convenientius et diligentius ostendemus.
3.0.3 Cum Aristoteles a generali nomine, quod est interpretatio, materiam assignet, ipse tamen tantum de interpretatione enuntiativa simplici et de eius elementis intendit, hoc est de propositione categorica et de primis id est principalibus partibus eius, nomine scilicet et verbo, quae per se prolatae significationem habent et per se iunctae huiusmodi propositionem reddere sufficiunt. De nomine quidem et verbo gratia ipsius propositionis agit, quae ex his constat.
3.0.4 Primo itaque loco quantum ad intentionem de propositione categorica agitur, secundo de partibus eius, scilicet nomine et verbo secundum hoc quod intellectus designant. Nomina enim et verba duplicem significationem habent, unam quidem de rebus, alteram de intellectibus. Res enim significant constituendo intellectus ad eas pertinentes, hoc est naturam aliquam earum vel proprietatem attendentes.
3.0.5 Intellectus quoque designare dicuntur, sive is sit intellectus proferentis vocem sive audientis eam. Nam intellectum proferentis in eo significare vox dicitur, quod ipsum auditori manifestat, dum consimilem in auditore generat. Unde Priscianus articulatam, id est significativam, vocem esse dicit, quae coartatur cum sensu proferentis, id est quam ipse proferens intendit proferre ad manifestandum intellectum suum. In quo quidem vocem articulatam, id est significativam, eum accipere dicunt quantum ad intellectum proferentis quem manifestat, non ad intellectum auditoris, quem generat. Secundum quam acceptionem nec latratus canis nec ullam vocem bestiarum significativam possumus appellare, si videlicet ad intentionem proferentis respiciamus, cum scilicet irrationalia nulla ex intentione vocem proferant. At vero Aristoteles, qui ad intellectum, qui in auditore constituitur, respicit -- unde in Verbo dicet: Constituit enim qui dicit, intellectum, et qui audit, quiescit -- in significativo voces quoque irrationalium includit, quia ipsae quoque intellectum auditori manifestant. Nec est inconveniens, si iste largius, ille strictius hoc nomen significativum accipit. Sed nec nominis est diversa acceptio, cum Priscianus hoc nomine significativo non utatur sed articulato, quod est species significativi. Unde significativum tantum iuxta Aristotelem accipimus quantum ad intellectum audientis, non proferentis.
3.0.6 Cum autem nomina et verba tam res quam intellectus significent, sicut diximus, recte hic de eis agitur non secundum significationem rerum sed intellectuum, ubi videlicet de eis intenditur propter constitutionem propositionis. Quod tribus de causis factum esse videtur.
3.0.7 Nam quia partes orationis distinguere debebat, quas tractabat propter constitutionem orationis enuntiativae simplicis, nomen scilicet et verbum, recte de significatione intellectuum intendit. Quippe haec distinctio partium orationis fieri non potest secundum diversitatem rerum sed intellectuum. Res enim eaedem a nomine et a verbo significantur, ut currit et cursus eandem rem significant. Sed diversus modus concipiendi variat intellectum, quia hic in essentia cursus ostenditur, ibi in adiacentia, hic cum discretione temporis, ibi sine discretione temporis. Unde merito hic de nomine et verbo secundum significationem intellectuum agitur, ubi scilicet ea distinctio partium orationis fit, quae magis ad diversitatem intellectuum quam rerum attinet.
3.0.8 Praeterea cum de nomine et verbo gratia constitutionis orationum intenderet, et maxime significationem intellectuum, non rerum attendere debuit, quia haec sola significatio ad constitutionem pertinet. Quippe sicut propositio materialiter constat ex nomine et verbo, ita intellectus illius materialiter iungitur ex intellectibus partium. Res autem propositionis, cum nullam habeat propositio rem subiectam, ex rebus vocabulorum non consistit.
3.0.9 Denique haec significatio, quae est de intellectibus, ex hoc quoque ad constitutionem orationis maxime attinere monstratur, quod ex ea semper ad constitutionem orationis dictiones sufficiunt. Sed non ita ex rerum significatione. Rerum quippe significatio transitoria est, intellectuum vero permanens. Destructis enim rebus subiectis, si quis hoc nomen proferat rosa vel lilium, licet rerum, quas nominabant, significationem iam non teneant, significatio intellectuum non euacuatur, quia sive res sint, sive non sint, intellectus semper constituunt. Unde semper propositionem reddere possunt et semper quantum ad conceptionem animi, non quantum ad nominationem rerum significativa dici possunt.
3.0.10 Unde bene Aristoteles, ubi de nomine et verbo agit propter constitutionem orationis, eam maxime significationem attendit in his, ex qua orationem maxime constituere ualent.
3.0.11 Ex quo aperte intentio huius operis ab intentione Praedicamentorum distare ostenditur, cum ibi quoque de partibus orationis, id est de simplicibus sermonibus agatur secundum significationem rerum, hic secundum significationem intellectuum, <quae> principalior est illa secundum causam inventionis vocis, quae ad nil aliud facta est nisi propter intellectum constituendum. Nil quippe voces in substantia rerum faciunt sed tantum de eis intellectum excitant. [Secundum] officium itaque earum, ad quod institutae sunt, significare est, hoc est intellectum constituere. Unde bene -- secundum causam inventionis et officii vocum -- intellectuum principalis est earum significatio, <rei> vero secundaria, quippe et haec quae de re est, non semper permanet, sicut illa de intellectu, ut supra meminimus.
3.0.12 Cum autem hic secundum significationem intellectuum tantum de vocibus intendat, recte eas interpretationes nominat, quia interpretari vocem non est eius rem assignare sed intellectum aperire. Ibi vero quia de vocibus secundum significationem rerum tractat, merito secundum decem rerum naturas voces incomplexas dividit dicens: Singulum aut significat substantiam aut quantitatem... etc. Hic vero satis est eas dividere in nomina et verba, quibus simplicibus sive coniunctis quislibet intellectus exprimi potest. Haec insuper divisio in nomine et verbo iuxta diversitatem intellectuum magis fieri potest quam rerum, ut supra quoque docuimus.
3.0.13 Utilitas vero huius operis multifaria est. Ut enim Herminus perhibet, cum docet Aristoteles voces esse notas intellectuum, propositi operis utilitatem inculcat. Nam cum naturaliter unusquisque perceptibilis sit intellectuum, utile fuit cognoscere, quibus instrumentis ipse posset vel suos intellectus manifestare vel alienos concipere. Quod Aristoteles aperte insinuat, ubi in hoc opere voces intellectuum notas esse demonstrat. Est itaque utilitas totius operis quasi generalis et communis docere nos [in hoc opere] per voces intellectus generare posse vel concipere.
3.0.14 Plures etiam aliae sunt utilitates quae per singula distinguuntur, cum scilicet docemur, quid sit nomen et verbum, quid oratio, quid enuntiatio vel affirmatio vel negatio, quae una quae multiplex vel composita vel simplex, quid sit contradictio, quid non, et caetera quae de naturis propositionum categoricarum diligenter exsequitur.
3.0.15 Videtur autem haec scientia propositionum pars constitutiva utriusque partis logicae, tam scilicet scientiae inveniendi quam iudicandi. Nam et secundum naturam totarum propositionum argumenta possumus invenire et secundum eandem naturam inventa confirmare. Quippe et natura propositionum contrariarum et contradictoriarum, quas aperit, et insuper aequipollentiae propositionum secundum variationem finiti et infiniti et proprietates modalium propositionum copiam argumentandi praestant, eaedem etiam ad resolutionem ivuant, sive illa sit per conversionem propositionum sive per impossibile. Unde haec scientia propositionum tam scientiae inveniendi quam iudicandi pars esse potest.
3.0.16 Modus vero tractandi huiusmodi est, quod assignata communione vocum de quibus agit secundum significationem intellectuum de qua intendit, et insuper eisdem vocibus variatis secundum diversitatem intellectuum significatorum, quod videlicet aliae verae vel falsae, aliae non, prius nomen et verbum definit et tractat, postea orationem, enuntiationem, affirmationem et negationem, ac demum distinctis simplicibus propositionibus a compositis, id est categoricis ab hypotheticis, diligenter aperit naturas simplicium propositionum, de quibus intendit, quas enumerare longum est.
3.0.17 His praelibatis litteram insistamus, quae quidem nimia brevitate constricta et subtilitate sententiarum abundans inter omnia Aristotelis scripta excellentissimum opus efficit. Unde Boethius quoque: Quamquam (inquit) multa sint Aristotelis quae subtilissima philosophiae arte celata sunt, hic tamen ante omnia liber nimis et acumine sententiarum et verborum brevitate constrictus est. Quocirca plus hic quam in Decem Praedicamentorum expositione sudabitur. Quia itaque teste Boethio nimia subtilitas nimia brevitate constricta est, diligentem nimium expositorem exigit, qui nec brevitate lectorem nec prolixitate confundat. Unde nos de commentariis Boethii necessaria tantum ad exponendum mutuantes, si qua ex nobis addere possumus, breviter et dilucide ponamus.

LI 3.01

Latin	English
PRIMUM OPORTET CONSTITUERE QUID SIT NOMEN ET QUID VERBUM, POSTEA QUID SIT NEGATIO ET AFFIRMATIO ET ENUNTIATIO ET ORATIO.
3.1.1 Quasi prooemium breviloquus ponit brevissimum, in quo quidem, de quibus in tota serie tractaturus sit, summatim tangit eorum definitiones promittens, quarum quidem promissio maxime attentum lectorem reddit. Simul enim docilem facit et attentum ubi docet quid facturus sit, id est definiturus illa, et etiam dum definitionem promittit. Nil enim est quod ad demonstrationem alicuius tantum proficiat quantum definitio, quae explicite et integre ignoti nominis significationem aperit.
3.1.2 Sic lege: PRIMUM OPORTET CONSTITUERE, id est ponere in notitia lectoris, QUID SIT NOMEN ET QUID VERBUM, hoc est declarare per definitionem proprietates nominis et verbi, POSTEA QUID NEGATIO etc.
3.1.3 Et attende illud QUID non esse positum ad demonstrationem substantiae sed proprietatis. Sicut enim haec nomina nomen et verbum sumpta sunt a quibusdam proprietatibus, non substantialia, ita nec eorum definitiones secundum substantiam factae sunt sed secundum quasdam proprietates accidentales. Unde tale est, quod ait: QUID SIT NOMEN, ac si diceret: 'cuius proprietatis sit'.
3.1.4 Quaeritur cur Aristoteles duas tantum orationis partes, nomen scilicet et verbum, se definire promittat, cum plures partes orationis esse videantur?
3.1.5 Ad quod respondetur quod hae duae ad constituendam simplicem propositionem, de qua intendit, sufficiunt.
3.1.6 Praeterea ipse nomen et verbum secundum dialecticos large accipiens omnes dictiones in eis includit, quae proprie partes orationis dici possunt quaecumque scilicet non solum habent consignificare aliis, verum etiam per se significare. Nam coniunctiones vel praepositiones nec significare proprie dicuntur nec partes orationis sed quaedam supplementa orationis a dialecticis appellantur nec interpretationis nomine continentur.
3.1.7 Illud quoque quaeritur, cum nomen et verbum eo ordine ponat, quo exsecuturus est definiendo, cur in caeteris penitus adversum ordinem <seruet>. Prius enim orationem definiet, deinde enuntiationem, postea affirmationem, tandem negationem, cum hic e converso ponat ea.
3.1.8 Sed videtur ab Aristotele hoc provide et artificiose factum. Quae enim priora sunt cognitione, etiam priora sunt dispositione. Nomen quippe et verbum prius oportet cognosci quam orationes, quae ex eis constitutionem et significationem contrahunt. Sicut ergo nomen et verbum priora sunt natura, ita etiam cognitione, atque ideo recte nomen et verbum caeteris hic praeponit, sicut exsecuturus est in tractatu.
3.1.9 Quod vero species generibus hic praeponit, ideo factum puto, quia unaquaeque vox quae secundum significationem nominatorum alicuius species est, id est inferius, tanto certior est in nominatione rerum quanto pauciora nominat. Unde Aristoteles quidem unamquamque speciem substantiae magis substantiam appellat quam genus.
3.1.10 Negationem vero affirmationi ideo praeponi astruit Boethius, quod naturaliter quantum ad veritatem sensuum negatio prior est affirmatione in omnibus his rebus in quibus quandoque affirmationem veram contingit esse, quandoque negationem, hoc est circa res commutabiles, ut sunt creaturae. Prius quippe contingit Socratem non esse quam esse vel non videre quam videre. Si quis autem requirat causam conversi ordinis quem habet in tractatu, in sequentibus exponemus, cum ad tractatum uentum fuerit.
SUNT ERGO EA QUAE SUNT IN VOCE EARUM QUAE SUNT IN ANIMA PASSIONUM NOTAE.
3.1.11 Postquam praelibavit materiam promittendo definitiones propositorum, in quibus singulorum proprietates distinguet, differens adhuc eas ponere, communem omnium proprietatem assignat, ostendens scilicet ea in eo convenire, quod animi passiones, id est intellectus, designant, secundum quam quidem significationem, quae videlicet de intellectus est communi nomine, ut dictum est, ea vocat interpretationes.
3.1.12 Huius quidem interpositionis teste Boethio Herminus et Alexander et Porphyrius causas reddiderunt.
3.1.13 Herminus namque ideo hanc interpositionem ab Aristotele factam esse dicit, ut utilitatem propositi operis inculcaret. Cum enim dicit voces esse notas passionum animae, id est intellectuum, id quod valde necessarium erat, nos scire facit, quod videlicet per voces nostros intellectus manifestare possumus et aliorum concipere, ut supra quoque meminimus.
3.1.14 Alexander vero ait significantia ex significatis suas contrahere proprietates, sicut et ipse ostendit Aristoteles, qui statim voces uariabit secundum diversitatem intellectuum quos significant. Unde bene voces significare intellectus ostendit, ut ex proprietate significatorum proprietatem insinvet significantium.
3.1.15 Porphyrii autem haec est causa: Ait enim dubium constitisse apud antiquos philosophos, quid esset proprie quod a vocibus significaretur. Alii namque putabant res proprie et principaliter a vocibus significari, alii incorporeas quasdam naturas quas Plato meditatus est, alii sensus vel imaginationes.
3.1.16 At vero ut plenius distinguamus proprietatem intellectus quae ad uim orationis pertinet, de vi rationalis animae pauca consideremus.
3.1.17 Sunt autem humanae animae diversae vires secundum diversas ipsius potentias. Nam eadem et uegetabilis est et sensibilis et rationalis.
3.1.18 Quod autem uegetabilis est, hoc est quod corpus animare potest et incrementum promovere, communem habet cum animabus potentiam plantarum vel bestiarum.
3.1.19 In sensu vero cum animabus bestiarum tantum convenit. Sensus est quaedam vis animae, quae numquam in exercitium ducitur nisi per instrumenta corporea, ut tactus qui communis est omni animalis animae per manum vel per caeteras corporis partes, ut visus per oculos et caeteri per alias partes corporis quasi per quasdam fenestras. Ubi vero sensus est et si desit ratio, potest imaginatio esse, non intellectus. Quippe intellectus quasi effectus rationis est.
3.1.20 Est autem ratio potentia discernendi, id est attendendi et deliberandi apud se aliquid quasi in aliqua natura vel proprietate consistens, veluti si quis rem aliquam vel in eo quod est res, vel in eo quod est substantia vel corporea vel sensibilis vel colorata penset vel quasi in aliqua natura vel proprietate excogitet ipsam, etsi ipsa non sit, sicut hircocervus vel dies crastina vel lapis risibilis.
3.1.21 Differt autem intellectus a sensu sive ab imaginatione, quia intellectus irrationalium non est, sicut sunt illa.
3.1.22 Praeterea sensus, quem Aristoteles perhibet semper cum sensato <in> animali consistere, quaedam vis est et potentia animae, intellectus vero actio quaedam est. Unde intelligere dicimur, cum aliquid cogitamus.
3.1.23 Denique sensus, ut exerceri valeant, corporis indigent instrumentis et corpora tantum percipiunt sive corporum propria accidentia, ut visus colorem vel longitudinem, auditus sonum, qui in aere fit, gustus saporem, olfactus foetorem, tactus calorem vel asperum vel durum. Unde Aristoteles in Ad aliquid: Sensus (inquit) circa corpus et in corpore sunt "circa corpus" quidem, quia corpora tantum cum permixtis accidentibus percipiunt; "in corpore" vero sunt, quia corporis instrumentis exercentur. Unde etiam eos corporeos appellamus, non videlicet, quia corpus per eos quicquam percipere possit sed quia per corporea instrumenta eos exercet et corporalia tantum per eos percipit.
3.1.24 Atque in remotis corporibus, in quae agebat ipsa vis, sensuum exercitium tollitur, veluti absente Roma ipsam videre non possum, imaginari vero sive intelligere eam possum. Quippe imaginatio sive intellectus corporea instrumenta non exigunt, ut sint, nec tantum sensibilia, verum insensibilia et incorporalia percipiunt, ut animam vel paternitatem, quia per formas quasdam imaginarias quas sibi animus fingit, prout vult, rerum naturas contemplatur, imaginationem saepe sive intellectum retinens. Ut si quis recedens Roma iam eam propter remotionem videre non sufficit, instar tamen quoddam civitatis in anima retinet, in quo absentem quoque civitatem speculatur. Sensus itaque perceptio quae per ipsam rem habetur, non per similitudinem rei, necessario tollitur re sublata, imaginatio vero vel intellectus per quandam rei effigiem, quam animus confingit, sublata quoque re sive penitus destructa retinetur.
3.1.25 Has autem rerum effigies quas sibi pro rebus ipsis animus confingit, ut in istis illas speculetur, Tullius in tertio Rhetoricorum ad Herennium de memoria scribens imagines, formas, notas, simulacra rerum appellat dicens: Imagines sunt formae quaedam et notae et simulacra eius rei, quam meminisse volumus, quod est genus equi, leonis, aquilae.
3.1.26 Quidam vero ideas sive exemplares formas ipsas nominant. Quas etiam Plato res incorporeas appellat et divinae menti ascribit, sicut archetypum mundum formasque exemplares rerum, quas Priscianus in Primo Constructionum dicit intelligibiliter in mente divina constitisse, antequam in corpora prodirent; quia videlicet sicut aliquis artifex domum compositurus, priusquam operetur veram, domum imaginariam quandam in animo concipit, ad instar cuius operetur, ita more humano de providentia Dei Plato locutus est ostendens eum non improvide sed consulte et praemeditate hunc mundum composuisse, cuius primum quasi instar quoddam mente concepit, dum videlicet praescivit ab aeterno, in effectum qualem operis praescientia sua prodiret, dum secundum hoc quod praescisset operaretur.
3.1.27 Si quis autem quaerat, utrum ipsae imaginariae formae, secundum quas imaginatio sive intellectus habentur, aliquid sint, negamus. Non enim vel substantiae sunt vel formae a substantiis sustentatae. Cum enim visa aliqua turre eius absentis vel penitus destructae recordor, illud immensum et longum et quadratum instar quod confingit animus et quasi ante oculos mentis constituitur, nec substantia est nec forma.
3.1.28 Sunt tamen qui velint ipsam animam illud esse, quod ita se transformare potest, ut singularum rerum similitudines exprimat et in se ipsa possit singula speculari in similitudinem quorum se transformat.
3.1.29 Sed cum anima omnino indivisibilis sit, quomodo longitudinem vel latitudinem vel quantitatem totius corporis in se praesentare potest, cum ipsa in longitudinem vel latitudinem se non possit porrigere vel in formam totius mundi, cum ipsum cogitat?
3.1.30 Praeterea ipsa quoque saepe eodem tempore diversa cogitat, ad quorum similitudinem non potest se habere, ut si fixum et mobile simul attendat vel compositum et simplex simul excogitet. Unde eam oportet simul et in modum fixi et in modum mobilis consistere, ut scilicet et motum habeat ex quo mobile praesentet, et contrarium, alioquin non erit transformatio animae, si in uno statu semper consistat.
3.1.31 Unde nullo modo illud instar animam esse concedimus nec aliquam substantiam, nec aliquam formam animae.
3.1.32 Sed fortasse dicetur illud instar ipse intellectus esse iuxta illud Aristotelis: Et quorum hae similitudines, res etiam eaedem.
3.1.33 Sed nec id recipimus. Quippe intellectus qui forma est animae indivisibilis, subiectum suum non potest excedere, ut sese ad quantitatem omnium rerum possit accommodare vel in omnes formas transfigurare, sicut nec anima.
3.1.34 Unde nil penitus esse concedimus huiusmodi imagines vel simulacra rerum, quas sibi animus fingit, ut in eis res absentes contemplari queat. Nam dum res praesens est, quae attractatur sensu, imagine non egemus sed ipsa res et sensu simul et cogitatione percipitur nulla intercedente imagine. Quippe similitudo nonnisi pro re concepta erat. Ubi vero res tenetur, non est opus similitudine.
3.1.35 Has autem similitudines sive imagines rerum, quae figmenta quaedam sunt animae et non existentiae verae, sicut sunt castella illa phantastica vel civitates quas somniamus, incorporeas naturas, id est insensibiles similitudines, Plato nominat. Naturam quippe Boethius dicit similitudinem nascentium rerum. Sunt autem similitudines in quibus aliquid figurantes intelligimus, quaedam sensibiles, quae videlicet sensu quoque percipiuntur, sicut statua Achillis, quaedam insensibiles, sicut ista rerum simulacra, quae finguntur et cogitationi tantum, non etiam sensui subiacent. Unde incorporeas eas, id est non tractabiles corporeis sensibus, Plato nominat.
3.1.36 Quas quidam volebant a vocibus nominari vel designari et in primo loco, quod Aristoteles omnino reprobat. Non enim propter similitudines rerum vel propter intellectus similitudinem voces repertae sunt sed magis propter ipsas res et earum intellectus, ut videlicet de rerum naturis doctrinas facerent, non de huiusmodi figmentis, et intellectus de rebus constituerent, non de figmentis sed tamen per figmenta quando pro rebus absentibus ipsa constituimus quasi quaedam intersigna rerum. Unde potius voces per ea, quibus quasi intersignis utimur, intellectus de rebus, non de ipsis, constituunt, cum videlicet voces animum audientis ad similitudinem rei applicant, ut in ea non ipsam, sed rem pro qua ponitur, attendat.
3.1.37 Veluti si quis cernens statuam Achillis ea non pro se sed pro Achille utatur, in ea non ipsam sed Achillem <attendit>, utens ea scilicet tanquam similitudine, non tanquam re, ut scilicet non se intellectui praesentet sed Achillem figuret et, dum eam sensus percipit, ad Achilleam rem dirigat intellectum. Si vero eandem statuam tanquam rem ponerem, in ea aliud non attenderem; et tunc sensus et intellectus eiusdem essent.
3.1.38 Quod etiam in ficta imagine contingere potest, ut videlicet aliquando pro imagine utar, aliquando pro re. Cum autem ea pro imagine utor, aliud in ipsa attendo, cuius est intellectus. Cum vero nil in ipsa attendo nisi ipsam, eius est intellectus, qui nomine ipsius imaginis, non nomine rei exprimendus est, ac si dicerem: hoc simulacrum vel: <haec> imago. Si vero nomen rei ponam, eius intellectum oportet esse, cuius est nomen etiam, quando pro imagine rei habetur.
3.1.39 Hae vero imagines, sicut super Porphyrium diximus, quaedam propriae sunt et pro una certa substantia constitutae, quaedam communes, ad plura scilicet aequaliter se habentes. Nam per 'Socrates' hoc nomen ad propriam applicamus, per 'homo' ad communem omnium hominum et quasi uagam.
3.1.40 Visa autem differentia intellectus ad sensum sive ad res incorporeas, eius differentiam ad imaginationem annotemus.
3.1.41 Quae quidem differentia in eo consistit, quod imaginatio est animi confusa conceptio et ex sensualitate bestiis quoque communis.
3.1.42 Et cum ipsa sine intellectu haberi possit, intellectus sine ipsa Aristoteles non haberi astruit, ubi videlicet ipse in libro De Anima differentiam imaginationis ostendit et ad compositos intellectus affirmationis et negationis et ad simplices qui sunt dictionum, quos primos appellat, dicens:
Est autem imaginatio diversa affirmatione et negatione. Complexio <namque> intellectuum est veritas et falsitas. Primi vero intellectus aliquid discrepabunt ut non sint imaginationes sed sine <imaginationibus> non sunt.
3.1.43 Quam etiam sententiam Boethius plenius prosequens et diligentius distinguens intellectum simplicem ab imaginatione, sine qua tamen non est, ait sic:
Qui intellectus praeter imaginationem fieri non potest. Sensus enim atque imaginatio quaedam primae figurae sunt, super quas uelut fundamento quodam superveniens intelligentia nitatur. Nam sicut pictores solent designare lineatim corpus atque substernere, ut coloribus cuiuslibet exprimant uultum, sic sensus atque imaginatio naturaliter in animae perceptione <substernitur>. Nam cum res aliqua sub sensu vel sub cogitatione cadit, prius eius quaedam imaginatio nascatur necesse est, post plenior superveniat intellectus cunctas eius explicans partes quae confuse fuerant imaginatione <praesumptae>. Quocirca imperfectum quoddam est imaginatio, nomina vero et verba non curta quaedam sed perfecta significant. Quare recta Aristotelis sententia est: Quaecumque in verbis nominibusque versantur, ea neque sensus neque imaginationes sed solam significare intellectuum qualitatem.
3.1.44 Ex utriusque itaque verbis aperte monstratur intellectus humanos sine imaginationibus non haberi. Cum enim ad aliquid intelligendum primum animus se applicat, ipsa applicatio atque inchoatio cogitandi, antequam distinguat naturam aliquam rei vel proprietatem, imaginatio dicitur. Ubi vero attendit naturam aliquam rei vel in eo quod res est vel ens vel substantia vel corpus vel alba vel Socrates, intellectus dicitur, cum quidem de confusione quae imaginationis erat, ad intellectum per rationem ducitur. Per imaginationem itaque rem simpliciter accipimus, cum nondum aliquam eius naturam vel proprietatem attendendo distinguimus, per intellectum vero supervenientem rei naturam aliquam vel proprietatem distinguimus atque attendimus, ut quod imaginatio confuse et quasi infirme capit, superveniens intellectus per rationem <formet> et quasi quodammodo depingat, aliquam scilicet eius naturam vel proprietatem attendens, ut dictum est.
3.1.45 Sed haec perfectius distinguemus, si, ubi re <praesente> tria simul concurrunt, sensus scilicet imaginatio, intellectus, quid uniuscuiusque proprium sit, assignabimus.
3.1.46 Aliter autem sensus, aliter imaginatio, aliter intellectus rem eandem et in eodem tempore percipiunt.
3.1.47 Sensu quidem rem leviter attingimus, ut videntes eam nec tamen ei inhaerentes aliam vel imaginemur vel intelligamus. Unde saepe contingit, ut si quis de aliquo sollicitus illud studiose cogitet, si qua alia exterius videat vel <quoquomodo> sentiat, nullam ad ea cogitationem <applicet> sed cum aliud sensus exterius capit, aliud intus animus meditatur.
3.1.48 Si vero ad id quod sentit, meditationem quoque applicet, ipsa applicatio, dum in re sentita haberi incipit, imaginatio est, quae communis est et bestiis.
3.1.49 Si vero postquam in re haeserit <figens> in ea animum postpositis omnibus aliis rebus aliquam eius naturam vel proprietatem ex ratione <deliberet>, intellectus est. Imaginari itaque est <figere> animum in re, intelligere vero est rem ipsam vel aliquam ipsius naturam vel proprietatem attendere.
3.1.50 Si vero non sit res praesens, quam sensus capere possit, facilius distingui possunt imaginatio et intellectus. Tunc enim imaginatio est ea perceptio animi per quam imaginem rei percipimus, nullam adhuc naturam eius vel proprietatem diiudicantes. Cum vero imaginem pro re constitutam eam depingimus, attendendo scilicet rei aliquam naturam vel proprietatem, intellectum habebimus.
3.1.51 Per imaginationem ergo imaginem rei tantum capimus, unde fortasse imaginatio dicta est ex imagine quam capit; per intellectum vero ipsam imaginem, ut dictum est, quibusdam naturis vel proprietatibus depingimus, quam per imaginationem cepimus et tenemus, ut imaginatio tantum imaginem teneat, confuse quidem, quasi obstupescens et admirans et nil attendens in ea vel definiens sicut facit intellectus.
3.1.52 Sicut ergo una manu lignum tenemus et alia manu ipsum sculpimus et depingimus, ita quod per imaginationem capimus, per intellectum formamus. Unde bene Boethius hominis depingentis similitudinem inducit pro homine imaginante et intelligente. Quippe is qui depingit, in corpore in quo pingit, prius lineamentis quibusdam spatium definit adhuc informe et nudum a coloribus, postea colores substernens formare ac uestire incipit, quod ante ambitu spatii tantum circumscripserat. Sic etiam quod imaginatio prius indiscrete perceperat nec in ulla natura vel proprietate formaverat, intellectus superveniens quodammodo depingit, dum ipsum in aliqua natura vel proprietate attendit.
3.1.53 Intellectus itaque sine imaginatione non est, quia ut perfectum sit, imperfectum aliquid oportet esse, quia <quin> dimidia domus fuerit, domus esse non potest.
3.1.54 Assignata autem nunc differentia intellectus ad sensum sive imaginationem facile est ostendere non propter sensus sive imaginationes voces esse inventas sed propter intellectus tantum, sicut Aristoteles ait.
3.1.55 Si enim propter sensus essent inventae, ut scilicet per eas non sensus haberemus quos anima habebamus sed in exercitium eos duceremus, profecto omnis vocum significatio ad sentiendum aliquid pertrahere nos deberet. Quod omnino falsum est, cum sint voces significativae insensibilium rerum, ut animae, virtutis et aliorum.
3.1.56 Sed neque propter imaginationem quae communis est bestiis et indiscretae conceptionis, voces repertae sunt, alioquin nullam doctrinam excitarent, si in nulla natura vel proprietate nos rem attendere facerent. Unde bene ait Boethius nomina et verba non curta sed quaedam significare perfecta, hoc est non confusa sed secundum aliquid concepta.
3.1.57 Nunc itaque data differentia intellectus ad caetera propter eam causam quam de hac interpositione Porphyrius reddit, litteram insistamus usque illuc "Est autem quemadmodum". Ibi vero naturas intellectuum ab invicem convenientius cum ipso Aristotele distribuemus.
3.1.58 Quoniam ergo Aristoteles de vocibus intendebat, ut dictum est, secundum significationem intellectuum, in ea significatione prius unit voces omnes, de quibus agit dicens eas animi passiones quae intellectus sunt, designare, deinde ipsas quoque voces per diversitatem intellectus ab invicem separat.
3.1.59 Sic continua: Definiendum est nomen et verbum et oratio et per hoc assignandae sunt differentiae earum inter se. Ergo prius assignemus eorum convenientiam ad invicem secundum eorum significationem, de qua intenditur. A causa.
3.1.60 Et hoc est: EA quae praemissa sunt, scilicet nomen, verbum, oratio, etc., QUAE SUNT IN VOCE, id est quae sunt voces, SUNT NOTAE, id est significativa, EARUM PASSIONUM QUAE SUNT IN ANIMA, id est intellectuum. Quae ideo passiones dicuntur esse, quia dum aliquid intelligimus, quandam passionem animus habet, dum se ad rem coartat et <afficitur> vel per ipsam rem vel per imaginem eius, ut dictum est.
3.1.61 Et attende quod, cum Boethius dicit passiones animae a vocibus designari, innuit hoc non de sensibus accipi, qui magis corporis dicendi videntur. Videtur autem nobis expresse proprietates intellectus assignasse, cum ait "passiones animae". Nam sensus vel imaginatio leviter rem attingere videntur, dum nil ex ratione deliberant, intellectu vero quodammodo utimur, ut naturam aliquam vel proprietatem discernamus.
3.1.62 Quod autem ait: QUAE SUNT IN VOCE, ad determinationem necessarium fuit in Graeco, quia videlicet haec omnia nomina: nomen, verbum, oratio etc. triplicem significationem habent apud Graecos. Significant enim voces sive etiam scripturam repraesentantem voces nec non etiam ipsius vocis intellectum. Apud Latinos vero haec determinatio necessaria non esset, quia tantum in designatione vocum his vocibus, id est nominibus, utimur.
3.1.63 Et attende quod diligenter ait: QUAE SUNT IN VOCE, non: quae sunt voces, ut scilicet has voces innueret tanquam partes includi sub hoc vocabulo quod est vox, non idem penitus esse cum hoc nomine quod est vox, quia hoc nomen 'vox' non solum has voces continet quae significant ad placitum, verum etiam naturales, et insuper nil penitus significantes.
ET EA QUAE SCRIBUNTUR EORUM QUAE SUNT IN VOCE.
3.1.64 Postquam voces et intellectus coniunxit, ostendens scilicet hos ab illis significari, ne quis secundum proprietatem significatorum significantia iudicaret vel e converso, ut scilicet voces easdem esse apud gentes diversarum linguarum existimaret, sicut intellectus eidem sunt, vel intellectus non esse eosdem, sicut nec voces, hunc errorem aufert dicens voces non esse easdem apud omnes, sicut nec litteras, a quibus voces repraesentando significantur sed intellectus eosdem esse sicut res, ex quibus habentur. Inducit itaque convenienter litteras propter similitudinem vocum et res propter similitudinem intellectuum, et litteras et voces, quarum est significare, ad invicem coniungit, in eo scilicet, quod non sunt eaedem et rursus res et intellectus, quorum est significari, unit inter se per contrarium.
3.1.65 Sic iunge litteram: Nomina et verba etc., QUAE SUNT IN VOCE, significant intellectum et non solum habent significare sed etiam significari ab his nominibus et verbis et caeteris quae scribuntur. Et hoc est: EA, scilicet nomina et verba et orationes, QUAE SCRIBUNTUR, "sunt notae", id est significativa, EORUM, scilicet nominum et verborum et orationum, QUAE SUNT IN VOCE.
ET QUEMADMODUM NEC LITTERAE SUNT OMNIBUS EAEDEM, SIC NEC EAEDEM VOCES.
3.1.66 Ostenso quod voces significant intellectus et quod rursus ipsae a litteris significantur, demonstrat significationes vocum et litterarum non pertinere ad naturam sed ad positionem hominum, cum videlicet dicit eas non esse easdem in officio significandi apud gentes diversarum linguarum. Si enim Graecus vocem Latini audierit vel inscriptionem eius aspexerit, nullum officium significandi apud eum vel vox vel littera habebit; quippe diversis vocibus ad significandum et diversis litteris, id est figuris litterarum, diversae gentes utuntur. Voces ergo et litterae in eo quod voces sunt et litterae bene eaedem permanere, in officio vocis scilicet et litterae, denegantur; sed [eaedem esse] secundum essentiam suam tanquam res acceptae bene apud omnes eaedem esse, sicut et caeterae res, conceduntur. Sicut enim haec substantia homo, si sit apud gentes alterius linguae, propter linguae diversitatem essentiam suae substantiae non commutat, sic neque vox aliqua nec littera esse suum variat, quod natura condidit, sed officium significandi perdit, quod hominum voluntas instituit.
3.1.67 Continuatio. Dictum est voces significare intellectus. Quos, scilicet intellectus, eosdem apud omnes esse constat. Sed tamen voces non sunt eaedem, et hoc confirmat per similitudinem litterarum eas significantium, dicens videlicet, quod QUEMADMODUM LITTERAE in usu significandi non SUNT EAEDEM OMNIBUS, SIC NEC VOCES, quae ab eis significantur.
QUORUM AUTEM PRIMORUM HAE NOTAE SUNT, EAEDEM OMNIBUS PASSIONES ANIMAE SUNT.
3.1.68 Ne forte alicui videretur, quod quia dixerat voces quae intellectus significant non esse easdem omnibus, similiter contingeret intellectus non esse eosdem, dicit intellectus eosdem omnibus permanere et hoc per suprapositam rerum similitudinem ostendit, quia videlicet quemadmodum res de quibus habentur intellectus, eaedem sunt, ita etiam intellectus.
3.1.69 Sic iunge: Voces quae intellectus significant, non sunt eaedem sed PASSIONES ANIMAE, hoc est intellectus, SUNT <EAEDEM> OMNIBUS. QUORUM PRIMORUM neutraliter dicit pro 'quarum primarum' ac si diceret: 'quarum, scilicet passionum animae, HAE, videlicet voces, SUNT NOTAE, id est significativae, primarum, id est in primo loco significatarum'; pro eo videlicet quod cum a vocibus tam res quam intellectus designentur, principaliter intellectus, secundario res significantur secundum causam inventionis vocum, quae scilicet propter intellectus tantum facta est, ut supra docuimus.
3.1.70 Et attende quod ubi intellectus principaliter a vocibus significari dicit respectu scilicet rerum, aperte monstrat intellectus et res significari, sicut prius voces et litteras significare, ut maiorem inter bina convenientiam ostendat.
3.1.71 Intellectus autem eosdem apud omnes in eo perhibet esse, quod per linguae diversitatem non est animi diversa conceptio. Si enim Graecus et Latinus simul equum viderint, nequaquam iste hominem esse, ille vero equum esse existimabit sed uterque secundum naturam equi, eundem, hoc est <consimilem> de substantia equi habebit intellectum, sed cum uterque rem ipsam ostendere suumque intellectum manifestare uoluerit, alia voce utetur quam alius.
ET QUORUM HAE SIMILITUDINES SUNT, RES ETIAM EAEDEM.
3.1.72 Per identitatem rerum ostendit a simili vel a causa identitatem intellectuum. Nam quia res eaedem apud omnes permanent nec propter commutationem linguae suam substantiam commutant, intellectus qui ad naturam rei percipiendam applicantur, necesse est eosdem esse.
3.1.73 Hoc enim loco passiones animae pro sanis intellectibus tantum ponit, qui videlicet cum statu rei concordant, non pro cassis opinionibus. Quippe cassae opiniones quae ad nullam rei naturam applicantur nullam identitatem ex substantia rei habent, quia id quod non est, quoquomodo significant, nil impedit.
3.1.74 Praeterea intellectus similitudo rei dici non potest ipsa re non existente; quod enim non est, similitudinem non habet. Unde qui audit 'hircocervus' hoc nomen et caetera nomina non existentium, conceptionem quidem aliquam in animo sumit sed cum nulla res huiusmodi existat, in rerum natura nullius rei similitudo est quae concipitur.
3.1.75 Similiter si quis sedente Socrate eum ut sedentem imaginetur, rei similitudinem in animo tenet; si vero surgat et eadem animi conceptio retineatur, idem poterit esse concipiendi modus et eadem imaginatio, quae prius erat, sed non iam similitudinem Socratis surgentis. Unde cassam oportebit opinionem esse quam hic nullo modo nomine intellectus includit sed sanas tantum, ut dictum est, animi conceptiones.
3.1.76 Ipse etiam Boethius super hunc locum per hoc nomen 'intellectus' sanas tantum animi conceptiones accipit, ubi scilicet in Commento opinionem Aspasii refellit. Dicebat enim Aspasius, quomodo fieri potest eosdem esse intellectus apud omnes, cum tam diversa sententia sit de bono ac iusto, quod unus arbitratur bonum esse, alius intelligit malum esse. Ad quod Boethius respondet eum qui fallitur non intellexisse. In quo plane ostendit cassum intellectum hoc loco non appellari intellectum, cum tamen statim ipse Aristoteles in nomine intellectus largius accepto falsos quoque includat intellectus, quaslibet scilicet animi conceptiones, secundum quas voces inventae sunt, tam sanas quam falsas. Unde 'hircocervus', quod nomen est non existentis, simplicem intellectum habere astruit.
3.1.77 Continuatio. Intellectus sunt eidem apud omnes ET RES EAEDEM sunt.
3.1.78 QUORUM, neutraliter, id est quarum rerum, HAE, scilicet passiones animae, SUNT SIMILITUDINES, secundum hoc scilicet quod rerum similitudinem concipiunt, in quam agunt, non tamen semper etiam quando sunt sani intellectus, quia, ut supra docuimus, quando res praesens est, non est opus imagine rei sed rem ipsam in se ipsa speculamur, dum sensui ipsa se praesentat.
3.1.79 Sed et ipsam imaginem rei si cogitamus, per se ipsam, non per aliam imaginem accipere videmur, quia cum ipsa se praesentet intellectui, non est opus pro ea aliam <superfingere>.
3.1.80 caeteras vero res insensibiles nonnisi per imagines pro eis constitutas intelligere possumus. Nec etiam ipsos intellectus; cum enim haec propositio:
Socrates est homo
quendam intellectum compositum et verum constituat, qui per imagines Socratis et hominis discurrit, si de ipso rursus intellectu cogitare coepero, eius imaginem unam ante animum pono, in <qua> totum intellectum contemplor et simplicem habeo intellectum, qui proprie nomine ipsius intellectus exprimi potest, alioquin per nomen quoque intellectus compositum intellectum haberemus de rebus.
3.1.81 Ex quo liquidum est pro aliis rebus imagines constitui nec eas imagines idem esse cum intellectibus, pro quibus quidem imaginibus, quando rei existentis similitudinem exprimunt, hoc loco ipsi intellectus similitudines vocantur, quia in eas diriguntur.
3.1.82 Quod aperte Boethius in Commento declarat loquens de passionibus animae, id est intellectibus, hoc modo:
Sed hae passiones animarum ex rerum similitudine procreantur. Videns namque aliquis sphaeram vel <quadratum> vel quamlibet aliam rerum figuram, eam <in> animi intelligentia quadam vi ac similitudine capit. Nam qui sphaeram viderit, eius similitudinem in animo perpendit et cogitat atque eius in animo quandam passus imaginem id cuius imaginem patitur, agnoscit. Omnis vero imago rei cuius imago est, similitudinem tenet. Mens igitur cum intelligit, rerum similitudinem comprehendit.
Ubi itaque dicit quod "mens, cum intelligit, rerum similitudinem comprehendit", profecto ad sanos intellectus tantum nos mittit, quando scilicet in statu rerum ita est, sicut in exemplari cernitur.
DICTUM EST AUTEM DE HIS IN HIS QUAE SUNT DICTA DE ANIMA; ALTERIUS EST ENIM NEGOTII.
3.1.83 Ne quis de passionibus animae plura hic requireret, inuitat nos ad librum De anima, in quo de his plura dicta sunt, dicens ita: DE HIS, hoc est de passionibus animae, DICTUM EST et diligenter tractatur inter ea QUAE DICTA SUNT DE ANIMA.
3.1.84 Notandum vero quod Andronicus ex hoc loco confirmare nititur hunc librum Peri ermenias non esse Aristotelis. Ait enim eum qui hunc librum composuit, dicere se tractasse de passionibus animae in libro quem de anima composuit. At vero Aristoteles in eo libro quem composuit de anima, de passionibus animae nil dixisse teste Andronico reperitur.
3.1.85 Quippe Andronicus in hoc nomine quod est 'passio animae' deceptus erat et cum videret Aristotelem ibi agere de intellectibus quos ipse Aristoteles hic vocat passiones animae, negabat tamen eum agere de passionibus animae, quia scilicet ignorabat quod intellectus passiones animae dicuntur et quia potius passiones animae existimabat dici affectiones vel commotiones animae ex tristitia vel gaudio, de quibus ibi nil conscriptum reperiebat.
3.1.86 Occurit autem hoc loco quaestio, quare magis intellectus eosdem esse perhibeat apud gentes diversarum linguarum quam voces. Quippe sicut intellectus eosdem iudicamus non secundum identitatem suae essentiae sed secundum consimilem modum conceptionis, ita etiam voces diversarum linguarum easdem esse contingit secundum eundem significationis modum de eadem re. Eandem namque rem significat 'anthropos' quam significat 'homo' et eodem modo, secundum hoc scilicet quod est animal rationale mortale. Unde quemadmodum intellectus Graeci et Latini eidem dicuntur non essentialiter quidem sed secundum consimilem modum concipiendi, ita etiam voces eorum easdem esse contingit quantum ad consimilem modum significationis. Quare non [?] bene ad differentiam dicit Aristoteles intellectus eosdem permanere et non voces, quia sicut intellectus eidem sunt, ita et voces.
3.1.87 Ad quod quidam respondent reuera non esse id dictum ad differentiam dandam inter voces et intellectus sed ad naturam intellectuum et vocum ostendendam. Quia verum est et intellectus hoc modo eosdem esse, et voces illo modo quo dicit, non esse easdem, licet etiam voces quodammodo eaedem dici possint sicut et intellectus.
3.1.88 At vero si diligentius inspiciamus, possumus dicere hoc etiam dictum esse ad differentiam. Quod enim ait intellectus et res eosdem permanere apud gentes diversarum linguarum, ita intellexit negative, ac si dicat nullo modo eos variari ex diversitate linguarum nec quantum ad essentiam nec quantum ad officium. Non enim intellectus Graeci et Latini propter diversitatem linguae diversi sunt essentialiter sed propter diversitatem fundamentorum, alioquin nunquam homo peritus diversarum linguarum eundem intellectum essentialiter haberet, si videlicet diversitas linguae diversitatem intellectuum exigeret, nec solum intellectus non est diversus essentialiter propter diversitatem linguae sed nec diversus est in officio concipiendi rem, quia non ideo diversam rem vel diverso modo concipit. Nullam itaque identitatem sui amittunt res vel intellectus propter diversitatem linguae sive scilicet quantum ad essentiam sive quantum ad officium. At vero voces et litterae secundum linguae diversitatem et diversae sunt essentialiter secundum propriam formam soni vel scriptionis et diversae sunt in officio significandi, hoc est impeditur ex diversitate linguarum, ne eadem sit forma vocis vel litterae et ne sit idem officium significandi. Quippe linguae diversitas hic attenditur aeque secundum diversitatem vocis et secundum diversitatem scripturae.
3.1.89 Sic ergo intellige: Nec rerum essentia nec intellectuum vel essentia vel modus concipiendi variatur vel permutatur apud diversarum linguarum gentes propter diversitatem linguae sed tam vocum quam litterarum forma vel officium significandi, secundum quod ut litterae vel voces accipiuntur, permutantur ex diversitate linguae. Nisi enim subintelligamus 'ex diversitate linguae' magis diversos intellectus possumus dicere quam eosdem, quia et diversi sunt essentialiter et eandem saepe rem diversi homines diversis modis sane intelligunt.
3.1.90 Potest etiam sic dici: Intellectus et res SUNT EAEDEM APUD OMNES, id est ad naturam pertinent, quod negative intellige, ac si diceret: 'non uariantur ex institutione hominum sicut et voces et litterae quae pro uoluntate hominum factae sunt et impositae'. Unde illa ad naturam, haec ad hominum positionem pertinent, quod hoc loco notare voluit.
3.1.91 Notandum vero quod ex his quattuor quae hic ponuntur, vocibus scilicet, litteris, intellectibus, rebus, separatis litteris quae tantum ad scripturam pertinent in tribus reliquis teste Boethio omnis ordo collocutionis perficitur. Sive enim eorum inter quos sermo est, alter interroget et alter respondeat sive alter doceat et alter discat sive alter continua oratione loquatur et alter audiat, in his tribus semper eorum collocutio versatur sed tamen interrogans et docens et continua oratione loquens haec tria alio ordine sumunt quam respondens et discens et audiens. Illi enim tres prius rem inspiciunt, deinde naturam eius vel proprietatem attendentes intellectum concipiunt, tandem ad manifestandum intellectum vocem proferunt. Hi itaque de rebus ad intellectum, de intellectibus ad voces proficisci videntur. Alii vero tres e converso agunt. Prius enim audiunt vocem ex qua concipiunt intellectum, quo, scilicet intellectu, ad rem attendendam perducuntur.
EST AUTEM, QUEMADMODUM IN ANIMA ALIQUOTIENS QUIDEM INTELLECTUS SINE VERO VEL FALSO, ALIQUOTIENS AUTEM CUM IAM NECESSE EST HORUM ALTERUM INESSE, SIC ETIAM IN VOCE.
3.1.92 Ostensa communi significatione vocum quae est intellectuum, secundum quam videlicet de vocibus intendit ac per hoc assignata communi convenientia omnium interpretationum assignat etiam differentiam earundem vocum secundum diversitatem intellectuum, dicens scilicet quod quemadmodum intellectuum qui in anima sunt, alii veri, alii falsi, alii neque veri neque falsi, ita etiam voces secundum significationem intellectuum contingit quasdam esse veras quasdam falsas, quasdam neque veras neque falsas, et quae prius passiones animae vocaverat, hic apertiori nomine appellat intellectus.
3.1.93 Quorum nunc proprietates et differentias diligenter, sicut promisimus, exsequamur, ostendendo scilicet, quis sit intellectus simplex, quis compositus, et rursus quis unus sit, quis multiplex, vel quis sanus, quis uanus, quis etiam verus vel falsus, quis coniungens, quis coniunctorum, quis dividens, quis divisorum, vel quis abstrahens.
3.1.94 Ac primum de simplici et composito tractemus. Est autem simplex intellectus qui nullas habet partes, sicut sunt intellectus singularum dictionum. Nam licet, cum audio hoc nomen 'homo', plura simul attendam, materiam scilicet et formas, pluresque rerum imagines animo comprehendam, scilicet substantiae et qualitatum substantialium, una tamen simplex est actio, quae intellectus dicitur, per quam omnia simul contemplor, substantiam scilicet animalis et differentias eam informantes.
Si vero audiam 'animal rationale mortale', quod est oratio, ea quae prius per unam actionem intellectus accipiebam, per plures accipio. Quippe singulae dictiones proprias significationes habent in oratione et ex singulis suum intellectum habeo et, licet hoc nomen 'homo' et definitio eius idem ostendant, nominis tamen intellectus simplex est, definitionis vero compositus. Quippe nomen totaliter et non per partes significat, unde una est actio intellectus ipsius plura simul comprehendens, definitio vero per plures actiones intellectus comprehendit, quae nomen per unam. Nam et plures lapides modo uno intuitu simul comprehendo, modo eosdem singillatim pluribus intuitibus accipio. Sic etiam per nomen auditum plura simul accipio per indivisibilem intelligentiae actionem, per orationem vero eadem per plures actiones separatim intelligo. Unde semper est simplex intellectus dictionis, orationis vero compositus, etiamsi eadem comprehendant.
3.1.95 Et intellectus quidem dictionis coniunctorum vel divisorum esse potest, nunquam autem coniungens vel dividens. Qui enim audit 'homo' vel 'non-homo' ut coniuncta vel disiuncta capit. Qui vero audit 'animal rationale mortale' vel '<animal non rationale>', aliquid quod est homo vel aliquid quod non est homo coniungit in oratione vel disiungit. Coniungere enim vel disiungere intellectus non potest nisi compositus, quando videlicet aliquo prius intellecto aliquid ei coniungimus. Veluti cum audimus hanc orationem 'animal rationale mortale' vel 'animal non rationale', <aliquid quod est homo> vel aliquid quod non est homo, quia per diversas dictiones diversa intelligimus, coniungere vel disiungere in oratione possumus. At vero in dictione, quae partes significativas non habet sed totam eius significationem simul accipimus, per successionem intellectus aliquid alicui coniungere vel disiungere non possumus sed ut coniuncta iam vel disiuncta simul accipere. Ut cum audio 'homo', materiam et formas tamquam iam coniuncta simul accipio, non etiam coniungo, sicut dum audio 'animal rationale mortale'. Dictionis itaque intellectus coniunctorum vel disiunctorum esse potest, orationis vero coniungens vel disiungens.
3.1.96 Unus autem intellectus tam simplex quam compositus dici potest, sicut unam substantiam dicimus non solum indivisibilem, verum etiam plura membra hominis in unam personam coniuncta. Sic etiam unus intellectus dicitur non solum simplex, qui scilicet nullas habet partes, verum etiam compositus, quando scilicet actio intelligendi per imagines discurrens unam earum coniunctionem vel disiunctionem facit. Sicut enim multiplex intellectus potest esse de eadem re, si eam plures intelligam, ita idem esse poterit de pluribus rebus, si <eas> vel uno intuitu simul comprehendam vel simul ad invicem coniungam vel disiungam. Aeque ergo unus est intellectus, et qui simplex est et qui compositus, in una coniunctione vel disiunctione rerum consistens. Veluti cum dicitur: Socrates est homo (vel: non est homo) per totam propositionem unam coniunctionem hominis ad Socratem (vel disiunctionem) facio.
3.1.97 Sanus autem est omnis intellectus tam simplex quam compositus, per quem attendimus, uti res se habet. Simplex quidem intellectus sanus est, qui ita attendit coniuncta, uti sunt coniuncta, vel disiuncta, ut sunt disiuncta, ut homo, quamdiu homo subsistit, sanum intellectum generat, destructo vero homine cassam opinionem faceret sicut chimaera vel hircocervus. Compositus vero intellectus sanus est, ut ille, qui ita res coniungit vel disiungit, uti sunt <coniunctae vel disiunctae>; cassus autem qui aliter.
3.1.98 Nam nec omnis intellectus sanus verus proprie dicitur nec omnis cassus falsus. Verus enim vel falsus esse non potest intellectus nisi sit compositus, ut sunt propositionum intellectus vel fortasse quarundam aliarum orationum etiam imperfectarum. Nam: Homo currens vel: Homo non currens nil intellectu discrepare videtur ab: Homo currit vel: Homo non currit quia eadem est animi conceptio hic et ibi, in coniunctione scilicet cursus ad hominem vel disiunctione. Unde Priscianus participia quantum ad intellectum vim verborum habere dicit, veluti cum dicitur: Ego legens proficio pro 'ego lego et proficio'.
Similiter: Homo albus vel: Homo non albus ab: Homo est albus vel: Homo non est albus nil quantum ad intellectum discrepare videtur, nisi forte in est verbo temporis significatio attendatur quam non potest albus habere cum nomen sit. At vero si verbum simpliciter accipiatur secundum copulationem albedinis, non etiam secundum nominationem temporis, unde dicetur in sequentibus "vel simpliciter vel secundum tempus", eundem intellectum habet 'Homo albus' quem habet 'Homo est albus'.
3.1.99 Sed opponitur quod si 'Homo currens' vel 'Homo albus' intellectum verum vel falsum significant sicut propositio, tota eis definitio propositionis convenit, quod sit scilicet oratio verum vel falsum significans unde eas oportet esse propositiones, cum tamen sint imperfectae orationes.
3.1.100 Ad quod respondemus quod in definitione propositionis significare verum vel falsum non secundum intellectum accipiendum est, sed secundum dicta propositionum, id est enuntiando proponere id quod est in re vel non est in re. Enuntiare autem non possumus nisi affirmando vel negando, nulla autem imperfecta oratio affirmat vel negat atque ideo nil enuntiando proponit. Similiter et cum dicimus: Verum est Socratem sedere oratio subiecta, quae est 'Socratem sedere', eundem intellectum constituit, quem Socrates sedet, nec tamen modum enuntiandi habet affirmando vel negando, ut propositio dici possit.
3.1.101 Sed nec a caeteris perfectis orationibus enuntiatio diversa est intellectu. Cum enim audio: O Petre intelligo me vocari ab illo, sicut si dicerem: Ego vocor ab illo vel cum dico: Utinam rex veniret idem est intellectus ac si dicerem: Volo regem venire in hanc villam et cum dico imperando vel deprecando: Adesto Petre! innuitur quod impero vel deprecor eum adesse. Similiter cum dicitur interrogando: Socrates venit? ostendo me interrogare quod venit, et eundem intellectum semper tenet 'Socrates venit', sive interrogative dicatur sive non, sicut in Topicis ostendemus.
3.1.102 Simplices quoque dictiones tantundem saepe ostendunt quantum perfectae orationes. Si enim dicam: Papae! vel: Heu! ostendo me admirari vel dolere, sicut si dicerem: Admiror vel: Doleo. Iste tamen simplex est intellectus, qui dictionis est, ille compositus, qui est orationis, et cum orationes <enuntient>, interiectiones vel quaelibet simplices dictiones enuntiando nil proponunt. Unde ex modo proponendi enuntiationes sive propositiones maxime dicuntur.
3.1.103 Quaeritur autem utrum ulla propositio vera falsum intellectum generet.
3.1.104 Sed si propositionem veram dicimus ex intellectu vero, quem habet, sicut Aristoteles hoc loco accipit, verum est nullam propositionem veram falsum intellectum generare.
3.1.105 Sin autem propositionem veram dicimus pro eo quod verum proponit, id est ita dicit sicut in re est, videtur vera propositio falsum intellectum generare, sicut omnis de futuro vel de praeterito. Cum enim Socrate sedente audio: Socrates stetit (vel: stabit) verum quidem est, quod dicitur sed falsa videtur animi conceptio. Coniungo enim stationem Socrati et ut stantem in praeterito vel futuro tempore ipsum praesentialiter attendo, et cum nec ipsa statio sit modo vel tempora illa, quae simul attendo, non concordat cum statu rei ipsa animi conceptio, quam nunc praesentialiter habeo. Quod si quis dicat ideo animi conceptionem non esse cassam, quia sicut nunc considero, ita iam <contigit> vel continget, similiter dici poterit quod defuncto hoc corpore, si ipsum attendam vivum, non est cassus intellectus, quia scilicet ita, ut attendo, iam contigit vel continget.
3.1.106 Et fortasse non est inconveniens, si propositiones quae verae dicuntur propter dicta, falsos generant intellectus.
3.1.107 Illud etiam fortasse convenientius dicetur intellectum neque verum neque falsum iudicari secundum conceptionem vel dispositionem imaginum sed secundum attentionem animi, quod videlicet ita attendit esse vel non esse, uti est vel non est, vel fuisse vel non, uti fuit vel non, vel fore vel non, uti erit vel non. Non enim ad hoc imagines in animo colligo praesentialiter, ut praesentialiter sic esse attendam sed sic antea contigisse vel contingendum esse. Magis enim vis intellectus, qui rationis est, ad discretionem pertinet quam ad conceptionem imaginum, quae est imaginationis. Quibuscumque ergo imaginibus utamur vel quomodo eas disponamus, nil refert ad veritatem intellectus, dummodo attentio discretionis sana sit; alioquin nunquam memoria de praeteritis vel providentia de futuris sanae conceptionis essent. Cum ergo praeteritum vel futurum praesentialiter concipimus sed praesentialiter esse non attendimus, sana est vis conceptionis, quae ad intellectum pertinet, quia quod considerat praesentialiter, non attendit praesentialiter esse sed sic vel fuisse iam vel adhuc futurum esse.
3.1.108 Ideo autem non ad conceptionem imaginum sed ad attentionem rerum per imagines veritas intellectus vel falsitas pertinet, quia imagines tantum pro signis ostendimus, non eas quidem significantes sed in eis res attendentes. Si enim, dum eas coniungimus, in eis ipsas tantum attenderemus, profecto, dum hoc illud esse attendimus, imagines, quae nil sunt, sibi essentialiter copularemus et ita nunquam verus esset huiusmodi intellectus affirmationis. Sed quia imagines collocantes pro rebus non ipsas sed in ipsis res attendimus, secundum attentionem rerum, non secundum dispositionem imaginum veritas intellectus tantum consistit. Unde si sana est attentio rationis, qualiscumque sit dispositio imaginum vel forma, sanus est intellectus.
3.1.109 Cum enim vim et naturam rerum insensibilium attendimus sicut spirituum vel qualitatum, quas non sentimus, alius aliam fingit imaginem et alius aliam, cum tamen uterque vim naturae recte attendat. Cum enim de rationalitate ego et alius cogitamus eamque in eo attendimus, quod animam potentem discernere faciat, vera est utriusque attentio et eadem, licet diversas imagines pro eadem qualitate constituamus. Prout enim quisque aliquo signo magis commovetur, ipsum ad voluntatem suam instituere debet.
3.1.110 Et saepe in eadem imagine diversae attentiones variant intellectus, veluti si eam simpliciter ad naturam qualitatis excogitandam instituam vel ad naturam etiam albedinis. Videns enim lignum diversa de eo per rationem attendo, quia modo ipsum in eo quod lignum est excogito, modo in eo simpliciter quod corpus, modo in eo quod quercus est vel ficus. Similiter eadem imagine ante mentis oculos constituta ipsam et qualitatis et albedinis naturam considero et licet sit eadem imago, plures sunt de ea concipiendi modi, [quod] modo in eo quod qualitas est, modo in eo quoque quod est album.
3.1.111 Vis itaque intellectus non in modo significandi imagines consistit, quod et bestiae faciunt per imaginationem sed in discretione attendendi, quod ad rationem solum pertinet, cuius omnino bestiae expertes sunt. Nam cum simia vel canis domino suo quasi cognito occurrit vel supplicat vel blanditur, non ex discretione facit sed ex notitia vel dilectione vel timore vel aliquo motu animae compellente eum ad hoc. Est enim discretio vis deliberandi et attendendi rerum naturas vel proprietates. At vero canis, cum facit id, quod sibi prodest, sic facit, ut quod facit, non diiudicet, et voluntate ad hoc, non discretione perducitur.
3.1.112 Illud quoque non est praetereundum, cum intellectus orationum ex intellectibus partium constitui materialiter dicamus, utrum nil alius sit intellectus orationis quam intellectus partium, an etiam alias partes quam orationis habeat.
3.1.113 Sed si nullas alias habet, profecto intellectus huius consequentiae: Si Socrates est margarita, Socrates est lapis videtur esse duo falsi intellectus, cum tamen ipse sit verus, et intellectus huius: Si Socrates est homo, Brunellus est asinus cum sit falsus videtur esse duo veri,
3.1.114 nisi forte quis dicat 'si' coniunctionem aliquam partem intellectus continere, ut, sicut duae falsae propositiones cum 'si' coniunctione sint una vera propositio vel duae verae una falsa, ita intellectus earum cum intellectu 'si' coniunctionis unum intellectum verum vel falsum componant.
3.1.115 Sed quid dicemus, cum dicitur: Homo rudibilis? <Numquid enim> 'homo' et 'rudibilis' sanos constituant intellectus et tamen 'homo rudibilis' cassum? Et nil tamen est appositum illis duobus nominibus, quod aliquam partem intellectus compositi teneat.
3.1.116 Et fortasse dicetur non esse incongruum, si plures intellectus, quorum singuli non sunt veri, sint unus verus vel plures etiam veri sint unus non verus, quia quod a partibus singillatim removetur potest eis simul acceptis convenire et e converso, ut cum simplices intellectus singuli simplices sint et non veri, coniunctus tamen ex eis compositus est et verus, sicut intellectus: Homo currit.
3.1.117 Volumus insuper in 'homo rudibilis' quandam intellectus partem ex coniunctione constructionis nasci, qua videlicet, cum et hominem et rudibilitatem attendimus, insuper ea in unam substantiam coniungimus, quae coniunctio cassat intellectum. Tres itaque sunt attentiones, duae ad percipienda <vera> quae ad actiones pertinent, tertia ad coniungenda illa duo in unum, quod adiectivi et substantivi iunctura facit. Ex iunctura itaque totius orationis una est attentio, quae est tertia pars intellectus.
3.1.118 Similiter et in: Si Socrates est margarita, Socrates est lapis uis coniunctionis 'si' toti consequentiae confert attentionem quadam parte intellectus, quae scilicet necessario coniungit hoc illi, quae videlicet attentio est tertia actio et cum actionibus duarum propositionum componit unius intellectus actionem. Et cum per 'si' coniunctio animi habeatur, eam tamen 'si' in se non habet facere sed totum compositum per ipsum, ut postmodum ostendemus, cum de significatione praepositionum et coniunctionum egerimus.
3.1.119 Quaeritur etiam, cum intellectus compositus verus falsas habet partes sicuti: Si Socrates est margarita, Socrates est lapis utrum, dum ipse in anima est, simul cum eo falsae partes ipsius in eadem sint anima. Quod si est, iam profecto veritas et falsitas, quae contrariae formae sunt, in eodem erunt indivisibili.
3.1.120 Sed sciendum est quod contrariae formae in eodem possunt esse per sustentationem, non per informationem, ut per auaritiam et castitatem insunt eidem animae bonum et malum tamquam sustentata, non informantia.
3.1.121 Praeterea intellectus compositus, quia composita est actio, per successionem inest, et dum una pars inest, altera deest.
3.1.122 Notandum vero quod Boethius intelligentiam eum tantum intellectum hoc loco vocat, qui simpliciter et pure sine omni forma rem capit, veluti cum simplicem Dei substantiam circumscriptam etiam absque omni similitudine formae attendimus, quae quidem intelligentia solius Dei est et valde paucorum hominum. Nam quia homines sensibus degunt et per sensus res maxime cognoscunt, vix aliquid attendere sufficiunt, nisi [ut] formatur, sicut sensus offert.
3.1.123 Illud etiam sciendum est quod non est idem intellectus dividens quod abstrahens. Nam dividens dicitur qui plura sic attendit, ut alterum ab altero separet, sicut facit intellectus negationis. Abstrahens vero dicitur qui unum sic attendit, quod alterum non accipit. Ille quidem utrumque accipit vel attendit sed ab invicem dividit, iste alterum tantum accipit nec ullo modo alterum attendit.
3.1.124 Continuatio. In hoc conveniunt omnes voces de quibus intenditur, quod intellectus significant sed in hoc differunt quod variantur per verum et falsum quemadmodum intellectus. Et hoc est: QUEMADMODUM IN ANIMA ALIQUOTIENS est INTELLECTUS SINE VERO VEL FALSO, hoc est sine veritate vel falsitate, ALIQUOTIENS CUM IAM NECESSE EST HORUM ALTERUM INESSE, hoc est: determinatum est et certum vel veritatem inesse ei vel falsitatem, SIC ETIAM contingit IN VOCE, quod scilicet ipsae voces gratia intellectuum quos significant, quaedam verae dicuntur, quaedam falsae, quaedam neutrum.
3.1.125 Et attende quod hoc loco nomen intellectus largius sumit, quam superius <acceperat> 'passiones animae', quas secundum naturas rerum easdem dixit esse omnibus. Ibi enim tantum egit de sanis conceptionibus, ut supra determinavimus, hic de cassis etiam et omnino falsis intellectibus commemorat, omnes aequaliter conceptiones humani animi, sive veras sive non, nomine 'intellectus' includens.
CIRCA COMPOSITIONEM ENIM ET DIVISIONEM EST FALSITAS ET VERITAS.
3.1.126 Hic distinguit circa quae veritas et falsitas reperiantur, circa quae non, et tam de intellectibus quam de vocibus hoc legi potest.
3.1.127 De intellectibus quidem sic: Vere circa intellectus VERITAS ET FALSITAS consistit, quia circa componentem et circa dividentem. A partibus. Componens dicitur intellectus affirmationis, hoc est qui ab affirmatione significatur, dividens vero intellectus negationis. Qui enim intelligit Socratem esse philosophum, intellectu suo philosophiam Socrati componit, id est copulat et coniungit. Qui vero intelligit Socratem non esse philosophum, in intellectu suo philosophiam a Socrate separat et dividit, et ita intellectus affirmationis componens, intellectus negationis dividens appellatur.
3.1.128 De vocibus quoque sic continuatur et legitur: Vere circa voces VERITAS ET FALSITAS EST, id est significatio veri et falsi intellectus, quia circa componentem vocem et dividentem. Componens vox est affirmatio, quae componentem intellectum significat, dividens autem vox est negatio, quae dividentem intellectum designat.
3.1.129 Quod autem de vocibus hoc sit intelligendum videtur sequens littera innuere, ubi videlicet aperte de vocibus per nomen et verbum agit ostendens nomen et verbum neque verum neque falsum significare, quippe intellectus eorum, quia simplices sunt, non compositi, neque veri sunt neque falsi neque componentes neque dividentes.
NOMINA IGITUR IPSA ET VERBA CONSIMILIA SUNT SINE COMPOSITIONE VEL DIVISIONE INTELLECTUI.
3.1.130 Infert a toto sic: quandoquidem omnes interpretationes sequuntur suos intellectus in proprietate veri et falsi, quod est ibi: "Est autem quemadmodum in anima... etc.", ERGO NOMINA ET VERBA sequuntur suos intellectus, et hoc est: CONSIMILIA SUNT simplici INTELLECTUI, qui neque est componens neque dividens. In eo scilicet consimilia sunt, quod quemadmodum intellectus eorum neque verus neque falsus dicitur, ita etiam nomina et verba neque vera neque falsa dicuntur gratia intellectus.
3.1.131 In quo quidem manifeste confundit eos qui verba certarum personarum, sicut 'lego / legis / legit' et impersonalia, sicut 'curritur' vel 'diescit', verum intellectum vel falsum designare uolunt, cum potius simplicis vocis simplex sit intellectus atque ideo nec verus nec falsus.
3.1.132 Attende autem hanc similitudinem intellectuum et vocum, quod videlicet aliae sunt verae, aliae falsae, aliae neque verae neque falsae, assignari secundum nomina, non secundum proprietates. Aliud enim verum vel falsum significant, quando de intellectibus dicuntur, aliud denotant, quando de vocibus praedicantur. Quippe intellectus verus vel falsus dicitur ex conceptione rerum, vox vero ex significatione intellectus. Sed tamen vox et intellectus, si proprietatibus distant, vocabulis conveniunt, quia et vox vera dicitur sicut intellectus, licet sub alia significatione.
3.1.133 IPSA dicit, id est per se simpliciter prolata.
UT HOMO VEL <ALBUM>, QUANDO NON ADDITUR ALIQUID.
3.1.134 De nominibus exemplificat tam per substantiale vocabulum, quam per accidentale, tam per simplex, quam per compositum. 'Hircocervus' enim, quod supponit, compositum est. QUANDO NON ADDITUR, id est quando per se proferuntur, quia cum aliis prolata, hoc est ipsa et alia simul accepta, componentem vel dividentem intellectum significant.
NEQUE ENIM ADHUC VERUM AUT FALSUM EST.
3.1.135 Commendatio exemplorum per 'homo' et 'album' de vocibus, quia neque verae sunt neque falsae, quia videlicet istae sunt huiusmodi. A causa. Quod dicit ADHUC tale est, ac si diceret: 'per se prolata'.
HUIUS AUTEM SIGNUM HOC EST.
3.1.136 Ostendit a maiori per compositum nomen, quod magis videtur significare verum vel falsum quam simplex nomen, nullum nomen secundum significationem verum <esse> vel falsum. Et hoc est: HUIUS, quod ego dico, scilicet nomina et verba quantum ad intellectus suos neque vera esse neque falsa, hoc nomen 'hircocervus' EST SIGNUM, hoc est ostensio.
HIRCOCERVUS ENIM SIGNIFICAT ALIQUID, SED QUOD NONDUM VERUM AUT FALSUM SIT, SI NON VEL ESSE VEL NON ESSE ADDATUR VEL SIMPLICITER VEL SECUNDUM TEMPUS.
3.1.137 Commendatio exempli a causa.
3.1.138 Et attende quod teste Boethio magnam vim habet huius exempli novitas et exquisita subtilitas. Ad ostendendum enim, quod nomen per se dictum neque verum significat neque falsum, posuit compositum de quo magis videretur et insuper tale quod rem non existentem significaret. Unde magis videretur falsum significare. Praeterea vocem elegit significativam, licet non existentis rei, ne si vocem significatione omnino carentem poneret, ipsa non-significatio uideretur auferre significationem veri vel falsi non-simplicis vocis.
3.1.139 Et nota quod cum dicimus: hircocervus significat aliquid, si de re significata agimus, tunc aliquod nomen est rei non existentis. Si vero de intellectu dicamus, potest esse nomen existentis; et hoc magis littera vult, cum subditur: SED QUOD NONDUM VERUM VEL FALSUM est, hoc est non talem intellectum qui sit adhuc verus vel falsus.
3.1.140 SI NON ADDITUR VEL ESSE VEL NON ESSE, id est vox aliqua coniungens intellectus vel disiungens. VEL SIMPLICITER VEL SECUNDUM TEMPUS, hoc est vel quae non designet tempus, ut cum dicitur: Hircocervus <albus (vel>: non albus) vel quae tempus designet, ut: Hircocervus currens (vel: non) Hircocervus currit (vel: non currit).
3.1.141 Boethius vero ESSE VEL NON ESSE de verbo tantum accipit, et tripliciter exponit, primum sic:
3.1.142 Quod verba posita in enuntiationibus aliquando simpliciter accipiuntur, sine ulla scilicet discretione temporis, aliquando cum discretione temporis. Cum enim dicimus: Deum necesse est esse vel: Deus fuit ante omnia tempora nullum tempus in verbis accipimus, quia falsae essent enuntiationes, si scilicet diceremus Deum fuisse temporaliter ante omnia tempora vel si diceremus quod Deus est ex necessitate praesenti tempore existente, alioquin ipsum praesens tempus ex necessitate esse contingeret. Cum itaque esse de Deo praedicamus, non ad discretionem temporis ipso utimur sed potius id secundum proprium et incommutabile esse eius dicimus. Cum vero dicimus Socratem esse vel caeteras creaturas quae sub tempore includimus, secundum tempus, id est secundum significationem temporis verbum accipimus. Et ita modo secundum tempus accipitur verbum, modo simpliciter, id est sine significatione temporis.
3.1.143 Secundo autem sic exponit: Praesens tempus quod continuat praeteritum et futurum, terminus et confinium temporum dicitur, non tempus hic appellatur. Tunc autem verbum accipitur simpliciter et quasi sine tempore, quando praesentis temporis est designativum, quod scilicet praesens tempus hic, ut dictum est, non vocatur tempus. Tunc vero secundum tempus verbum ponitur, quando designat praeteritum tempus vel futurum.
3.1.144 Tertio vero sic exponit quod verbum aliquando ponitur simpliciter, id est sine determinatione temporali, veluti cum dicitur: Socrates legit (vel: leget) aliquando cum determinatione temporali hoc modo: Socrates legit nunc (vel: leget cras).
3.1.145 Sed opponitur secundum hoc quod Boethius esse et non esse ad verba tantum refert affirmativa vel negativa, quod falsum est quod Aristoteles dicit 'hircocervus' non significare verum vel falsum sine verbo. Si enim verum et falsum accipiat in designatione intellectuum, sicut superius, mentitur, cum hoc etiam habeat cum nomine, sicut diximus. Si autem verum vel falsum accipiat in designatione dictorum propositionum, verum est nec fortasse est inconveniens, si mutet priorem acceptionem et ita dicatur quod 'hircocervus' non significat verum vel falsum, id est non dicit, quod est in re vel quod non est in re, sine verbo.
3.1.146 Poterimus etiam verum et falsum in designatione intellectuum retentis quodammodo absoluere Boethium, ut videlicet, cum ait Aristoteles: SI NON ADDATUR ESSE VEL NON ESSE, affirmative potius intelligamus quam negative, ac si dicat: 'Sed significabit verum vel falsum intellectum, si addatur ei vel esse vel non esse'. Sed prior nostra expositio plenior est.

LI 3.02

Latin	English
NOMEN ERGO VOX.
3.2.1 Promisit se definire nomen et verbum etc., quibus intermissis quaedam interposuit de significatione vocum, secundum quam de vocibus intendit, scilicet de intellectibus. Quibus explicatis ad proposita definienda redit inferens a causa sic: Quandoquidem definiendum est, quid sit nomen etc., ERGO dicamus: NOMEN est VOX etc.
3.2.2 Notandum vero quod nomen et verbum definit secundum illam significationem, id est acceptionem, largam, in qua dialectici per nomen et verbum omnes voces, quas orationis partes proprie vocant, accipiunt, hoc est omnes dictiones quae per se quoque significationem habentes interpretationis vocabulo continentur.
3.2.3 Nam et pronomina, ut ait Boethius, nec non adverbia definitae significationis sive interiectiones, quae naturales non sunt, loco nominis ponenda sunt. Si enim interiectio naturalis sit, cum non sit ad placitum significativa, nomen esse non potest nec pars orationis proprie dicitur. Adverbia quoque quaedam, quia definitae significationis non sunt, sicut non, falso, nomina esse non possunt nec partes orationis secundum dialecticos, quemadmodum nec coniunctiones vel praepositiones, quae per se nil designant, quas potius dialectici quaedam colligamenta et supplementa partium orationis appellant quam partes.
3.2.4 In verbo autem participia quoque comprehenduntur, vel quia, ut dicit Boethius, a gerundivo modo veniunt, vel quia tempus sicut et verba consignificant.
3.2.5 Nunc autem singula definitionis verba considerantes a voce incipiamus.
3.2.6 VOX praemittitur, quia genus est nominis, id est superius et insuper differentiam a caeteris sonis facit. Est autem vox teste Boethio:
Aeris per linguam percussio, quae per quasdam gutturis venas, quae arteriae vocantur, ab animali profertur.
Quod autem dixit "percussio aeris" tale est, ac si diceret eam existere per aeris percussionem, et est definitio data per causam sicut illa quam ponit Victorinus: Dies est sol lucens super terram hoc est id quod existit gratia solis lucentis super terram. Et similiter <vox> gratia percussionis aeris, id est sonantis ex percussione per linguam. Nam et tussis licet per easdem arterias procedat, quia tamen nulla impressione linguae formatur, vox non est. Quod autem supponitur: "quae per quasdam" etc., non ad differentiam necessarium est sed ad proprietatem vocis ostendendam supponitur definitioni.
3.2.7 Et nota quod sive exterior aer, qui sonat ex collisione interioris aeris emissi, dicatur vox sive interior, nil refert, quia secundum hoc quod definitionem exposuimus per causam, utrumque vox est per aeris emissi percussionem.
3.2.8 Et attende illud "quae", cum non sit de definitione, sive ad vocem quae subiectum est, sive ad percussionem, id est ad aerem percussum, referri posse, ac si ita dicatur: percussio aeris, id est existens per aeris percussionem, qui, scilicet aer, per quasdam etc.
3.2.9 Vel, si vocem in substantiam tantum accipiamus et dicamus esse percussionem aeris per linguam, id est aerem ex percussione linguae sonantem "quae," scilicet percussio, id est aer percussus, "per quasdam" etc., poterit haec etiam definitio quodammodo ad exteriores aeres applicari. Sicut enim omnes homines in Adam fuisse dicimus, quia videlicet causam sui in eo habuerunt, ita exteriores quoque aeres et lingua percuti et proferri dicimus, quia causam sui soni in percusso et prolato habuerunt.
SIGNIFICATIVA.
3.2.10 Significare Aristoteles accipit per se intellectum constituere, significativum autem dicitur, quidquid habile est per se ad significandum ex institutione aliqua sive ab homine facta sive a natura. Nam latratus natura artifex, id est Deus, ea intentione cani contulit, ut iram eius repraesentaret; et voluntas hominum nomina et verba ad significandum instituit nec non etiam res quasdam, ut circulum vini vel signa quibus monachi utuntur. Non enim significare vocum tantum est, verum etiam rerum. Unde scriptum est: Nutu signisque loquuntur.
3.2.11 Per 'significativum' separat a nomine voces non significativas, quae scilicet neque ab homine neque a natura institutae sunt ad significandum. Nam licet unaquaeque vox certificare possit suum prolatorem animal esse, sicut latratus canis ipsum esse iratum, non tamen omnes ad hoc institutae sunt ostendendum, sicut latratus est ad significationem irae institutus. Similiter unaquaeque vox, cum se per auditum praesentans se subgerat intellectui, non ideo significativa dicenda est, quia per nullam institutionem hoc habet, sicut nec aliquis homo se praesentans nobis dum per hoc quod sensui subiacet, de se dat intellectum, sui significativus dicitur, quia licet ita sit a natura creatus, ut hoc facere possit, non est ideo creatus, ut hoc faciat.
3.2.12 'Significativum' vero magis ad causam quam ad actum significandi pertinet, ut sicut non omnia significativa actualiter significant, ita non omnia actu significantia <sint> significativa sed ea sola quae ad significandum sunt instituta.
3.2.13 Contingit autem aliquando ipsam vocem quasi sui ipsius nomen accipi et tunc eam significativam esse, veluti si dicatur: 'Homo' est nomen. At vero non omnes voces id habent, cum non omnibus vocibus loqui <possimus>. Illud etiam fortasse rationabilius dicemus, cum aliquam vocem in designatione sui accipimus, per translationem, non per aliquam institutionem id fieri, et in quibusdam tantum orationibus, non omnibus, quando videlicet nominibus vocum ipsa coniungitur, veluti si dicam: 'Homo' est vox vel: 'Homo' est nomen. Sicut enim rident per adiunctionem prata mittit ad florere, cum dicitur: Prata rident sed non ita, cum dicitur: Homo ridet ita cum dicitur: 'Homo' est vox (vel: nomen) per adiunctionem praedicatorum significantium voces tantum mittit 'homo' haec vox ad se ipsam. Sed quia translatio huiusmodi nullius est proprietatis nec per inventionem aliquam vel per institutionem vocis id contingit, non est inde hoc nomen 'homo' significativum iudicandum, quia hoc per accidens habet, non ex propria accomodatione.
3.2.14 Per se autem ideo supposuimus, quia apud dialecticos solae illae voces significare dicuntur, quae id per se habent, sicut omnes interpretationes. Praepositiones vero vel coniunctiones consignificare magis dicimus quam significare, quia videlicet ita fuerunt inventae, ut, si quam significationem habent, tantum cum aliis positae eam exerceant et nunquam dum per se sine aliis proferuntur, ut videlicet, si dicam 'de' vel 'pro' vel 'quia' vel 'ergo', sine aliis vocibus nil penitus in eis intelligam.
3.2.15 Unde Priscianus in primo Constructionum:
Praeterea (inquit) quemadmodum elementorum alia sunt vocalia, quae per se vocem perficiunt, alia consonantia, quae sine uocalibus vocem perficere nequeunt, sic etiam in dictionibus animadvertimus quasdam ad similitudinem vocalium per se esse dicendas, ut in verbis maxime imperativis vel nominibus vel pronominibus saepe vocativis vel adverbiis, quae adiciuntur antecedentibus actionibus vel orationibus, cum clamamus 'bene', 'recte', 'diserte' ad illos qui opportune aliquid agunt vel dicunt; aliae vero dictiones sunt, quae ad similitudinem consonantium sine adiumento aliarum partium orationis, quae imitantur in hoc vocales, proferri ad perfectionem sensus non possunt, ut praepositiones vel coniunctiones; ea etenim semper consignificant, id est coniunctae aliis significant, per se autem non. Itaque variatur eorum significatio ad vim coniunctorum eis, ut 'in' aliud significat, cum accusativo iungitur, et aliud cum ablativo: 'in urbem' et 'in urbe' -- ad locum et in loco.
3.2.16 Sed quia diversae sunt opiniones de coniunctionum et praepositionum significatione, eas cum rationibus suis ponamus.
3.2.17 Volunt autem quidam eas per se quoque dictas significationem habere sed incertam, ut 'de' per se dictum omnia significat secundum hoc quod aliquid est de illis; cum vero dicitur 'de homine', per 'hominem' suppositum sua significatio certificatur et ad hominem reducitur. Unde eas per se dictas non significare dicunt, non quod omnino significatione careant sed quia per se prolatae certam non habent significationem, donec supponatur aliquid. Alioquin, inquiunt, non magis dictiones dicerentur quam litterae vel syllabae, quae cum aliis simul acceptae significant.
3.2.18 Quibus etiam ipse Priscianus in Participio plane consentire videtur, cum praepositiones et coniunctiones per se etiam prolatas partes orationis se ostendere convincit dicens:
Quid est enim aliud pars orationis nisi vox indicans mentis conceptum, id est cogitationem? Quaecumque igitur vox literata proferatur significans aliquid, iure pars orationis est dicenda. Quod si non essent partes, nunquam loco earum nomina ponerentur, cum loco cerae vel stuppae in navi tabula fungi non potest. Invenimus enim loco adverbii nomen, ut 'una' 'multum' 'falso' 'qua' et pronomen similiter: 'eo' et loco coniunctionis tam nomen quam pronomen: 'quare' 'ideo' et adverbium loco nominis, ut 'mane nouum' et 'sponte sua' et 'euge tuum' et 'belle' et 'cras alterum'.
3.2.19 Aliorum vero sententia est, ut coniunctiones et praepositiones per se dictae nullam penitus habeant significationem sed ita inventae sunt, ut aliis iunctae tantum significent et ita consignificent, ut etiam in se significationem habeant, quod non habent purae syllabae vel litterae. Unde induxit Priscianus bonam similitudinem de consonantibus elementis quae sic consonare habent, ut etiam in se singula sonum habeant, cum sint voces sed talem sonum, qui sine uocalibus proferri non possit. Ad hos vero magis sententia nostra accedit.
3.2.20 Si enim, ut alii dicunt, coniunctiones vel praepositiones ideo non significare concedamus, quia per se dicta incertam habent significationem, quae in oratione per aliquod appositum determinatur, similiter et de nominibus et verbis hoc dicere possumus. Cum enim dicimus 'res' vel 'homo' vel 'diligo', indeterminatae sunt significationis; cum vero in oratione ponuntur ita: res corporea Homo albus Diligo Petrum per determinationem certificantur, sicut et de praepositionibus vel coniunctionibus concedunt. Nam 'si' coniunctio, ut aiunt, per se dicta ad iuncturam quarumlibet propositionum indifferenter se habet; cum vero dicimus Si est homo, est animal per propositiones appositas ad ipsas indeterminatae vis coniunctionis reducitur.
Similiter 'coniunctio' vel 'iunctura' hoc nomen dum per se dicitur, indeterminatum est et confusum, cum vero dicitur: Coniunctio harum propositionum per determinationem restringitur et certificatur.
3.2.21 Unde similiter nomina et verba possent dici non significare quantum ad indeterminatam significationem per se prolata sicut praepositiones vel coniunctiones, si videlicet praepositiones vel coniunctiones per se quoque dictae significationem haberent sed incertam, certam autem in oratione.
3.2.22 Unde eas sine aliis prolatas vocibus nullam penitus significationem habere volumus sed cum aliis tantum, ita tamen, ut in se etiam significationem singillatim habeant in contextu orationis.
3.2.23 Sed utrum omnes praepositiones vel coniunctiones significationem habeant et quam, perquiramus.
3.2.24 Et de quibusdam facile est assignare, ut cum dicitur 'de ferro' 'pro homine' 'in domo' 'ad domum' 'apud patrem' 'sine patre'. Nam cum dicitur 'de ferro' et accipitur de materiale, <materiale> proprietatem materiae circa ferrum determinare videtur, et de appositum ferro proprietatem materiae circa ipsum determinat. Ipsum quoque ferrum significare dicitur sicut et nomen adiectivum, si apponeretur et diceretur ferrum materiale, et ita praepositiones casibus, quos regunt, consignificare volunt. Cum vero dicitur 'pro homine', pro causae proprietatem in homine determinat, ac si diceretur causa hominis. Cum vero dicitur 'in domo', 'in' continentiae proprietatem in domo denotat, quod scilicet domus aliquid continet, 'ad domum' vero, 'ad' accessum vel proximitatem innuit. Cum vero dicitur 'apud patrem', apud possessionem domus circa patrem determinat. 'Sine' vero absentiam indicat, id est illud nomini cuius adiungitur, non adesse. Coniunctionum vero quarundam significationem facilius est assignare. Nam 'quia' causam sicut 'pro' significat, 'ergo' vero probationem ostendit sive in probantibus propositionibus sive in probatis, quibus interponitur.
3.2.25 'Si' vero vel 'et' sive aliae multae, quid significent, non est promptum assignare vel cuius rei imaginem eorum intellectus habeat subiectam. Si enim significant, utique intellectus constituunt, ad quod necesse est esse vel rem aliquam vel imaginem rei, in qua nitatur intellectus. Sed cuiusmodi rem vel cuiusmodi figmentum imaginis per 'si' sive per 'et' concipimus, numquid ad modum substantiae vel qualitatis vel ad quem modum, ut sanus consistat intellectus? Illud etiam quaerendum videtur, cum negationem facimus dicentes: Non si est homo, est animal [si] quid videlicet negativum adverbium designet quod totam negationem constituit.
3.2.26 Ac fortasse, de coniunctione affirmativae categoricae vel divisivae negationis ipsius si prius deliberemus, facilius erit absoluere de hypothetica propositione, ut, quae prior naturaliter est tam constitutione quam sensu, prius secundum sensum tractemus.
3.2.27 Cum itaque dicimus: Animal rationale est animal irrationale per terminos huius propositionis sanos habemus intellectus, per verbum vero interpositum fit totius orationis unus falsus, et per negationem rursus additam alius unus verus. Videtur itaque et verbum aliquam vim significationis habere, per quod ex duobus veris intellectibus unus falsus componitur, et negatio, id est negativum adverbium. Si enim negatio nil intellectus continet, nil intellectus habet negatio quod non habet affirmatio sed idem penitus est utriusque intellectus, quod nequit esse, cum ille falsus sit, iste verus.
3.2.28 Unde nostram ponamus sententiam. 'Est' verbum interpositum ad coniunctionem terminorum, unde scilicet est tertium adiacens, nullius rei significationem ibi exercet, plus tamen ad vim affirmationis proficit coniungendo terminos significantes quam ipsi termini; similiter 'non est' ad vim negationis. Et licet intellectus non constituant, quandam tamen coniunctionem vel disiunctionem intellectarum rerum animam habere faciunt, quam tamen coniunctionem vel disiunctionem non significant, licet haberi faciant, quia intellectum non dant in se, sed intellectorum coadiunctionem vel separationem habere nos faciunt.
3.2.29 Sunt itaque tres actiones in intellectu propositionis, intellectus scilicet partium, coniunctio vel disiunctio intellectarum rerum. Nec est incongruum, si ea actio, quae intellectus non est, sit pars intellectus totius propositionis.
3.2.30 Quod si quis dicat ipsam verbi interpositi actionem esse intellectum coniungentem, scilicet res intellectas per terminos, is utique esset intellectus totius propositionis, qui cum per totam propositionem habeatur, iterum per verbum superflue haberetur. Non enim quia sine verbo haberi non potest quod copulat, ideo verbum ipsum designat. Similiter quia nec sine copulato termino haberi potest vel sine eo subiecto cui copulatur, nec tamen ideo <vel subiectum> vel praedicatum, scilicet id quod ei copulatur, intellectum propositionis implent, quod aeque dici posset, ut videlicet sicut verbum in eo quod praedicatum subiecto copulat sensum propositionis haberet, ita etiam praedicatum in eo quod subiecto copulatur vel subiectum in eo quod ei copulatur praedicatum.
3.2.31 Sicut autem 'est' vel 'non est' coniunctiva vel disiunctiva sunt, non significativa, ita 'si' vel 'non si', et sic significativas voces copulant vel separant, ut ipsa tamen non significent, cum nullius rei in se conceptiones teneant sive verae sive fictae sed animum inclinant ad quendam concipiendi modum.
3.2.32 Quod autem Priscianus de octo partibus orationis loquens omnes eas dicit significare, non ita est accipiendum, ut singulis dictionibus conveniat sub unaquaque parte illarum octo sed unicuique illarum octo per aliquas dictiones. Et fortasse largius ipse Priscianus significationem accipit quam dialectici, non tantum scilicet secundum intellectum sed iuxta quamlibet mentis conceptam actionem, quae in intellectus compositionem venit. Unde supra meminimus eius dicentis: "Quid est enim aliud... etc.".
3.2.33 Ut itaque a definitione nominis coniunctiones sive praepositiones separemus, bene per 'significativum' subintelligendum esse per se distinximus, quia tantum in oratione positae coniunctiones vel praepositiones significationem habent, si quam habent.
SECUNDUM PLACITUM.
3.2.34 Voces naturaliter significantes excludit, ut est latratus canis, qui naturalis vox est, sive quia eadem est apud omnes sive quia eos sola natura docet vocem hanc emittere quam ipsa dedit. Et naturaliter agit in significando, quia naturaliter eam proferre cogitur ex motu irae et ad significandum iram canis natura latratum irae canis sic coniunxit, ut nunquam canis eum emitteret nisi ex motu irae. Quod autem ait SECUNDUM PLACITUM voluntatem hominum tantum, non naturae accipit, quia fortasse etiam naturae voluntate latratus institutus est ad significandum. Nec plus valet SECUNDUM PLACITUM quam si diceret 'non naturaliter', hoc est non institutione naturae sed hominum imponentium uoluntate.
3.2.35 Et attende quod 'significativum' hoc nomen determinatur vel restringitur per 'ad placitum' secundum significationem nominatorum, quia illa quae nominantur a significativo, ab ista voce, alia naturaliter significant, alia per institutionem hominum. Istud tamen nomen quod est ad placitum, quia nomen est, semper significativum est ad placitum, non natura. Et licet ad placitum quasi nomen semper contineat hanc vocem significativum tanquam inferius suum sicut et alia nomina, in significatione tamen ab ipso continetur et exceditur tanquam inferius ipsius, quia omne ad placitum significativum est sed non convertitur. Unde secundum significationem bene significativum potest determinari per ad placitum, sicut et 'substantia' hoc nomen cum sit in se corporea secundum hoc quod aer dicitur, tamen per corporeum secundum significationem bene determinatur, cum dicitur substantia corporea.
SINE TEMPORE.
3.2.36 Hoc ad exclusionem verborum ponitur, quae, ut in sequentibus dicet, tempus <consignificant>, id est aliquid principaliter notant ut permanens tempore existente vel ut permansurum vel ut hoc quod permansit.
3.2.37 Sed hoc 'hodiernum' habere videtur. Nam sicut iste dicitur legens eo quod legat praesenti tempore exsistente, ita lectio dicitur hodierna, quod sit hac die exsistente.
3.2.38 Ad quod respondemus quod 'hodiernum' principalem habet significationem a qua sumptum est, sive tempus sive magis quando sed neutrum, sicut caetera nomina sumpta, ponit cum discretione temporis (ut videlicet ipsum tempus vel ipsum quando significet tanquam exsistens tempore exsistente) sed tantum quasi afficiens subiectum.
CUIUS NULLA PARS EST SIGNIFICATIVA SEPARATA; [etc.]
3.2.39 Hoc ad exclusionem <orationum> ponitur. Nam semper aliqua pars orationis separata significat, id est in se ipsa significationem habet in oratione et ibi agit, nulla vero pars nominis in nomine significando agit. Quod ait ergo SEPARATA, tale est, ac si diceret: 'per se ibi agens', id est in se significationem tenens in compositione illa. Unde statim "per se" supponet dicens: "ferus per se... etc."
3.2.40 In hac autem definitione nominis non solum nomina grammaticorum, verum etiam pronomina et adverbia <quae> significativa sunt (quod propter 'non' determinamus), et interiectiones quae naturales non sunt, continentur, ut: Papae! quod admirationem significat in proferente suo, aut: Attat! metum. Nam: Heu! Voh! Ha! quae apud omnes sunt, naturaliter magis quam ad placitum significant; partes tamen orationis sive dictiones non absurde dicuntur; quia: Heu mihi! definitionem habet orationis, quam in sequentibus tractabimus, et totaliter ipsa significativa est ad placitum, licet non utraque pars eius, de quo in sequentibus.
3.2.41 Sunt autem nonnulli qui ad hanc definitionem nominis, ut sit perfecta, subintelligendum putant 'finita recta', quia scilicet in sequentibus ipse Aristoteles a nomine separabit infinita nomina et obliqua, similiter in definitione verbi.
3.2.42 Qui profecto errant, quia duas nominis significationes sive verbi Aristoteles distinguit in tractatu utriusque, unam scilicet largam, quae omnia continet, tam infinita quoque quam obliqua, et aliam strictiorem. Secundum largas autem acceptiones praemittit definitiones nominis et verbi, quae omnes partes orationis secundum dialecticos includant, postea strictius eadem nomina accipit. Nam et Boethius in Divisionibus nomen large sumptum eadem definitione terminavit dicens:
Unde fit ut quodcumque nomen fuerit, illa definitione claudatur, et ubicumque haec oratio definitionis aptabitur, illud nomen esse non dubites.
3.2.43 Ac nec ipse Aristoteles in secundo libro absolvi posset, nisi hic verbum large, ut dictum est, describeret. Inquiet enim: Praeter verbum autem nulla est affirmatio vel negatio. Est enim et fuit... etc.
Nisi enim ita superius verbum acceperit, quod ex superioribus liqueat 'fuit' et 'erit' esse verba, mentitur, quod non potest ostendi, nisi verbum ita acceperit, quod casus etiam verborum contineat, ideoque recte diximus eum duas significationes tam nominis quam verbi distinguere.
IN NOMINE ENIM QUOD EST 'EQUIFERUS' 'FERUS' PER SE NIHIL SIGNIFICAT, QUEMADMODUM IN ORATIONE QUAE EST 'EQUUS FERUS'.
3.2.44 Posita definitione nominis large accepti duas differentias quas in ea posuit, scilicet "secundum placitum" et "cuius nulla etc." prosequitur aptando eas nomini eo fortasse quod minus cognitae erant. Quippe partes compositi nominis significativae in ipso nomine videbantur; et quaelibet voces significativae, quia sunt instrumenta naturalium rerum, scilicet intellectuum, videbantur quantum ad intellectum naturales esse in significatione intellectuum, non per inventionem.
3.2.45 Continuatio. Vere nominis partes non significant, quia partes compositi, de quibus magis videbatur. A parte nominis, quod magis significationem habere videtur in partibus. Et hoc est: IN hoc NOMINE equiferus ferus PER SE, id est in se, significationem non habet, sicut in oratione significat.
3.2.46 Quaeritur quare 'equiferus' magis dicatur compositum quam 'uirtus', si significationem in partibus non habet. Si enim ad materiam respiciamus, non ad significationem, similiter duae dictiones integrae reperiuntur in 'uirtus' vel 'uires'.
3.2.47 Ad quod respondendum est quod nomen compositum illud est quod, dum componeretur, ipse impositor significationes partium, quas habebant per se, attendit, et secundum hoc quod eas intelligit aliquantulum pertinere ad rem quam designare volebat nomine composito, ipsum nomen hoc attendendo composuit, ita tamen ut totaliter ipsum nomen, non per partes ageret. At vero qui invenit vel imposuit hoc nomen 'uirtus' vel 'uires', nullam attendit partium significationem ad faciendum nomen nec secundum aliquam affinitatem significationis partium ad significationem quam volebat ostendere, ipsum nomen constituit. Unde compositum nomen non est, quia non est factum ex talibus quarum sensus prius attenderetur, dum componeretur.
AT VERO NON QUEMADMODUM IN SIMPLICIBUS NOMINIBUS, SIC SE HABET ET IN COMPOSITIS; IN HIS ENIM NULLO MODO PARS SIGNIFICATIVA EST, IN HIS AUTEM VULT QUIDEM, SED NULLIUS SEPARATI, UT IN EO QUOD EST 'EQUIFERUS'.
3.2.48 Dixi aequaliter nomina composita non habere significationem in partibus sicut nec simplicia, AT VERO NON aequaliter videtur IN COMPOSITIS SICUT IN SIMPLICIBUS, quod ostendit ab oppositis dicens: IN ILLIS ENIM, id est in simplicibus, NULLO MODO PARS SIGNIFICATIVA EST neque scilicet quantum ad rei veritatem neque quantum ad visum. IN HIS AUTEM, id est in compositis, VULT QUIDEM significare ipsa pars, id est uultum et similitudinem significantis habet, id est videtur significare, pro eo scilicet quod ille qui nomen composuit, significationem eius attendit, ut dictum est. SED tamen NULLIUS SEPARATI, neutraliter, id est nullius partis nominis, est significare per se, id est nullam in ipso nomine habet significationem in se.
"SECUNDUM PLACITUM" VERO, QUONIAM NATURALITER NOMINUM NIHIL EST, SED QUANDO FIT NOTA.
3.2.49 Aliam differentiam prosequitur duobus modis, ostendendo scilicet eam omni nomini convenire et differentiam facere a naturaliter significantibus. NIL EST NOMINUM NATURALITER, id est nil est in numero nominum per naturam sed per hominum impositionem. Et hoc est: SED QUANDO FIT NOTA, id est tunc <primum> est nomen, quando est impositum.
NAM DESIGNANT ET ILLITERATI SONI, UT FERARUM, QUORUM NIHIL EST NOMEN.
3.2.50 Iterum: bene apposui "secundum placitum" non tantum propter naturam nominis ostendendam, quia scilicet omni nomini convenit, verum etiam propter differentiam ab illiteratis sonis qui naturaliter significant. A causa. Et hoc est: NAM DESIGNANT etc. Bene dicit SONOS, ut ait Boethius, et non 'voces', quia quidam sunt soni bestiarum et non voces, quia cicada, ut ait Porphyrius, sonitus per pectus emittit.
'NON-HOMO' VERO NON EST NOMEN.
3.2.51 Post largam acceptionem nominis, qua videlicet includebat infinita et obliqua nomina, aliam significationem distinguit strictiorem.
3.2.52 Continuatio. Praemissa definitio convenit huic infinito nomini quod est 'non-homo', unde nomen dici quodammodo potest, sed tamen NON-HOMO alio modo NON dico NOMEN, scilicet finitum rectum.
AT VERO NEC POSITUM EST NOMEN QUO ILLUD OPORTEAT APPELLARI
3.2.53 Non solum non vocatur hoc nomine 'nomen' stricte videlicet accepto, verum etiam nondum habet nomen per quod differat ab aliis nominibus, quia videlicet nondum erat ei datum hoc nomen 'infinitum', quod Aristoteles postea imposuit ei. Et hoc est: NON EST ei POSITUM aliquod NOMEN, QUO ILLUD OPORTEAT APPELLARI, ad differentiam scilicet finitorum.
3.2.54 Et attende quod sicut hic determinamus verba Aristotelis dicentes "ad differentiam aliorum", quia videlicet aliter falsum esset, cum multa nomina haberet, quia videlicet et vox erat et significativum, ita etiam determinandum fuit, cum ipsum negavit dici nomen.
NEQUE ENIM ORATIO AUT NEGATIO EST -- SED SIT NOMEN INFINITUM.
3.2.55 Vere non habet nomen differentia, quia NEQUE hoc quod EST ORATIO NEQUE hoc quod EST NEGATIO. A partibus de quibus magis videretur. SED SIT, id est vocetur, amplius INFINITUM, ad differentiam scilicet aliorum.
'CATONIS' AUTEM VEL 'CATONI' ET QUAECUMQUE TALIA SUNT NON SUNT NOMINA, SED CASUS NOMINIS.
3.2.56 Similiter obliquos casus separat a nomine stricte accepto.
3.2.57 Continuatio. Non solum infinita non dico nomina stricte accepta sed etiam obliqua. TALIA, id est non coniungibilia CUM est VEL fuit VEL erit.
RATIO AUTEM EIUS IN ALIIS QUIDEM EADEM EST, SED DIFFERT QUONIAM, CUM 'EST' VEL 'FUIT' VEL 'ERIT' ADIUNCTUM, NEQUE VERUM NEQUE FALSUM EST, NOMEN VERO SEMPER, UT 'CATONIS EST' VEL 'NON EST'.
3.2.58 Hoc est: Sed tamen RATIO, id est definitio, nominis, recti scilicet, quomodo accepit cum ait "casus nominis", EST EADEM in ipsis casibus <et> IN ALIIS, quae praedicta sunt superius, quia obliqui etiam casus sicut et recti et voces sunt et significativae ad placitum etc. SED DIFFERT, casus scilicet a nomine, QUONIAM ipse coniunctus etc.
3.2.59 Attende quod non omnem nominativum nominis hic vocat 'rectum', sicut est 'quis' vel 'qui' vel '<quid>' sed tantum hic accipit nomen quam pronomen coniungibile cum 'est' secundum proprietatem constructionis ita, ut verum vel falsum significet. Quidam tamen nituntur etiam 'quis' hic includere dicentes 'quis' et 'aliquis' idem esse nomen in significatione et si 'quis' hoc non habet in hac materia, quae est 'quis', habet in ista quae est 'aliquis'. Sed profecto si ad identitatem significationis respiciant, non ad naturam constructionis, similiter possent dicere 'Catonis' et 'Cato' idem nomen esse et 'Catonis' reddere propositionem in materia ista quae est Cato.
3.2.60 Nota quod: Taedet me Piget me propositionem faciunt, et est obliquum subiectum, verbum vero praedicatum. Sed impersonalia verba non <removent> nisi subiectum.
3.2.61 Nota etiam quod ex hoc loco illi maxime conuincuntur, qui dicunt affirmationes categoricas quasdam inter significans et significatum consistere, non inter consignificativa, veluti cum vox aliqua per se ipsam subicitur nomini suo, ut: 'Homo' est nomen.
Hic enim 'homo' non dicunt sui designativum esse sed rei suae, quod etiam concedere eos oportet, cum dicitur: 'Catonis' est genetivus.
3.2.62 Sed si rei nomen est, <obliquum> est nec verum nec falsum coniunctum cum 'est' significat; unde oportet ipsum tanquam nominativum accipi et quasi nomen sui, non rei, quia intransitive eum per 'est' oportet copulari.
3.2.63 Praeterea cum dicitur: 'Catonis' est genetivus casus per 'Catonis' de nomine, non de re agimus. Unde ipsum oportet se ipsum significare et ita consignificat praedicato suo quod est '<est> genetivus'.
3.2.64 NOMEN VERO SEMPER, id est omne rectum, ut diximus, VERUM vel FALSUM EST, et hoc est: ipsum et 'est' simul verum sunt vel falsum.
NONDUM ENIM ALIQUID NEQUE VERUM NEQUE FALSUM DICIT.
3.2.65 Commendatio exemplorum a causa. Bene dicit NONDUM, quia si apponatur 'capa' vel 'caput', ut dicatur: Catonis caput est verum erit.

LI 3.03

Latin	English
VERBUM AUTEM QUOD CONSIGNIFICAT TEMPUS CUIUS PARS NIHIL EXTRA SIGNIFICAT.
3.3.1 Definito nomine et tractato definit verbum et tractat et sicut prius in nomine duas acceptiones distinxit huius vocis quae est 'nomen', largam scilicet et strictam, ita et hic de verbo facit, et prius verbum definit secundum largam acceptionem, qua videlicet includit tam finita verba quam infinita, tam recta quam obliqua.
3.3.2 Sed quoniam verbo commune est cum nomine quod vox est significativa ad placitum, ab ea differentia incipit, per quam differt a nomine, quae est consignificare tempus, id est suam principalem significationem quam in sua sententia tenet, significare ut comitantem tempus, id est ut permanentem tempore existente.
3.3.3 Fortasse etiam necessarium non fuit ad definiendum verbum, ut tantas differentias praemitteret, quia id quod ponit, sufficit, scilicet consignificare tempus, ut expositum est, per quod differt a nomine, et non habere significationem in partibus, per quod differt ab oratione.
3.3.4 Si tamen verius inspiciamus, nec ipsa secunda differentia ad definiendum est necessaria et per 'consignificare tempus' differt verbum quoque ab oratione. Nam: Homo ambulat haec tota oratio, tempus non significat sed pars tantum ipsius, quae est 'ambulat', sicut nec hominem ipsa significat vel intellectum simplicem hominis sed pars ipsius, quae est 'homo'.
3.3.5 Quod vero CONSIGNIFICAT TEMPUS ad definiendum verbum sufficiat quasi soli conveniens, ipse satis indicat in sequentibus, ubi 'erit' et 'fuit' verba esse probat, quia tempus consignificant; sed cum non sit de definitione, post definitionem supponit, sicut et illud "et est semper etc." ad proprietatem verbi demonstrandam.
3.3.6 Postquam praemisit consignificare tempus, per quod verba a nomine differre ostendit, uoluit convenientiam ipsius quoque supponere ad nomen, cum ait CUIUS PARTIUM etc.
3.3.7 Alia etiam de causa hoc fecisse videtur, quia videlicet consideravit, quod in definitionibus saepe contingit largiores praemitti differentias et eas per minores restringi et determinari, sicut in hac definitione: 'substantia animata sensibilis'; minus est enim 'sensibile' quam 'animatum'; similiter in supraposita definitione nominis videri posset 'sine tempore' largius esse quam sequens differentia. Unde ea remota in definitione verbi, cum scilicet ait verbum esse cum tempore, intelligeretur fortasse removeri sequens differentia, scilicet CUIUS NULLA etc., ideoque eam post definitionem supposuit.
3.3.8 Vel etiam fortasse, ut satisfaceret his qui orationes quoque ita consignificare tempus sicut et verba uolebant.
3.3.9 Notandum vero quod, licet omnia verba ex propria inventione semper sint designativa temporum, non semper tamen in ea significatione accipiuntur, ut supra diximus iuxta quandam expositionem Boethii supra illum locum "vel simpliciter vel secundum tempus". Nec ideo tamen minus est verbum propter illam accidentalem abusionem, quia naturaliter ex propria inventione tempus habet.
3.3.10 Nunc autem de significatione verbi diligentius tractantes ad proprietatem verbi, quae est consignificare tempus, reuertamur, et cum dictum sit verbum consignificare tempus, quid aliud cum tempore principaliter, ut dictum est, <significet>, perquiramus.
3.3.11 Quidam autem Prisciano adhaerentes, qui verbum definiens dicit ipsum agendi vel patiendi significativum, volunt ostendere verbum principaliter actionem vel passionem designare.
3.3.12 Unde etiam 'sedeo' 'iaceo' 'uivo' 'habeo' sicut et verbum quod dicitur 'substantivum', volunt actionis vel passionis designativa esse, quando in vi verbi sumuntur; et dicunt 'sedere' aequivoce dici, aliquando scilicet in designatione sessionis quae est actio, et tunc est verbum et temporis designativum, et aliquando in designatione sessionis quae situs est, et tunc est nomen nullius temporis designativum. Similiter 'habeo' dicunt et designativum esse rerum praedicamenti habere et tunc esse nomen, et designativum cuiusdam actionis cuius passionem 'haberi' designat, et tunc in vi verbi accipi.
3.3.13 Verbum etiam substantivum 'sum / es / est' dupliciter accipi dicunt, cum modo in vi verbi sumitur, modo in vi substantivi. In vi quidem verbi sumitur, cum aequivoce pro quibuslibet verbis sumitur tam actionem quam passionem significantibus, ut scilicet tantumdem valeat quantum 'amo' vel 'lego' vel 'curro' vel 'amor' vel 'legor' etc. Cum vero in ea significatione sumitur in qua est substantivum, tunc omnia in essentia significat. Unde secundum aliam significationem est verbum, cum videlicet quaslibet actiones vel passiones ut adiacentes significat, et secundum aliam substantivum, cum scilicet quaelibet in essentia significat tam actiones vel passiones quam res alias -- et tunc quoque aequivoce sumitur, ut tantumdem valeat quantum vel substantia vel quantitas vel qualitas etc. quae in essentia significant res.
3.3.14 Nobis autem placet omnia verba dici ab Aristotele quaecumque cum aliquo tempus habent significare, et sicut nomina quaedam res in essentia significant, quaedam ex adiacenti proprietate, ita etiam verba. In nullo enim Aristoteles differentiam verbi a nomine accipit nisi in significatione temporis. Unde concedimus verba posse sumi secundum significationem singulorum nominum, ut scilicet id quod nomina sine discretione temporis significant, idem verba cum discretione temporis <notent>.
3.3.15 Nam 'amans' in designatione eiusdem actionis et nomen est et participium, nec differt nisi in significatione tantum temporis quando nomen est et participium.
3.3.16 Similiter 'ens' et nomen et participium esse potest in eadem significatione essentiae, si modo cum tempore, modo sine tempore sumitur.
3.3.17 Et ipsi quidem, cum ens aequivoce volunt accipi ad decem praedicamenta, volunt ipsum idem esse in sensu cum singulis generalissimis. Unde secundum eorum sententiam cum tantumdem valeat quantum singula generalissima, oportet, ut non sit designativum temporis, sicut nec illa nomina, cum quibus est idem penitus in significatione.
3.3.18 Unde sicut 'amans' participium et nomen in significatione tantum temporis differunt, ita 'ens' nomen et 'ens' participium, ut videlicet, quando etiam participium sumitur, omnia in essentia significet, et similiter, quando in vi verbi ponitur sed tunc tantum ex temporis significatione verbum dicatur. Quippe Aristoteles nil ad differentiam nominis nisi significationem temporis ponit.
3.3.19 Praeterea si in alia significatione substantivum et in alia verbum esset, non magis dici posset 'verbum substantivum' quam 'verbum nomen', sicut 'canis', quod in alia significatione est nomen et in alia verbum, vel 'proprium appellativum' ut 'magnus' etc.
3.3.20 Aristoteles dicit in sequentibus aliquando propositionem sine nomine finito esse, sed nunquam sine verbo. Nisi 'verbum' accipiat in ea significatione, in qua vox ipsa inventa est 'verbum', similiter posset dici nullam propositionem esse sine nomine, quia omne etiam infinitum nomen finitum accipi potest in designatione sui ipsius, ut si per 'non-homo' agamus de ipsa voce quae est 'non-homo'.
3.3.21 Praeterea cum dico: Ego sum si in vi nominis accipio sum quasi substantivum nomen, propositionem non redderet, quia copulare non habet, sicut nec haec nomina 'substantia' 'qualitas' pro quibus ponitur. Quod si in vi verbi ponitur, oportet in ipso intelligi vel 'lego' vel 'amo' vel 'amor' etc. Sed quid magis ridiculosum, quam quod intelligatur in: Ego sum vel 'lego' vel 'amo' vel 'amor' etc.?
3.3.22 Volumus itaque verbum substantivum in eadem significatione retentum, scilicet quod omnia significet in essentia, et substantivum esse et verbum et idem semper notari in ipso. Veluti cum dicitur: Homo est et: Albedo est eundem ubique sensum 'est' verbum tenet ac si diceret: est aliquid de numero existentium.
3.3.23 Nam quod de praedicamentis Porphyrius dicit iuxta Aristotelem ens aequivoce praedicari, ita accipiendum est, quod ens non habet rationem, cum qua eis in substantia conveniat, sicut et 'album' dicit de primis substantiis aequivoce dici. Sicut ergo 'album' de primis substantiis aequivoce dici Aristoteles vult, non quod diversa notet sed rationem substantiae non habet, id est definitionem unam, cum qua illud in substantia conveniat, ita etiam 'ens', cum idem semper dicat et de praedicamentis aequivoce dicitur et in eadem significatione simul et substantivum est et verbum substantivum quidem in eo quod personas suas in essentia continet et non ex adiacenti significat, verbum autem in eo quod vel tempus significat vel copulare habet per quod propositionem reddit.
3.3.24 Sicut ergo nomina substantialia inveniuntur, ita et verba. Sicut nomina quaedam sumpta sunt, ita et verba, non solum ab actionibus vel passionibus, verum etiam ab aliis formis, ut 'sedeo' a sessione, quae situs est. Numquam actionem in 'sedeo' vel 'iaceo' intelligo nec uideo, nisi fortasse accipiam 'sedeo' pro 'assedeo' vel 'iaceo' pro 'accumbo', dum me videlicet inclino; sed hoc numquam inveni. 'Vivo' quoque nullam actionem continet sed tantumdem est vivere quantum animatum esse. 'Diescit' etiam vel 'contingit' vel 'piget' et caetera impersonaliter accepta a nullis videntur actionibus sumi. Cum enim dico: Contingit Socratem non esse <asinum> nullam proprietatem per 'contingit' determino circa ipsum, quia eo quoque destructo aeque verum est quod dicitur. 'Diescit' quoque nullum actum continet vel 'taedet' quod taedium notat. Similiter in 'habere' quam actionem intelligam non video neque in 'haberi' passionem sed praedicamentum hoc quod est habere aeque nomen est proprietatis quae in habente est et in re habita ut in 'homine habente arma' vel in 'armis habitis'.
3.3.25 In sola ergo significatione temporis verba a nominibus Aristoteles dividit sive in copulatione, cum <supponit>: "Et est semper etc.", quia scilicet in principali significatione ubique verba convenire possunt cum nominibus ut et secundum singulas significationes singula verba inveniri queant -- ut videlicet, sicut 'amans' nomen habet verbum in designatione eiusdem actionis et 'ens' nomen substantivum 'est' verbum in eadem significatione, ita singula nomina secundum proprias significationes verba requirerent, si esset qui imponeret: substantiva quidem ut esse subtantiam, fuisse, fore vel quantitatem vel qualitatem vel corpus vel colorem vel hominem vel albedinem, sumpta vero verba ut esse quale vel fuisse vel fore vel coloratum vel album -- sicut 'ambulare' vel 'ambulasse' vel 'sedere' vel 'sedisse' dicimus pro 'esse vel fuisse ambulantem vel sedentem'; nil enim, inquit Aristoteles, differe hominem ambulare et ambulantem esse.
3.3.26 Cum autem impositio verborum deficit in significationibus nominum, subeunt quandoque pro illis verbis quae inventa non sunt nomen ipsum et verbum substantivum, sicut in passivo verbo cum verba deficiunt, ut in praeteritis perfectis et plusquamperfectis, subeunt loco illius verbi participium et verbum substantivum, ut 'doctus sum' vel 'fui', 'doctus eram' vel 'fueram'.
3.3.27 Ubi vero participia deficiunt, teste Prisciano subeunt loco eorum 'qui' nomen infinitum et substantivum verbum, ut pro participio praeterito activo (quo caremus), dicimus 'qui amavi', vel pro praesenti participio passivo dicimus 'qui amatur', ita enuntiantes: Socrates est qui amavit vel: Socrates est qui amatur.
3.3.28 Similiter cum apud nos in significatione nominum deficiunt verba, pro eis ponimus nomen ipsum cum verbo substantivo et in vi unius verbi vel dictionis ea coniuncta accipimus, maxime in propositionibus de praeterito et futuro, ut earum veritatem seruemus, veluti cum dicimus: Hic senex fuit puer vel: Hoc vivum erit mortuum vel: Hoc cadaver fuit homo.
Hic enim 'fuit homo' in vi unius partis accipi convenit, ut vera sit propositio, sicut et quando dicimus de isto non ambulante quod erit ambulans vel fuit ambulans. Oportet enim 'erit ambulans' vel 'fuit ambulans' non in vi duarum partium teneri sed in vi unius partis, id est unius verbi, accipi, pro 'ambulavit' scilicet vel 'ambulabit'. Si enim 'erit ambulans' in vi duarum partium acciperetur, ut videlicet 'erit' suum tempus significaret quod est futurum, et 'ambulans' suum quod est praesens, tale esset ac si diceretur: Hic non ambulans erit ambulans in praesenti; nam 'ambulans' per se sumptum, quod praesentis tantum temporis designativum est, tantum eos continet, qui in praesenti ambulant. At vero hic non ambulans nullus eorum erit qui in praesenti ambulant. Oportet ergo 'erit ambulans' in vi unius verbi accipi, ac si diceretur 'ambulabit', quod tantum futuri temporis est designativum et omnes continet quicumque ambulabunt, et nil praesentis temporis continebit sed tantum futuri temporis, sicut 'ambulabit'.
Similiter cum dicitur: Hic homo erit cadaver vel: Hoc cadaver fuit homo vel: Hic senex fuit puer oportet propter veritatem propositionis 'erit cadaver' vel 'fuit homo' vel 'fuit puer' in vi unius dictionis accipi. Quippe 'homo' tantum nomen est vivorum et 'cadaver' mortuorum et 'puer' eorum qui in praesenti pueritiam habent, licet tempus non notet. Quod si quis dicat 'homo' nomen esse hominum aequaliter tam praesentium quam futurorum quam praeteritorum, iam profecto 'mortuum' et 'homo' opposita non sunt, sicut ait Aristoteles; et sicut vere dicitur: Cadaver fuit homo ita etiam vere potest dici: Cadaver est homo quia cum ipsum cadaver sit, etiam unum est eorum, quae ab 'homine' nominantur, et verum est cadaver esse id, quod est vel fuit vel erit homo.
3.3.29 Si quis autem dicat 'homo' per adiunctionem verbi 'fuit' transire in significationem praeteritorum, quia verbum adiunctum tempus praeteritum significat, non videtur ratio, quia cum dico: Homo ambulavit et: Ambulans ambulavit vel: Amans est (vel: erit) vel: Fuit amaturus (vel: amatus) non est necesse propter tempora appositorum significationem aliorum commutari. Aliud enim est 'est amaturus', aliud 'erit amaturus' et aliud 'fuit amaturus' quam 'erit amatus', nec cum dicitur: Fuit amaturus 'amaturus' propter 'fuit' significationem commutat nec 'fuit' propter 'amaturus'.
3.3.30 Sic itaque nec nomina propter verba apposita necesse est significationem variare, sed sicuti quandoque participia cum verbis, ita nomina cum verbis in vi unius dictionis accipi volumus, ut videlicet non attendatur significatio singulorum secundum propriam inventionem sed 'homo' cum 'fuit' ad praeteritos tantum significandos transferatur, non ut eos 'homo' significet sed 'fuit homo' simul.
3.3.31 Si tamen per translationem ad hominem significari dicantur, non est fortasse incongruum, quia translatio nullius est proprietatis, nec ideo 'homo' secundum propriam inventionem minus erit oppositum 'mortuo', quia non iudicamus opposita nisi secundum propriam inventionem. Similiter cum dicitur: Homo fuit missus a Deo 'homo' in designatione praeteritae rei per translationem retinetur. Sed sive per translationem 'homo' cadaver significet sive 'fuit homo' in vi unius dictionis transeat, idem permanet sensus eorum. Si vero in vi duarum dictionum secundum propriam inventionem sumatur, falsus est sensus. Quippe cadaver nunquam fuit aliquid eorum quae significantur ab 'homine', quia neque hic homo neque ille. Similiter et cum dicimus: Iste comedit pomum quia pomum non est nomen nisi existentium, comedit pomum vel per translationem vel per vim unius partis veritatem propositionis servat.
3.3.32 Et attende hanc discretionem, quando videlicet singularum dictionum propriam significationem servamus et quando non, maximam vim habere in determinandis propositionibus. Si enim de legente modo, qui nunquam in crastino leget, dicam: Iste legens cras erit legens verum est, si 'erit legens' in vi duarum dictionum secundum propriam inventionem sumatur, quia tale est, ac si dicatur: erit is qui modo praesentialiter legit. Si vero 'erit legens' in vi unius partis sumatur pro 'leget', falsum est, ac si dicatur: Iste cras leget.
Similiter si dicatur: Iste erit legens dum non erit legens determinandum est secundum hoc quod modo 'erit legens' in vi duarum partium <accipitur> secundum proprias significationes eorum, modo non.
3.3.33 Et secundum hanc distinctionem conversiones quoque propositionum vel formas syllogismorum servabunt in praeterito quoque et futuro sicut in praesenti. Si enim dicam: Nullus puer erit senex et 'senex' per se accipiatur praedicatum, vera est propositio, quia scilicet nullus puer erit aliquis senex, et similiter conversio eius: Nullus senex erit puer.
Si vero pro una dictione ponatur 'erit senex', sic erit convertendum: Nullus qui erit senex, est puer sicut si dicam: Nullum mortuum moritur (vel: morietur) Nullus qui moritur (vel: morietur), est mortuum.
Similiter formae omnes syllogismorum servabuntur in praeterito quoque et futuro, si eadem vocum acceptio custodiatur.
3.3.34 Volumus itaque verba secundum significationes singulorum nominum sumi posse, quia causa non deficit inventionis sed placitum impositionis.
3.3.35 Si quis autem opponat, quod Priscianus verbum definiens dicit agendi vel patiendi significativum, unde omne verbum aut actionem aut passionem significare convenit, dicimus eum stricte verbum accepisse sicut et nomen, in quo includit tantum ea quae qualitatem significant, postea vero largius accepisse, cum substantivum quoque includit. Nam et Aristoteles tam verbum quam nomen modo large modo stricte accipit.
3.3.36 Notandum praeterea, quod sicut adiunctio aliarum vocum ad aliam significationem rerum voces adiunctas trahit, ita etiam verba aliis verbis adiuncta significationem temporis mutant. Cum enim verbum praesens ita sit inventum, ut, quandocumque proferatur, tempus denotet in quo dicitur, si hoc seruemus ubique, inconvenientia incurremus. Cum enim dicimus: Si Socrates sedet, Socrates sedet in extrema positione tempus prioris accipiendum est. Alioquin falsa esset consequentia, quia non est verum, quod si Socrates sedeat exsistente tempore illo, sedeat hoc alio <permanenter>, quia, antequam dicatur consequens propositio, surgere potest.
Similiter si dicam: Socrates sedet eo sedente et statim eo surgente dicam: Sed nullum sedens est Socrates deinde concludam Socrates non est Socrates, circa idem tempus praecedentes propositiones accipi convenit, alioquin ex veris falsum procederet.
ET EST SEMPER EORUM QUAE DE ALTERO PRAEDICANTUR NOTA.
3.3.37 Data definitione, qua omne verbum includit, tam copulativum praedicati quam non, tam rectum quam casuale, tam finitum quam infinitum, quandam proprietatem verbi supponit, ex qua maximam vim in propositione praedicativa, de qua intendit, verbum habere monstrat. Unde in sequentibus dicet nullam enuntiationem absque verbo consistere. Haec <est> autem proprietas, quod verbum SEMPER EST NOTA, id est copula, praedicatorum DE ALTERO, id est copulativum est praedicatorum, QUAE praedicata DE ALTERO quam de ipsis verbis copulantibus necesse est praedicari. Nunquam enim verbum copulativum praedicati subici potest, ut 'lego' vel 'legis' vel 'legit' nunquam alicui potest in propositione subici sed praedicari, quando scilicet gemina vi fungitur <copulantis> scilicet et praedicati.
3.3.38 Quod ait SEMPER, potest sic accipi, non quod omne verbum hoc habeat quod praedicatum copulet sed solum, et hoc est: SEMPER, scilicet ita quod nil aliud id facit.
3.3.39 Vel ita quod verbum copulativum positum in propositione SEMPER EST NOTA, id est copulans praedicatum, sive se ipsum sive aliud copulet. Sed non est semper copulatum, quia secundo loco praedicatum copulat tantum et non copulatur.
3.3.40 Vel ita: Verbum [non] SEMPER omne EST copulativum: SEMPER non actualiter sed aptitudine secundum propriam inventionem.
3.3.41 Vel SEMPER refertur ad DE ALTERO, ut scilicet verbum sit copulativum praedicati de altero semper a verbo copulativo, id est de tali, quod nunquam de verbo copulativo dicatur. In quo innuit verba maxime propter praedicationem inventa, nomina vero propter subiectionem, ut ex his integram propositionis constitutionem doceat.
3.3.42 Quod si verbum copulativum tantum suum praesens accipiamus, a quo, scilicet praesenti, statim separabit casualia verba, possumus SEMPER pro 'universaliter' sumere, ac si diceret: verbum SEMPER, id est omne quod videlicet est rectum sicut praesens, vel <casuale> sicut praeteritum et futurum, secundum hoc quod in sequentibus 'fuit' quoque et 'erit' verba vocat.
3.3.43 Quod autem in sequentibus addit: UT EORUM QUAE DE SUBIECTO DICUNTUR VEL IN SUBIECTO SUNT, tale est quod verba copulativa aliquando sunt NOTA, id est copula, earum vocum QUAE DICUNTUR DE SUBIECTO, id est praedicantur in substantia sicut genera et species <et> differentiae, aliquando vocum quae secundum significationem suam accidentales sunt. Nam et verbum impositum aliquando substantialia copulat sicut: Socrates est animal (vel: homo) aliquando sumpta ut: Socrates est rationalis, albus aliquando se ipsum sicut: Socrates legit quod est accidentale verbum, id est sumptum a lectione, quae est accidens.
3.3.44 Aliter ET EST SEMPER. Postquam verbum large definivit, vult distinguere diversas significationes huius vocis 'verbum', quae videlicet modo large accipitur, modo in designatione copulatorum tantum et praesentium non remotorum, ut sunt finita vel <non> casualia. Ideoque reuertens ad hanc vocem, 'verbum' scilicet, dicit eam SEMPER ESSE NOTAM praedicabilium verborum, quia sive large accipiatur, ut definitum est, sive stricte, ut in sequentibus in designatione <copulatorum> praesentium, semper nomen est copulatorum, QUAE scilicet DE ALTERO tantum et non de se praedicari possunt, quia, cum caetera verba sicut participia <possint> de se ipsis praedicari, hoc nunquam de se sed semper de altera voce <praedicatur>, ut supra diximus, quia scilicet nullum copulativum subicitur sed tantum praedicari potest.
3.3.45 Quod autem postea supponit, explanatio est: UT EORUM etc. Sic expone: Ita scilicet ut 'verbum' hoc nomen aliquando sit NOTA, id est nomen earum vocum QUAE praedicantur tantum DE SUBIECTO, ita scilicet quod non sunt in subiecto, sicut ens, hoc verbum, quod de hoc ente et de hoc praedicatur et non est accidentalis vox secundum significationem, VEL earum vocum quae SUNT IN SUBIECTO secundum significationem, ut legit quod sumptum est a lectione et similia.
3.3.46 Aliter ET EST SEMPER. Quia dixerat verba consignificare tempus, ne ideo videretur quod tantum <consignificarent> et per se non haberent significationem, ideo dicit semper ea <NOTAS>, id est significativa, esse, sive scilicet per se proferantur sive cum aliis vocibus. Et hoc est: verbum quodlibet SEMPER EST NOTA, id est significativum, sive scilicet per se dictum, sive cum aliis vocibus prolatum, verbum dico EORUM, id est de numero earum vocum QUAE PRAEDICANTUR DE ALTERO tantum et nunquam de se, ut dictum est, quia hic tantum de copulativis praesentibus agit, sicut supra meminimus.
3.3.47 Quod autem supponit: ET SEMPER EST NOTA UT EORUM etc., sic lege: SEMPER EST NOTA, id est significativum, ipsum dico EORUM, id est de numero eorum, QUAE DICUNTUR DE SUBIECTO tantum, sicut ens, VEL SUNT IN SUBIECTO, ut 'legit' 'amat', ut iam determinavimus.
3.3.48 Boethius vero aliter exponit ET EST SEMPER etc.: quia, cum Aristoteles dixisset verbum consignificare tempus, id est cum alio significare, assignare voluit, in maiori scilicet parte verborum, cum quo alio tempus significaret, cum <accidentibus> scilicet. Et hoc est quod ait: verbum SEMPER EST NOTA EORUM QUAE DE ALTERO PRAEDICANTUR, hoc est SEMPER, sive per se dictum sive cum aliis, accidentium designativum est, quae videlicet accidentia PRAEDICANTUR DE ALTERO, id est inhaerent suo subiecto, quod necesse est aliud esse ab ipsis, et insuper ipsa accidentia designat non in essentia sed ut praedicata, id est ut inhaerentia subiecto.
3.3.49 Quod autem supponit: UT EORUM etc., sic lege: Ita scilicet, ut ipsum verbum sit aliquando de numero verborum generalium, quae videlicet alia tanquam subiecta habent, id est inferiora, aliquando de numero talium verborum, quae tantum sunt in subiecto, ita scilicet quod non habent verba inferiora. Nam 'facere' et 'deambulare' 'currere' continent sicut inferius. Unde quasi generalia verba dicuntur, 'currere' vero speciale.
3.3.50 DICO AUTEM <QUONIAM CONSIGNIFICAT TEMPUS, UT 'CURSUS' QUIDEM NOMEN EST, 'CURRIT' VERO VERBUM -->
Data communi definitione verborum <et> supposita proprietate prosequitur utrumque et prius definitionem ostendens verbum significare tempus et in hoc solum differentiam eius a nomine assignans. Unde proinde cum ipso verbo tale posuit nomen quod eius accidentis designativum est. Quippe 'currit' et 'cursus' eundem cursum significant sed verbum cum discretione temporis, nomen vero non. Et hoc est: DICO QUONIAM verbum CONSIGNIFICAT TEMPUS, UT 'CURRIT' quod est VERBUM, et 'CURSUS' NOMEN, licet sine tempore, tamen eandem actionem significat, quod est subintelligendum.
CONSIGNIFICAT ENIM NUNC ESSE --
3.3.51 Vere 'currit' significat tempus, quia praesens tempus. A partibus. Et hoc est: CONSIGNIFICAT ENIM NUNC ESSE, id est rem suam ut existentem in cursu, scilicet praesentialiter.
ET SEMPER EORUM QUAE DE ALTERO DICUNTUR NOTA EST, UT EORUM QUAE DE SUBIECTO DICUNTUR VEL IN SUBIECTO SUNT.
3.3.52 Expedita definitione redit ad proprietatem quam supposuit definitioni, ut eam explanet, quem locum iam exposuimus secundum quatuor sententias.
'NON CURRIT' VERO ET 'NON LABORAT' NON VERBUM DICO; CONSIGNIFICAT QUIDEM TEMPUS ET SEMPER DE ALIQUO EST,
3.3.53 Sicut superius in nomine duas significationes huius vocis 'nomen' distinxit, unam scilicet largam, alteram strictam, ita hic in verbo facit, ostendens scilicet verbum, cum strictius accipitur quam supra sit definitum, neque infinita neque casualia continere.
3.3.54 Sic continua: Dictum est verbum consignificare tempus, quod convenit 'NON-CURRIT' ET 'NON-LABORAT' sed tamen ea NON DICO VERBA, hoc est finita praesentia. Sed tamen CONSIGNIFICAT TEMPUS ET SEMPER DE ALIQUO EST, id est omni tempore tam re existente quam non existente "est nota", id est significativum de aliquo, quia aliquid est quod aeque continet et dum illud exsistit et dum non exsistit, ut albedo, sive exsistat sive non exsistat, verum est eam non laborare vel non currere, et 'non laborat' aeque dicitur de ea exsistente vel non exsistente;
3.3.55 non tamen ut una dictio, quia, ut Boethius dicet in sequentibus, verbum infinitum positum in propositione statim in verbum finitum et negativum adverbium dividitur. Unde, cum <negationem> tantum faciat, re etiam non exsistente veram enuntiationem reddit sed non ita infinitum nomen semper, quia, cum affirmationem facit, de non exsistente dici non potest.
3.3.56 Vel aliter ET SEMPER EST DE ALIQUO, id est semper infinitum, quodcumque sit tam nomen quam verbum, "est nota", id est significativum, DE ALIQUO, quia suam significationem ex aliquo <contrahit>, ex suo scilicet finito. Unde Boethius in Divisionibus praecipit, ut quotiens divisio fit per affirmationem et negationem sive per finitum et infinitum, prius affirmatio vel finitum vocabulum ponatur, eo videlicet quod significatio negationis vel infiniti pendet ex significatione affirmationis vel finiti, et sicut illa priora sunt in constitutione, ita et in significationis discretione, quia significatio horum cognosci non potest nisi discussa significatione illorum.
3.3.57 Nota quod cum infinitum verbi copulativi positum in oratione non remaneat infinitum sed in duas partes, ut dictum est, separetur, nullum usum habere videtur inventio huiusmodi infinitorum verborum, quod, cum per se <tantum> prolata sunt et ad nullam tendunt perfectionem, infinita sunt, cum vero orationis perfectionem reddunt, tunc duae sunt partes. Sed profecto si in se parum vel nil habeant fructus, per participia sua prosunt ad constructionem, quae etiam in constructione posita sicut et nomina una manent dictio, 'non-currens' scilicet sicut 'non-homo'. Quae quidem participia oportuit verba habere composita sic, ut ipsa sint a quibus nascuntur.
DIFFERENTIAE AUTEM HUIC NOMEN NON EST POSITUM; SED SIT INFINITUM VERBUM,
3.3.58 Non solum infinitum verbum non vocatur hoc nomine stricte accepto, verum etiam nec nomen habet differentiae a caeteris verbis. Et hoc est: sed HUIC, scilicet voci 'non-currit' et 'non-laborat', NONdum EST POSITUM NOMEN DIFFERENTIAE, per quod scilicet differat ab aliis verbis, SED SIT amplius INFINITUM VERBUM.
QUONIAM SIMILITER IN QUOLIBET EST VEL QUOD EST VEL QUOD NON EST.
3.3.59 Causam assignat de infinito simpliciter, quare videlicet huiusmodi voces vocentur infinitae, eo videlicet quod infinite significant, id est remotive, non positive; haec <infinita> nempe rebus subiectis conveniunt non secundum hoc quod sint aliquid vel non sint. Quod vero non exsistens aliquid significat infinite, ipsum denotat non esse constituens sed removens. Hanc autem sententiam innuit, cum ait haec infinita SIMILITER, id est aequaliter, dici de QUOLIBET cui conveniunt, dum res illa est et dum non est, quantum videlicet in ipsis est infinitis, quia videlicet, etsi rem illam non contingat non esse, in inventione tamen infinitorum non remanet, quin de ea etiam non exsistente vere enuntiari possint. Quod ergo ait ista de quolibet quod continent, tam exsistente quam non exsistente, posse dici vere, quantum in ipsis est, nil aliud ostendit, quam ea infinite significare, id est non ponendo esse sed magis removendo. Quod, dum istis infinitis adscribit, omnibus attribuit in istis, remotive scilicet significare.
3.3.60 Quod etiam habet 'non-ens' et 'non-res', si videlicet 'res' finitum in designatione exsistentium tantum ponatur. Nam si 'res' tam exsistentia quam non-existentia contineat, infinitari posse non videtur, cum eius infinitum non habeat, quod comprehendat.
3.3.61 Boethius autem in Primo Categoricorum huiusmodi voces infinitas appellari ideo dicit, quia infinita significant, his verbis: "Et quoniam non homo haec vox etc." usque illuc: "Et quoniam sunt." At vero Boethius magis ad causam translationis huius nominis quod est 'infinitum' respexit quam ad vim significationis eius et ad proprietatem ex qua ipsum convenit vocibus. Non enim secundum hoc datum est vocibus quod infinita significant sed quod infinite, id est remotive, ut diximus. Alioquin 'res' quae omnia continet, esset infinitum.
3.3.62 Sed licet non sit datum vocibus ad notandum eas secundum hoc quod innumerabilia continet, ille tamen qui transtulit hoc nomen 'infinitum' ad voces significandas, hoc attendit quod infinita ad innumerabilia se habent, et propter hoc sed non ad hoc notandum nomen hoc quod est 'infinitum' vocibus dedit. Nam homo sic nominatus est, quia ex humo factus est, non secundum hoc quod est animal rationale mortale.
Multae itaque sunt causae impositionis nominis quae non notantur in ipso.
3.3.63 Quidam autem sic accipiunt quod infinita dicunt esse in omni re tam exsistente quam non exsistente, ut videlicet omnia significent, ut 'non-homo' et hominem perimendo significat et omnes non-homines nominando, et 'non-currit' currentes omnes denotat removendo et non currentes personaliter continet.
SIMILITER AUTEM VEL 'CURRET' VEL 'CURREBAT' NON VERBUM EST, SED CASUS VERBI; DIFFERT ENIM A VERBO QUOD VERBUM SIGNIFICAT PRAESENS TEMPUS, ILLA VERO QUOD COMPLECTITUR.
3.3.64 Sicut a verbo stricte accepto separavit verba infinita, ita etiam facit casualia. Casualia vero sive obliqua omnia dicimus quaecumque sequuntur post praesens indicativi modi, et casus dicuntur secundum hoc, quod ex ipsis qui primae positionis sunt inflexa sunt ista et dirivando ceciderunt. DIFFERT curret VEL currebat A VERBO, scilicet praesenti primitivo, QUOD HOC, scilicet primitivum, SIGNIFICAT PRAESENS TEMPUS, ILLA VERO alia significant illud tempus QUOD COMPLECTITUR praesens tempus.
3.3.65 Istud ita legi potest, ut illud QUOD nominativus sit et PRAESENS TEMPUS accusativus, vel e converso, ut scilicet vel ita dicamus: QUOD, id est quae res, COMPLECTITUR, id est includit, ipsum praesens intra se et aliud tempus, quia videlicet praesens tempus est medium inter praeteritum et futurum; vel: QUOD, id est quam rem, COMPLECTITUR, id est copulat alteri tempori praesens tempus, quia scilicet praesens tempus medius terminus est inter praeteritum et futurum.
3.3.66 Potest etiam sic dici quod praesens tempus quasi simplex est, praeteritum vero et futurum complectuntur, id est complexa sunt tempora. Qui enim dicit 'fuit' vel 'erit', infinitam multitudinem praeteritorum vel futurorum denotat. Unde secundum diversas partes praeteriti vel futuri possumus dicere et 'fuit sedens' et 'fuit stans' et 'erit sedens' et 'erit stans' sed non ita in praesenti vere dici contingit quod est stans et quod est sedens.
3.3.67 Nam licet Priscianus verbum praesens quoque velit significare compositum ex praeterito et instanti et futuro, quod etiam compositum appellat praesens, maxime tamen profertur praesens verbum propter praesens instans designandum. Unde totum compositum praesens dicitur et verbum praesens appellatur, quia maxime in designatione illius instantis profertur, in quo verbum fuerit dictum. Si enim aeque vis fiat et in praeterito et in futuro sicut in praesenti, cur non possit vere dici et: Socrates sedet et: Socrates non sedet eodem tempore composito permanente? Quippe in eadem die praesenti sive in eadem hora contingit ipsum sedere statim et statim non sedere. Unde recte praesens verbum simplex praesens significare dicitur, quia maxime in vi eius accipitur.
3.3.68 Notandum quoque, quod verba quae temporibus differunt semper in principali significatione uniuntur, ut 'currit' et 'curret' et 'currebat' cursum significant, a quo sumpta sunt. Saepe etiam eandem personam continent, quia videlicet contingit eandem rem et currere modo et cucurisse ante et cursuram esse postea. Multa etiam personaliter continentur ab uno quae non continentur ab altero, ut 'curret' omnia continet quaecumque cursura sunt, sive currant iam vel currerent sive non.
3.3.69 Sed sciendum est quod cum 'curret' significet eos in quibus nondum cursus est vel fuit, et cursum determinet tamquam in futuro adhaesurum eis, imago tamen, sive cursus sive fundamenti, quam per 'curret' accipimus, nondum similitudo est quae conveniat cursuris sed quae in futuro conveniet. Sed nunc similitudo quae tenetur tantum ad existentia pertinet, quae tamen pro nondum exsistentibus attenditur, ut in ea futurum statum eorum speculemur.
IPSA QUIDEM SECUNDUM SE DICTA VERBA NOMINA SUNT ET SIGNIFICANT ALIQUID -- CONSTITUIT ENIM QUI DICIT INTELLECTUM, ET QUI AUDIT QUIESCIT -- SED SI EST VEL NON EST NONDUM SIGNIFICAT.
3.3.70 Dixit in definitione verbi ipsa verba consignificare tempus, in supposita proprietate in ipsis consistere vim praedicationis et copulationis inhaerentiae. Unde ne forte alicui aut non ipsa per se dicta significare viderentur, quia dicta sunt consignificare, aut, si significarent, sensum propositionis habere per vim praedicationis quam habent, ideo dicit et ea per se dicta significationem habere et tamen sensum propositionis non implere. Nam licet praedicatio sine subiectione non possit esse, vim tantum praedicandi verbum habere potest, non etiam subiciendi.
3.3.71 Continuatio. Dictum est verba consignificare et vim praedicationis habere. Sed tamen IPSA SECUNDUM SE, id est per se, etiam DICTA sine aliis vocibus NOMINA SUNT, id est significantia. Quod statim exponit dicens: ET SIGNIFICANT ALIQUID, et quod significant probat a descriptione significandi, quod scilicet constituunt intellectum in auditore. Et hoc est: CONSTITUIT ENIM INTELLECTUM ille QUI DICIT, id est qui profert verbum. Quod ab effectu monstrat, quia scilicet is QUI AUDIT verbum, QUIESCIT, haerendo scilicet et figendo animum in intellectu quem habet per verbum. SED SI EST, hoc est licet verbum per se etiam prolatum significet et copulativum etiam sit, tamen non implet sensum affirmationis vel negationis, quod videbatur habere finitum verbum.
NEQUE ENIM 'ESSE' SIGNUM EST REI VEL 'NON ESSE',
3.3.72 Vere non significat sensum affirmationis vel negationis, quia NON EST SIGNUM REI ESSE VEL NON ESSE. A descriptione significandi quod est signum esse.
NEC SI HOC IPSUM 'EST' PURUM DIXERIS; IPSUM QUIDEM NIHIL EST, CONSIGNIFICAT AUTEM QUANDAM COMPOSITIONEM QUAM SINE COMPOSITIS NON EST INTELLIGERE.
3.3.73 Ostendit verbum non implere sensum affirmationis vel negationis per substantivum, quod dignius caeteris videtur, quod vim maximam copulationis habet, quia non solum se, verum etiam alias voces copulat tertium adiacens. <Secundum> verba etiam, quae posuerat, esse, scilicet rem, VEL non esse, magis illud pertinere videbatur ad verbum substantivum, cuius infinitum posuerat ante.
3.3.74 Quod autem ait est per se NIL ESSE, tale est, quod per se dictum perfectum non habet sensum, sicut omnis enuntiatio habet. Sed aliis coniunctum vocibus reddit perfectam sententiam, quam sententiam NON EST INTELLIGERE per ipsum. Hoc etiam oportet nos accipere per ipsum est SINE COMPOSITIS, id est sine aliis vocibus simul cum eo positis. Et hoc est: SED tamen CONSIGNIFICAT, id est cum aliis significat, QUANDAM COMPOSITIONEM, id est quendam compositum intellectum sive affirmativum sive negativum, et per COMPOSITIONEM tantum compositionem intellectus accipimus, sicut supra cum ait: "circa compositionem enim et divisionem."
3.3.75 Si quis autem hoc non de intellectu propositionum accipiat sed de dictis, poterit etiam sane dici. Sed tunc COMPOSITIO nomen erit commune omnium dictorum affirmationum, sicut et, quando dicimus unamquamque categoricam affirmativam dicere aliquid praedicari de aliquo, istud 'aliquid praedicari de aliquo' quasi commune nomen omnium dictorum affirmationum sumitur. Si enim ad sensum huius propositionis tantum reduceremus: aliquid praedicatur de aliquo et diceremus quod unaquaeque affirmatio dicit hoc quod aliquid praedicatur de aliquo, profecto unaquaeque verum diceret et ita: Socrates est asinus.
3.3.76 Opponitur fortasse quod si de dictis propositionum id dicamus, non ab omnibus verbis removeri videtur. Nam verba quaedam certarum personarum sicut 'curro' et 'curris' et impersonalia ut 'curritur' sensum propositionis implere videntur, quia tantumdem valet: Curro quantum: Ego curro et: Curris quantum: Tu curris.
Unde Priscianus superflue addi pronomina nisi propter discretionem dicit. Ipse etiam: Curritur impersonale resolvit in: Cursus fit. Unde tantumdem verba quandoque proponere videntur quantum propositiones.
3.3.77 Sed quicquid de dictis propositionum dicamus, compositum intellectum simplices voces habere non possunt, quia simul una actione per eas totum, quod significant, accipimus.
3.3.78 Aut fortasse non de quibuslibet verbis hoc negat Aristoteles sed de quibusdam copulativis, quae sunt tertiae personae, quae confusa est.
3.3.79 Nostra tamen sententia est in nullo verbo vel intellectum propositionis ex vi vocis includi vel dictum proponi, de quo in expositione praedictorum satis egimus.
3.3.80 Porphyrius autem hoc loco peruersam multum expositionem habere videtur, quod teste Boethio est substantivum verbum per se sine aliis vocibus prolatum vult omni significatione carere et tantum cum aliis positum significare faciendo quandam coniunctionem, de qua coniunctione et consignificatione eius statim supponitur: CONSIGNIFICAT AUTEM QUANDAM COMPOSITIONEM et rursus: QUAM SINE COMPOSITIS NON EST INTELLIGERE.
3.3.81 Et est solutio quod Porphyrius hoc loco verbum accipit in vi copulationis tantum, in qua quidem vi modum tantum concipiendi facit, non alicuius rei intellectum habet.
3.3.82 Unde Boethius iuxta eius expositionem ait:
Si dicam "Socrates philosophus est", id quod est Socrates philosophia participat. Rursus hic quoque Socratem philosophiamque coniungo. Ergo hoc quod dico est vim coniunctionis cuiusdam obtinet, non rei.
Ac si diceret: licet et ex vi copulationis ad propositionem faciendam verbum vim maximam habeat, non tamen ex ea significativum est.
3.3.83 Nunc diligenter intueri libet vim praedicationis quam habet verbum in propositione.
3.3.84 Sunt autem verba, quae praedicari videntur, quaedam personalia ut 'sum / es / est' 'curro / curris / currit', quaedam impersonalia ut 'curritur' 'taedet' 'contingit'. Cum enim dicitur: Curritur ab illo id est "Ille currit", vel: Taedet illum vivere vel: Contingit propositiones praedicativas facimus, non impraedicativas; unde eas praedicatum oportet habere.
3.3.85 'Contingere' autem vel 'possibile' in modalibus praedicari Aristoteles docet, 'esse' et 'non esse' subici, ut: Contingit esse et: Contingit non esse Possibile est esse et: Possibile est non esse.
3.3.86 Unde et Priscianus in Secundo Constructionum huiusmodi impersonalia quae activam terminationem habent, non passivam, infinitivo modo coniungi perhibet, ut: Placet discere vel 'Licet' vel 'Oportet', vel 'Contingit' vel 'Evenit' vel 'Iuvat'.
3.3.87 Sed primum de copulatione praedicationis personalium agamus.
3.3.88 Et sciendum, quod personalia verba quae praedicari possunt, cuiuscumque significationis sint, omnia sese copulare possunt, ut, si dicatur: Socrates est Socrates legit 'esse' et 'legere' per se ipsa praedicantur, et gemina vi funguntur, quia et vim praedicati habent et copulantis, ut simul et praedicentur et se ipsa copulent. Sic enim dicitur 'currit' quasi diceretur 'est currens'.
3.3.89 Duo vero verba esse dicuntur, quae sola possunt copulare voces diversas a se, <substantivum scilicet et nuncupativum>, veluti cum dicitur: Iste est Socrates Iste nuncupatur Socrates.
Si vero dicatur: Iste currit Socrates et per 'currit' intendamus 'Socrates' hoc nomen copulare, nullus est sensus.
3.3.90 Si quis vero dicat, dum dicitur: Iste fit bonus (vel: videtur bonus) quod similiter haec verba praedicant alias voces, respondetur, quia 'fieri' tantum et 'uideri' praedicantur, <id est> quasi proprietates subiecto copulantur, 'bonus' vero in determinatione ponitur. Vel potius tota oratio 'fit bonus' praedicata est, sicut 'videre Socratem' cum dicitur: Iste videt Socratem unde in conversione propositionis totam orationem subicimus.
3.3.91 Nunc ad substantivum et nuncupativum redeamus.
3.3.92 Haec autem duo eandem vim habere Priscianus vult, quando eisdem terminis apponuntur, ut scilicet tantumdem valeat: Ego nuncupor Petrus quantum: Ego sum Petrus. 3.3.93 Pluribus tamen substantivum construitur quam nuncupativum, quia 'nuncupor' tantum coniungitur nominibus, substantivum vero etiam pronominibus vel participiis vel orationibus, ut si dicam: Sum ille, vester vel: Sum currens (vel: homo currens). Quippe cum nuncupativum verbum ex nominatione tantum conveniat, quae, scilicet nominatio, ad sola nomina pertinet, id ex causa propriae inventionis habet, ut solis nominibus coniungatur ipsum sequentibus. Substantivum vero quod non convenit ex appellatione sed ex ipsa rei essentia, omnibus praedictis coniungi potest, tam scilicet nominibus quam pronominibus vel participiis sive etiam orationibus.
3.3.94 Et cum in essentia quaelibet significet, numquam ei copulatio essentiae deest, quia ubique per ipsum <proponitur> aliquid aliud esse, etiam quando adiectivis adiungitur, veluti cum dicitur: Iste est albus. Nam licet quantum ad intentionem facientis propositionem sola albedo copuletur, unde ipsa sola praedicari dicitur, ex vi tamen substantivi verbi ipsum <subiectum> albedinis essentialiter Socrati coniungitur, quia ipse Socrates esse proponitur vi substantivi verbi, quod significationem essentiae tenet. Duo itaque coniunguntur Socrati per 'album' praedicatum, albedo scilicet in adiacentia et album, id est ipsum affectum albedine, in essentia. Sola tamen 'albedo' praedicatur, quia sola coniungi intenditur. Non enim quicquid coniungitur, praedicatur sed id solum, quod propositione coniungi intenditur.
Qui enim propositionem facit: Socrates est albus solam albedinem inesse Socrati ostendit; et si haberet verbum per quod posset simpliciter albedinem copulare Socrati ita quod nil subiecti attingeret, profecto sic faceret. Sed quia non est verbum per quod id fiat, venit ad substantivum, quod, quia essentiae tantum significationem habet, non potest ipsum proferri sine coniunctione essentiae. In essentia vero non potest vere albedo Socrati copulari, ut scilicet dicatur: Socrates est albedo. Unde, ut et albedo copuletur in adiacentia et secundum subiectum albedinis coniunctio essentiae vere ponatur, adiectivum quod est album coniungitur verbo, quod et formam quam significat adiacentem praedicet et fundamentum quod nominat essentialiter coniungat; secundum albedinem tamen tantum praedicetur, quia in ea tantum vi, ut dictum est, poni intenditur.
3.3.95 Cum vero subicitur hoc modo: Album est Socrates Album currit in vi substantivi tantum accipitur. Cum enim dicimus: Album currit tale est: Album est affectum cursu, sicut: Album est Socrates.
3.3.96 Nec est mirum si eandem significationem semper retinens 'album', de albedine scilicet et de subiecto, modo in altera significatione praedicetur, modo in altera subiciatur.
3.3.97 Unde recte dicitur accidens praedicari sed non accidens subici, quia accidentale nomen in ui accidentis, ut dictum est, praedicatur sed in vi fundamenti subicitur.
3.3.98 At vero si coniunctio essentiae numquam desit substantivo verbo, quomodo vere coniungitur nominibus non existentium, ut dicatur: Chimaera est chimaera (vel: est non-homo)? Nam quod omnino non est, quomodo vere esse aliquid dicitur?
3.3.99 Praeterea intransitive coniunguntur verbo substantivo ea quae copulat. Unde oportet, si vera sit propositio, 'est' et 'chimaeram' idem significare. At vero est tantum existentia continet.
3.3.100 Dicimus itaque, si veritatem propositionis volumus servare, 'est' verbum hoc loco in <sensum> nuncupativum transferri, ac si dicamus: Chimaera vocatur chimaera (vel: non-homo) hoc est: Haec sunt eius nomina. Sicut enim figurative dicimus: Chimaera est opinabilis vel: Chimaera excogitatur non videlicet aliquid <attribuentes> chimaerae sed magis <intelligentes> aliquem opinari eam, ita nil impedit et non figurative ad alium sensum transferri.
3.3.101 Quaeritur etiam, cum dicitur: Verum est (vel: Possibile est) chimaeram non esse quid cui copulemus essentialiter, ut vera sit coniunctio.
3.3.102 Et fortasse soluetur sicut prius, ut videlicet dicamus Socratem non esse, quod scilicet negatio dicit, vocari hoc nomine 'verum' vel 'possibile'.
3.3.103 Sed profecto convenientius est impersonalvem accipi sensum, sicut et, quando dicimus: Ventum est ad ecclesiam non est dicendum aliquid ventum esse, quia iam impersonalitas non esset, vel cum dicimus: Placet mihi (vel: Placitum est) venire ad ecclesiam (vel: non venire), vel: Volo (vel: Studeo) componere versus. Sed de hac impersonalitate postmodum convenientius agemus, cum scilicet ostendemus ea, quae a propositionibus dicuntur, non esse aliquid.
3.3.104 Duobus autem modis verbum substantivum praedicari Aristoteles dicit, vel dum est appositum subiecto, ut Homo est, vel interpositum tertium, ut: Homo est animal et tunc 'tertium adiacens' ipsum appellat. Unde, videlicet [ei] ad copulandum principale praedicatum, id est 'animal', quod scilicet coniungere intendimus, ei verbum interpositum adicitur, ut ipsum subiecto copulet; et cum tam verbum quam 'animal' homini subiecto coniungatur, alterum propter se, id est 'animal', alterum vero per 'animal' copulandum interponitur. Unde 'animal' principaliter, verbum vero quasi per accidens, id est secundo loco praedicatur, quod tantum propter aliud inseritur, habens tantum hic officium copulandi; cum vero per se ponitur et proprie praedicatur, tunc simul et copula est et praedicatum, et hoc cum caeteris verbis commune habet.
Nam sicut: Homo est ita et: Homo currit dicitur. Quod autem tertium adiacet, solum habere dicitur ipsum et nuncupativum. Sicut enim dicimus: Ego sum Socrates ita: Ego nuncupor Socrates.
3.3.105 Sed nunc omnium rationes audiamus et primum, quare caetera verba non valeant copulare praedicatum. Cum dicimus: Ego curro si apponam 'Socrates', ut ipsum per 'curro' copulem, non licet, quia 'curro' propriam significationem habet, cursum videlicet, quem copulat, sine copulatione cuius proferri non potest; et maxime, cum tribuatur cursus ut forma, ipso iam coniuncto nil super apponi potest. Non enim materia formae superinducitur vel forma formae sicut forma materiae; haec in intellectum vel in verbum coniungitur.
3.3.106 At vero 'est' verbum, quod omnia in essentia continet, primo loco praedicatum 'ens' coniungit, cum dicitur: Ego sum ac si dicerem: Ego sum aliquid de exsistentibus.
3.3.107 Et secundo praedicatum id ex propria inventione tenet, ut tam exsistentia quam non exsistentia copulet, 'copulet' inquam quod intelligitur tantum ex supposita voce. Si enim iam per 'est' aliquid sit copulatum, utique aliud non copularet sicut nec caetera verba, ut si ita dicerem: Socrates est aliquid exsistens et postea <supponerem> 'homo', non melius dici videretur quam si dicerem: Socrates currit id est 'est currens', et postea supponerem 'homo'. Si enim iam facta sit una copulatio per substantivum verbum secundum substantiam, altera substantiae in ipso minime fiet magis quam si dicerem: Ego sum res homo vel animal homo. Unde interpositum tertium nil significationis in se tenet, quam in intellectu copulet, sed tantum rem praedicati suppositi. Unde etiam Ego sum ens <non> superflue dicitur, quia 'ens' suppositum significationem essentiae tenet, quae coniungitur, 'est' vero tantum copulat.
3.3.108 Eandem quandoque vim copulandi vel praedicandi quam habet substantivum verbum attribuunt etiam nuncupativo, ut videlicet dicatur et: Iste nuncupatur Socrates. Et sicut quando dicitur: Iste est Socrates intransitive coniungi volunt 'iste' et 'Socrates', ita et quando dicitur: Iste nuncupatur Socrates ut videlicet 'iste' et 'Socrates' in designatione eiusdem personae accipiantur.
3.3.109 Et tunc concedunt nuncupativum verbum in sensu substantivi transferri, ut videlicet tantumdem valeat in sensu quantum est Socrates. Unde Boethius in Primo Hypotheticorum: In praedicativa (inquit) propositione id spectabimus, utrum ipse homo animal sit, id est in se suscipiat nomen animalis ac si poneret 'uocetur animal' pro 'sit animal'.
3.3.110 Cum enim nuncupativum verbum sumptum esse velint a nuncupatione, si ipsum in significatione nuncupationis ponatur, cum dicitur: Iste nuncupatur Socrates oportet per ipsum nuncupationem copulari, sicut et per 'currit' cursum. Unde iam aliud copulare non poterit.
3.3.111 Praeterea si nuncupationem ponat et 'Socrates' appositum ostendat, respectu cuius nuncupatio isti conveniat, ac si dicatur: Iste nuncupatur hoc nomine Socrates iam profecto 'Socrates' quod supponitur non in designatione rei est sed nominis, quia non dicitur quod vocetur illa res sed illo nomine. Unde intransitionem non servaret.
3.3.112 Ideoque in substantivum verbum secundum sensum nuncupativum quandoque transfertur, sicut et Boethius in resolutione propositionis.
3.3.113 Quod autem Priscianus ait nuncupativum verbum in constructionibus huiusmodi aequam vim habere substantivo, non necesse est ideo in sensum substantivum ipsum transferri, quia etiam, dum nuncupationem praedicans in vi nuncupativi tenetur, sensum aequipollentem, non eundem reddit. Tantundem enim valet haec propositio: Iste nuncupatur hoc nomine Socrates quantum: Iste est Socrates. Is enim solus est Socrates, cuius nomen est 'Socrates' vel quilibet obliquus eius.

LI 3.04

Latin	English
ORATIO EST VOX SIGNIFICATIVA CUIUS PARTIUM ALIQUID SIGNIFICATIVUM EST SEPARATUM.
3.4.1 Definitis et tractatis partibus orationis congruo ordine definit et tractat orationem, quippe oratio ex eis tam constitutionem suam quam significationem contrahit.
3.4.2 'Ad placitum' vero subintellige et in definitione orationis sicut et partium, alioquin tota definitio conveniret latratui canis, qui in pluribus partibus constat, quarum unaquaeque iram canis designat.
3.4.3 Ipse vero in sequentibus separatim ponit "ad placitum", quia in eo aliquantulum immorandum erat propter quorundam Platonicorum sententiam, qui volebant omnes quoque voces significativas ad placitum significare naturaliter, quia scilicet instrumenta erant intellectuum, qui sunt naturales. Quam sententiam prius auferre voluit quam 'ad placitum' orationi tribueret.
3.4.4 Et nota aliud 'ad placitum' esse partium, aliud esse totius orationis, quia sicut nomen et verbum habent per se suam institutionem, ita oratio propriam. Cum enim nomina et verba iam inventa essent et instituta ad significandum, postea secundum singulos constructionum modos coniuncta sunt in oratione et ipsa oratio totaliter instituta est ad aliquem sensum.
3.4.5 Unde facta est discretio casuum vel generum vel personarum, ut convenienter genus generi vel casus casui vel persona personae coniuncta sensum aliquem exprimat, et cum Socrates est homo sit instituta ad sensum Socrates est hominem ad nullum. Licet enim hominem et homo eiusdem penitus sint significationis, non eiusdem sunt constructionis, et haec <constructionum> est inventa, ut certum sensum ex ea habeamus, illa vero ad nullum.
3.4.6 Unde non quaelibet dictionum collectio oratio dici potest, nisi sit competens coniunctio, ut aliquem sensum exprimere queat; ut, si dicam: Homo lapis vel: Albus crispus vel: Hominem venit multae quidem sunt dictiones sed non ad unum sensum institutae.
3.4.7 Unde Priscianus in Primo Constructionum docet orationem non posse dici nisi comprehensionem dictionum aptissime ordinatarum: Quemadmodum (inquit) litterae apte coeuntes... etc. et rursus: Est enim (inquit) oratio comprehensio dictionum aptissime ordinatarum ut videlicet secundum regulas iuncturae aliquem sensum proferre possit.
3.4.8 Nota quod diligenter ait ALIQUID PARTIUM et non 'partes', quia 'de homine' oratio est et unam tantum partem significativam habet, id est aptam ex inventione sua ad significandum per se.
3.4.9 Sed cum SIGNIFICATIVUM, ut supra exposuimus, contineat 'per se', quare supponit <SEPARATUM>? Ad explanationem quidem, non ad determinationem. Vel fortasse sic dici poterit: Pars orationis est significativa separata, id est significationem habet extra, quam pars orationis manens exercebat. At vero pars dictionis extra significationem non habet, quam pars dictionis manens exercebat.
3.4.10 Notandum tamen de figurativis orationibus, quod saepe nulla dictio quae in ipsis posita est, in ea significatione accipitur, quam habet extra ex propria inventione, veluti si pro aliquo potentissimo minante dicam: Leo rugit vel: Tonat Iupiter. Sed licet per translationem voces ex propria significatione ad aliam accomodentur, tamen propria eorum significatio propter quam inventae sunt, sive dictiones sive orationes, hic pensanda est. Quippe translatio accidentalis est et nullius proprietatis. Cum ergo dico: Leo rugit (vel: fremit) pro 'Potens minatur', ad quemcumque sensum per translationem dictionum oratio accomodetur, semper partes ex propria inventione idem habent significare extra quod intra, id est leonem et rugitum, licet ad alium sensum per figuram accomodentur. Hic vero de propria significatione <quae> est ad placitum, id est per propriam vocis institutionem, non per translationis abusionem, agitur. Unde, cum dicitur oratio figurativa, in his verbis et proprietas rectae significationis exprimitur, cum dicitur oratio, et abusio figurae, cum dicitur figurativa, id est impropria secundum praesentem acceptionem.
3.4.11 Illud etiam notandum quod quandoque contingit orationem totam ad placitum esse, nec tamen omnes eius partes significativae ad placitum significant, ut si dicam: Heu mihi! nam licet 'heu' naturalis sit interiectio nec ad placitum significet, ex placito tamen hominis factum est, ut coniungeretur 'mihi' ad dolorem cuiuscumque proferentis designandum, ut videlicet dicamus: Heu mihi! non: Heu ei! Quod ita quia coniunctum est tali voci in oratione ad aliquid significandum secundum hominis voluntatem, totam orationis compositionem ad placitum facit.
3.4.12 Nunc autem quid orationes ad placitum significent, perquirendum est.
3.4.13 Sed cum constet omnium communem significationem esse intellectuum, de qua supra satis docuimus, an sit alia significatio orationum, praeter scilicet intellectuum, videndum est tam imperfectarum quam perfectarum.
3.4.14 Certum est autem de quibusdam imperfectis, ut sunt definitiones vel descriptiones, eas rerum significationem habere sicut et nomina habent, ut 'animal rationale mortale' vel 'animal risibile' ipsum quoque hominem significant, per quem et praedicari possunt et subici sicut nomen hominis.
3.4.15 Perfectae vero orationes a quibusdam intellectum tantum compositum significare dicuntur, a quibusdam etiam res ipsas omnes simul quae significantur singillatim a partibus ipsarum, veluti cum dicitur: Homo est animal vel: Homo non est animal vel: Si est homo, est animal haec propositio 'Homo est animal' non solum intellectum compositum generat, verum etiam totaliter hominem et animal simul significat in hoc habitu quod hoc est illud, et negatio 'Homo non est animal' easdem res significat in eo quod hoc non est illud, et 'Si est homo, est animal' in eo quod <si> hoc est, illud est.
3.4.16 Nos vero nolumus propositiones vel solos intellectus significare vel res ipsas, sed cum significatione intellectuum quandam aliam significationem habere, quae nil est omnino, veluti Socratem esse hominem vel non esse. Duo itaque volumus significari a propositione, intellectum scilicet quem generat de rebus, et id insuper quod proponit et dicit, scilicet hominem esse animal vel non esse, quod, videlicet hominem esse animal vel non esse, nullae omnino sunt essentiae neque una neque plures, quod postmodum ostendemus.
3.4.17 Sed nunc prius monstremus non solos intellectus a propositionibus designari, verum etiam alia, sive res sint sive nil omnino, sicut uolumus.
3.4.18 Cum aliquam consequentiam vel quamlibet propositionem necessariam dicimus -- non in essentia sui quae transitoria est sed secundum suam significationem --, oportet in significatione eius haberi, quod necessarium possumus appellare.
3.4.19 At vero nec intellectus propositionis in se necessitatem ullam habet, quod est actio transitoria. Aliud ergo oportet significari a propositione, pro quo necessaria dici possit, veluti, cum istam consequentiam: Si est rosa, est flos veram semper etiam destructis rebus et necessariam concedamus, oportet uideri, pro quo significato necessaria iudicetur. At vero in rebus nihil est necessitatis; quibus etiam omnino destructis non minus necessarium est, quod a consequentia dicitur, id est si hoc est, illud esse.
3.4.20 Sed fortasse dicitur, quod res etiam destructae in necessitate quadam consecutionis quam habent ad invicem quodammodo sunt, secundum quem quidem consecutionis habitum ipsa consequentia dicitur ipsas res loqui.
3.4.21 Sed prius inquiremus, quid sit hic habitus, secundum quem consequentia significat res et ipsae res necessariae dicuntur. Quod si aliquid est, vel est ipsae res, id est rosa et flos, vel aliud. Quod si est ipsae res, cum dicimus ipsas res in eo habitu necessarias, in se ipsis eas necessarias appellamus, quod falsum est, cum sint transitoriae. Quod si per hunc habitum aliquam proprietatem in rebus accipimus, in ea, quoque necessaria, non permanent, quia cum omnino non sunt, nec hanc proprietatem nec aliam habent. Cum itaque propositionem ex significatione necessariam <iudicemus> nec haec necessitas secundum intellectum sive secundum res accipi possit, oportet aliud ab eis designari. Unde uniuscuiusque propositionis dictum nullam omnino rem neque etiam plures concedimus esse.
3.4.22 Et fortasse in consequentiis et in negativis propositionibus hoc planum est, quod verae sunt omnino rebus destructis, quia tunc quoque vere dici potest quod verum est vel necesse est hoc non esse illud, sed non ita in affirmativis videtur, qualis est: Socrates est homo quae nullo modo nisi re permanente vera esse potest. Unde fortasse in talibus res ipsae a propositione significari videbuntur.
3.4.23 Sed iam profecto: Socrates est Socrates unum Socratem designabit, sicut et nomen ipsum quod est 'Socrates', et eodem modo, quippe 'Socrates' ipsum significat in eo quod Socrates est. Nec tamen dicit ipsum esse Socratem, sicut 'Socrates est Socrates' dicit. Unde in dicto propositionis differentiam habet ipsa a nomine, quod videlicet propositio dicit 'Socrates est Socrates', quod non est aliqua essentia, 'Socrates' vero id non dicit, licet Socratem nominet secundum hoc quod est 'Socrates'.
3.4.24 Praeterea si non esset alia significatio propositionum praeter rerum et intellectuum significationes, nequaquam diversae essent in sensu: Socrates est currens et: Socrates currit.
3.4.25 Amplius cum necessitatem consequentiae assignantes dicimus non posse esse id quod dicit antecedens sine eo quod dicit consequens, neque secundum intellectum neque secundum res teneri potest, veluti cum dicimus: Si corpus non est <animal>, corpus non est homo neque verum <est> dicere hunc intellectum sine illo non posse haberi neque res illius sine re huius. Sed non potest contingere ita ut prior dicit, quin sit ita, ut dicit posterior.
3.4.26 Sicut ergo nomina et verba duplicem significationem habent, rerum scilicet vel intellectuum, ita etiam concedimus duplicem esse propositionum, intellectus scilicet compositos ex intellectibus partium et dicta earum, quae sunt quasi res propositionum, cum tamen nullae penitus essentiae sint. Secundum quae dicta ipsae maxime verae vel falsae iudicantur sive oppositae sive necessariae vel possibiles, quia videlicet dicta earum vera sunt vel falsa vel opposita invicem vel necessaria vel possibilia, ut: Verum est Socratem esse hominem (et: non esse lapidem) et: Falsum est ipsum non esse hominem (et: esse lapidem) hoc est: Ita est in re quod est homo et non est lapis, et non est ita in re quod non sit homo et sit lapis.
3.4.27 Quod enim ex dictis suis propositiones verae vel falsae dicendae sunt, plane Aristoteles ostendit, cum in Priori ait: In eo enim quod res est aut non est, vera oratio dicatur aut falsa necesse est. Qui etiam dicta propositionum res earum appellat, cum dicit in eodem rem esse causam veritatis propositionum, ut quod Socrates est homo vel quod non est lapis, causa est, cur verae sunt propositiones, quae ita proponunt. Qui etiam dicta propositionum iacentia sub affirmatione et negatione vocavit et opposita invicem, ut sedere Socratem teste Boethio ad non sedere Socratem, secundum quae etiam dicta ipse affirmationem et negationem semper verum et falsum dividere dicit, sive scilicet res sint sive non, quia videlicet semper eorum quae dicuntur ab affirmatione et negatione dividente alterum est in re et alterum etiam non est. Unde et in Primo Peri ermenias ostendens proprietatem contradictionis dicit, quoniam "necesse est semper alteram contradictionis partem esse veram et alteram falsam", quia semper necesse est contingere in re alterum dictorum earum vel esse scilicet vel non esse.
3.4.28 Quod si ea quae dicuntur ab affirmatione et negatione res essent, non esset verum semper alterum esse et alterum non esse, quippe nulla alia res in negatione continetur quam in affirmatione, quia de eisdem penitus fieri debent.
3.4.29 Amplius. Si res ipsae essent quae dicuntur a propositionibus, cum dicimus: Si est homo, est animal et assumendo constituimus negationem consequentis ita: Sed non est animal quod rebus etiam destructis contingit, non res aliquas ponimus sed ita esse concedimus, ut dicit negatio. Quod si negatio res ipsas diceret, ut concederemus esse, ut dicit negatio, oporteret nos concedere res ipsas esse. Unde nec vera posset esse negatio, id est dicere id quod in re sit, nisi res essent, cum potius Aristoteles dicat destructis rebus negationem esse veram.
3.4.30 Praeterea si res ipsas in necessitate iungeremus, cum dicimus: Si Socrates est Socrates, Socrates est homo non video quis sit sensus magis quam si diceretur: Si Socrates est ens Socrates, Socrates est ens homo. Et cum propositiones secundum sensum negaremus per destructionem consequentis et antecedentis, profecto per totam propositionem, cum negaremus Socratem esse <hominem> vel Socratem esse Socratem, negaremus duas res vel unam. Sed quid haec verba <portendent>: Nego Socratem et hominem (vel: ipsum Socratem) non comperio.
3.4.31 Praeterea si: Socrates est homo Socratem et hominem significet, ut de eis agatur, cum dicitur: Verum est Socratem esse hominem (vel: esse asinum) id est: in re est quod Socrates est homo vel asinus, per illud 'est verum' quod praedicatur rebus ipsis coniungimus, ut videlicet Socratem et hominem, res ipsas, verum esse dicamus, id est in re esse. Sed quid est in re esse, nisi res ipsae? Quod si ita est, profecto et cum dicitur: Verum est Socratem esse asinum id est: in re est, tale est, ac si dicatur Socratem et asinum res esse, quod verum est, et ita propositio quae id proponit vera est, haec scilicet: Verum est Socratem esse asinum.
3.4.32 Adeo autem verum est ea quae dicuntur a propositionibus non esse res aliquas, quod cum dicimus Socratem et Platonem convenire in esse hominem vel non esse in subiecto, si hoc in rebus accipimus, nulla res assignari poterit, in qua conveniant, sicut <super> Porphyrium docuimus.
3.4.33 Amplius cum dicimus: Socrates in eo quod homo est rationalis est sed in eo quod animal est non est rationalis si per esse hominem rem hominis accipiamus et per esse animal rem animalis, profecto convenit, ut si ex hoc 'homine' hoc habeat, ex 'animali' idem habeat, quia si natura hominis hoc ei confert, et natura animalis, quia ipse homo animal est.
3.4.34 Praeterea cum dicimus: Possibile est vivum esse mortuum falsum est.
3.4.35 'Esse' itaque vel 'non esse', istae voces in orationibus positae, eas ad talia dicta detorquent, quae nil omnino dici possunt.
3.4.36 Sed opponitur: cum dicta propositionum nil sunt, quomodo propter ea contingat propositiones esse veras, quia haec quae nil omnino sunt vel esse possunt, quomodo dici causa <possint>?
3.4.37 Sed propter tractatum furtum homo suspenditur, quod tamen furtum iam nil est, et moritur homo, quia non comedit, et damnatur, quia non bene agit. Non comedere tamen vel non bene agere non sunt essentiae aliquae. Unde Augustinus ad Paulum et Eutropium in Libro de Natura et gratia, cum nullam essentiam peccatum esse diceret et tamen vitiare substantiam, similitudinem hanc inducit de abstinere a cibo, quod non sit substantia, id est de non comedere, quod non sit ulla essentia, et tamen substantiam occidit vel debilitat, quia propter quod non comedit aliquis elanguescit vel etiam moritur.
3.4.38 Sed et illud dicitur quod dum praecipitur alicui, quod faciat ignem vel non faciat, cum facere ignem vel non facere nil sit profecto, id quod nil est ei iniungitur, hoc est datur ei mandatum de eo quod non est aliquid. Quippe nec ignis accensio, propter quam faciendam mandatum iniungitur, adhuc est, nec bona actio, de qua impio mandatur, [n]umquam futura est, non tamen ideo mandatum cessat nec iniustus est Deus qui punit vel damnat pro eo quod numquam est aliquid.
3.4.39 Notandum vero quod cum dicitur: Iubeo te facere ignem et de facere ignem praeceptum sit, quod, videlicet facere ignem, nil umquam esse volumus, non tamen praecipitur, ut quis faciat facere ignem sed tantum, ut faciat ignem. Si quis autem dicat, quod qui praecipit facere ignem, cum facere ignem non sit aliquid, praecipit nil, sensus quidem potest esse sanus, quod de eo iniungit praeceptum, quod non est aliquid. Sed nulla est vis constructionis, quae dicit: Praecipit nihil sicut nihil esset dicere: Praecipio ignem faciendum.
3.4.40 Saepe etenim voces etiam illae quae eiusdem penitus significationis sunt, eandem constructionem non servant, ut 'uescor' et 'comedo', quae cum diversis casibus construuntur intransitive. 'Careo' etiam <et> 'non habeo' idem valent, aliud tamen est dicere: Non habeo omnem cappam et aliud: Careo omni id est: Nullam habeo. Similiter, licet 'Socratem currere' et 'Socrates currit' idem dicant, diversas tamen habent constructiones, quia et si dicam: Possibile est (vel: Verum est) Socratem currere (vel: ambulare) valet constructio sed non ita: Possibile est Socrates currit vel si dicam: Si Socrates currit, Socrates ambulat valet, si vero dicam: Si Socratem currere, Socratem ambulare nil est.
3.4.41 Praeterea 'nihil' affirmative dici non potest de dicto propositionis, ut videlicet dicam affirmative ipsum esse nihil sed negative non esse aliquid. Quid ergo mirum? Cum dicam impersonaliter: Contingit Socratem currere non possum dicere: Contingit nil. Non enim sicut huiusmodi impersonalia verba iunguntur cum infinitivis verbis, ita cum nominibus.
3.4.42 De hac vero impersonalitate enuntiationis, sicut supra promisimus, hic dicendum est.
3.4.43 Ad quod illud praedicendum est, quod cum propositiones dicta sua proponendo <significent>, non <tamen> de eis intellectus constituunt. Nam nomina vel verba vel orationes intellectus suos significant, non tamen de intellectibus alios iterum intellectus constituunt. Sic et propositiones dicta sua proponunt et intellectus compositos ex intellectibus partium constituunt. Unde oportet <per> propositiones non dicta intelligi sed res in intellectu complecti.
3.4.44 Nomen vero ipsius dicti, ut si dicam 'hoc dictum', quendam intellectum et simplicem de dicto <constituit>, sicut quodlibet nomen de re sua. Unde nomen dicti personalem facere enuntiationem potest, veluti si dicam:
Hoc dictum est aliquid (vel: non est aliquid).
3.4.45 Si vero orationem subiciam, quae dictum continet, sed non de eo intellectum constituat, ut si dicam: Verum est (vel: Possibile est) Socratem currere impersonalis est sensus et possibile est hoc totum vel verum est, sicut 'Ventum est' vel 'Placitum est' impersonaliter ponitur et cum oratione construitur, quae scilicet oratio nil personaliter continet, cum nihil habeat subiectum, de quo intellectum constituat, ut diximus. Sicut ergo, cum dicimus: Ventum est ad ecclesiam impersonalis est enuntiatio, ita: Possibile est venire ad ecclesiam.
3.4.46 UT DICTIO, NON UT AFFIRMATIO.
Postquam dixit orationis partes extra quoque significare, quomodo significent etiam ita, quod omni orationi hoc aptari possit, determinat dicens UT DICTIO, et quia 'dictio' aliquando ponitur pro simplici vocabulo, ut in hoc loco, aliquando pro affirmatione, unde in sequentibus dicet: "Aut qui dicit, verus est, aut qui negat", et rursus: "Aut dictio vera est aut negatio", in qua significatione dictionem accipiat, determinat, cum excludit affirmationem.
3.4.47 Quandoque tamen oratio habet partem significativam ut affirmationem, nec id excludit sed nec ponit, quia id solum ponere debuit quod omni orationi aptari posset.
DICO AUTEM UT 'HOMO' SIGNIFICAT ALIQUID, SED NON QUONIAM EST VEL NON EST; SED ERIT VEL AFFIRMATIO VEL NEGATIO, SI QUID ADDATUR.
3.4.48 Quod dixit orationis partem significare ut dictionem, exemplo corroborat dicens: Sic AUTEM DICO partem orationis significare ut dictionem, UT 'HOMO' per se ALIQUID SIGNIFICAT ut simplex dictio, non ita tamen, quod sit affirmatio vel negatio. Et hoc est quod ait: SED NON significat QUONIAM EST, quod est affirmationis, AUT NON EST, quod est negationis, SED ERIT AFFIRMATIO VEL NEGATIO, SI QUID ADDATUR conveniens ad reddendam affirmationem vel negationem cum eo.
SED NON UNA NOMINIS SYLLABA; NEC IN HOC QUIDEM QUOD EST 'SOREX' 'REX' SIGNIFICAT, SED EST VOX NUNC SOLA.
3.4.49 Ostendit per hoc quod dicit partem orationis significare ut dictionem orationem differe a nomine.
3.4.50 Continuatio. Pars orationis significat ut dictio sed pars nominis non, quae est syllaba, ut in 'sorex', quod quidem nomen, licet non sit compositum, cum videlicet significatio partis eius nil ad suam <...>, tamen quia syllabam habet, quae per se integra dictio invenitur, uideretur ideo significativam partem habere.
3.4.51 Aliter. Dixit quod 'homo' "erit affirmatio vel negatio, si quid addatur". Subintelligendum est: conveniens, quod ipse innuit per hanc remotionem: SED NON UNA NOMINIS SYLLABA est addenda ad hoc, ut fiat affirmatio vel negatio, quia non est significativa, quod ostendit in 'sorex'. Si enim vox aliqua alii addatur et altera illarum nullam vel in ipsa coniunctione significationem habeat, orationem non faciunt. Unde merito dixit SYLLABA, quia tunc ut syllaba additur, cum etiam in coniunctione pura est a significatione. Unde 'homo' oratio non est sicut 'de homine', si dicamus syllabam nullam significationem habere. Unde: himaera est si chimaerae non sit significativa saltem rei non existentis, propositio non est. Oportet enim omnem orationem plures habere partes significativas saltem in coniunctione.
3.4.52 Unde Boethius etiam dicit, quod si aliquid non significativum dictioni simplici copuletur, inde nulla oratio procreabitur. Qui etiam, ubi 'non-homo' non esse orationem convincit, ait orationem constare vel ex solis nominibus vel ex solis verbis vel ex his coniunctis. Unde aperte monstrat orationem omnem plures habere partes significantes. Qui si velit 'de homine' esse orationem, profecto vel orationem strictius accipit quam nos, vel 'significativum' et 'nomen' ita dilatat, ut etiam praepositiones includat.
IN DUPLICIBUS VERO SIGNIFICAT QUIDEM, SED NON SECUNDUM SE, SED QUEMADMODUM DICTUM EST.
3.4.53 Quia proxime dixerat partem nominis extra non significare, ne per hoc videretur contrarius illi qui supra dixerat, scilicet partes compositorum habere imaginem significandi, ideo repetit eandem sententiam sic: IN DUPLICIBUS VERO, id est in compositis, SIGNIFICAT QUIDEM pars, id est habet imaginem significandi, SED tamen NIL SECUNDUM SE significat, SED QUEMADMODUM DICTUM EST, scilicet iuncta cum aliis.
EST AUTEM ORATIO OMNIS QUIDEM SIGNIFICATIVA NON SICUT INSTRUMENTUM, SED, QUEMADMODUM DICTUM EST, SECUNDUM PLACITUM.
3.4.54 Postquam orationem eiusque partes significativas esse posuit <et> quomodo partes orationis extra significarent ostendit, quomodo sit significativa determinat, scilicet ad placitum. Quod ex hoc probari potest, quia oratio scilicet ex nominibus et verbis constat; sed haec sunt ad placitum; quare oratio quoque ad placitum significat. Non tamen, ut supra meminimus, omnes partes orationis significativas ad placitum dicimus, velut huius: Heu mihi!
3.4.55 Plato vero dixit orationem esse instrumentum significandi intellectus, qui naturales sunt, et res naturaliter intellectibus conceptas; sed omne instrumentum naturalis rei naturale est secundum eum. Quod ita probat: Oculus est instrumentum videndi et auris audiendi sed videre et audire naturalia sunt, quare oculi et aures; et per hoc vult sibi constare de omnibus instrumentis naturalium rerum, et ita dicit orationem et nomina et verba, cum instrumenta sint naturalium rerum, naturalia esse et naturaliter agere significando.
3.4.56 Quod Aristoteles removet dicens NON significare SICUT INSTRUMENTUM, id est non naturaliter, SED SECUNDUM PLACITUM, QUEMADMODUM supra DICTUM EST in nomine et verbo. Quod vero INSTRUMENTUM pro 'naturaliter' posuit, ideo fecit, quia Platonis consuetudo erat instrumenta vocare ea tantum quae naturaliter ad intellectum prodeant, sicut eas corporis partes quas ad exercitium sensus natura instituit, ut sunt oculi et aures etc.; atque ideo bene Aristoteles eisdem verbis sententiam removet quibus ille construit. Et tantundem valet NON SICUT INSTRUMENTUM quantum 'non naturaliter', secundum quam acceptionem instrumenti Alexander negat voces instrumenta esse intellectus.
3.4.57 Et notandum quod ait Boethius homines naturaliter esse potentes vocabula rebus imponere, non tamen voces naturaliter significantes esse sed impositione:
Sicut enim omnium artium naturaliter sumus susceptibiles, eas tamen non naturaliter habemus sed doctrina accipimus, ita vox quidem naturaliter est sed non naturaliter significat sed impositione, et sicut moveri homini naturale est, saltare vero quorundam artificium est, ita quoque possibilitas significandi et ipsa vox naturaliter est, significatio vero per impositionem est.

LI 3.05

Latin	English
ENUNTIATIVA VERO NON OMNIS, SED IN QUA VERUM VEL FALSUM EST; NON AUTEM IN OMNIBUS, UT DEPRECATIO ORATIO QUIDEM EST, SED NEQUE VERA NEQUE FALSA. ET CAETERAE QUIDEM RELINQUANTUR; RHETORICAE ENIM VEL POETICAE CONVENIENTIOR CONSIDERATIO EST; ENUNTIATIVA VERO PRAESENTIS SPECULATIONIS EST. EST AUTEM UNA PRIMA ORATIO ENUNTIATIVA AFFIRMATIO, DEINDE NEGATIO.
3.5.1 Definita oratione generaliter et tractata, eam speciem sibi assumit de qua hic intendebat, scilicet enuntiationem, id est propositionem, et ubi dicit non omnem orationem esse enuntiativam, divisionem innuit, quod scilicet alia enuntiativa sit, alia non, et statim enuntiativam a caeteris separat, de quibus non intendit.
3.5.2 Et attende quod praetermissa illa divisione orationis, quod alia perfecta, alia imperfecta, quae prior est naturaliter, et rursus quod perfectae alia enuntiativa, alia imperativa etc., statim sicut breviloquus ad enuntiativam descendit, quasi divisionem faciens per affirmationem et negationem, inter quas medium esse non potest.
3.5.3 Sed primum differentiam perfectarum orationum et imperfectarum consideremus, demum species perfectarum, quarum una est enuntiatio.
3.5.4 Nos autem perfectionem orationis non iuxta perfectionem significationis pensamus, quod videlicet significativum huius perfectum est, illius imperfectum. Nam: Socratem legere quae imperfecta est idem penitus significat quod: Socrates legit et: Socrates currens eundem habet intellectum quem: Socrates currit et per se etiam dicta eandem animi conceptionem facit quam Socrates currit; non tamen perfecta dicitur, sicut illa, quippe suspensum reddit auditorem, ut aliquid amplius audire desideret.
3.5.5 Sed et similiter dicetur quod: Socrates currit suspendit auditorem, et: Socrates legit ut videlicet adhuc audire desideret, quid legat vel quo currat vel qualiter; similiter: Homo currit ut videlicet ambigamus, quis homo currat vel utrum omnis vel quidam.
3.5.6 Si quis autem dicat quod dum dicitur: Socrates currit non suspenditur animus auditoris de eo quod ad demonstrationem orationis pertinet, similiter dico, cum dicitur: Socrates currens non suspendi auditorem de eo quod ad intellectum orationis pertinet, quia totum ostendit quod debet.
3.5.7 Accipimus itaque perfectionem orationis secundum vim et institutionem ipsius, quia, cum omnes voces [etiam] impositae ad significandum sint institutae, et quaedam ex eis per se etiam prolatae significationem habent, sicut nomina et verba nec non etiam orationes imperfectae, licet ita sint inventae, ut per se quoque significent, non tamen propter hoc sed magis, ut appositae aliis constructionem implerent. Aliud est autem ita inventas esse voces, ut in se hoc habeant, aliud propter hoc inventas esse. Quantum ergo ad causam inventionis imperfecta est oratio: Socrates currens quia, licet et intellectum constituat per se etiam prolata, non propter hoc, ut per se hoc faceret, instituta fuit sed cum aliis vocibus iuncta.
3.5.8 Unde et ille qui audit eam proferri et scit eam non esse inventam propter hoc, ut simpliciter proferretur, aliam exspectat vocem, cum qua ex causa inventionis suae habeat poni, ut 'ambulat' vel 'est' et similia. Unde perfectam orationem dicimus, quae integram constitutionem habet secundum causam institutionis orationum, sicut ista: Socrates currit. Haec enim instituta fuit non solum ut intellectum generaret sed propter hoc etiam, ut per se dicta id faceret; aliae vero non, quaecumque imperfectae dicuntur.
3.5.9 Sunt autem sex species perfectarum orationum, quas Boethius distinguit: enuntiativa scilicet, imperativa, vocativa, deprecativa, desiderativa, interrogativa. Ipse tamen sub uno membro in unam speciem duas coniungit in Categoricis, optativam, id est desiderativam, et deprecativam, et ita quinque dicit, cum tamen singulae ab invicem differant.
3.5.10 Et notandum quod eodem verbo et deprecativam facimus et imperativam secundum diversos affectus animi. Cum enim dico: Socrates adesto! si imperando verbum proferre intendo, imperativam facio, quod si deprecando, deprecativam.
3.5.11 De vocativa autem oratione quaeritur, utrum sine verbo sit perfecta, veluti cum dicitur: O Petre Quod nos verum esse concedimus; pro nihilo enim 'audi' propter uocationem <apponerem>, quia ipsum adverbium vocandi eam designat; sed si imperare vocato vellem, ut audiret, possem supponere 'audi' sed ad uocationem apponere necessarium non est. Unde 'O Petre' una est oratio uocativa, quae omnibus caeteris speciebus adiungi potest, enuntiativae sic: O Petre, Socrates currit imperativae sic: O Petre, curre illuc et similiter aliis.
3.5.12 Si quis autem dicat perfectionem orationis sine verbo Priscianum nolle, intelligendum est: vel verbum vel positum aliquid in significatione eius. Nam et pronomina posita loco nominum perfectam orationem reddunt. 'O' vero in significatione vocationis, quae est significatio verbi, accipitur. Ipse etiam <Vergilius> sine verbo vocativam orationem profert dicens: O pater, o hominum rerumque aeterna potestas. Et 'o' adverbium vocandi, ipsum vocativum regit, sicut caetera adverbia casus suos, ut 'extra' 'supra' 'pridie' et similia.
3.5.13 Attende etiam huiusmodi species perfectarum orationum intellectibus non differre. Cum enim dico: Utinam rex veniret idem intelligitur ac si diceretur: Opto ut rex veniat et in utraque innuo voluntatem inesse mihi de adventu regis. Non tamen haec propositio est sicut illa, quia licet et eundem intellectum generet non habet enuntiationis modum, ut videlicet esse vel non esse proponat. Similiter cum dico imperando vel deprecando: Veni Socrates! imperium esse mihi vel deprecationem intellectu capitur. Unde secundum modum enuntiandi magis enuntiationes, id est propositiones, convenit dici quam secundum intellectum.
3.5.14 Nota autem maxime ad vim enuntiationis optativa verba accedere, ut si dicam: Mallem habere tunicam quam paenulam vel: Libentius uescerer carne quam piscibus vel: Utinam rex veniret et <respondeat> is qui audit verum esse quod dico vel falsum. Unde etiam de optativis orationibus sicut de propositionibus consequentias componere solemus hoc modo: Si fuisses hic, frater meus non fuisset mortuus vel: Si idem esset caecitas et caecum esse, utraque de eodem praedicarentur.
Unde et cum Aristoteles per destructionem partium assumit dicens: "Sed non praedicantur de eodem", ut scilicet concludat: "Quare non sunt idem", de optativis orationibus ad enuntiativas transit. Ex quo apparet optativas orationes pro enuntiativis positas fuisse in consequentiis, ac si ita dicatur: Si sunt idem, praedicantur de eodem; et cum dicitur: Mallem comedere quam ieiunare 'mallem' idem valet quod 'malo'.
3.5.15 Attende etiam quod optativa verba sine demonstratione optationis prolata perfectionem orationis habere non videntur. Non enim ita per se dicitur: Rex veniret sicut: Utinam rex veniret Vellem ut rex veniret vel: Libenter ego venirem. Nam quia 'utinam' et 'libenter' et vellem voluntatis quae mihi coniungitur, designativa sunt, perfectam orationem reddunt. Si quis autem optativum verbum per se etiam dictum dicat designare optationem sicut imperativum imperationem, negamus, sed potius ideo dici optativum, quia ad eam constructionem inventum est proprie, ubi uoluntas exprimenda est voluntativo adverbio ei adiuncto, ut: Utinam currerem. Si vero dicamus: Vellem currere pro 'Volo currere', perfecta est oratio. Si vero in vi illa ponam uellem <in> qua inventum est, optativum apponendum est utinam, ut perfecta sit oratio et dicamus: Utinam vellem currere. Adeo autem liquet sine utinam optativum verbum non facere perfectionem orationis, quia nec sine eo declinatur.
3.5.16 Videntur autem plures esse species perfectarum orationum praeter sex supra dictas, licet eas Boethius non ponat. Est enim oratio admirativa sicut: O mirum ineffabilem vel orativa ut: Eia pugnemus vel dehortativa sive prohibitiva ut: Ne pugnemus.
Sicut enim hortamur vel imperamus, ita dehortamur vel prohibemus, et pleraeque fortasse aliae esse possunt orationes perfectae praeter suprapositas, unde Apuleius in Peri hermeneias suis multas perfectarum orationum species computat. Conpropriativam etiam orationem omnem dicimus in qua aliquid ex alio compropriatur. Cum ergo Boethius plures species perfectarum orationum consideraret esse praeter eas quinque quas ponit, bene dixit in Categoricis syllogismis species orationis esse quinque in angustissima divisione, quia plures intellexit relinqui quam assumi. Quod autem ait in Commento, quod: Peripatetici quinque partibus omnes species orationis perfectae ac membra distribuunt negative est intelligendum, quod scilicet ipsi nullas distinxerunt, licet aliae sint.
3.5.17 Sic continua: "Omnis oratio est significativa non ut instrumentum", id est non naturaliter sed ad placitum. Sed NON OMNIS oratio est ENUNTIATIVA, SED illa tantum IN QUA VERUM VEL FALSUM EST, hoc est quae verum vel falsum enuntiando proponit. Nam quantum ad intellectum sive ad dictum saepe non differunt perfecta oratio et imperfecta, ut: Socratem currere et: Socrates currit sed magis in eo quod haec enuntiat, id est affirmat vel negat, illa non.
3.5.18 Et nota quod simul et definitionem enuntiationis ponit et divisionem per verum et falsum innuit.
3.5.19 NON AUTEM IN OMNIBUS, scilicet orationibus, est veritas vel falsitas, id est proprietas enuntiandi verum vel falsum, UT DEPRECATIO, id est deprecativa oratio, EST QUIDEM ORATIO, SED <NEQUE> VERA NEQUE FALSA est; ideoque RELINQUANTUR a nobis ET CAETERAE etiam species orationum quae neque verae sunt neque falsae. Praetereantur in praesenti tractatu, et quare praetereantur, supponit causam, quia potius oratores vel poetae his orationibus utuntur quam dialectici, quos instruit. Interrogativa tamen quaedam est propria disputationis, quam dialecticam in sequentibus appellat, de qua in Topicis se tractasse commemorat. Hic vero introductionem Analyticorum conscribens materiam syllogismorum praeparat in ipsis propositionibus, quoniam solae, ut dictum est, verum vel falsum continent. Dialectici vero circa inquisitionem veri vel falsi insistunt, qui argumentando uestigant et argumentationes ipsas ex propositionibus conficiunt.
3.5.20 Recte propositiones solas et non alias orationes ad tractandum assumit, unde enuntiativam quam sibi assumit statim subdividit dicens aliam esse affirmationem, aliam negationem. Nec simpliciter dicit enuntiationem aliam esse affirmationem, aliam negationem sed cum 'enuntiationem unam' apponit, dicens scilicet enuntiationem unam quandam esse affirmationem, quandam negationem, [qui dum apponit unam] aliam divisionem enuntiationis innuit, hanc scilicet quod enuntiatio alia <est> una, alia non, id est multiplex. Sed sicut breviloquus duas simul divisiones enuntiationis ponit per unum videlicet et multiplex et per affirmationem et negationem. Cum quibus etiam tertiam annectit, quae est subdivisio unius, cum videlicet subdit unarum alias, id est quasdam, esse coniunctione unas. Qui etiam inferius <subdivisionem> multiplicis annectit dicens "vel inconiunctae."
3.5.21 Continuatio. ENUNTIATIVA EST PRAESENTIS SPECULATIONIS, hoc est speculari naturas eius praesentialiter debemus sed ENUNTIATIVA ORATIO, UNA scilicet, quaedam EST PRIMA, id est AFFIRMATIO, quaedam DEINDE, id est secunda, quae est NEGATIO.
3.5.22 Affirmationem autem priorem negatione multis de causis Alexander esse confirmat. Affirmatio namque negatione destruitur sed omne quod destruitur, prius est eo quod destruit. Prior igitur est affirmatio negatione.
3.5.23 Item omnis affirmatio est compositio praedicati cum subiecto, negatio vero est eorum divisio; prior autem est compositio divisione, unde affirmatio negatione.
3.5.24 Iterum omnis affirmatio simplicior est negatione sua, utpote pars eius constitutiva. Quippe negatio ex affirmatione et negativo adverbio componitur, veluti ista: Non omnis homo est animal. Prius autem est quod simplicius est ipso composito et sic affirmatio prior est negatione.
3.5.25 Item omnis affirmatio quodammodo est habitus, negatio vero privatio sed prior est habitus privatione, ergo affirmatio prior est negatione.
3.5.26 Multis itaque modis ostendit Alexander affirmationem esse priorem negatione. Ex qua quidem proprietate in falsam opinionem inciderat, ut scilicet negaret affirmationem et negationem <ullo> modo species, id est inferiora, enuntiationis posse dici sed potius 'enuntiationis' vocabulum volebat de affirmatione et negatione aequivoce praedicari. Dicebat enim Aristoteles in Tractatu Simul species generis divisivas esse simul in genere. At vero, inquiebat, affirmatio et negatio non sunt simul in enuntiatione, cum nec omnino simul esse queant, cum affirmatio <negatione> prior sit praedictis modis, et insuper illo modo quo ibidem Aristoteles dicit genera esse priora speciebus sive differentiis, secundum scilicet non-conversionem consequentiae. Quippe negatio sine affirmatione non potest esse, quae est eius pars constitutiva sed affirmatio sine negatione.
3.5.28 At vero Porphyrius non consentit, quod scilicet propter huiusmodi proprietatem enuntiatio aequivoce praedicetur de affirmatione et negatione. Dicit enim non esse verum nulla eidem superiori univoce supponi quorum alterum quoquomodo prius est altero.
3.5.29 Quippe 'homo' et 'animal' et 'Socrates' et 'Plato' haec nomina substantiae, nomini vocum, univoce supponuntur, et tamen 'Socrates' et 'Plato' magis substantiae dicuntur ex eo quod familiarius et determinatius et melius ipsas indicant. Unde primae dicuntur substantiae secundum dignitatem significandi, quia videlicet certius rem suam appellant quam communia vocabula, quae secundae dicuntur substantiae ex modo ipso nominandi. Secunda itaque substantia et prima, haec scilicet nomina, secundum proprietatem significatorum hoc habent ad invicem, quod prima substantia dignior est secundum significationem quam secunda, nec tamen ideo substantia, nomen vocis, minus univoce praedicatur de prima et de secunda substantia.
3.5.30 Similiter nec enuntiatio de affirmatione et negatione minus univoce praedicatur, licet 'affirmatio' et 'negatio' haec nomina quantum ad significationem quodammodo sese praecedant, quia videlicet <nominatum> ab affirmatione prius est nominato a negatione, sicut et nominatum a Deo prius est dignitate quam nominatum ab homine, nec tamen ideo Deus et homo minus in divisione rationalis simul ponuntur.
3.5.31 At vero si ita unum prius esset altero, quo Aristoteles in eodem Tractatu Simul statim dicit genera esse priora speciebus, secundum scilicet non-conversionem consequentiae circa tertium, nequaquam in eadem divisione tamquam species contra se <ponerentur>.
3.5.32 Cum autem pluribus modis affirmatio prior negatione secundum Alexandrum dicatur, hic autem priorem eam dicere existimo tam secundum constitutionem quam secundum cognitionem sensus, quia videlicet, ut ait Boethius in Libro Divisionum, prius oportet cognosci <sensum> affirmationis ac statim certi erimus de sensu negationis.
3.5.33 Attende vero hanc divisionem propositionis per unam et multiplicem esse vocis in modos, ac si ita dicamus propositionem alio modo acceptam esse unam, alio modo intellectam esse multiplicem. Et maxime secundum intentionem et acceptionem eius qui propositionem profert, una vel multiplex est iudicanda, sicut et quaestionis proprietas secundum intentionem facientis distinguitur, alioquin indiscrete una vel multiplex propositio diceretur. Fortasse enim quaecumque una est multiplex est et e converso, veluti ista: Homo est animal secundum significationem pictorum et verorum hominum, vel etiam, si ad voces respiciamus, ut dicamus 'hominem' hanc vocem esse animal, videtur tertiam multiplicitatem habere. Sed si est translatio, quae est nullius proprietatis, fortasse non facit multiplicem, quia ex propria inventione id non habet, quia nec orationem nec aliquam dictionem ex translatione significativam iudicamus sed ex propria inventione, id est institutione.
3.5.34 Sic lege: ORATIO ENUNTIATIVA UNA quaedam EST PRIMA, scilicet AFFIRMATIO, quaedam est DEINDE, id est secunda, scilicet NEGATIO.
ALIAE VERO CONIUNCTIONE UNAE.
3.5.35 Sed unarum ALIAE sunt CONIUNCTIONE UNAE; aliae, subaudis, naturaliter unae, id est sine coniunctione.
3.5.36 Coniunctionem autem hoc loco vocare possumus continuam prolationem plurium dictionum in praedicato vel in subiecto constitutarum, veluti cum dicimus: Socrates est animal rationale mortale plures sunt in praedicato dictiones, quae dum continve proferuntur unam substantialem definitionem reddentes unam faciunt propositionem. Si vero cum interuallis proferantur, multiplicem propositionem reddunt, ac si dicatur: Socrates est animal... est rationale... est mortale.
3.5.37 Quaedam itaque propositio una est adivuante continua prolatione plurium dictionum in quodam termino eius positarum, quaedam non, sicut illae quae unae sunt et non habent plures dictiones in terminis sive in praedicato sive in subiecto, ut: Socrates loquitur quae nullas orationes in terminis habet.
3.5.38 Possumus etiam coniunctionem accipere adverbium sive coniunctionem tam copulativam quam disiunctivam, quae diversas ad invicem orationes coniungunt in unam enuntiationem hoc modo: Quando homo est, animal est vel ut: Si est homo, est animal Quia est homo, est animal Aut homo est aut non homo est et tunc dicemus quasdam propositiones esse unas per coniunctionem diversas ad invicem propositiones coniungentem, quasdam minime, sicut illae quae sola verbali coniunctione contentae sunt ut: Homo est animal rationale mortale.
3.5.39 Sicut autem unarum propositionum aliae sunt unae coniunctione, aliae non, ita multiplicium aliae sunt multiplices per inconiunctionem, aliae naturaliter. Nam: Homo est animal rationale multiplex erit, si animal et rationale incontinve, id est cum interuallo, proferantur, haec vero: Socrates est albus crispus semper, quocumque modo proferantur praedicata, multiplex est naturaliter. Et ita aliae per incontinuam prolationem multiplices efficiuntur, aliae naturaliter semper sunt multiplices.
3.5.40 Boethius vero multiplicem propositionem largius sumens aliter quaslibet propositiones diversorum sensuum nulla coniunctione copulatas multiplicem propositionem appellat veluti istas: Iuno regina est Minerva est dea sapientiae nec non etiam propositionem multiplicem dicit eam, quae multas propositiones vel multos terminos 'et' coniunctione ad invicem ita copulat ut singula constituat et ponat, propositiones quidem hoc modo: Et Apollo uates est et Iupiter tonat terminos vero sic: Et Iupiter et Apollo dii sunt.
Itaque secundum hanc sententiam concedit multiplices propositiones quasdam esse multiplices sine coniunctione prolatas, quasdam coniunctione prolatas. Et hic "coniunctionem" non "continuam prolationem" accipimus sicut prius sed "coniunctionem partem orationis quae copulat".
3.5.41 Sed hoc magis Boethium, qui etiam in sequentibus super illum locum: "At vero unum de pluribus" etc. dicit nihil differre ad multitudinem propositionum dictiones proferre quiescendo, id est cum interuallis, et interponendo coniunctiones, ut si dicatur: Homo est animal rationale mortale et dicatur: Homo est animal, homo est rationale, homo est mortale dixisse arbitror secundum opinionem aliorum quam secundum propriam sententiam, sicut et illud ad opinionem pertinet quod in sequentibus dicit: Omnis homo est albus et: Nullus homo est albus de Rutenis et Aethiopibus acceptas veras esse, cum tamen ad hos sensus rationabiliter reduci non possint nec verae vel falsae iudicandae propter ea quae non ponunt, sicut ista opinio est.
3.5.42 Cum enim concedat unam esse propositionem: Si dies est, lux est in qua diversae propositiones ad unum sensum reducuntur per coniunctionem praepositam, non video, quare una propositio dici non possit: Et Apollo uates est et Iupiter tonat sicut: Quando Apollo uates est, Iupiter tonat. Unde et utraque unam potest habere dividentem, ut sicut dicimus: Non si dies est, lux est ita etiam dicamus: Non et Apollo uates est et Iupiter tonat.
3.5.43 Sed nec illud quod multiplicem propositionem vocat diversas propositionum materias, sicut istas: Iuno regina est, Minerua est dea sapientiae Aristotelem consentire credimus, qui nec propositionem dicit, quae unam propositionis materiam non habet, de qua postmodum ostendetur, cum ad definitiones unius et multiplicis veniemus.
3.5.44 Possumus etiam dicere quod 'et' sicut caeterae coniunctiones saepe expletive ponitur, ut tantum ad unitatem vocis, non ad sensum operetur, et tunc quidem, quando expletive ponitur, multiplex est propositio. Unde iuxta Porphyrium in sequentibus Aristoteles multiplicem facit, cum ait, ut homo est fortasse et animal et mansuetum et bipes. Expletive autem in Ezechiele ponitur, cum dicitur: In vicesimo et quinto anno transmigrationis non enim ille annus et vicesimus transmigrationis erat et quintus sed uicesimus quintus, ut etiam sic 'uicesimus quintus' loco unius nominis acceptum est.
Similiter cum propositiones praecedentes in syllogismo 'et' coniunctionem suscipiunt, expletiva est, alioquin enthymema esset syllogismi, si videlicet propositiones praemissae per 'et' iungerentur in sensu. In consequentiis vero saepe expletive ponitur 'et' etiam hoc modo: Sed quia est homo, est animal, et quia est homo, est substantia. Hic enim et nihil coniungit.
NECESSE EST AUTEM OMNEM ORATIONEM ENUNTIATIVAM VEL EX VERBO ESSE VEL EX CASU VERBI.
3.5.45 Quia de una enuntiativa incipit, constitutionem eius disserit dicens enuntiativam orationem unam constare ex verbo vel ex casu verbi. Hoc autem ideo apponit quia dixerat quasdam esse unas coniunctione, quasdam sine coniunctione, per quod videretur a quibusdam omnimodam coniunctionem removisse et verbalem copulam, et ita sine verbo quaedam essent. Sed huic obiectioni obuiat dicens: NECESSE EST etc., id est non potest esse enuntiativa sine verbo vel casu verbi. Et hoc quidem omni enuntiationi convenit sed hic tantum unis attribuitur, ut ad sequentem litteram convenientius accedatur. Quod autem ait EX VERBO VEL EX CASU VERBI, hoc est ex altero, non est repugnans ad hoc, ut utrumque aliquando habeatur, ut: Haec quae parit, concubuit.
3.5.46 Continuatio. Enuntiativa una vel est affirmatio vel negatio sed NECESSE EST OMNEM ENUNTIATIVAM unam, quod subauditur, CONSTARE EX finito VERBO VEL EX CASU VERBI, id est ex altero etiam, si utrumque habeat.
ET ENIM RATIONI HOMINIS SI NON 'EST' AUT 'ERIT' AUT 'FUIT' AUT ALIQUID HUIUSMODI ADDATUR, NONDUM EST ORATIO ENUNTIATIVA.
3.5.47 Vere omnis enuntiativa una constat ex verbo vel ex casu verbi, quia quaecumque non constat ex verbo vel ex casu verbi non est enuntiativa una. A pari per contrapositionem. Quod ostendit in ea voce quae simplex dictio non est sed oratio, de qua magis videretur, dicens: ETENIM RATIONI, id est definitioni, HOMINIS, quae est animal gressibile bipes, SI NON ADDATUR ALIQUID etc.
QUARE AUTEM UNUM QUIDDAM ET NON MULTA 'ANIMAL GRESSIBILE BIPES' EST -- NEQUE ENIM IN EO QUOD PROPINQUE DICUNTUR UNUM ERIT -- EST AUTEM ALTERIUS HOC TRACTARE NEGOTII.
3.5.48 Dixerat quod definitio hominis non est una enuntiativa, si non addatur aliquid verbale, unde relinquitur intelligere, quod ipsa definitio per se una est oratio; additio enim verbi non confert ei esse unam. Unde quaereret aliquis, quare sit una. Et ideo hanc quaestionem movet ipse, nec tamen dissolvit, quia alibi tractandam convenientius reservabat.
3.5.49 Continuatio. Dixi, quod definitio hominis non est una enuntiativa, nisi addatur verbum. In quo datur intelligi, quod ipsa definitio per se est una oratio sed quare sit una, HOC TRACTARE EST ALTERIUS NEGOTII, ubi videlicet de unitate definitionum vel descriptionum agendum est.
3.5.50 Cur autem quaestio de hoc sit facienda, causam inserit dicens, quia videlicet illud non sufficit ad unitatem illius, quod quidam putant, quod scilicet partes eius continve, id est sine interuallo, proferuntur; iuvat tamen sed non sufficit, alioquin quaelibet multitudo vocum unam propositionem faceret, quia continve proferri posset. At vero cum prolatio continua dictionum positarum in terminis propositionis non sufficiat ad unitatem, incontinua tamen prolatio earum exigit multiplicitatem.
3.5.51 EST AUTEM UNA ORATIO ENUNTIATIVA QUAE UNUM DE UNO SIGNIFICAT VEL CONIUNCTIONE EST UNA, PLURES AUTEM QUAE PLURA ET NON UNUM VEL INCONIUNCTAE.
Superius enuntiationis divisionem unam innuit, quam praemisit, per unam scilicet et multiplicem, et alteram simul posuit, per affirmationem scilicet et negationem. Unde prius unam et multiplicem describit dicens eam enuntiationem esse unam, QUAE DE UNO UNUM SIGNIFICAT, hoc est per unam materiam vocis unum enuntiationis dictum proponit vel unum enuntiationis intellectum constituit.
3.5.52 PLURES AUTEM, id est multiplex, est propositio, QUAE similiter de uno, id est per unam materiam enuntiationis, PLURA significat, sive quantum ad dicta propositionum sive quantum ad intellectum. Non enim PROPOSITIONIS nomine includit nisi quae unam enuntiationis materiam habent. Unde: Tunica est alba propositionem dicit et multiplicem, et: Homo est albus et equus est albus propositiones appellat, non propositionem, quibus tamen aequipollet in sensu. Multiplicem illam ostendit similiter nec: Tullius currit et Cicero currit has duas propositiones, propositionem unam appellat, quia diversas enuntiationis materias habent.
3.5.53 Boethius vero ad sensum tantum respiciens unam propositionem sive multiplicem appellat etiam diversarum materiarum enuntiationes, dum eundem vel diversum sensum habeant.
3.5.54 Videntur et sic definitiones exponi posse: UNA EST ea propositio, QUAE SIGNIFICAT, id est enuntiat, UNUM in significatione terminum DE UNO in significatione termino, velut ista: Socrates est homo (vel: homo albus, vel: chimaera, vel: lapis rationalis). Etsi enim lapis rationalis nil sit, unitas tamen orationis in intellectu consistit, qui in una coniunctione permanet.
3.5.55 PLURES AUTEM, id est multiplex, est propositio, QUAE significat, id est enuntiat, PLURA, id est terminum in significatione multiplicem, de quocumque enuntiet, sive scilicet de uno termino sive de multiplici.
3.5.56 Sed si hoc definitio est, non comprehendit illam multiplicem, quae unum terminum de multiplici enuntiat, sicut illa quam ponit: Tunica est alba nisi forte 'enuntiare' ad utrumque terminum referamus, ac si dicamus: Quae vel subicit vel praedicat multiplicem terminum. Nec fortasse impedit, si non sit definitio propositionis multiplicis sed exemplum, ex quo tamen exemplo potest omnium doctrina fieri, quia ubi dicit de illa quae plura praedicat, innuit et de illa quae plura subicit.
3.5.57 Nunc autem sufficienter de una et multiplici propositione disseramus.
3.5.58 Multiplicitas autem propositionis aliquando ex parte multiplici contingit, aliquando ex ancipiti constructione.
3.5.59 Si enim dicam: Verum est Socratem genuisse Sophroniscum duos habet sensus, singulis tamen vocibus in una tantum significatione retentis, quod videlicet Socrates Sophroniscum genuerit vel Sophroniscus Socratem, et huiusmodi propositiones maxime ambiguas uocant, quae vocibus in eadem significatione retentis ancipitem habent constructionem.
3.5.60 Cum vero multiplicitas propositionis ex parte aliqua eius multiplici pendet, aliquando ipsa pars dictio est, aliquando oratio vel plures dictiones.
3.5.61 Si enim dicam: Canis currit vel: Hoc animal est canis vel: Video canem vel: Hic homo est pomum multiplex pars multiplicem enuntiationem facit ('est' enim et pro 'esse' et pro 'comedere' ponitur).
3.5.62 Cum autem multiplex oratio pars est propositionis et multiplicem eam reddit, aliquando ipsa oratio, quae pars est propositionis, multiplicem propositionem facit per incontinuam sui prolationem, aliquando naturaliter.
3.5.63 Si enim dicam: Socrates est animal rationale (vel: homo albus) et 'animal rationale' incontinve proferam, id est <cum interuallo>, multiplex est propositio, ac si diceretur: Socrates est animal... Socrates est rationalis. Continue vero prolatum animal rationale unam facit propositionem, similiter homo albus.
3.5.64 At vero si dicam: Socrates est corpus animal (vel: albus crispus, vel: homo albus crispus) quocumque modo proferam, sive continve sive non, multiplex est propositio. Duo namque substantiva, sicut 'corpus' et 'animal', vel duo adiectiva, sicut 'albus' <et> 'crispus', convenienter ad unum sensum orationis non sociantur nec, si verius inspiciamus, una est oratio 'corpus animal', quae convenientem coniunctionem non habent sed duae dictiones sunt, et similiter 'albus crispus'.
3.5.65 Illud autem quaerendum restat quare 'homo albus crispus' unam propositionem facere Aristoteles neget in sequentibus et concedat 'animal bipes mansuetum', id est rationale, unam propositionem reddere. Sicut enim haec oratio 'animal bipes mansuetum' una in sensu videtur, sic etiam illa 'homo albus crispus'.
3.5.66 Ad quod respondemus quod 'animal bipes mansuetum' et multiplex et una esse potest.
3.5.67 Si enim 'animal bipes' in vi unius nominis specialis <ponamus> et 'rationale' ei copulemus, unam coniunctionem rationalitatis ad substantiam speciei facimus, et tunc recte in vi definitionis orationem accipimus, quia, sicut in Divisionibus Boethius docet, cum speciei definitionem ex pluribus differentiis colligimus, praemissae differentiae cum genere in vi unius specialis nominis accipiuntur, veluti si pro 'animali rationali' ponamus a definientes hominem et cum diceremus animal 'rationale mortale' dicamus 'a mortale'. Animal itaque rationale in vi unius speciei animalis et generis hominis ponitur et simplicem intellectum facit unius dictionis, qui scilicet intellectus coniungens non est sed coniunctorum. Cum itaque 'mortale' apponimus ut dictionem per se unam, tantum coniunctionem facimus formae ad substantiam speciei.
3.5.68 Si vero 'animal rationale' non in vi nominis sed orationis accipimus, multas coniunctiones multarum formarum faciemus, prius quidem 'rationale' ad 'animal' coniungentes, postea 'mortale' ad ipsum 'animal' simpliciter referentes, ac si ita <dicamus> 'animal rationale' 'animal mortale'. Adiectivum namque eadem parte orationis cum substantivo positum ad ipsum semper referri convenit, et, cum dicitur: Socrates est animal rationale mortale et singulae differentiae ad animal referuntur, tale est: Socrates est animal rationale, Socrates est animal mortale -- et est necessario multiplex propositio.
3.5.69 Similiter cum dicitur: Socrates est homo albus crispus 'crispus' et 'albus' ad 'hominem' relata multiplicem propositionem reddunt. Quod si quis dicat 'hominem album' in vi unius dictionis accipi quae substantiae et accidentis significationem teneat, sicut facit 'equiferus' vel 'homuncio', id est equus ferus vel homo paruus, et tunc 'crispus' appositum unam tantum coniunctionem facere, ut unam reddat propositionem, videtur 'homo albus ambulans' similiter unam propositionem reddere sicut 'animal bipes mansuetum', cum tamen hoc Aristoteles recipiat et illud neget.
3.5.70 Ad quod fortasse dicetur, quod Aristoteles non dixit "ambulans" sed "ambulare", in quo non participium sed verbum intellexit, quod est 'ambulat'. Quod necessario multiplex facit praedicatum, cum dicitur: Socrates est homo albus, ambulat ac si diceretur 'Socrates est homo albus' et rursus 'Socrates ambulat'.
3.5.71 Possumus etiam dicere quod nec 'homo albus ambulans' ullo modo propositionem unam faciat, etiamsi 'homo albus' in vi unius dictionis sumatur, cui quasi substantivo accidentale apponatur. Quippe ut substantiale recte non sumitur nisi quod in substantia rem subiectam continet, quod 'homo albus' non habet, cum -- causa impositionis eius perempta -- subiecta res in substantia non corrumpatur.
3.5.72 At vero generalia vel specialia nomina, quae sumpta non sunt et recte dicuntur substantiae, accidentalibus vocibus subiecta unam reddunt propositionem, ut 'homo albus' vel 'animal rationale'; sed non 'equiferus albus', quia 'equiferus' substantiale non est, ad quod accidentale vocabulum reduci conveniat. Unde, si dicatur: Iste [equus] est equiferus albus et 'albus' et 'equiferus' singula per se ad subiecti praedicationem referuntur, ac si dicatur: Iste est equiferus, iste est albus.
3.5.73 Similiter si dicamus: Haec est virgo sapiens 'virgo' et 'sapiens' singulatim praedicantur, ac si dicatur: Haec est virgo, haec est sapiens; et multiplex est propositio. Quippe 'virgo' vel quodlibet sumptum, cum in praedicato ponitur, solam formam copulat nec ad fundamenti significationem ponitur sed accidentis. Unde aliud accidens quod subditur, ad idem subiectum referri convenit, sicut ostendimus, praesertim cum, in quacumque vi suae significationis sumptum vocabulum ponatur, pro substantiali non possit constitui.
3.5.74 Unde et ipse Aristoteles in sequentibus unum praedicatum negat esse 'citharoedus bonus', cum 'bonus' simpliciter accipitur, ut videlicet tale sit: Citharoedus affectus quacumque bonitate.
3.5.75 At vero 'res alba' haec oratio vel 'istud album' unam facit propositionem, quippe 'res' vel 'istud' nullas determinant formas sed ipsam simpliciter essentiam designant, cui in intellectu additur forma.
3.5.76 Sed cum simpliciter dicitur 'virgo sapiens', quia 'virgo' in vi proprietatis tantum accipitur nec 'sapientia' ei vel in essentia vel in adiacentia copulatur, oportet, ut ad ipsum propositionis subiectum reducatur, ac si dicatur: Haec est virgo, haec est sapiens.
3.5.77 Sed non ita fortasse si in subiecto 'virgo sapiens' ponatur, multiplex erit subiectum, quia sumpta maxime in vi formati non formae subiciuntur, ut supra meminimus, et tunc ipsi fundamento virginitatis poterit sapientia ut adiacens copulari, nisi forte in hoc impediatur haec unitas, quod non sit coniunctio rei in substantia acceptae, ut et supra determinavimus.
3.5.78 Nota tamen quod 'virgo' et 'sapiens' licet ad unum sensum non iungantur, iuncturam tamen constructionis bonam habent substantivum et adiectivum, ex qua continve dicta constructionem propositionis reddere possunt. Sed non ita duo substantiva, ut si dicam: Iste est miles consul.
3.5.79 Est autem aliud substantivum apud grammaticos quam substantiale apud nos et aliud adiectivum quam accidentale. Illi enim substantiva uocant omnia fixa, etiam illa quae sumpta sunt ab accidentibus, ut 'femina' 'uir' 'miles' nos vero substantialia nulla sumpta ab accidentibus dicimus; et illi adiectiva dicunt tantum ea quae aliis, id est substantivis, per se adiunguntur, ut 'homo albus' 'animal rationale', nos vero 'rationale' magis substantiale dicimus quam accidentale. Accidentalia vero omnia sumpta ab accidentibus dicimus, etiam ea quae substantiva sunt, ut 'uir' 'mulier'.
3.5.80 Bene ergo dicitur secundum constructionem: Haec est virgo sapiens et non: Haec <est> femina virgo quia ibi substantivo adiectivum bene in oratione adiungitur, duo vero substantiva vel duo adiectiva sibi recte non adiunguntur nec ullam reddunt orationem sed duae tantum dictiones permanent. At vero 'virgo sapiens' una est oratio constructione, licet praedicata multiplicem propositionem reddant.
3.5.81 At vero dicitur, quod si plura adiectiva sibi apposita orationem non reddant, quomodo descriptionem ex solis differentiis vel accidentalibus adiectivis orationem dicamus? Sed profecto numquam huiusmodi descriptiones proprie orationes dicuntur, nisi quis forte orationem large sumat pro qualibet dictionum multitudine. Patet autem ex suprapositis 'homo albus crispus musicus filius Sophronisci', etiam si sit descriptio Socratis, multiplicem semper propositionem reddere.
3.5.82 Quaeritur autem cum dicitur: Socrates est albus et musicus vel: Socrates est sanus vel aeger si sint huiusmodi propositiones unae.
3.5.83 Quod verum esse videtur, cum ad unum sensum <accomodatae> singulae unam dividentem habeant secundum unum dictum quod habent, quod videlicet dictum unum tantum dicimus. Sicut enim: Socrates est homo et asinus vel: Socrates est equus vel asinus unum falsum singula vocamus, ita singula illa unum verum.
3.5.84 Nam 'et' coniunctio et 'vel' ad unum sensum ea quibus apponuntur reducunt, unam scilicet coniunctionem facientes vel disiunctionem. Cum enim dicitur: Socrates est <albus> et musicus possumus per 'et' sive propositiones coniungere et unam hypotheticam facere hoc modo Et Socrates est albus et Socrates est musicus vel possumus etiam ipsa praedicata coniungere et categoricam facere unam sic: Socrates est albus et musicus et tunc 'albus et musicus' oratio erit continens omnia quae utraque habent. Sicut enim docet tam Priscianus quam Boethius, coniunctiones modo ad orationes referuntur modo ad dictiones et diversos faciunt sensus. Si enim dicam: Quoddam animal est rationale et irrationale et ad propositiones referam coniunctionem, ut eas coniungam in veritate, verum est ac si dicatur: Et quoddam animal est rationale et quoddam animal est irrationale. Si vero ad praedicata tantum, falsum est, quia talis est sensus: Quoddam animal est utrumque.
3.5.85 Similiter cum dicimus: Omne animal est rationale vel irrationale illud 'vel', si ad propositiones reducatur inter eas totas disiungens hoc modo: Aut omne animal est rationale aut omne animal est irrationale falsam disiunctam facit. Si vero ad praedicata, veram categoricam facit, cum videlicet unumquodque animal sit alterum illorum.
3.5.86 E contrario: Cum dicitur: Omne rationale et mortale est homo si illud 'et' propositiones coniungat, falsum est, ac si diceretur: Et omne rationale est homo et omne mortale est homo. Si vero dictiones in subiecto constringat ac si dicatur: Omne quod est utrumque, est homo, verum est.
3.5.87 Similiter cum dicitur: Socrates est albus et musicus sive: Socrates est sanus vel aeger coniunctiones tam ad propositiones quam ad terminos reduci possunt et vel unam hypotheticam vel unam facere categoricam, et unitas orationis in una coniunctione vel disiunctione consistet.
3.5.88 Nam 'albus et musicus' haec oratio praedicata, sive 'sanus vel aeger' haec oratio, unum habent intellectum secundum unam coniunctionem. Unde etiam, sicut 'animal rationale' haec oratio quasi universale vocabulum plura personaliter singillatim continet, ita etiam facit 'albus et musicus' sive 'sanus vel aeger', unde etiam de pluribus habent praedicari. Signa etiam quantitatis sicut universales voces recipiunt. Sicut enim dicimus: Omne rationale et mortale est homo ita: Omne sanum vel <aegrum> est animal quia et omne quod est utrumque est homo, et omne quod est vel hoc vel illud, id est alterum, est animal. Et hic quidem illud 'omne' ad totas orationes subiectas reducitur, non ad partes singulas earum, ut sit oratio subiecta 'rationale et mortale' sive 'sanum vel <aegrum>'.
3.5.89 Similiter cum dicitur: Anima et corpus sunt homo compositus 'anima et corpus' unam orationem faciunt sicut 'rationale et mortale', et haec oratio quasi in unam personam animam et corpus coniungit sicut illa 'rationale et mortale'; diverso tamen modo. Ibi enim 'anima et corpus' in una persona constituuntur quasi simul, non singillatim convenientes, quia ut constitutivae partes coniunguntur. Hic vero 'rationale et mortale' ut singillatim convenientia permiscentur. Ibi enim tale est ac si dicatur: Id quod est corpus et anima simul, hic vero tale est: Id quod est utrumque singillatim.
3.5.90 Et ubi una fit propositio vi unius coniunctionis interpositae, poterit fortasse multis coniunctionibus interpositis una esse propositio, veluti si dicamus: Socrates est <albus> et crispus et musicus vel: Socrates est albus vel niger vel medio colore coloratus. Cum enim dicitur '<albus et crispus et musicus>', una ostendi potest coniunctio inter primam dictionem et orationem sequentem vel ultimam dictionem et orationem praecedentem, ac si ita dicamus: Est albus et utrumque quod sequitur -- vel: Est utrumque quod praecedit et musicus.
Similiter ubi disiunctiones ponuntur, cum videlicet dicitur: Socrates est albus vel niger vel medio colore coloratus possumus disiungere inter albus et sequentem orationem hoc modo: Est albus vel alterum sequentium, sive etiam possumus disiungere inter praecedentem orationem et ultimum membrum, ac si diceremus: Socrates est alterum praecedentium vel medio colore coloratus.
3.5.91 Similiter et, si hypotheticas intelligamus, possumus vi unius disiunctionis vel coniunctionis ad diversa deflectere, veluti cum dicitur: Aut Socrates est albus aut Socrates est niger aut Socrates est medio colore possumus disiungere inter categoricam primam et sequentem disiunctam, ac si ita disiungamus: Aut vera est 'Socrates est albus' aut vera est disiuncta sequens quae ait 'Socrates est niger vel medio colore coloratus'. Potest enim unum aut ad disiungendum sufficere, quia ex ipso alterum innuitur. Possumus etiam disiungere inter disiunctam praecedentem et categoricam sequentem, ac si dicamus: Aut vera est haec disiuncta 'Socrates est albus aut Socrates est niger', aut vera est haec categorica 'Socrates est medio colore coloratus'.
Sic quoque, quando non disiuncta hypothetica ponitur sed coniuncta, hoc modo: Et Socrates est albus et Socrates est crispus et Socrates est musicus unam coniunctionem accipere possumus inter hypotheticam praecedentem et categoricam sequentem, ac si dicatur: Et vera est haec hypothetica 'Et Socrates est albus et Socrates est crispus', et illa categorica 'Socrates est musicus', modo inter praecedentem categoricam et hypotheticam sequentem, ac si dicatur: Vera est haec categorica 'Socrates est albus' et haec hypothetica '<Et> Socrates est <crispus> et Socrates est <musicus>'. Multis itaque coniunctionibus interpositis una potest esse propositio tam categorica quam hypothetica.
3.5.92 Si quis autem opponat quod diximus neque plura substantiva sibi coniuncta neque plura adiectiva unam propositionem reddere, sciat nos eam coniunctionem accepisse quam ipse Aristoteles in sequentibus accipit, quando scilicet ipsae dictiones per se sine coniunctione apponuntur hoc modo: 'homo' 'equus' 'albus' 'crispus', cum videlicet dictiones tantum permanent nec orationem componunt. At vero, cum dicitur 'homo et equus' sive 'albus et crispus', coniunctio interposita in oratione dictiones constringit.
3.5.93 VEL CONIUNCTIONE UNA. Hic subdivisionem unius repetit, ac si diceret: sive sit una coniunctione, sicut superius dupliciter exposuimus, sive non. Similiter etiam subdivisionem multiplicis supponit dicens: VEL INCONIUNCTAE, ac si dicat: Sive sit multiplex inconiuncte, id est <per> incontinuam prolationem, sive non, ut supra quoque exposuimus. Nos autem Aristotelem maxime arbitramur coniunctionem accipere secundum tantum continuam prolationem, de qua in proximo mentionem fecerat dicens: "Neque enim in eo quod propinque dicuntur" etc.
3.5.94 Notandum vero quod non sonat idem unum quod simplex nec multiplex quod compositum; una namque vel multiplex secundum sensum propositio dicitur, simplex autem vel composita secundum constitutionem. Si enim nullam orationem terminum habet, simplex dicitur sive in una significatione sive in multiplici sumatur, quod si orationem habet, composita dicitur, sive in una significatione sive in multiplici sumatur. Socrates enim est homo albus una est et composita; Socrates est homo, albus, crispus multiplex est et composita.
NOMEN ERGO ET VERBUM DICTIO SIT SOLA, QUONIAM NON EST DICERE SIC ALIQUID SIGNIFICANTEM VOCE ENUNTIARE, VEL ALIQUO INTERROGANTE VEL NON, SED IPSO PROFERENTE.
3.5.95 Dixi orationem enuntiativam constare ex verbo vel ex casu verbi, sed quia quorundam sententia erat solum nomen vel verbum ad interrogationem responsum esse enuntiativam orationem et ita non omnis constaret ex verbo vel ex casu verbi, removet errorem illorum sic inferens: Quandoquidem omnis enuntiativa constat ex verbo vel ex casu verbi, ergo nomen et verbum per se non sunt enuntiativa oratio. Ab oppositis, et hoc ponit aequipollenter: NOMEN ERGO ET VERBUM DICTIO SIT SOLA, id est sine enuntiatione, et quare hoc, reddit causam, quia scilicet aliquem hominem SIGNIFICANTEM ALIQUID non signo reali sed VOCE SIC, id est tali voce, nomine scilicet vel verbo, NON EST DICERE ENUNTIARE, id est non convenit nos dicere eum facere enuntiationem.
3.5.96 Vel aliter construitur, ita scilicet: aliquem SIGNIFICANTEM ALIQUID SIC, id est tali voce, non convenit dicere ENUNTIARE VOCE, id est facere enuntiationem perfectam voce.
3.5.97 Quod quidem ideo determinat, quia verbum vel nomen ad interrogationem responsum per subintellectum praecedentium dictionum sensum enuntiationis implet. Unde Priscianus 'honestas' hoc nomen responsum ad interrogationem orationem appellat, quia sensum enuntiationis implet non ex propria vi sed per subintellectum praecedentium. 'Lego' etiam vel 'legis' sive 'legitur' sensum enuntiationis implere volunt.
3.5.98 VEL ALIQUO, id est sive aliquis interrogationem praemittat sive non. SED si ipse proferat, sine interrogatione scilicet, non perficit enuntiationem in uno nomine per se vel in uno verbo.
3.5.99 Nomen respondetur sic: Quis legit? --Trypho. verbum ita: Quid agit Trypho? --Legit.
HARUM AUTEM HAEC QUIDEM SIMPLEX ENUNTIATIO EST, UT ALIQUID DE ALIQUO VEL ALIQUID AB ALIQUO, HAEC AUTEM EX HIS CONIUNCTA, VELUT ORATIO QUAEDAM IAM COMPOSITA EST.
3.5.100 Enuntiationes, quas superius divisit tam per affirmationem et negationem quam per unam et multiplicem, rursus dividit per simplicem propositionem et compositam, id est per categoricam et hypotheticam, ut postmodum categoricas assumat, de quibus intendit.
3.5.101 Et attende quod omnes non-categoricae propositiones melius compositae dicuntur quam hypotheticae, si videlicet iuste etymologiam huius nominis quod est 'hypotheticum' in significatione eius accipiamus. 'Hypotheticum' namque sonat conditionale, quod non proprie temporalibus et pluribus aliis convenit. At vero 'compositum' de omnibus aeque praedicatur, quia hic compositum vocat omnes illas propositiones quarum termini coniunctione tam copulativa quam disiunctiva sive adverbio coniunguntur in unam constructionem, velut istae: Si est homo, est animal Aut est homo aut non est homo Quando est homo, est animal Ubi est homo, est animal Et est homo et est animal de quibus in Hypotheticis disseremus.
3.5.102 Continuatio. Enuntiationum aliae affirmativae, aliae negativae, sed rursus HARUM, affirmationum scilicet vel negationum tam unarum quam multiplicium, HAEC, scilicet quaedam, EST SIMPLEX, quaedam COMPOSITA EX HIS, id est ex simplicibus. SIMPLEX, inquit, UT ALIQUID DE ALIQUO, id est ut ea quae praedicando copulat aliquem terminum alicui vel removet. COMPOSITA, inquit, VELUT ORATIO QUAEDAM, id est reuera una in sensu oratio, licet sit ex pluribus CONIUNCTA propositionibus, et hoc est: IAM COMPOSITA, hoc est: Etiam post ipsam compositionem una manet propositio. Nam hoc loco 'simplex' vel 'compositum' accipitur eo modo quo supra categoricis propositionibus utrumque aptabamus, quia tantundem valet hic 'simplex' quantum 'categorica' et 'compositum' quantum 'hypothetica'.
EST AUTEM SIMPLEX ENUNTIATIO VOX SIGNIFICATIVA DE EO QUOD EST ALIQUID VEL NON EST, QUEMADMODUM TEMPORA DIVISIVA SUNT.
3.5.103 Simplicem categoricam, de qua sola intendit, solam describit, relicta composita, de qua se innuit non intendere.
3.5.104 Sic lege: VOX SIGNIFICATIVA etc., hoc est vox proponens aliquid esse aliquid vel non esse. Et, ne esse vel non esse tantum in praesenti tempore acciperemus, addit: QUEMADMODUM TEMPORA DIVISIVA SUNT, hoc est ita quod habent verbum cuiuscumque temporis secundum hoc quod tempora diversa sunt, [hoc] modo scilicet verbum praesentis temporis, modo praeteriti vel perfecti vel plusquamperfecti, modo futuri. Nec impedit, si non semper in enuntiatione posita verba vim temporis exerceant, dummodo tempus ex inventione significare habeant.

LI 3.06

Latin	English
AFFIRMATIO VERO EST ENUNTIATIO ALICUIUS DE ALIQUO, NEGATIO VERO EST ENUNTIATIO ALICUIUS AB ALIQUO.
3.6.1 Definitis quattuor aliis propositis, nomine scilicet, verbo, oratione, enuntiatione, duo quae restant, definit, affirmationem scilicet et negationem.
3.6.2 Sic iunge: Illa praedicta ita erant definienda sed ista sic: ENUNTIATIO ALICUIUS DE ALIQUO, id est enuntians affirmando aliquem terminum de aliquo, sive categorice praedicatum subiecto copulet, sive hypothetice consequens antecedenti. ALICUIUS AB ALIQUO, id est quae enuntiat removendo aliquem terminum ab aliquo, sive scilicet separando sive exstinguendo.
3.6.3 Notanda est causa ordinis quam habuit in definiendo. Nomina et verba, quia priora sunt oratione tam institutione quam significatione, prius definit, nomen quoque ante verbum, quia prius est tam inventione quam proprietate constructionis. Prius enim nomina inventa fuerant, ad quae verba in constructione reducta copularentur, et prius nomine rem designare oportuit quam verbo apposito ostendere rem nominis aliquid facere vel pati vel esse vel non esse. Unde in nomine constructio incipit et in verbo perficitur.
3.6.4 Orationem vero, quia genus est enuntiationis, id est superius, prius enuntiatione definit, tum quia prius est significatione sicut omne superius, cum significatio in <inferiore> <claudatur>, tum quia ipsam in definitione enuntiationis positurus erat, ne videlicet ignotum per ignotum definiret. Eadem causa enuntiationem ante affirmationem et negationem definit. Affirmatio quoque multis de causis prior esse negatione ostensa est.
3.6.5 Non est hoc loco praetereundum quaerere, utrum hae definitiones affirmationis et negationis omnem affirmationem et negationem includant. Quod si ponamus, quaerendum restat in impersonalibus enuntiationibus, quid cui copulemus vel quid a quo removeamus, veluti cum dicitur: Ventum est ad ecclesiam vel: Contingit hoc esse (vel: non esse).
3.6.6 Sed fortasse dicitur quod: Ventum est ad ecclesiam nisi adiciam a quibus, non est propositio; si autem dicam: Ventum est ab aliquibus (vel: ab illis) ad ecclesiam (vel: venitur) hoc est illi veniunt ad ecclesiam vel venerunt, tunc primum propositionem facio, et 'venitur' et 'uentum est' praedicatur, 'ab illis' vero sive 'ab aliquibus' subiectum est.
Similiter cum dicitur: Taedet me Paenitet me accusativi subiciuntur, verba vero praedicantur. Et tunc profecto cum personae apponuntur verbis impersonalibus, non est dubium ea propositionem facere. Non enim dicuntur haec impersonalia nisi quia in constructione generaliter omnibus personis associari possunt nec sunt ad unam personam restricta sed aeque omnibus tam personis quam numeris coniunguntur, ut: Taedet me, te, illum, nos, vos, illos Curritur a me, a te, ab illo, a nobis, a vobis, ab illis.
3.6.7 Si quis etiam 'curritur' iuxta Priscianum resolvat in 'cursus fit', cum dicitur: Curritur ad ecclesiam videtur 'curritur' tam praedicati quam subiecti locum obtinere, ac si dicatur: Cursus est ad ecclesiam, secundum id scilicet quod ad ecclesiam dirigitur. Vim namque substantivi verbi omnia verba continere videntur, ut 'ambulat': est ambulans, sic 'curritur': cursus est. Unde etiam in resolutione: Curritur ab illis dicimus, quoniam illi sunt currentes.
3.6.8 Sed fortasse illud quod oportet obicietur quod 'curritur', cum simplex sit dictio, compositum non habet intellectum unum, sine quo praedicatio fieri non potest. Quem etiam Aristoteles sine compositis significari superius negavit atque omnino confirmavit nomine <sive> verbo simpliciter prolatis enuntiationis intellectum non <compleri>. Praeterea quod verbum proprietatem significatam non in essentia sed in adiacentia significare debet, quod in resolutione etiam 'curritur' inveniemus. At vero 'cursus est' ad adiacentiam cursus non pertinet sicut nec 'homo est' ad adiacentiam hominis, nec ullus esset sensus, quem volumus, cum diceretur: Curritur ab illis id est: Cursus est ab illis.
3.6.9 Unde nullo modo 'curritur' propositionem reddit, nisi supponatur a quibus, nec 'cursum <est>' nec 'venitur' nec 'uentum est' nec caetera similiter impersonalia, quae ad casus velut ad personas coniunguntur, si casus non <apponantur> vel saltem subintelligantur.
3.6.10 At vero quid in caeteris dicemus, quae omnino impersonaliter ponuntur nec ad casus construuntur sed ad <infinitiva> tantum, quae similiter impersonalia sunt, ut cum dico 'Evenit' 'Accidit' vel 'Contingit currere hominem' vel 'non currere'? Plura etiam nomina huiusmodi structuram habent, ad <infinitiva> scilicet verba, ut 'possibile' 'impossibile' 'necessarium' 'verum' 'falsum' et quandoque 'bonum' vel 'malum' vel 'utile' vel 'honestum', ut: Bonum est currere (vel: non currere) et plura alia nomina, quae sicut ista tria tam personaliter quam impersonaliter construi possunt. Sicut enim dicitur: Bonus est cursus hominis (vel: Non est bonus) ita etiam dicitur: Bonum est currere (vel: non currere). Si quid vero in huiusmodi enuntiationibus praedicetur, de quo praedicetur perquirendum est et quid cui coniungatur in sensu.
3.6.11 Priscianus autem in Secundo Constructionum, ubi docet ex omnibus modis verborum solum infinitivum coniungi verbo substantivo, dicit tam infinitivum verbum accipi pro nomine ipso rei quam verbum significare. Cum enim (inquit) dico 'Bonum est legere', nil aliud significo nisi 'Bona est lectio'. Sed tunc quidem dubium non est, quid praedicetur vel subiciatur, quia tunc 'legere' pro nomine positum personaliter accipitur.
3.6.12 Sed quid erit si impersonaliter in vi verbi sumatur, cum enim dicimus: Bonum est Socratem legere dialecticam cum iam 'legere' in vi nominis substantivi sumi non potest, ubi <ut> accidens coniungitur et lectionem ut adiacentem continet? Similiter cum dicimus: Bonum est non legere (<vel>: hominem esse; vel: non esse) quaerendum iudico quid cui copulemus. Nam cum bonum sit sumptum a bonitate, cui bonitatem tribuamus et <quid> bonum esse dicamus quaerendum est.
3.6.13 Quod si dicamus bonum esse Socratem legere dialecticam, profecto 'Socratem legere dialecticam' personaliter ponitur, cui per est verbum tertiae personae bonum copulatur, ac si dicatur: Istud est bonum quod est: Socratem legere dialecticam. Praeterea cum Socratem legere dialecticam non sit aliquid, falsa est propositio, quae ei bonitatem copulat.
3.6.14 Ut igitur et impersonalitatem constructionis seruemus et veritatem, cum dicitur: Bonum est Socratem legere dialecticam hic est sensus: Evenit aliquid boni propter hoc quod Socrates legit dialecticam. Sed et hic 'evenit' impersonale est sed nil accidentis continet significationem, sicut nec verbum substantivum quando impersonaliter ponitur, velut ibi in Prisciano: Est quando Aeoles pro nihilo digamma accipiunt. Unde si quis quaerat: Quid evenit? cum dicitur: Evenit aliquid boni propter etc. nullam constructionem facit, quia male <quid> sicut nominativum coniungit impersonali, cui sine infinitivo non potest sociari; et tunc erit accidens. Ut ita dicatur: Quid esse <evenit>?
Similiter si dicatur: Taedet me legere non est quaerendum: Quid taedet me? sed: Quid facere taedet me? ut impersonalis sit constructio, quippe 'me legere' vel 'me facere' personalem non habet significationem magis quam perfectae orationes. Nullus enim modus verbi orationem facit quae personalem significationem habeat. Unde sicut: Socrates legit [vel: Socratem legere] haec tota oratio non habet personalem significationem, ita nec 'Socratem legere' nec 'Socratem esse legentem', sicut habet 'Socrates legens' vel 'Socrates ens legens', quae personalibus coniunguntur verbis.
Cum ergo dicitur impersonaliter: Evenit me legere si quaeratur: Quid evenit? vel dicatur: Aliquid evenit (vel: Nil evenit) nullius est proprietatis constructio, quia personalia impersonalibus iunguntur. Sicut et cum dicitur: Curritur ab illo si quaeratur: Quid curritur? vel, <cum dicitur>: Cursum est ab illo <si> quaeratur: Quid cursum est? et dicatur: Aliquid curritur (vel: Nil) nulla potest esse constructio neque quicquam dicere. Cum itaque resolvens: Bonum est me legere dico: Evenit esse aliquod bonum ex hoc quod lego, Quid evenit? vel: Ex quo evenit aliquod bonum? non potest quaeri, quippe quid nominativus cum evenit iungi non potest nec similiter aliquod bonum, quia haec personalia sunt, illud impersonale.
3.6.15 Similiter si dicatur: Me legere est aliquid (vel: non est aliquid) et legere in vi infinitivi modi ponatur, male cum 'est' vel 'aliquid', quae personalia sunt, copulatur. Sed si ita accipiam: Mea lectio est aliquid (vel: Me legere) faciam nomen dicti propositionis -- ac si dicatur hoc dictum propositionis --, potest constructio valere, sive vera sit sive non, quia tunc personalia sunt subiecta et praedicata et verbum interpositum.
3.6.16 Similiter cum dico: Possibile est Socratem legere et impersonalem facio sensum, si quaeratur: Quid sit possibile? non valet constructio, vel si dicatur: Aliquid est possibile (vel: Nil). Quod 'possibile est' impersonaliter ponitur sicut 'uentum est', et talis est sensus: Potest contingere ut Socrates legat; quod enim dicitur 'ut Socrates legat' personalis oratio non potest esse. Potest etiam pro 'Possibile est' impersonaliter ponitur nec ullam determinat formam, de quo in Modalibus disseremus.
3.6.17 At vero huiusmodi impersonalitas proprietatem enuntiationis orationibus non aufert, quae eis praedicatum relinquit et subiectum. Unde Aristoteles in Modalibus 'possibile' et caeteros modos praedicari dicit, 'esse' vero et 'non esse' subici, quantum inquam ad constructionem, sicut et quantum ad constructionem, non quantum ad sensum praedicata vocat modos. Cum ergo Aristoteles affirmationem et negationem definit dicens:
Quae enuntiat aliquid de aliquo vel aliquid ab aliquo
ad terminos constructionis respicit, qui quandoque personales sunt, quandoque impersonales, et est talis sensus: affirmatio est enuntiatio quae unum terminum de alio copulando, id est affirmando, enuntiat; negatio quae removendo, id est negando, enuntiat -- sive personaliter sive impersonaliter copulatio vel remotio fiat. Personaliter vero fit, si una res alicui essentialiter copuletur, ut si dicamus hoc esse illud, vel essentialiter removeatur, ut si dicamus hoc non esse illud.
3.6.18 Est autem, quando <infinitiva> verba personalibus quoque verbis copulantur, et tunc subiecti locum in constructione non <obtinent>, sed determinationis, ut si dicam: Ego volo legere librum (vel: possum legere librum). Unde si inferam: Volo aliquid vel: Possum aliquid (vel: Non) nulla est constructionis proprietas, quia sine infinitivo verbo haec verba perfectionem non habent. Sunt itaque verborum <determinationes> sicut et subiecta quaedam personales, ut: Video parietem quaedam impersonales, ut: Volo videre parietem quippe parietem rem nominando continet, respectu cuius visionem mihi inesse dico sed videre parietem rem aliquam non continet, ex qua ostendam mihi inesse visionem. Unde si quaeratur cum dicitur: Volo videre parietem respectu cuius voluntas mihi convenire dicatur, non possum assignare, quia impersonalis subicitur determinatio sed tamen possum assignare determinationem sic: Quia habeo voluntatem videndi parietem, id est ut uideam parietem.
3.6.19 Omnes itaque perfectae orationes ipsae per se totae nullam rem personaliter subiectam habent; imperfectae <autem> aliae habent, ut 'homo albus' 'homo currens' 'res quae est homo' aliae non habent, ut 'Socratem currere' 'hominem esse album'. Nulla itaque propositio rem aliquam personaliter habet subiectam; et quaedam propositio ex impersonalibus terminis iungitur, ut: Contingit Socratem currere (vel: Possibile est) etc. quaedam ex personalibus, sicut: Homo est animal (vel: non est animal) Homo albus currit (vel: Non). Unde illae tam secundum se quam secundum terminos impersonales dici possunt, hae vero personales secundum terminos.
QUONIAM AUTEM EST ENUNTIARE ET QUOD EST ESSE ET QUOD NON EST ESSE ET QUOD EST NON ESSE ET QUOD NON EST> NON ESSE ET CIRCA EA QUAE SUNT EXTRA PRAESENS TEMPUS SIMILITER CONTINGIT OMNE QUOD QUIS AFFIRMAVERIT NEGARE ET QUOD QUIS NEGAVERIT AFFIRMARE: QUARE MANIFESTUM EST QUONIAM OMNI AFFIRMATIONI EST NEGATIO OPPOSITA ET OMNI NEGATIONI AFFIRMATIO.
3.6.20 Definitis sex illis quae se definire proposuit, et insuper una et multiplici propositione et simplici propositione, id est categorica, de qua intendit, definita, ut eam a composita separet, diligenter simplicium propositionum id est categoricarum naturas prosequitur, et primum in his quae utroque termino ad eundem ordinem participant, quarum alias contradictorias esse, alias contrarias assignat, alias neutras, et singularum proprietates circa verum et falsum diligenter distinguit.
3.6.21 Sunt autem propositiones aliae participantes in aliquo termino, quae videlicet aliquem terminum communem habent, sive scilicet praedicatum, sive scilicet subiectum, sive utrumque, aliae in nullo participantes. Participantium autem aliae altero tantum termino participant, aliae utroque.
3.6.22 Quae autem altero participant, tribus modis participant secundum tres figuras syllogismorum, quas in Analyticis Posterioribus ponit, cum videlicet id quod subicitur in una propositione praedicatur in alia sic: Omne animal est animatum, Sed omnis homo est animal et haec est prima figura, vel cum idem praedicatur in utraque propositione sic: Omnis homo est animal, Sed nullus lapis est animal quae est secunda figura, vel cum idem subicitur in utraque sic: Omnis homo est mortalis, Sed omnis homo est rationalis quae est tertia figura.
3.6.23 Participantium vero in utroque termino duo sunt modi, quia vel ad eundem ordinem participant, de quibus hic agit, vel ad ordinis commutationem, quae fit secundum transpositionem conversionis, de quibus in Prioribus Analyticis tractat et in secundo libro huius operis. In Prioribus enim Analyticis simplicem conversionem ostendit, quae ad syllogismorum modos necessaria erat, in secundo vero libro, ubi aequipollentias propositionum assignat secundum finiti et infiniti praedicationem, dat principium conversionis per contrapositionem, sicut ostendemus.
3.6.24 Hic itaque tractare incipiens naturas propositionum participantium utroque termino ad eundem ordinem prius assignat, quid sit contradictio, id est quae sint invicem affirmatio et negatio dividentes. Et ut hanc contradictionem ostendat naturaliter esse in omni genere categoricarum propositionum, praemittit duas categoricarum propositionum divisiones, quibus genera, id est manerias, propositionum distinguit, dicens contingere aliquando nos enuntiare per categoricam propositionem id est proponere aliquid esse id quod est, per <quod> veras affirmativas habemus, ut cum dicimus hominem esse animal, et, cum ipse sit animal, dicimus ipsum tale quid esse quod ipse est. Aliquando etiam contingit nos enuntiare aliquid esse id quod ipsum non est, per quod habemus falsas affirmativas, veluti cum dicimus: Homo est lapis dicimus hominem esse lapidem, quod ipse tamen homo non est. Aliquando vero aliquid non esse id quod ipsum est, per quod habemus falsas negativas primarum affirmationum, veluti cum dicitur quod: Homo non est animal dicimus hominem non esse animal, quod tamen ipse est. Aliquando autem enuntiamus aliquid non esse id quod non est, per quod habemus veras negativas secundarum affirmationum, veluti cum dicitur: Homo non est lapis quia hic dicitur hominem non esse lapidem quod, scilicet lapis, ipse homo non est.
3.6.25 Et ne 'esse' et 'non esse' praesentis tantum temporis designativa intelligantur et tantum in praesenti tempore contradictio fieri videatur, subdividit has affirmationes et negationes per singula tempora, ut aliae de praesenti, aliae de praeterito, aliae de futuro intelligantur. Et primum naturas propositionum prosequitur in propositionibus de praesenti, postea generaliter in omnibus maxime propter quorundam opinionem qui in futuro contingenti, ubi neutra dividentium est vera vel falsa determinate, contradictionis proprietatem esse negabant, quod inferius tractare incipit: "In his ergo quae sunt et quae facta sunt" etc.
3.6.26 Continuatio. Affirmatio et negatio sunt enuntiationes sed hae enuntiationes, simplices scilicet, de quibus intendo, variae sunt et singulae oppositas habent. Et hoc est: EST, id est contingit, <nos> ENUNTIARE esse aliquid quod ipsum est etc. Et non solum circa praesens tempus contingit nos enuntiare sed etiam ipsa quae non sunt praesens ut est praeteritum et futurum. Et hoc est: ET CIRCA EA tempora QUAE SUNT EXTRA PRAESENS TEMPUS SIMILITER etc. Et quoniam ita CONTINGIT unamquamque affirmationem NEGARE et unamquamque negationem AFFIRMARE, id est destruere per affirmationem primam, QUARE MANIFESTUM EST QUONIAM etc. Istud QUARE et illud QUONIAM quod praemissum est pro una ponuntur coniunctione, veluti si dicatur: Quoniam est homo, ergo est animal. Illatio vero a partibus praemissis potest esse vel a causa sic: Quoniam scilicet contingit nos huiusmodi facere enuntiationes.
3.6.27 Nota quod ait OMNI NEGATIONI, OMNI ita esse intelligendum, ut huiusmodi oppositio singulis tam affirmationibus quam negationibus attribuatur, quippe nec de hypotheticis id hoc loco ostendit. Sed nec de omnibus categoricis; non enim omnes negativae categoricae affirmationem contradictoriam habent, id est dividentem, ut sunt negativae separativae: Omnis homo currens non est homo Quidam homo currens non est homo Socrates currens non est homo quod in sequentibus ostendemus. Praeterea ipse in priore divisione per esse et non esse tantum comprehendere videtur propositiones quae personales habent terminos, cum videlicet ait nos enuntiare aliquid esse quod est etc. Sed fortasse in secunda divisione quae fit per tempora omnes comprehendit categoricas.
3.6.28 Sed <sive> omnes categoricas includat in praemissis divisionibus sive non, quod ait OMNI AFFIRMATIONI EST NEGATIVA OPPOSITA, tale est: negatio uniuscuiusque generis suprapositi, scilicet et de eo, quod est, et de eo, quod non est, et de omni tempore, habet affirmationem oppositam.
3.6.29 Possumus etiam aliter exponere, si omnem categoricam comprehendi supra dicamus sed tunc negationem proprie accipiemus quae videlicet est propositionis, non terminorum. Duobus enim modis negatio sumi videtur, large scilicet quando tam separativas quam exstinctivas comprehendit, et stricte quando solas exstinctivas includit, quae solae proprie negationes dicuntur, quia non terminos separant sed totam affirmationem negant. Et tunc quidem verum est, quod omnis negatio, scilicet negans, id est perimens affirmationem, habet affirmationem oppositam, et tunc quidem in divisionibus praemissis tantum de rectis negationibus agendum fuit, postmodum, si de non rectis negationibus agat, ad discretionem rectarum proficit, veluti cum ait: Homo est probus et: Homo non est probus simul esse veras, quando scilicet negativum adverbium est interpositum. Qui etiam postea dividentes dicit: Homo est albus et: Non est homo albus quando scilicet negatio est praeposita.
3.6.30 Quaeritur cum dicitur de omnibus veris affirmativis, quod dicunt aliquid esse aliquid quod ipsum est, utrum aliquid esse aliquid quod ipsum est sit in vi nominis vel orationis.
3.6.31 Et fortasse dicitur quod in vi nominis omnium dictorum verarum affirmationum categoricarum. Quod si est, iam non erit impersonaliter positum quod ut nomen accipitur, nec ulla significatio partium attendetur nec illud tempus habebit ad quod referatur, nec ullam coniunctionem attendemus affirmationis in verbis huiusmodi, per quod doctrina sensus affirmationis fiat, quia non est omnino in vi orationis accepta.
3.6.32 Unde potius concedendum est aliquid esse aliquid quod ipsum est in vi orationis accipi; et 'aliquid', ubicumque ponitur, nomen est omnium tam existentium quam non existentium, sicut et quando dicitur aliquid esse id quod non est, ut: Chimaera est homo vel: Chimaera est chimaera. Vel, cum aliquid nomen commune sit omnium rerum, potest haec impersonalis oratio aliquid esse aliquid quod ipsum est generaliter se habere ad omnes sensus categoricarum verarum affirmationum, quae personalibus terminis constant, ut huius quoque sensus propositionis contineat: Aliquid est aliquid sicut et istarum: Homo est animal vel: Margarita est lapis. Ex quo apparet quod et: Homo est animal et: Socrates est animal utraque dicit hominem esse animal, cum tamen altera simpliciter dicat hominem esse animal, altera determinate proponat hominem hunc esse animal. Propositio itaque dicens hominem esse animal alia simpliciter id dicit quod homo est animal, alia quod Socrates est animal vel Plato, et sic de aliis.
3.6.33 Attende etiam quod cum 'Socrates est animal' dicat Socratem esse illud quod ipse est, illud quod est neutraliter ponitur, ac si dicatur: Quae res ipse est, <et> ad animal simpliciter refertur. Ita 'quod' ex Socrate (quod subiectum est) nullam significationem determinatam accipit, sicut et cum dicitur: Socrates est animal quod Plato est. Sicut et, cum dicitur: Per mulierem intravit mors, per eandem vita vel: Mulier quae damnavit, ipsa salvavit indifferenter pronomina referimus, non personaliter, ac si dicatur: Mulier damnavit et eadem, id est res eiusdem sexus, saluavit, scilicet mulier, ut videlicet eadem secundum indifferentiam sexus, non secundum identitatem personae dicatur.
3.6.34 Nec sola pronomina indifferentem relationem habent, sicut et nomen appellativum, ad quod refertur, habet confusam nominationem, verum et demonstrativa pronomina, quae nullo praemisso indigent, confusam, non personalem, significationem habent, veluti cum sacerdos aquam antepositam benedicens ait: Qui pedibus super te ambulavit, qui te in vinum convertit id est 'tui similem', ut non de identitate personae sed de natura elementi dictum intelligatur. Non enim hanc aquam personaliter, dicimus, calcavit vel mutavit sed elementum eiusdem speciei.
3.6.35 Sicut ergo demonstrativis pronominibus quandoque non personaliter et discrete utimur sed generaliter et confuse, sic etiam <relativis>, cum ad nomen confusae significationis refertur, veluti cum dicimus, quod 'Socrates est animal' dicit Socratem esse aliquid quod ipse est, id est: esse animal, quod, scilicet animal, ipse est, quod tantum valet ac si dicatur: Dicit eum esse animal et ipse est animal.
3.6.36 Et attende quod illud suppositum quod ipse est ad sensum huius propositionis Socrates est animal non pertinet sed quaedam est determinatio praedicati, veluti si dicatur, quod 'Socrates est animal' dicit eum hominem esse animal, qui est philosophus, determinatio est subiecti nec in sensum propositionis venit, cum in propositione nil de philosophis significetur.
ET [SI] SIT HAEC CONTRADICTIO, AFFIRMATIO ET NEGATIO OPPOSITAE.
3.6.37 Quia contradictionem intendens demonstrare ostendit oppositionem affirmationis et negationis, ne quis affirmationem et negationem oppositas esse aliud quam contradictionem esse existimet, dicit has esse contradictionem.
3.6.38 Et nota quod contradictio, hoc nomen, aliquando collective accipitur, nomen scilicet simul affirmationis et negationis, aliquando singillatim in designatione scilicet singularum dividentium et tantundem valet quantum contradictoria. Cum enim ait in Tractatu modalium:
Non enim contradictoriae sibi sunt invicem huiusmodi propositiones: 'Possibile est esse' et 'Possibile est non esse' contradictiones singulas contradictorias appellat. Et rursus sit haec contradictio: Eius, quae est, necesse est non esse. Et iterum: Sequuntur igitur et hae contradictiones secundum praedictum modum. Et rursus: Nam si non, contradictio sequitur, et si quis dicat hanc non esse contradictionem, necesse est dicere: 'Possibile est non esse'.
Collective etiam Aristoteles contradictionem simul affirmationem et negationem appellat, quandoque dividentes tantum, sicut hoc loco, quandoque etiam non dividentes iuxta illud quod in sequentibus dicet: "Et quando non omnis vera vel falsa contradictio".
DICO AUTEM OPPONI EIUSDEM DE EODEM, NON AUTEM AEQUIVOCE ET QUAECUMQUE CAETERA TALIUM DETERMINAMUS CONTRA SOPHISTICAS ARGUMENTORUM IMPORTUNITATES.
3.6.39 Quoniam multae sunt affirmationes et negationes oppositae, quae dividentes non sunt, veluti: Socrates est homo et: Socrates non est animal vel: Socrates est albus et: Nullus homo est <albus> determinare incipit, quae faciant contradictionem, illae scilicet affirmativae et negativae quae sunt EIUSDEM termini DE EODEM enuntiati affirmando vel negando, illae scilicet tantum quae participant utroque termino ad eundem ordinem, non tamen omnes. Unde in sequentibus contrarias vel subcontrarias a contradictoriis separabit ostendens singularum naturas circa verum et falsum.
3.6.40 Sed quaeritur, quomodo EUNDEM terminum vocet, sive scilicet quantum ad significationem, sive quantum ad materiam vocis.
3.6.41 <Quod> si secundum significationem eosdem terminos iudicet, quid est quod statim determinat: NON AUTEM AEQUIVOCE etc.? Quippe ubi identitas significationis servatur, aequivocatio locum non habet.
3.6.42 Sed si eosdem terminos dicat secundum vocis materiam, ut postea determinationes sequentes locum habeant, non videtur omni contradictioni convenire. Cum enim dico alicui: Tu irasceris et ille negat dicens: Ego non irascor non sunt iidem termini materialiter vel in praedicato vel in subiecto et tamen affirmatio sunt et negatio dividentes, quae a diversis in diversa materia vocis proferuntur.
3.6.43 Sed fortasse nil impedit, si hoc loco non omnes dividentes nomine contradictionis <includat> sed eas tantum quae in eadem materia vocis consistunt. Unde nec contradictionem dicimus: Mucro est albus et: Non est ensis candidus quia licet habeant sensum dividentium, materiam non habent. Vocat itaque contradictionem eas tantum affirmationes et negationes quae ex eisdem terminis quantum ad materiam vocis constituuntur.
3.6.44 Sed quia uis contradictionis non solum in materia vocis consistit, verum <etiam> in proprietate veri vel falsi, secundum sensum determinat, qualiter termini contradictionem reddant, ita scilicet ut in eadem penitus significatione retineantur. Ad quam identitatem assignandam removet ea quae hanc identitatem impediunt, id est aequivocationem etc., quae diversam terminorum acceptionem faciunt, quae ipse teste Boethio in Sophisticis elenchis determinavit. Haec sex esse Boethius dicit, quibus retentis contradictionis proprietas non servatur, aequivocationem scilicet, univocationem, diversam partem, diversam relationem, diversum modum, diversum tempus.
3.6.45 Fallit enim contradictionis oppositio sumptis terminis aequivoce, cum utraeque verae sunt, ut: Cato se Uticae occidit Cato se Uticae non occidit de diversis verae sunt.
3.6.46 Quandoque etiam terminis univoce retentis fallere oppositionem ait Boethius: Ut si quis dicat: 'Homo ambulat' '<Homo non ambulat' affirmatio> de quodam homine (inquit) vera est et rursus: Negatio de speciali vera est sed [et] specialis homo et particularis univoca sunt: Quocirca sumptis univocis contradictio non fit.
Haec autem Boethii verba plena sunt quaestionis. Si enim rem universalem esse velit, quae eadem de causa vocetur homo quam particularis, nequaquam per hoc nomen 'homo' determinate agere potest magis quam de hoc homine. Quod si etiam eadem res sit universalis et particularis, et hoc aequaliter de universali dici potest quod de particulari dicitur, quia quocumque modo Socrates ambulat vel in quantum ambulat, ambulat etiam homo universalis, si idem est particulari. Praeterea univocatio non potest esse nisi ad diversa, particularis vero homo et universalis homo non sunt diversa. Si vero homo <modo> in designatione specialis vocis, modo in designatione rei ponatur, videtur aequivocatio. Sed non est, quia potius translatio dicenda est, quae nullius est proprietatis, id est non est significativa per impositionem, id est per inventionem, neque per naturam. Ideoque univoce dicitur accipi hoc nomen 'homo', cum in designatione vocis et rei ponitur, quia licet diversa significet non diversas habuit impositiones.
Est ergo vocem univoce sumi, quotiens nomen in diversis significationibus accipitur, ad quas diversas impositiones non habet, quia hoc habet significare ex propria inventionis institutione, aliud ex accidentali usurpatione, veluti si dicatur: Auriga navigat Auriga non navigat. Nam licet 'auriga' per translationem rectorem navis significet, non tamen aequivoce, quia non habet ad eum diversam impositionem sed univoce secundum Boethium, quoniam diversam inventionem in eo non habuit. Si quis autem dicat quod secundum translationem non sit oratio iudicanda vera, quoniam ex inventione idem non dicit, nos concedimus; sed Aristoteles huiusmodi determinationes magis propter importunitates sophistarum facit quam secundum rationem.
3.6.47 Qui, scilicet sophistae, ut Aristoteles in Elenchis dicit, aliquando arguunt secundum locutionem, aliquando extra locutionem. Tunc quidem secundum locutionem, quando ad eum sensum constructionem accomodant, ad quem uis constructionis ex propria inventione sese habet, sicut est in aequivocatione vel in diversitate temporis, ut: Cato legit. Habet enim 'Cato' hoc nomen ex propria inventione ad diversos mittere et 'legit' praesens et praeteritum tempus designare. Tunc vero extra locutionem <aliquis> arguit, quando ad alium sensum locutionem accomodat, in quo non fuit inventa.
Unde etiam recipiunt veram: Oculus est albus Ovum est animal Hic filius non est filius secundum hos sensus ad quos vis constructionis se non habet. Unde bene Aristoteles dicit CONTRA SOPHISTICAS IMPORTUNITATES. Importunos namque appellat, qui ratione postposita propter garrulitatem suam propositiones veras iudicant, scilicet eos sensus, ad quos vis constructionis ex propria inventione se non habet, sicut in supraposita inventione per translationem fit.
3.6.48 Similiter et diversa pars extra locutionem est, cum dicitur: Oculus est albus [Ovum non est animal] quod enim vera recipitur: 'Oculus est albus' propter partem, extra primam inventionem locutionis est.
3.6.49 Similiter et quod iste qui pater est <huius> dicitur non esse pater secundum id quod non est pater illius, extra locutionem vis relationis accipitur. Non enim, quod non est pater illius, id designat quod non sit pater.
3.6.50 Modique intelligentia extra locutionem est, cum videlicet in: Catulus videt id intelligimus quod possibiliter videt, id est quod potest videre.
3.6.51 Temporis autem diversitas secundum locutionem accipi potest, si de Socrate dicatur: Socrates legit et: Socrates non legit iuxta praesens et praeteritum tempus; et licet 'legit' diversis descriptionibus Socrati conveniat, non tamen aequivocum dicitur ad ipsum, quia aequivocum non dicitur, nisi commune sit. Commune autem non potest esse nisi ad diversas personas.
3.6.52 Sex itaque Boethius computat, quae dividentiam propositionum impedire videntur quaeque Aristoteles contra importunitates sophistarum determinat. Memini tamen quendam me libellum vidisse et diligenter relegisse, qui sub nomine Aristotelis "De sophisticis elenchis" intitulatus erat, et cum inter caetera sophismatum genera de univocatione requirerem, nil de ea scriptum inveni. Unde saepe miratus sum, quare Boethius hoc sophismatum genus ab Aristotele dicit ibi appositum esse.
3.6.53 Continuatio. Affirmatio et negatio opposita sunt contradictio, non tamen quaelibet sed DICO OPPONI <EIUSDEM DE EODEM>, hoc est fieri enuntiationem oppositam alii eiusdem termini <praedicati> de eodem termino quos habet alia propositio. EIUSDEM ET DE EODEM dico non aequivoce illis terminis acceptis, et caetera etiam removeo a contradictione, quaecumque determinare solemus contra importunos argumentatores.

LI 3.07

Latin	English
QUONIAM AUTEM SUNT HAEC QUIDEM RERUM UNIVERSALIA, ILLA VERO SINGULARIA (DICO AUTEM UNIVERSALE QUOD IN PLURIBUS NATUM EST PRAEDICARI, SINGULARE VERO QUOD NON, UT 'HOMO' QUIDEM UNIVERSALE, 'PLATO' VERO EORUM EST QUAE SUNT SINGULARIA) NECESSE EST ENUNTIARE QUONIAM INEST ALIQUID AUT NON, ALIQUOTIENS QUIDEM EORUM ALICUI QUAE SUNT UNIVERSALIA, ALIQUOTIENS VERO EORUM QUAE SUNT SINGULARIA. SI ERGO UNIVERSALITER ENUNTIET IN UNIVERSALI QUONIAM EST AUT NON, ERUNT CONTRARIAE ENUNTIATIONES.
3.7.1 Postquam dixit affirmationem et negationem contradictorias fieri de eisdem terminis, quia hoc adhuc multae habent quae non sunt contradictio, sicut contrariae vel subcontrariae, expressius proprietatem contradictionis satagit aperire. Et maxime ideo facit propter eas propositiones quae universales habent terminos, qui quidem termini modo cum signis quantitatis prolati, modo sine signis diversas affirmationes et negationes faciunt, unde in eis maxime dubium erat, quae cuius esset contradictoria.
3.7.2 Continuatio. Affirmatio et negatio oppositae de eodem praedicato et de eodem subiecto sunt contradictio sed ipsum subiectum aliquando est universale aliquando singulare, et ideo aliquando fit enuntiatio de universali subiecto, aliquando de singulari. Et hoc est: HAEC RERUM, 'nomina' subaudis, etc. Sic[ut] enim Boethius superius, cum ait Aristoteles: "Sunt ergo ea quae sunt in voce" etc., 'nomina' et 'verba' subaudiebat. Vel RERUM indifferenter ponitur tam nomen rerum quam vocum, iuxta illud: faciens fidem rei dubiae, id est quaestioni quaerenti: Quae est propositio? et illud quod ait in sequentibus super illum locum: "Sin vero duobus unum nomen est positum" etc. dicens hoc modo: Sensus huiusmodi est: Si una res plura significet, ex quibus multis unum effici non possit... etc. Et tantundem valet HAEC RERUM quam si diceretur neutraliter 'quaedam'. Vel ita dicamus quod HAEC RERUM sunt <res> universales, id est: res quandoque universalibus nominibus appellantur, quandoque singularibus.
3.7.3 Et QUONIAM hoc est, NECESSE EST, hoc est determinatum est, etc. nos ENUNTIARE ALIQUOTIENS, QUONIAM INEST ALIQUID VEL NON inest ALICUI universali, ALIQUOTIENS, quoniam inest aliquid aut non inest alicui singulari, id est contingit nos <proponere> per enuntiationem, quod aliquid universale, id est res alicuius universalis nominis, est aliquid, et per haec omnia intelligimus quae dicuntur ab affirmativis, in quibus universalis terminus subicitur, ac si dicat: 'Contingit nos facere enuntiationem, in qua universalis terminus vel singularis subicitur alicui sive affirmando sive negando'. Illatio QUONIAM a causa infert.
3.7.4 DICO AUTEM UNIVERSALE. Universalem vocem describit dicens eam esse quae nata est, <id est> secundum inventionem suam apta, ad praedicandum de pluribus, id est ad vere enuntiandum de nominibus acceptis tantum in diversis rebus, ut <super> Porphyrium docuimus.
3.7.5 Nota hoc loco Boethium in commento astruere Platonis nomen, quod aequivoce pluribus convenit et non ex eadem causa datum est, nullo modo ideo universale dici. Unde ait: <Quod vero> dicimus <Plato> numquam esse poterit universale. Nam etsi quando hoc nomen pluribus <imponatur>, non tamen idcirco erit uinversale... etc.
3.7.6 SINGULARE VERO. Hoc ad differentiam inducit inter singulare et universale, non ad descriptionem singularis. Multa enim sunt quae non praedicantur de pluribus, quae tamen singularia non sunt, cum nec de uno praedicentur, sicut obliqui casus vel quaedam verba sive adverbia vel orationes perfectae. Sin autem velimus praemittere QUOD NATUM EST PRAEDICARI et postea subicere 'non de pluribus', poterit esse descriptio singularis.
3.7.7 Nota subiectum propositionis non praedicatum per universale et singulare dividi, quia maxime subiectis, non praedicatis signa apponuntur, secundum quae variaturus est propositiones. Nec universales vel particulares vel <indefinitae> vel singulares propter praedicata dici solent propositiones sicut propter subiecta. Ipse autem propositiones per universales, particulares, indefinitas, singulares statim variabit, ut singulis dividentes assignet: 'omnis' 'non omnis' 'quidam' 'non quidam', id est 'nullus': Homo est albus Non est homo albus Socrates est albus Non est Socrates albus.
Ac primum agit de propositionibus habentibus universale subiectum, de quibus multae fiunt tam affirmationes quam negationes, et docet harum alias contrarias esse invicem, alias contradictorias, alias neutras, et singularum naturas ostendit circa verum et falsum. Deinde ad singulares pervenit.
3.7.8 Continuatio. Subiectum aliquando est universale, aliquando singulare sed SI quis ENUNTIET DE UNIVERSALI subiecto UNIVERSALITER, QUONIAM EST AUT NON EST, id est affirmando aut negando, ERGO ERUNT CONTRARIAE ENUNTIATIONES. A descriptione contrariarum. Vel illud ERGO inceptivum <est>.
DICO AUTEM IN UNIVERSALI ENUNTIATIONEM UNIVERSALEM UT 'OMNIS HOMO ALBUS EST', 'NULLUS HOMO ALBUS EST' --
3.7.9 Hic exemplificat.
QUANDO AUTEM IN UNIVERSALIBUS NON UNIVERSALITER, NON SUNT CONTRARIAE.
3.7.10 Hic innuit subcontraria vel indefinita dicens: QUANDO IN UNIVERSALIBUS terminis NON UNIVERSALITER enuntiatur, id est fit enuntiatio sed vel particulariter vel indefinite, NON SUNT CONTRARIAE enuntiationes.
QUAE AUTEM SIGNIFICANTUR EST ESSE CONTRARIA --
3.7.11 Haec ita ait Alexander: Indefinitae propositiones, sicut ad particulares, eodem modo ad universales reduci possunt. Quare per indefinitas propositiones aliquando universales significat. Quocirca quia Aristoteles dixerat indefinitas propositiones non esse contrarias, ne inde videatur ipsas universales, quae per eas significantur, non esse contrarias, subdit: QUAE AUTEM SIGNIFICANTUR ab indefinitis propositionibus, id est universales, EST, id est contingit, ESSE CONTRARIA. Porphyrius sic exponit: Cum dico Homo est sanus Homo non est sanus in his indefinitis sanitas et aegritudo, quae sunt contraria, significantur.
Remotio enim unius immediati significat positionem sui immediati circa sua subiecta. Herminus sic: Indefinita una aliquando significat verum vel falsum, ut in naturali et in remota materia; verum autem et falsum contraria sunt, quare contraria aliquando ab indefinitis significantur. Possumus et sic exponere, ut dicamus semper intellectus cuiuslibet affirmationis et negationis esse contrarios secundum contrarium conceptionis modum, in eo scilicet quod iste coniunctionem, ille divisionem in eisdem rerum imaginibus facit. Contrarios itaque intellectus coniungentes et dividentes hic dicit ex contrario modo concipiendi. In fine vero secundi libri strictius contrarias oppositiones appellabit, quae videlicet simul verae esse non possunt.
DICO AUTEM NON UNIVERSALITER ENUNTIARE IN HIS QUAE SUNT UNIVERSALIA, UT 'EST ALBUS HOMO', 'NON EST ALBUS HOMO';
3.7.12 Exemplificat de indefinitis.
CUM ENIM UNIVERSALE SIT HOMO, NON UNIVERSALITER UTITUR ENUNTIATIONE
3.7.13 Commendatio exemplorum de propositionibus habentibus subiectum universale non universaliter enuntiatum. A causa. NON UTITUR UNIVERSALITER ENUNTIATIONE, hoc est non utitur universali signo.
'OMNIS' NAMQUE NON UNIVERSALE EST SED QUONIAM UNIVERSALITER CONSIGNIFICAT --.
3.7.14 Bene dictum est: Homo est albus habere universale subiectum, licet non habeat 'omnis', quia 'OMNIS', quod solum quidam putant universale, NON EST UNIVERSALE. A causa. Et hoc est: 'OMNIS' NON EST universalis vox, cum scilicet non praedicetur de pluribus, SED ideo apponitur termino scilicet universali, QUONIAM significat idem quod significat hoc adverbium UNIVERSALITER. Unde tantundem valet: Homo universaliter est albus quantum: Omnis homo est albus quia sicut per universaliter attendimus singula, quae continentur in voce <cui apponitur>, ita etiam per omnis.
3.7.15 Et nota quod non ait 'significat' sed CONSIGNIFICAT, quia sic inventum est omnis, ut signum sit nec per se prolatum aliquid ostendat sed semper universalibus apponatur vocibus. Unde si quandoque omnia neutraliter per se proferimus, contra inventionem fieri credo. Similiter nullus vel quidam consignificare habent sed de huiusmodi signis quantitatis in secundo libro plenius disputabimus.
IN EO VERO QUOD UNIVERSALE UNIVERSALITER PRAEDICATUR ID QUOD EST UNIVERSALE PRAEDICARE UNIVERSALITER NON EST VERUM;
3.7.16 Apposui 'omnis' subiecto, ut universalem propositionem facerem, et non sine causa sed ideo, quia propter subiectum enuntiatum universaliter, non propter praedicatum propositio iudicanda est universalis. Et hoc est: IN EO termino, qui <praedicatur universalis manens>, NON EST VERUM ipsum universalem terminum praedicatum PRAEDICARI UNIVERSALITER, enuntiatum subaudis ad hoc, ut inde propositio iudicetur universalis. Vel ita: NON EST VERUM id quod est universalis terminus, praedicari universaliter enuntiatum IN EO, id est ideo, QUOD universale PRAEDICETUR propter hoc -- subaudis de propositione, id est ut propositio inde dicatur universalis. Vel ita secundum Boethium, quod per hoc quod NON EST VERUM praedicatum enuntiatum UNIVERSALITER convenire alicui, ostendit signum universalitatis non esse apponendum praedicato. Et hoc est: de universali termino NON EST VERUM ipsum universalem terminum PRAEDICARI vere, id est convenire alicui UNIVERSALITER enuntiatum, quod magis littera sequens desiderat.
NULLA ENIM AFFIRMATIO ERIT, IN QUA DE UNIVERSALI PRAEDICATO UNIVERSALITER PRAEDICETUR, UT 'OMNIS HOMO OMNE ANIMAL EST'.
3.7.17 Sic continua: Ad duas priores expositiones non est praedicatum enuntiandum universaliter ad hoc, ut inde propositio iudicetur universalis, quia amplius nulla affirmatio vera esset. A causa. Et hoc est: NULLA ENIM AFFIRMATIO ERIT -- vera scilicet, quod scilicet "verum" statim praemiserat, -- IN QUA PRAEDICETUR -- impersonaliter, id est fiat praedicatio -- DE UNIVERSALI PRAEDICATO UNIVERSALITER enuntiato -- iuxta illud: "A prima substantia nulla est praedicatio", quia de nullo praedicatur. Secundum vero tertiam expositionem probatio fit ab effectu sic: vere non est verum universalem terminum universaliter convenire alicui, quia nulla est affirmatio vera, in qua talis praedicatio fiat.
OPPONI AUTEM AFFIRMATIONEM NEGATIONI DICO CONTRADICTORIE QUAE UNIVERSALITER CONSIGNIFICAT EI QUAE NON UNIVERSALITER, UT 'OMNIS HOMO ALBUS EST', 'NON OMNIS HOMO ALBUS EST', 'QUIDAM HOMO ALBUS EST', 'NULLUS HOMO ALBUS EST';
3.7.18 Ostenso quae opponantur ut contrariae et quae non, ostendit quae ut contradictoriae, id est dividentes. QUAE UNIVERSALITER SIGNIFICAT, id est quae generalem sensum habet, qui non potest verus esse nisi propter omnes, EI QUAE NON UNIVERSALITER, id est quae non continet generalem sensum ad omnes res subiecti pertinentem.
CONTRARIE VERO UNIVERSALEM AFFIRMATIONEM ET UNIVERSALEM NEGATIONEM, UT 'OMNIS HOMO IUSTUS EST', 'NULLUS HOMO IUSTUS EST'; QUOCIRCA HAS QUIDEM IMPOSSIBILE EST SIMUL VERAS ESSE, HIS VERO OPPOSITAS CONTINGIT IN EODEM, 'NON OMNIS HOMO ALBUS EST', ET 'QUIDAM HOMO ALBUS EST'.
3.7.19 Haec ideo repetit, quia iam proprietatem veri vel falsi circa eas singulas distinguere vult et primum circa contrarias dicens: QUOCIRCA, quia scilicet sunt contrariae, non possunt simul esse verae. Ab oppositis. Nota quod non ait: Impossibile est esse falsas, sed tantum dixit quod impossibile est esse veras. Quippe in contingenti materia contingit utrasque falsas esse. Quod statim innuit, cum ait OPPOSITAS, id est contradictorias contrariarum, IN EODEM tempore veras esse. Ubi enim istae sunt simul verae, illas simul esse falsas necesse est. Attende quod bene ait CONTINGIT, quia aliquando dividunt verum vel falsum, sicut in naturali et in remota materia, aliquando simul sunt uerae, sicut in contingenti. Est autem contingens materia categoricarum propositionum, quando praedicatum partim subiecto convenit, partim non convenit, ut: Omnis homo est albus vel: Omne corpus est album.
QUAECUMQUE IGITUR CONTRADICTIONES UNIVERSALIUM SUNT UNIVERSALITER, NECESSE EST ALTERAM ESSE VERAM VEL FALSAM, ET QUAECUMQUE IN SINGULARIBUS SUNT, UT EST 'SOCRATES ALBUS EST', 'SOCRATES ALBUS NON EST';
3.7.20 Ostensa proprietate contrariarum circa verum et falsum vel subcontrariarum ostendit etiam contradictoriarum dicens: QUAECUMQUE CONTRADICTIONES, id est contradictoriae, SUNT UNIVERSALIUM subiectorum UNIVERSALITER enuntiatorum, IGITUR hoc habent: NECESSE EST ALTERAM ESSE VERAM et alteram FALSAM. Hoc enim loco VEL pro 'et' ponit, quippe nisi VEL pro 'et' poneret, non bene naturam contradictoriarum assignaret, quia et hoc quaelibet propositiones habent, quod scilicet necesse est alteram illarum esse veram vel falsam. Quippe necesse est omnem propositionem esse veram vel falsam. Illud IGITUR ex subsequentibus veniens quasi a parte infert. Nam illae propositiones quarum necesse est alteram esse veram et alteram falsam, aliae sunt contradictoriae de subiecto universaliter enuntiato, aliae non, ut singulares, quas statim supponit, nec non indefinitae vel hypotheticae propositiones. ET <QUAECUMQUE> IN SINGULARIBUS, id est non tantum hanc dividentiam veri vel falsi habent propositiones universalium subiectorum, verum etiam singularium, quae similiter contradictoriae, id est dividentes, dicuntur. Sicut enim superius dixit aliquando enuntiationem fieri de universali subiecto, aliquando de singulari, ita <proprietates> propositionum utrorumque subiectorum exsequitur, propter quas scilicet proprietates demonstrandas illud praemittit.
3.7.21 Nota quod Theophrastus teste Boethio tam particulares propositiones, quae scilicet subiectum habent <universale particulariter> enuntiatum, quam singulares appellat communiter particulares, illas quidem dicens particulares indefinitas quae videlicet definite ad aliquam personam non mittunt nos, istas vero, scilicet singulares, e contrario particulares definitas appellat.
QUAECUMQUE AUTEM IN UNIVERSALIBUS NON UNIVERSALITER, NON SEMPER HAEC VERA EST, ILLA VERO FALSA --
3.7.22 Sicut proprietatem contrariarum removit a particularibus vel indefinitis, ita etiam facit <proprietatem> contradictoriarum, ut videlicet innuat eas neque esse contrarias neque contradictorias. Sic lege: Earum propositionum QUAECUMQUE ponuntur IN UNIVERSALIBUS terminis NON UNIVERSALITER enuntiatis, NON SEMPER altera VERA EST et altera FALSA (NON SEMPER dicit, quia in naturali materia vel in remota materia altera vera est et altera falsa). Apparet autem ex his verbis quod proprietas contradictoriarum supraposita sic intelligenda fuerit, ut diximus, quod scilicet "vel" pro 'et' acciperetur, quia quod ibi dixit, hic intelligimus removeri.
SIMUL ENIM VERUM EST DICERE QUONIAM EST HOMO ALBUS, NON EST HOMO ALBUS, ET EST HOMO PROBUS ET NON EST HOMO PROBUS;
3.7.23 Vere non semper in istis una est vera et altera falsa, quia aliquando simul verae sunt. Ab oppositis. Et hoc est: SIMUL ENIM possumus DICERE QUOD EST HOMO PROBUS ET NON EST HOMO PROBUS. Hanc negativam intellige separativam, non exstinctivam.
SI ENIM TURPIS, NON PROBUS; ET EST HOMO PULCHER ET NON EST HOMO PULCHER; SI ENIM FOEDUS NON PULCHER;
3.7.24 Negativam probat, de qua minus videbatur, quod vera esset, quia quibusdam videbatur, quod semper exstinctiva acciperetur. Unde in sequentibus dicet: Quoniam videtur significare 'Non est homo <albus>', quoniam 'Nemo est <albus>'. Probatio fit ab oppositis sic: Quia homo est TURPIS in moribus, NON est PROBUS. Similiter probat aliam, cum ait: Quia est FOEDUS, NON est PULCHER.
ET SI FIT ALIQUID, NON EST --.
3.7.25 Alio modo praedictas negativas probat, in eo scilicet quod SI quid <FIT> ALIQUID, NON EST illud. Unde relinquitur, quod si quis fit pulcher vel probus, id est praeparatur ad hoc, ut sit pulcher vel probus, nondum est illud. Ab oppositis similiter.
VIDEBITUR AUTEM SUBITO INCONVENIENS ESSE, IDCIRCO QUONIAM VIDETUR 'NON EST HOMO ALBUS' SIGNIFICARE QUONIAM NEMO ALBUS EST; HOC AUTEM NEQUE IDEM SIGNIFICAT NEQUE SIMUL NECESSARIO.
3.7.26 Dixit indefinitam affirmationem et negationem simul esse veras. Quorundam vero opinio erat indefinitam negativam semper accipi exstinctive, sicut ipse in sequentibus accipiet, ibi scilicet: Illi vero quae est 'Est homo albus' illa quae est 'Non est homo albus'.
Quod si verum esset, quod scilicet indefinitam negativam semper acciperetur exstinctive, semper universali negativae aequipolleret, et ita, ubi superius concesserat indefinitam affirmationem et negationem simul esse veras, oporteret ipsum concedere duas contradictorias simul esse veras, quod iam ante negavit. Quippe: Non est homo albus tantundem valet quantum: Nemo est albus et ex: Homo est albus Quidam homo est albus veram esse constat. Unde ne sibi contrarius inveniatur, dicit: Homo non est albus sicut accepit eam separativam neque eandem esse in sensu cum ista: Nemo est albus
NEQUE SIMUL NECESSARIO, hoc est nec ei aequipollens.
3.7.27 Sic continua: Dixi simul esse veras: Homo est albus et: Homo non est albus sed hoc alicui SUBITO VIDEBITUR INCONVENIENS. Bene dicit SUBITO, id est non praemeditate, quia si quis diligenter sensum Aristotelis praemeditaretur, qui scilicet negativam separativam, non exstinctivam accepit, non videretur inconveniens.
3.7.28 Quoniam vero quasdam negativas separativas esse diximus, quasdam exstinctivas, quae sint utraeque distinguamus, ut diligentius naturas suprapositarum propositionum discernere possimus tam videlicet earum propositionum, quae ex universalibus terminis constant, quam earum, quae fiunt ex singularibus. Sunt itaque negationum aliae separativae, aliae exstinctivae non solum in categoricis propositionibus, verum etiam in hypotheticis.
3.7.29 Separativae autem sunt, quae negativo adverbio interposito terminis ipsos ab invicem terminos <separant>, veluti cum dicitur: Quidam homo non est <albus> Cum est homo, non est animal Si est homo, non est animal. Unde Boethius in primo Hypotheticorum de huiusmodi negativis agens ad consequens removendum negationem apponendam esse dicit.
3.7.30 Exstinctivae autem sunt quae negativo adverbio alicui toti propositioni praeposito eam totam <destruunt>, ut si dicatur: Non quidam homo est animal id est: Nullus -- idem est nullus quod non ullus -- (vel: Non cum) est homo, est animal; vel: Non si est homo, est animal.
3.7.31 Nec solum negativae exstinctivae ex affirmativis, verum etiam ex negativis fieri possunt, quia quamlibet enuntiationem destruere totam possumus praemisso non, ac si falsum proponeremus. Unde Aristoteles in sequentibus: At vero nec quoniam neutrum verum est, contingit dicere, ut quoniam neque erit neque non erit et rursus: Quod contingit in his quae non semper sunt et non semper non sunt. Cum enim ait "neque non erit" et "non semper non sunt", totam destruit negativam, et ita negationem negationi quantumlibet superinducere licet.
3.7.32 Et hae quidem negativae quae sunt negationum dividentes, non habent affirmationes sed alias negativas, quas destruunt. Et omnes separativas negativas sicut omnes affirmationes necesse est negationes habere dividentes, ut: Quidam homo est albus Quidam homo non est albus <Non quidam homo est albus> Non quidam homo non est albus sicut et hypotheticae: Cum est homo, est animal Si est homo, est animal habent has: Non cum est homo, est animal Non si est homo, est animal.
3.7.33 Negativae autem exstinctivae <tum> affirmativas dividentes habent <quas> negant, <tum> alias negativas per quas ipsae negantur, veluti ista: Non quidam homo est albus id est: Nullus, et istam affirmativam habet dividentem quam negat: Quidam homo est <albus> et istam <negativam> per quam negatur: Non nullus homo est <albus>.
3.7.34 Nunc autem affirmativas de universali subiecto ponamus tam universales quam particulares, quia satis in particularibus <natura> indefinitarum patebit, quae eis aequipollent, deinde negationes omnes quae hinc fieri possunt tam separativas quam <exstinctivas> consideremus.
3.7.35 Sunt itaque affirmativae: Omnis homo est albus Quidam homo est albus negativae autem earum sunt separativae: Omnis homo non est albus Quidam homo non est albus exstinctivae vero earundem affirmationum negationes et proprie dividentes hae sunt: Non omnis homo est albus Non quidam homo est albus id est: Nullus. Exstinctivae etiam separativarum negativarum, quae scilicet separativae dividentes affirmationes non habent, hae sunt: Non omnis homo non est albus Non quidam homo non est albus quod in subiecta descriptione ostenditur: Omnis homo est albus Quidam homo est albus Omnis homo non est albus Quidam homo non est albus Non omnis homo est albus Non quidam homo est albus Non omnis homo non est albus Non quidam homo non est albus Est autem tertius ordo dividens prioris, quartus secundi.
3.7.36 Sed sunt nonnulli qui secundum ordinem et <quartum> omnino superfluos iudicant nec in sensu distare ab aliis. Aiunt enim: Omnis homo non est <albus> quae est secundi ordinis, eandem esse in sensu cum tertio ordine. Si enim universaliter intelligatur, eandem esse iudicant cum: Nullus homo est albus quod si non accipiatur universaliter, eandem dicunt cum: Non omnis homo est <albus>. Similiter: Quidam homo non est albus quae est secundi ordinis, eandem iudicant cum ea quae dicit: Non omnis homo est albus.
Unde Boethius in Categoricis syllogismis: Quidam homo non est animal assignat dividentem ad: Omnis homo est animal sicut Aristoteles 'Non omnis'. Ex quo patet idem valere: Quidam homo non est animal quod valet: Non omnis homo est animal.
3.7.37 Nobis autem diligentius videtur Aristoteles assignasse 'Non omnis', quia haec, sive res sit sive non sit, semper est dividens illius, quodcumque subiectum ponatur sed non ita illa, si vim verborum proprie attendamus. Si enim dicam: Omnis homo qui lapis est, est lapis et: Quidam homo qui lapis est, non est lapis utraeque falsae sunt. Si enim vera est: Omnis homo qui lapis est, est lapis et eius conversa per accidens vera est: Quidam lapis est homo qui est lapis. Sed nullus lapis est homo qui est lapis, quia neque hic neque ille etc. Sed et illam: Quidam homo qui est lapis, non est lapis falsam esse necesse est, cum impossibile ponat. Quippe in subiecta oratione quaedam fit positio lapidis in homine, dum dicitur: Quidam homo qui est lapis et hac positione retenta postea 'lapis' separatur ab homine, qui lapis esse iam positus est. Unde omnino impossibile est quod dicitur, ac si dicatur: Quidam qui currit, non currit.
Si enim ita contingeret, oporteret quendam sic currere, ut non curreretur, veluti et si diceretur: Cum quis currit, non currit cuius propositionis exemplum contingere natura non permittit. Nullo itaque currente falsum est et quod omnis qui currit currit et quod quidam qui currit non currit. Similiter falsae sunt et: Omnis homo qui est lapis, est lapis et: Quidam homo qui est lapis, non est lapis. Unde dividentes esse non possunt.
3.7.38 At vero 'non omnis' ad 'omnis' dividentem semper facit, ut: Omnis homo qui est lapis, est lapis et: Non omnis... etc. Negativa namque particula praeposita totam affirmationem exstinguit, et cum nil extra se relinquit, nulli propositioni possumus adhaerere. Sicut ergo 'quidam' 'non quidam', id est nullus recte dividunt, ita 'omnis' 'non omnis', ut sit uniuscuiusque affirmationis dividens exstinctiva negatio.
3.7.39 Boethius vero dividentes assignans rebus tantum permanentibus eas dividere intelligitur, sicut et aequipollentias conversionis per contrapositionem rebus existentibus creditur annotasse. Et fortasse nil impedit si verbis abusus idem intellexit in separativa particulari, quod in exstinctiva universalis affirmationis.
3.7.40 Nos autem vim verborum iuxta Aristotelem expressius attendentes diversas semper exstinctivam et separativam iudicamus esse in sensu, ut: Quidam homo non est albus et: Non omnis homo est albus et quia in subiecto separativae quaedam positio fit, cum dicitur: 'quidam homo' ac si dicatur: Quoddam animal affectum rationalitate et mortale, nunquam veram concedimus separativam nisi permanente re subiecti, exstinctiva vero re quoque destructa vera permanere potest.
Eadem ratione <quidem>: Omnis homo qui est lapis, non est lapis universalem separativam diversam facimus ab universali exstinctiva, hac scilicet: Nullus homo qui est lapis, est lapis. In illa namque negatio interposita terminis in <subiecta oratione quandam facit positionem>, ac si dicatur: Unusquisque homo qui est lapis, ipse non est lapis. Unde haec, cum res subiecti nulla sit, vera esse non potest, sicut illa potest: Nullus homo, qui est lapis, est lapis. Haec quippe separativa est, illa exstinctiva. Non est itaque universalis negatio separativa eadem cum universali negativa exstinctiva, ut: Omnis homo non est albus cum: Nullus homo est albus.
3.7.41 Sed multo minus eadem est cum: Non omnis homo est albus quia illa ab omnibus generaliter separat, haec tantum dicit quod non omnis sit albus, et haec vera esse potest, si vel unus albedine careat, illa vero non, nisi unusquisque sit sine albedine. Unde generalis est sensus, cum dicitur: Omnis qui credit <in eum>, non confundetur sed non ita, si diceretur: 'Non omnis qui credit' etc., iuxta illud: Non omnis qui dicit: "Domine, Domine"... etc. Recte igitur: Omnis homo non est albus et: Quidam homo non est albus separativas a caeteris dividimus et eis proprias dividentes assignavimus alias negativas, quae eas totas exstinguerent.
3.7.42 Cum autem separativa negativa vera non sit nisi re subiecti permanente, ut dictum est, negativa vero exstinctiva vera sit, constat <quod>, quotiens vera est separativa, vera est exstinctiva eiusdem quantitatis, ut si vera est universalis separativa, vera est universalis exstinctiva sed non convertitur, ut, si: Omnis homo non est <albus> <et> Nullus homo est albus -- sed non convertitur. Similiter et de particularibus: Si enim: Quidam homo non est albus et: Non omnis homo est albus -- sed non convertitur. Unde nec illud concedimus, quod si: Nullus homo est albus Quidam homo non est albus sed: Non omnis homo est albus quippe: Nullus homo est albus universalis exstinctiva particularem habet subalternam: Non omnis homo est albus et universalis separativa quae est: Omnis homo non est albus habet suam subalternam particularem separativam, hanc scilicet: Quidam homo non est albus.
3.7.43 Et attende quod sicut: Non quidam homo est albus id est: Nullus homo est albus universalem iudicamus, quia vera nequit esse nisi generaliter singulis insit albedo, ita: Non omnis homo est albus particularem, quia propter unum, si ipse non sit albus, erit vera.
3.7.44 Sunt itaque duae particulares negativae, separativa scilicet et exstinctiva: Quidam homo non est albus et: Non omnis <homo est albus> et similiter duae universales: Omnis homo non est albus et: Nullus homo est albus et utraque contraria videtur universali affirmativae. Non enim duas contrarias negationes eiusdem affirmationis negat esse Aristoteles sicut <duas contradictorias> negationes.
3.7.45 Illud quoque notandum quod, cum tam contrariae propositiones quam contradictoriae oppositae sint non ex natura terminorum sed ex ui ipsa enuntiationis (quam oppositionem ipse tantum exsequitur), maiorem oppositionem habent contrariae inter se quam contradictoriae. Unde merito contrariae sunt appellatae ad similitudinem contrariarum formarum, quae magis sibi adversantur quam aliae formae oppositae, ut albedo et nigredo magis quam rubedo et albedo. Unde prima fronte repugnare sibi contraria dicuntur, id est maxime adversari sibi.
3.7.46 Si quis autem dicat contradictorias magis sibi adversari quam contrarias, cum nec in veritate nec in falsitate sese patiantur, fallitur. Quod enim falsae simul esse non possunt, nil ad oppositionem pertinet sed illud solum quod verae esse non possunt, alioquin subcontrariae: Non omnis homo est albus et: Quidam homo est albus oppositae essent, cum falsae simul esse non possint, sicut nec earum dividentes verae, quae contrariae sunt. Quod itaque propositiones aliquando falsae simul esse non possunt, nil ad oppositionem attinet, sed fortasse ad immeditationem, quia videlicet simul abesse non possunt ea quae ab eis dicuntur.
3.7.47 At vero immediatio oppositionem tantam non exigit quantam contrarietas, quia 'albus' et 'non albus' licet opposita sint et immediata, non tamen adeo opposita sunt sicut 'albus' et 'niger'. Saepe etiam medio carent, quae opposita non sunt, sicut 'non-homo' et 'animal'. Immediatio itaque oppositionem non exigit sicut contrarietas. Unde licet contradictoriae propositiones et oppositionis et immediationis naturam habeant, quia scilicet neque simul contingere possunt ea quae dicuntur ab eis, neque simul deesse, non tamen adeo sunt oppositae ut contrariae, quia minus in veritate sibi consentiunt contrariae quam contradictoriae. Quippe existente ita, ut dicit universalis propositio, facilius contingeret ita, ut dicit contradictoria, quam ut dicit contraria, ut si modo contingeret omnes homines esse albos, sicut dicit: Omnis homo est albus facilius contingeret quod dicit: Non omnis homo est albus quam quod dicit: Nullus <homo est albus>. Si enim unus solus desineret esse albus, vera esset contradictoria sed non ita contraria, nisi omnibus abesset albedo, quippe sicut illa omnibus coniungit albedinem, ita haec omnibus aufert. In hoc ei est maxime adversa.
3.7.48 Sicut autem in universali subiecto negationes tam separativas quam exstinctivas assignavimus, ita etiam in singulari intelligendum est, ut sint inter se dividentes: Socrates est albus et: Non Socrates est albus exstinctiva et rursus: Socrates non est albus separativa et: Non Socrates non est albus exstinctiva totius separativae.
3.7.49 Notandum praeterea quod sicut contingit fieri propositiones contrarias, subalternas, subcontrarias, contradictorias variato subiecto per signa quantitatis, ita et variato praedicato sive utroque, ut scilicet modo simpliciter fiant secundum variationem alterius termini, modo dupliciter secundum utriusque variationem, ut in subiectis caracteribus continetur.
**** FIGURAE **** (See here).
Simplices variato subiecto
<negatio> exstinctiva<negatio> separativa Omnis homo est albus. contrariae Non quidam i.e. Nullus homo est albus. Omnis homo non est albus. contrariae Non quidam i.e. Nullus homo non est albus. subalternae subalternae subalternae subalternae Quidam homo est albus. subcontrariae Non omnis homo est albus. Quidam homo non est albus. subcontrariae Non omnis homo non est albus.
Simplices variato praedicato <negatio> exstinctiva <negatio> separativa
Socrates est omnis homo. contrariae Non est Socrates quidam homo. Socrates non est omnis homo. contrariae Non Socrates non est quidam homo. subalternae subalternae subalternae subalternae Socrates est quidam homo. subcontrariae Non est Socrates omnis homo. Socrates non est quidam homo. subcontrariae Non Socrates non est omnis homo.
Duplices variato utroque termino <negatio exstinctiva> <negatio separativa> Omnis homo est omne animal. contrariae Nullus homo est aliquod animal. Omnis homo non est <omne> animal. contrariae Non quidam homo non est aliquod animal. subalternae subalternae subalternae subalternae Quidam homo est quoddam animal. subcontrariae Non omnis homo est omne animal. Quidam homo non est aliquod animal. subcontra-riae Non omnis homo non est <omne> animal.
3.7.50 Nota quod in simplici variatione terminorum superiores propositiones subalternas inferiores simpliciter, id est ex vi enuntiationis unius termini, continent, ut: Omnis homo est albus Quidam homo est albus secundum vim signi subiecto appositi; in duplici vero dupliciter, ut: Omnis homo est omne animal Quidam homo est aliquod animal quippe 'omne' bis positum continet 'quoddam' bis positum. Idem autem 'quoddam' valet quod 'aliquod'. Similiter: Nullus homo est aliquod <animal> dupliciter continet: Non omnis homo est omne <animal> nam quoddam negatum generalem facit negationem. Nam quia singulos comprehendit quoddam, quippe unumquodque est quoddam, negatum singulos tollit quos singillatim continebat. Cum enim unumquodque sit quoddam, sicut unumquodque est animal, si quid non est quoddam vel animal, nullum prorsus est eorum.
3.7.51 Illud quoque notandum est, quod octo propositiones in singulis caracteribus esse contingit ex variatione signorum et variatione negationum per separativas et exstinctivas tam universales quam particulares. Si enim desit altera variatio, quatuor tantum sunt propositiones, si utraque, duae. Quatuor ponit Boethius ex variatione tantum signorum subiecto appositorum. Ipse enim negativas separativas non accipit nec earum dividentes ponit. Nam et cum ponit: Quidam homo non est animal exstinctivam eam intelligit, ut diximus, pro: Non omnis homo est animal si proprie ei dividentem assignet: Omnis homo est animal ut iam supra meminimus.
3.7.52 Sicut autem variato subiecto tantum quattuor facit Boethius, ita variatis tantum negationibus per separativas et exstinctivas quatuor fiunt, hae scilicet: Socrates est <albus> Socrates non est <albus> <separativa, quae> est quasi contraria prioris et simul falsa est Socrate destructo sed nunquam simul vera; et rursus negationes exstinctivae praemissarum propositionum, hae scilicet: Non Socrates est <albus> Non Socrates non est <albus>. Et ita sunt quatuor, duae vero tantum, si vel separativam tantum negationem vel exstinctivam cum affirmatione sua ponamus.
3.7.53 Sciendum quoque quod quales faciunt propositiones 'omnis' et 'nullus' et 'aliquis' circa quemlibet terminum, faciunt 'utrumque' et 'neutrum' et 'alterum' circa duas, tam scilicet contrarias quam subcontrarias sive subalternas vel contradictorias, ut et sic disponamus: **** FIGURA *** Uterque istorum est albus. contrariae Neuter i.e. nullus istorum est albus. subalternae subalternae Alter istorum est albus. subcontrariae Non uterque istorum est albus. **** **** Tot etiam fiunt, si separativas admisceamus negativas earumque dividentes.
3.7.54 Easdem etiam propositionum proprietates reddunt coniunctiones copulativae vel disiunctivae sive praedicatis sive subiectis appositae. Praedicatis sic apponuntur: Socrates est homo et lapis id est utrumque per se; Socrates neque est homo neque lapis id est neutrum; Socrates est homo vel lapis id est alterum. Subiectis vero sic: Et homo et lapis est Socrates Neque homo neque lapis est Socrates Homo vel lapis est Socrates. Sunt itaque contrariae: Socrates est homo et lapis Socrates neque est homo neque lapis id est est utrumque et non est alterum, id est neutrum est, et <utraeque> falsae sunt, contradictoriae vero sunt: Socrates est homo et lapis et: Non est homo et lapis hoc est, <est> utrumque et non est utrumque; et rursus: Socrates neque est homo neque lapis et: Socrates est homo vel lapis id est neutrum est et est alterum. Eodem modo subiectis apponi poterunt coniunctiones.
MANIFESTUM EST AUTEM QUONIAM UNA NEGATIO UNIUS AFFIRMATIONIS EST;
3.7.55 In eisdem terminis plures fecit affirmationes et negationes, quarum aliae contrariae, aliae contradictoriae sunt, aliae neutrae. Ne ideo uideretur, quod una affirmatio plures proprias negationes haberet, quae eam simpliciter destruerent, [ideo] hanc opinionem removet.
3.7.56 Continuatio. Assignavi superius in eisdem terminis plures affirmationes et plures negationes. Sed MANIFESTUM EST bene intelligentibus, quod UNIUS AFFIRMATIONIS UNA tantum EST NEGATIO. Non enim recte negatio alicuius propositionis dicitur nisi ea quae eam totam simpliciter destruit, ut 'omnis' -- 'non omnis'; 'aliquis' -- 'non aliquis', id est nullus. Aliud est itaque esse negationem propositionis, aliud esse negationem in eisdem terminis constitutam.
HOC ENIM IDEM OPORTET NEGARE NEGATIONEM QUOD AFFIRMATIO AFFIRMAVIT, ET DE EODEM,
3.7.57 Bene dico, quod "unius affirmationis una" tantum "est negatio", quia OPORTET NEGATIONEM NEGARE IDEM DE EODEM, id est simpliciter copulationem praedicati ad subiectum destruere. Quam copulationem notavit, cum ait: <DE EODEM>. A causa.
VEL DE ALIQUO SINGULARIUM VEL DE ALIQUO UNIVERSALIUM, VEL UNIVERSALITER VEL NON UNIVERSALITER;
3.7.58 Determinat, quid possit esse subiectum vel quomodo <enuntietur>, id est SIVE UNIVERSALITER SIVE NON.
DICO AUTEM UT 'SOCRATES ALBUS EST', 'SOCRATES ALBUS NON EST' --
3.7.59 Exemplum est de contradictione singularis subiecti.
SI AUTEM ALIUD ALIQUID VEL DE ALIO IDEM, NON EST OPPOSITA, SED ERIT AB EO DIVERSA --
3.7.60 Dixit "negationem idem de eodem negare", quod SI ALIUD negat VEL DE ALIO subiecto, NON ERIT OPPOSITA negatio, quam in contradictione intelligit, SED potius ERIT DIVERSA AB EA quae opposita debet esse.
HUIC VERO QUAE EST 'OMNIS HOMO ALBUS EST' ILLA QUAE EST 'NON OMNIS HOMO ALBUS EST', ILLI VERO QUAE EST 'ALIQUIS HOMO ALBUS EST' ILLA QUAE EST 'NULLUS HOMO ALBUS EST', ILLI QUAE EST 'HOMO ALBUS EST' ILLA QUAE EST 'NON ALBUS EST HOMO'.
3.7.61 Persequitur exempla et post contradictionem singularis subiecti ponit contradictionem universalis subiecti tam universaliter enuntiati quam non, velut in indefinitis, <quas> supponit, in quibus negativa particula praeposita exstinctivam facit et rectam dividentem praemissae affirmationis.
3.7.62 Potest etiam hoc capitulum praemissum totum legi aliter, ut videlicet ostendat affirmationem unam in sensu non posse habere negationem multiplicem, quia in eadem penitus significatione debent accipi termini in negatione, in qua ponuntur in affirmatione. Et hoc est: "Hoc enim idem" etc. Hoc autem fortasse ideo dicit, quia quibusdam videbatur, quod universalis semper sit multiplex, particularis vero una, quasi illa de omnibus agat, haec de uno, eo scilicet quod illa non possit esse vera nisi propter omnes, haec vero possit propter unum, quae omnino falsa est sententia. Nam et: Socrates est homo vera esse non potest, nisi ipse sit et substantia et corpus et animatum et sensibile, nec tamen singula haec proponit, ut ex eis sit multiplex. Similiter: Omnis homo est <albus> non proponit et Socratem esse album et Platonem esse <album>, quia licet dicat singulos esse albos, non distinguit, qui sint illi sed, quicumque sint, indiscrete dicit quod omnes sunt albi. Unde idem semper proponit sive istis hominibus permanentibus, sive aliis.
MANIFESTUM EST ERGO QUONIAM UNI NEGATIONI UNA AFFIRMATIO OPPOSITA EST, QUONIAM ALIAE SUNT CONTRARIAE ALIAE CONTRADICTORIAE, ET QUAE SUNT HAEC DICTUM EST, VEL QUANDO NON OMNIS VERA VEL FALSA CONTRADICTIO, ET QUARE, ET QUANDO VERA VEL FALSA SIT.
3.7.63 Reversus ad proprietatem contradictionis suprapositam, quod scilicet alteram propositionum necesse est esse veram et alteram falsam, quia diu immoraturus erat in ea proprietate expedienda et quia appositurus erat argumenta quae contra proprietatem illam videbantur esse et soluturus, breviter recapitulat supradicta sic inferens a partibus: Quandoquidem in praemissis exemplis manifestum est, quod uni negationi est opposita una affirmatio, ERGO MANIFESTUM EST ETC. Et etiam manifestum est, QUONIAM ALIAE CONTRARIAE, ALIAE CONTRADICTORIAE, ET QUAE SUNT HAE, DICTUM EST, ET quod NON OMNIS CONTRADICTIO, id est non omnis affirmatio et negatio, hoc habet quod altera sit VERA et altera FALSA ET QUARE, ideo scilicet, quia aliquando utraque vera est. Et etiam dictum est <QUANDO> CONTRADICTIO VERA VEL FALSA <SIT>, id est ex dividentibus constet. Et nota quod hic 'contradictionem' large accipit pro qualibet affirmatione et negatione de eisdem terminis.

LI 3.08

Latin	English
UNA AUTEM AFFIRMATIO ET NEGATIO EST QUAE UNUM DE UNO SIGNIFICAT, VEL CUM SIT UNIVERSALE UNIVERSALITER VEL NON SIMILITER, UT 'OMNIS HOMO ALBUS EST', 'NON EST OMNIS HOMO ALBUS', 'NULLUS HOMO ALBUS EST' ET 'QUIDAM HOMO ALBUS EST',
3.8.1 Hoc etiam de epilogo est in quo aperte removet errorem quem supra tetigimus, eorum scilicet qui universales propositiones nunquam unas esse iudicabant, dicens: VEL CUM SIT UNIVERSALE subiectum UNIVERSALITER, scilicet enuntiatum, VEL NON universaliter SIMILITER, id est non universaliter sed magis particulariter vel indefinite.
3.8.2 Solet autem quaeri, cum: Omnis substantia est corpus aequipolleat istis duabus propositionibus: Omne corpus est corpus et: Omnis spiritus est corpus utrum illae duae falsae dici debeant, cum aequipolleant falsae propositioni.
3.8.3 Sed si aequipollentiam recte pensamus, non est accipienda nisi tam in veritate quam in falsitate consistat.
3.8.4 Praeterea quaerendum est, si aequipollentiam quantum ad inferentiam sive quantum ad comitationem accipiamus aut non.
3.8.5 Quod si quantum ad inferentiam, non aequipollet illa illis duabus, <immo isti hypotheticae>: Omne corpus est corpus et omnis spiritus est corpus quae quidem hypothetica falsa est sicut categorica illa. Nunquam enim diversae propositiones simul ad aliquid disponi possunt ut antecedens vel <aliquid> ad eas, quia, dum et coniunctio interponitur, statim in unam hypotheticam diversas propositiones redigit.
3.8.6 Quod si quis de aequipollentia comitationis agat, nulla est illa, quia <falsitates>, non veritates propositionum, quae nunquam sunt, sese comitantur.
SI 'ALBUM' UNUM SIGNIFICAT.
3.8.7 Ita inquam has esse propositiones unas, SI ALBUM praedicatum UNUM SIGNIFICAT, id est una est vox in significatione, cum videlicet constet de subiecto, quod in una significatione, unius scilicet intellectus, accipiatur. De albo autem ideo determinat, quia album sumptum semper multiplicem sensum habere videbatur, secundum id scilicet quod ipse Aristoteles in Praedicamentis aequivoce ipsum praedicari astruit, id est non cum ratione substantiae.
3.8.8 Sed licet rationem substantiae non habeat, descriptionem unam habet secundum unam inventionis eius vim, si quem unum habet intellectum, ex quo unam reddit propositionem. Alioquin ipse Aristoteles per: Homo est albus male unam propositionem fieri diceret.
SIN VERO DUOBUS UNUM NOMEN EST POSITUM EX QUIBUS NON EST UNUM, NON EST UNA AFFIRMATIO NEC UNA NEGATIO; UT, SI QUIS PONAT HOC NOMEN 'TUNICA' HOMINI ET EQUO ET DICAT 'TUNICA ALBA', NON EST UNA AFFIRMATIO NEC UNA NEGATIO EST;>
3.8.9 Dixit album unam propositionem facere, si unum sit in significatione, non in materia una nominis. Modo contrariam ponit sententiam, quod si tantum unum sit nomen aliud in materia vocis et non in significatione, unam propositionem non reddit.
3.8.10 Et hoc est: SI NOMEN UNUM in materia vocis SIT POSITUM DUOBUS, id est pro duobus nominibus, ut scilicet eorum significationem contineat, EX QUIBUS, scilicet nominibus, NON fit unus intellectus, NON FIT per illud nomen sic acceptum UNA AFFIRMATIO. Ideo autem determinat EX QUIBUS NON EST UNUM, quia 'homo' multorum significationem nominum tenet, generis scilicet et differentiarum, quae omnia in oratione posita unum intellectum habent, sicut 'animal rationale mortale', ideoque 'homo' [quasi] habere potest unum intellectum. At vero, si <poneretur> pro 'animal' et 'rationalitas' sicut est positum pro 'animal' et 'rationale', sicut nec ista unum intellectum faciunt, ita nec 'homo' facere posset.
3.8.11 Aliter: SI NOMEN aliquod EST POSITUM, id est impositum, duabus rebus, EX QUIBUS rebus, id est propter significationem quarum rerum, ipsum nomen UNUM in significatione esse non possit, NON EST per ipsum UNA AFFIRMATIO. Ideo autem determinat EX QUIBUS NON EST UNUM, quia universalia nomina pluribus rebus imposita sunt singillatim, veluti hoc nomen 'Socrates' pluribus membris simul, nec tamen propter hanc pluralitatem rerum unitas sensus perimitur. Si autem sic impositum esset pluribus rebus, ut ad singulas mitteret determinate sicut aequivocum, unam non faceret propositionem.
3.8.12 Et hoc est quod ait: UT SI QUIS PONAT HOC NOMEN 'TUNICA' HOMINI ET EQUO tanquam certa nomina singulorum, ut scilicet tantundem valeat quantum haec duo nomina 'homo' et 'equus', ET DICAT etc.
3.8.13 NEC NEGATIO, scilicet huius affirmationis EST UNA.
NIL ENIM HOC DIFFERT DICERE 'EST EQUUS ALBUS' ET 'HOMO EST ALBUS'.
3.8.14 Vere non est una, quia eadem est in sensu cum istis duabus. Ab oppositis. Et hoc est: NIL DIFFERT DICERE: Tunica est alba secundum sensum QUAM DICERE has duas propositiones 'EQUUS EST ALBUS' ET 'HOMO EST <ALBUS>'. Et hoc loco: Equus est albus et: <Homo est albus> quasi nomina sunt ipsarum propositionum, quod ideo determino, ne quis forte hoc totum pro una hypothetica accipiat coniuncta per et, cuius sensus, cum unus sit, non potest habere: Tunica est alba. Quippe 'Tunica' aequivocum tantundem valet quantum duo nomina absoluta sine omni coniunctione prolata, iuxta quod recte ait Priscianus plura nomina in unam vocem concidere.
3.8.15 Ex quo et illorum sententia frustratur qui aequivocum de aliquo praedicantes unum enuntiationis sensum habere propositionem volunt et etiam veram esse. Veluti cum dicitur: Latrabile animal est canis ita accipiunt sub disiunctione -- Latrabile animal est canis, hoc est: Vel latrabile animal vel marina belua vel caeleste sidus.
3.8.16 Sed hoc nequaquam ex vi ipsius vocis habet, quippe 'canis' aequivocum sub disiunctione non est impositum, quia iam ex eadem causa singulis datum esset, ex eo scilicet quod sunt aliquid illorum trium, sicut et propositionem dicimus ex eo quod est oratio vera vel falsa, vel affirmativa vel negativa. verum enim vel falsum, haec oratio, quasi universalis est de multis singillatim praedicabilis, unde et signa quantitatis recipit, ut scilicet dicamus: Omne verum vel falsum est propositio.
Quod si 'canis' et caetera aequivoca similem acceptionem sub disiunctione haberent, ex una causa singulis convenirent nec ad aliquam per se significationem reduci possent magis quam propositio vel ad veras tantum vel ad falsas vel haec oratio verum vel falsum ad alteram. Unde falsa semper esset propositio: Omne animal (vel: Omnis homo) vivit quippe non omne quod est vel verum animal vel pictum vivit.
3.8.17 Unde Aristotelem sequentes in aequivoco plures significationes singillatim, non disiunctim, sicut in pluribus nominibus accipientes plures per ipsum aequivoce acceptum propositiones semper intelligimus, ut sint in sensu multae propositiones: Latrabile animal est canis quotiens canis aequivoce sumetur. Quarum sicut haec vera est et illae falsae, ita multiplex propositio secundum alium sensum vera, secundum alios falsa dicetur; nec iam tamen multipliciter accepta, cum ad unum sensum reducitur.
SI ERGO HAE MULTA SIGNIFICANT ET SUNT PLURES, MANIFESTUM EST QUONIAM ET PRIMA MULTA VEL NIHIL SIGNIFICANT --
3.8.18 Quia scilicet: Tunica est alba eadem est in sensu cum duabus illis propositionibus, ergo MANIFESTUM EST QUONIAM est multiplex. A causa vel a parte, secundum hoc quod multiplex alia habet sensus illarum, sicut haec alia alios. Unde etiam causam repetit dicens: SI, id est quia, HAE duae MULTA SIGNIFICANT, ET ideo SUNT PLURES in significatione.
3.8.19 VEL NIL. Multa, inquam significabit: Tunica est <alba> multipliciter accepta VEL ex tota NIL, cum scilicet constet, quod unum non significat. Ideo autem apposui VEL NIL, quia fortasse quorundam sententia erat, quod propositio, ubi termini multipliciter accipientur, omnis significationis uacua esset ex confusione ambiguitatis.
NEQUE ENIM EST ALIQUID HOMO EQUUS --;
3.8.20 Quod plures <sunt> in significatione: Homo est albus et: Equus est <albus> per quas ostendit multiplicem esse: Tunica est alba probat per subiecta nomina, quae non sunt eiusdem significationis, ut sunt multivoca.
3.8.21 Sic iunge: Bene dictum est has duas propositiones esse plures in significatione, quia subiecta earum nomina, 'homo' scilicet et 'equus', non sunt unum aliquid in significatione. A causa. Quod autem in significatione unum esse non possunt, ostendit per hoc quod oratio res oppositas nominat, ut etiam de rebus hoc legi possit, quod scilicet nunquam ALIQUID EST HOMO et EQUUS, id est utraque substantia.
3.8.22 QUARE NEC IN HIS NECESSE EST HANC QUIDEM CONTRADICTIONEM VERAM ESSE, ILLAM VERO FALSAM.> Quia scilicet huiusmodi propositiones, quae multiplices sunt, plures in sensu propositiones continent, contingit aliquando affirmationes et negationes earum non esse dividentes. A causa. Et hoc est: NON EST NECESSE IN HIS, id est in talibus propositionibus, scilicet multiplicibus, alteram partem contradictionis etc.
3.8.23 Quod autem ait: NON EST NECESSE, innuit quandoque hoc contingere, quandoque non. Si enim dicam: Canis est substantia et: Non est canis substantia hic dividunt, quia omnes affirmationes hic verae sunt et omnes negationes non. Si vero dicam: Canis est caeleste sidus non dividunt, quia tam affirmatio partim vera est, partim falsa, et negatio similiter.
3.8.24 Quod autem ait: NEC IN HIS, ad hoc respicit, quod superius etiam in unis propositionibus dividentiam veri vel falsi fallere monstravit sicut in indefinitis vel particularibus. Hoc etiam idem innuit in contrariis propositionibus evenire. Ubi enim istae simul verae sunt, necesse est illas quae istarum dividentes sunt, simul esse falsas. Tale est ergo NEC IN HIS, ac si diceret: non solum in quibusdam suprapositis unis fallit dividentia sed etiam in multiplicibus.

LI 3.09

Latin	English
IN HIS ERGO QUAE SUNT ET QUAE FACTA SUNT NECESSE EST AFFIRMATIONEM VEL NEGATIONEM VERAM VEL FALSAM ESSE;
3.9.1 Finito epilogo et dilucidata unitate vel multiplicitate propositionum, ad proprietatem contradictionis redit, quam supra posuerat, ut eam diligenter perquirendo expediat et determinet, qualiter vere aptari possit etiam propositionibus de futuro contingenti, quibus convenire non videbatur.
3.9.2 Bene autem circa proprietatem contradictionis immoratur tum, quia de contradictione specialiter intendit, ut supra meminimus, ubi expeditis definitionibus promissis naturas propositionum distinguere coepit dicens: "quoniam autem est enuntiare" etc., tum quia verba, quibus proprietatem illam assignaverat, magis ad falsum sensum quam ad verum sese videbantur habere.
3.9.3 Ait enim sic: "alteram" partem contradictionis "necesse est esse veram et alteram falsam", hoc est alterum quod dicitur contradictione necesse est evenire, alterum necesse est non evenire, verbi gratia: Socratem sedere vel Socratem non sedere necesse est hoc est: Alterum eorum necesse est contingere. Quod magis falsum videtur, cum potius possit ostendi neutrum necessarium [est] esse per hoc quod neque hoc necessarium est neque illud. Veluti si dicatur de duobus: Alter istorum est albus id est: hic vel ille, si ostenderetur per partes neutrum <esse album>, falsa propositio prima conuinceretur. Similiter et hic videtur posse probari, cum videlicet neque Socratem necesse sit sedere neque necesse sit non sedere. Unde necessarium fuit, ut diligenter determinaret verba praedictae proprietatis, quae maxime ad falsum sensum se habere videntur.
3.9.4 Ait itaque in sequentibus, quod si quis divisim dicat, referens scilicet 'necesse' ad singulas propositiones hoc modo: Vel necesse est Socratem sedere vel necesse est Socratem non sedere falsum est; et tunc quidem disiuncta ex duabus categoricis falsis constat, in quibus singulis praedicatur necesse. Unde <falsa esse convincitur>. Si quis vero non divisim dicat sed semel acceptum 'necesse' ad totum disiunctionis sensum accomodet hoc modo: Socratem sedere vel non sedere, hoc totum, est necesse, verum est. Et hic totum disiunctionis sensum subiciens et 'necesse' praedicans categoricam ipsam facit, non hypotheticam disiunctam; et vera est categorica, falsa vero erat disiuncta. Unde in hoc sensu, non in illo, proprietatem intelligendam esse Aristoteles in sequentibus aperte determinat dicens: "esse quidem vel non esse omne necesse est et futurum esse vel non" etc.
3.9.5 Sed quare determinanda sit proprietas, prius ostendit, quia nisi determinetur, maximam inconvenientiam <et> angustiam incurrimus, quod postmodum diligenter ostendit, cum, quasi media quadam hypothetica praemissa non determinata proprietate, assumpto antecedenti ponendo et rursus consequenti destruendo ex affirmationibus et conclusionibus duas hinc et duas illinc contradictorias veras ostendit.
3.9.6 Et prior quidem syllogismus talis est: Si omnis contradictionis alteram partem necesse est esse veram et alteram falsam, tunc omne necesse est esse vel non esse. Quod si ita est, perit utrumlibet et consilium et negotium.
3.9.7 Assumit postea antecedens prioris consequentiae (dicens: "Si omnis contradictionis" etc.), ut scilicet ostendat per hoc, quod illa pereunt, et illam affirmationem probat secundum hoc quod est proprietas bene intellecta.
3.9.8 Et rursus ex eadem hypothetica media per destructionem consequentis (ut per hoc quassare videatur proprietatem) sed illa non pereunt, et hanc quidem affirmationem probat.
3.9.9 Denique, cum in maxima anxietate posuerit adversarium, proprietatem diligenter determinat et remedium solutionis adhibet.
3.9.10 Quoniam autem propositiones de praesenti et praeterito, quaecumque verae sunt vel falsae, determinate verae sunt vel falsae, nulla autem veritas vel falsitas contingentis futuri determinata erat, plerique propositiones de contingenti futuro veras vel falsas omnino esse denegabant, eo videlicet quod ea, quam habent, veritas vel falsitas eis nondum aperiri posset. Unde non ita <proprietatem> contradictionis recipiebant in propositionibus de futuro huiusmodi sicut in praesenti et praeterito.
3.9.11 Iuxta quorum opinionem Aristoteles hoc loco proprietatem contradictionis his assignat propositionibus, quae de praesenti vel de praeterito fiunt, et ab his, quae de futuro sunt, removet.
3.9.12 Quorum errorem postea corriget veritatem vel falsitatem omnibus aequaliter assignans, licet non sit in omnibus determinata.
3.9.13 Sic continua: Dictum est superius fieri affirmationes et negationes circa ea quoque tempora quae sunt extra praesens, hoc est alias esse de praesenti, alias de praeterito, alias de futuro. Sed in his quae fiunt de praesenti vel praeterito indubitanter proprietas contradictionis recipitur, quia scilicet eventus earum propositionum praesentiam, ex qua cognosci possunt, vel adhuc habent vel iam habuerunt. Et hoc est: IN HIS QUAE SUNT ET QUAE FACTA SUNT, hoc est in affirmationibus et negationibus de praesenti et praeterito, quae scilicet enuntiant aliquid praesentialiter vel esse vel non esse vel fuisse, IGITUR, quia scilicet sunt affirmationes et negationes de praesenti vel praeterito, NECESSE EST etc.
3.9.14 A causa iuxta opinionem recipientium tantum dividentiam propositionum secundum definitionem veri vel falsi ex praesentia vel exsistente vel praeterita.
3.9.15 Vel a parte secundum rei veritatem, quia omnium temporum contradictiones fiunt, quibus ista proprietas bene intellecta convenit aequaliter.
3.9.16 Et attende quod iam manifeste verba proprietatis commutat, ut omnino ad falsum sensum sese habeant, quia iam divisim hanc et illam ponit, cum prius dixisset "alteram", quod aliquantulum magis ad verum sensum accedebat. Ideo autem commutat verba, ut facilius ex eis et probabilius arguere possit et descendere ad interitum utrumlibet et caetera, in quae intendit.
IN UNIVERSALIBUS QUIDEM UNIVERSALITER SEMPER HANC QUIDEM VERAM, ILLAM VERO FALSAM, ET IN HIS QUAE SINGULARIA, QUEMADMODUM DICTUM EST; IN HIS VERO QUAE IN> UNIVERSALIBUS NON UNIVERSALITER DICUNTUR, NON EST NECESSE (DICTUM EST AUTEM ET DE HIS).
3.9.17 Determinat contradictionem, in quibus scilicet propositionibus consistat, IN UNIVERSALIBUS scilicet subiectis universaliter enuntiatis, QUEMADMODUM DICTUM EST, et hoc ideo determinat, ne universalem universali dividentem daremus. Aliud autem est universaliter enuntiare subiectum, id est apponi ei signum universalitatis, aliud propositionem universalem facere. Qui enim dicit: Non omnis homo est albus subiecto apponit signum sed non facit universalem propositionem, et qui dicit: Non quidam homo est albus id est nullus <particularitatis> signo apposito subiecto universalem facit enuntiationem. Affirmationes itaque et negationes universaliter fiunt, quando quod una propositionum universaliter <affirmat>, altera negat esse universaliter, ut 'omnis' 'non omnis'. Similiter particulariter: 'quidam' 'non quidam' (id est nullus) vel indefinite vel singulariter.
3.9.18 IN HIS VERO, sicut <in> indefinitis vel particularibus, quando scilicet negatio separativa accipitur. Quod determinat cum subdit: DICTUM EST ET DE HIS, quia superius in talibus propositionibus et dividentes assignavit negatione praeposita et non dividentes interposita.
IN SINGULARIBUS VERO ET FUTURIS NON SIMILITER;
3.9.19 In affirmationibus et negationibus de praesenti vel praeterito constat ita esse sed NON SIMILITER est IN FUTURIS, id est in propositionibus de contingenti futuro, etiamsi singulares illae propositiones sint, de quibus magis videretur, quod ab illis magis dici possent verae vel falsae, qui tantum veras vel falsas dicunt eas quae determinate sunt verae vel falsae, pro eo scilicet quod subiectum singulare est determinatius in significatione quam universale subiectum; unde determinatiorem enuntiationem reddit. Et si qua de futuro determinate vera vel falsa dicenda esset, magis de istis uideretur quae determinatiores terminos habent.
3.9.20 Et attende quod, sicut a propositionibus de futuro contingenti removet proprietatem contradictionis male intellectam, ita etiam posset facere ab omnibus de praesenti vel praeterito. Quippe nec me sedere (nec me sedisse) necesse est nec non sedere (nec non sedisse) necesse est. Sed ideo maxime propositionibus de futuro contingenti adhaeret, quia nulla illarum quibusdam videbatur vera. Ad huiusmodi futura quae contingentia sunt, tria illa pertinent quae interire ostendet ex proprietate male intellecta in omnibus propositionibus huiusmodi futuri.
3.9.21 Sed nunc diligenter naturas propositionum cuiuslibet temporis distinguamus secundum ipsam rerum naturam, ex qua veritatem vel falsitatem <suam contrahunt>, et quae ad utrumlibet pertinent diligenter consideremus, ut omnia perspicua sint, quae in sequenti ratiocinatione dicuntur.
3.9.22 De praesenti autem tempore propositiones fiunt, quaecumque dicunt aliquid esse vel non esse aliquid, sive praesentes res sint, sive praeteritae, sive futurae, sive omnino numquam sint, veluti istae: Crastina dies est vel: Chimaera est (vel: non est).
3.9.23 De praeterito etiam tempore sive futuro de eisdem fieri possunt, quotiens scilicet aliquid, sive sit sive non, dicimus fuisse vel fore vel negamus idem.
3.9.24 Propositiones autem futuri temporis aliae fiunt de eventu indeterminato, id est omnino incerto, quantum in ipso est, aliae de euentu determinato cognitione aliqua naturae.
3.9.25 Ut si dicatur: Socrates morietur vel: Albedo (vel: chimaera) non comedet vel: Chimaera non erit hircocervus singula quae dicuntur certificari nobis possunt ex natura aliqua rerum iam cognita. Nam coniunctionis actum in quibusdam cognovi et chimaeram vel hircocervum amplius, ut esse possint, seminaria in rerum natura non habere ex illa Dei creatione, quae die septimo specierum omnium formas complevit, in quibus seminaria futurorum posuit, ut iam amplius nullam nouam speciem crearet.
3.9.26 Si quis autem dicat: Socrates comedet (vel: morietur cras) indeterminatum eventum proponit, de quo scilicet nulla natura rei cuiusquam nos certificare potest.
3.9.27 Si vero sub disiunctione dicam: Socrates comedet vel non comedet omnino certum est, cum scilicet certum sit inter comedere et non comedere nihil medium intervenire posse.
3.9.28 Quicquid ergo suggeri potest rationi ex aliqua naturae rerum perceptione, determinatum est.
3.9.29 Propositiones itaque de futuro aliae incerta omnino enuntiant atque indefinita, aliae <determinata>. Unde aliae verae vel falsae sunt indeterminate, aliae determinate.
3.9.30 Propositiones vero de praesenti vel praeterito, quaecumque verae sunt vel falsae, <vera vel falsa> determinate iudicant, quia etsi nobis actualiter cognita non sit veritas earum vel falsitas, in natura tamen definita est, quia iam in rerum praesentia vel est vel fuit. Unde notitiam de se conferre possunt et, quantum in ipsis est, cognosci. Nam cum astra paria sint vel imparia alterumque in rerum praesentia definitum sit, licet etiam sit actualiter homini incognitum, tamen est in natura determinatum, quia iam id rei eventus habet, unde de se notitiam praestare possit, et quantum in se est, iam est definitus, cum nondum pro infirmitate nostra a nobis [non] teneatur.
3.9.31 De quibusdam tamen praesentibus sive praeteritis restat quaestio, utrum definita sint, <scilicet> in natura, <cum> <non>nisi per futura indeterminata sciri queant.
3.9.32 Veluti cum dicitur: Socrates comedet haec propositio iam profecto praesentialiter est vera vel falsa, et haec propositio quae dicit: 'Socrates comedet' vera est de praesenti est et ideo iam vel determinate vera est vel determinate falsa saltem in natura praesentis inhaerentiae veritatis vel falsitatis quam habet.
3.9.33 At vero si 'Socrates comedet' est vera determinate, oportet et determinatum esse, quod Socrates comedet, quia sicut veritas propositionum ex eventu rerum pendet, ita et cognitionem veritatis vel falsitatis ex cognitione eventuum necesse est haberi. Impossibile enim est cognosci veram esse propositionem ita, ut nesciatur, quod ita sit, ut ipsa dicit, cum videlicet certum sit eam non aliunde veram esse nisi ex eo quod ita dicit enuntiando, sicut in re est.
3.9.34 Sed nec istae de praesenti: Socrates est nomen hominis comesturi in crastino vel: Homo comesturus in crastino est Socrates vel: Video hominem comesturum in crastino determinari possunt nisi per futurum. Similiter si dicamus de eo qui hodie dixit, quod Socrates cras comedet: Iste mentitus est haec enuntiatio de praeterito, utrum vera sit vel falsa, nonnisi ex futuro cognosci potest.
3.9.35 Non itaque omnes de praesenti vel praeterito propositiones verae vel falsae determinate esse videntur, quando videlicet veritatis vel falsitatis earum discretio ex futuro pendet.
3.9.36 Nam et iustitia uniuscuiusque hominis, etsi modo sit, nec ipsi, qui eam habet, adhuc certa est nec esse valet nisi per examen extremi iudicii. Et quod mulier concipit, ex aliquo futuro eventu notitiam exspectat nostram.
3.9.37 Si quis autem dicat quod mulierem concipere, si non sit nobis cognitum, saltem deo patet, idem etiam de quolibet futuro dici potest, quia omnia determinata dici possunt quantum ad ipsum. Quantum ad nos vero multae sunt occultae naturae praesentes, quae a nobis nullatenus comprehendi adhuc valent.
3.9.38 Si autem ad humanam scientiam respiciamus, cum hic Aristoteles iuxta humanam opinionem disputet, non omnes propositiones de praesenti vel praeterito definitae videntur.
3.9.39 Sunt autem qui dicunt quod 'Socrates comedet', quae fortassis praesentialiter vera est, determinate vera est quantum ad veritatem ipsam, scilicet proprietatem quam praesentialiter habet, quippe determinatus est eventus proprietatis praesentialiter ei inhaerentis, et ipsam iam determinate veritatem habet.
3.9.40 Sed licet determinate vera dicatur propositio quantum ad praesentem et determinatam inhaerentiam veritatis, quantum tamen ad eventum, quem loquitur indeterminatum, indeterminate vera est. Et hoc loco Aristoteles determinate vel indeterminate veras vel falsas propositiones dicit quantum ad eventus, scilicet determinatos vel indeterminatos, quos proponunt.
3.9.41 Aliud etiam 'determinatum' sonare videtur quam 'certum', quia determinatus dicitur eventus, qui ex se cognoscibilis est nobis, ut paritas vel imparitas astrorum ex ipsa praesentia, quam habent, de se cognitionem dare potest; certa vero sunt, quae quoquomodo actualiter cognita sunt. Ut si quid de futuro contingenti testimonio angeli ad discretionem <veniret>, certum quidem illud esset mihi non ex se sed ex auctoritate angeli. Sed determinatum non esset, quia ex se ipso cognoscibile non esset. Non omne itaque determinatum certum est vel e converso, quia 'certum' actualiter accipimus, quod iam scilicet actualiter alicui constat, 'determinatum' autem possibiliter sumimus, quod videlicet aptum est ex se ipso sciri.
3.9.42 Unde et si talis consequentia recipiatur: Si 'Socrates comedet' est vera, Socrates comedet et certum sit antecedens, certum erit et consequens. Sed non fortasse, si determinatum sit antecedens, et consequens, quia praesens eventus ex se cognoscibilis est sed non ita futurus contingens.
3.9.43 Sed ad hanc profecto positionem sententiae, quae scilicet omnes propositiones de praesenti vel praeterito determinatas iudicat ex euentu determinato et non illas de futuro contingenti, quaestio occurit, quid eventum rei accipiant.
3.9.44 Si enim res ipsas, quae eveniunt, eventus appellent, profecto: Chimaera est hircocervus (vel: non est) non habet eventum, id est res aliquo modo evenientes, quia nil omnino unquam sunt, nec ex se notitiam dare potest magis quam futurum bellum, quam ex se ipso non habet, cum nil omnino sit. Itaque: Chimaera est hircocervus (vel: non est) vel: Prima dies mundi fuit ex eventibus suis, cum omnino non sint, cognosci a nobis non valent, et ita nec omnes propositiones de praesenti vel praeterito ex euentibus suis determinatae dici possunt, quia nec eventus, cum omnino non sint, determinati sunt in se.
3.9.45 Si quis autem id totum quod propositio dicit, eventum vocet, id utique nil est, nec magis hic euentus quam ille praesens est vel praeteritus vel futurus dici poterit, cum omnino nil unquam sit.
3.9.46 Et similiter: Sicut eventus propositionis de praesenti praesens dici potest, ita etiam eventus aliarum, quia sicut praesentialiter modo verum est quod Socrates sedet, ita etiam quod sedit et quod sedebit. Omnis enim propositio vera dicitur, quia ita est in re, ut proponit. Ita autem nunc praesentialiter est, quod Socrates sedit vel sedebit, sicut et quod Socrates sedet. Pro sessione namque, quae heri praesens erat et modo praeterita est, modo praesentialiter ita est in re, quod Socrates sedit; cum vero sedebat Socrates, magis 'Socrates sedet' quam 'Socrates sedit' tunc dicendum erat.
3.9.47 Sive ergo eventus res ipsas appellemus, de quibus agunt propositiones, sive dicta propositionum, non sunt omnes propositiones de praesenti vel praeterito ex eventibus determinatae.
3.9.48 Unde quid tenendum sit, definiamus, <de> determinatione vel indeterminatione propositionum. Quasdam itaque de praesenti vel praeterito determinatas dicimus, quasdam non, et idem volumus esse determinatum quod cognitum nobis. Unde sicut non omnia praesentia et praeterita nobis sunt cognita, ita non omnia determinata. Quis enim Deum veraciter et perfecte, ut in se est, comprehendere possit aut multa etiam de occultis rerum naturis, quae suae Deus tantum reservat scientiae? Cum autem quorundam praesentium vel praeteritorum notitiam habemus, aut <praesentiam> rei alicuius ratio percipit aut recordatio est eius quod percepit, et saepe de occultis ex manifestis certificamur. Futuri vero <contingentis> propositiones, ex nulla rei praesentia vel recordatione cognoscibiles, omnino sunt indeterminatae.
3.9.49 Hoc autem tantum futurum, quod contingens dicitur, Aristotelem futurum vocare arbitramur, quia ea futura, quae naturaliter contingunt, non tanquam futura sed tanquam praesentia reputat, quia sic iam certa sunt quasi praesentia.
3.9.50 Et nota quod eadem res et praesens in aliquo dicitur et praeterita vel futura in alio, ut iste et praesens est secundum praesentem comestionem et praeteritus vel futurus dicitur secundum praeteritam vel futuram, et circa praesentem vel praeteritam iam notus est sed non circa futuram.
3.9.51 Sunt autem 'praeteritum' et 'futurum' non-existentium quoque nomina, ut belli praeteriti vel futuri.
3.9.52 Contingentia quoque futura dici possunt tam ea quae aliquo modo praesentia sunt, quam ea quae adhuc nullo modo sunt, ut bellum futurum.
3.9.53 Quae inde contingentia, id est utrumlibet, dicuntur, quod aequaliter ad fieri et non fieri se habent, id est: Cum possint in futuro evenire et non evenire, aeque secundum nostram cognitionem ad utrumque se habent, quia ex nulla natura magis certi esse possumus, quod eveniant, quam quod non eveniant. Quantum vero ad eventum, ad alterum se habent sicut praesentia; quae scilicet futura sunt, eveniunt.
3.9.54 Omnia itaque contingentia futura utrumlibet dicuntur, non autem omnia utrumlibet futura videntur, quia multa aequaliter ad fieri et non fieri se habent quae nunquam erunt sicut et illa quae erunt. Est itaque 'utrumlibet' nomen quorumlibet tam exsistentium quam non-exsistentium, secundum hoc quod se ad fieri et non fieri aequaliter habent, ut videlicet utrumque de eis possit contingere nec quid contingat, ulla ratione a nobis praesciri possit.
3.9.55 Et hoc est nomen 'utrumlibet', non ex proprietate aliqua datum sed ex causa communi inventum, ex eo scilicet quod res quibus convenit, aeque ad fieri et non fieri se habent, id est aeque, ut dictum est, possibile est eas evenire et non.
3.9.56 Haec vero, cum eveniunt, quaedam ex natura tantum contingere videntur, quaedam ex nobis, quaedam ex utroque; ex natura tantum, cum vel frigus aquam in glaciem solidat vel calor solis liquefacit; ex nobis tantum, cum nomen, quod volumus, cui volumus aptamus, et quotiens auctorem naturae peccato aliquo offendimus; ex nobis simul et natura, quando ex nostra actione et facilitate naturae aliquid contingit, veluti si frangam baculum; nisi enim ex naturali compositione baculus in se haberet, ut frangibilis esset, nequaquam a me <frangeretur>; quodsi etiam frangibilis esset sed ego frangere nollem, nequaquam modo frangeretur.
3.9.57 Quae vero ex nobis contingunt sive solis sive cooperante vi naturae, modo ex deliberatione nostra, modo fortuitu, id est casu, praeter spem et <praemeditationem> nostram accidunt.
3.9.58 Quando autem ex deliberatione contingunt, per liberum arbitrium fiunt. Est autem liberum arbitrium ipsa animi diiudicatio de aliquo, utrum faciendum a nobis sit an non, libera quidem quoniam de eo habetur, ad quod libere nos habemus, ut scilicet in manu nostra sit et in potestate illud facere vel dimittere. Si enim aliquid diiudicem apud me de capiendo rege, utrum capi eum a me oporteat vel non, haec diiudicatio libera non est, quia pro voluntate mea quod vellem non contingeret.
3.9.59 Casu vero, id est fortuitu, contingunt ea utrumlibet quae inopinate et repente praeter spem et praemeditationem nostram eveniunt, veluti cum aliquid fecerimus propter aliquid <et> per hoc quod fecerimus, aliud contingit, quam intendebamus. Ut si quis agrum fodiens per agri culturam thesaurum inveniat, inventio illa fortuita est et inopinata et contingit ex fossione quae propter aliud incepta erat, quia non hac intentione vel hac de causa rusticus fodiebat, ut censum inveniret sed propter messem tantum.
3.9.60 Casum autem in Physicis <Aristoteles> teste philosophia definit dicens, quod quotiens aliquid cuiuspiam rei gratia geritur aliudque quibusdam de causis quam quod intendebatur obtingit, casus vocatur. Quem et ipse Boethius rursus ex sua parte definit dicens:
Licet igitur definire casum esse inopinatum ex confluentibus causis in his quae ob aliquid geruntur, eventum.
Nisi enim (inquit) cultor agri humum foderet, nisi eo loco pecuniam suam depositor <obruisset>, aurum non esset inventum.
Duae itaque causae confluunt, ut <inveniatur> thesaurus, positio scilicet auri et fossio agri, cum tamen neutrum ideo fieret, ut fossor inveniret thesaurum.
3.9.61 Sed cum 'liberum arbitrium' nomen sit ipsius diiudicationis <rationalis animi>, casus, cum definitur, cuius nomen sit et quando, perquiramus. Videtur ipse effectus, qui ex causis contingit, casus dici, sicut inventio, quae in re inventa est sive in <inventore>. Nam sicut invenitur thesaurus ita et nos casu invenimus, et utraque inventio, tam actio quam passio, casus sive casualis dici videtur, quia utraque inopinate quantum ad nos contingit.
3.9.62 Et tunc tantum dum praesens est inventio, casus esse potest, id est casualis et fortuitu, ex ea scilicet proprietate casus appellata, quod inopinate evenit. Quae tamen inventio postquam praesens est, non dicitur utrumlibet sed priusquam esset, utrumlibet dicebatur. Unde cum supra diximus quaedam utrumlibet contingere, ea 'utrumlibet' uocavimus secundum quod ante eventum sese habebant.
3.9.63 Et attende quod, cum res ipsas quae secundum nos inopinate contingunt, casus nominemus, cum tamen dicimus aliquid fieri casu, 'casu' adverbialiter uti videmur, ac si diceremus: inopinate, et non necessario.
3.9.64 Sed sive 'casus' nomen sit sive adverbialiter <positum>, semper ignorantiam denotat sicut 'inopinatum' et 'inopinate' vel 'repentinum' et 'repente'.
3.9.65 Videntur etiam dicta propositionum magis appellari casus quam res aliqua. Sicut enim dicimus, quia casus fuit, quod inveni hominem, ita quod non inveni; 'non invenire' tamen nil est omnino et ad hoc quidem verba se habent, cum eventum inopinatum appellamus casum. eventus enim proprie dicimus dicta propositionum, quando propositiones ex suis eventibus veras iudicamus.
3.9.66 Et cum dicimus casum esse venire me ad ecclesiam vel non venire, impersonaliter 'casus' praedicatur, sicut et si diceremus: Determinatum est (vel: Provisum est) (vel: Necessarium <est>) me venire vel non venire. Et cum dicimus: Casus est me venire tale est: Contingit fortuitu me venire.
3.9.67 Et cum dicimus: Casus est inopinatus eventus est non essentialiter sed nuncupative ponimus, ac si diceremus: Id quod esse vel non esse inopinate contingit, 'casus' appellamus. Unde in verbis <Aristotelis> diligenter ponitur non "casus est" sed "casus vocatur". Qui etiam vocationem illam non ad personam aliquam accommodat sed impersonaliter dicit, quia "quotiens aliquid etc.".
3.9.68 Aeque autem ea casu contingere quandoque videntur, quae ex natura sola proveniunt, sicut et ea quae per nos accidunt, secundum hoc quod utrumque ignorabamus. Per liberum autem arbitrium ea sola accidunt quae ex nobis proveniunt.
3.9.69 Sunt autem nonnulli qui nil utrumlibet appellent nec aliqua futura contingentia dicant sed omnia quae eveniunt ita ut eveniunt ex necessitate evenire. Quod ex Dei providentia sive praedestinatione conantur ostendere. Aiunt enim, quod Deus qui in sua providentia falli non potest, omnia ab aeterno providit et praedestinavit ita evenire, ut eveniunt, et tunc evenire quando eveniunt; quare secundum eius providentiam, quae falli non potest, et <institutionem> praedestinationis, quae mutari non potest, necesse est singula ita et tunc evenire, ut eveniunt et quando. Et ita omnia sub necessitate constringunt, ut nullatenus vitari possit, quin eveniant, sicut eveniunt et quando.
3.9.70 Sed hi nimirum, cum omnia a Deo et provisa et praedestinata dicerent, omnium bonorum laudem vel malorum culpam in auctorem omnium refundebant, quia Dei providentiae et praedestinationi tam bene facta nostra quam male facta imputabant. Quae <pessima> omnium haeresum non solum christianorum religioni, verum etiam philosophorum naturali rationi abominatio est, et maxime (teste Boethio) Peripateticorum.
3.9.71 Sed antequam adversus huiusmodi cavillatorias rationes respondeamus, vis providentiae Dei et praedestinationis est distinguenda.
3.9.72 Est autem providentia ipsa eius praescientia futurorum, quae simul singula praescivit, antequam evenirent, et est providentia non solum praescientia bonorum, quae ex eo procedunt, verum etiam malorum, quae a nobis fiunt.
3.9.73 Sicut autem providentia dei idem est quod praescientia ipsius, praedestinatio vero idem <esse> quod fatum, id est fatatio, videtur, quando videlicet bonum quod providet, stabiliendo mente disposuit, ut eveniat, quando ipse voluerit. Et est tantum praedestinatio de beneficiis dei, non de malis, quae operamur.
3.9.74 Unde Augustinus, De bono perseuerantiae: Praedestinatio (inquit) est praeparatio beneficiorum dei. Qui etiam in libro De praedestinatione sanctorum differentiam inter praedestinationem et gratiam assignat dicens: Inter gratiam et praedestinationem hoc interest quod praedestinatio est gratiae praeparatio, gratia vero ipsa donatio <...> praedestinatio sine praescientia esse non potest; potest autem esse praescientia sine praedestinatione. Quippe deus ea praescivit, quae fuerat facturus <...> praescire potens est etiam quae ipse non facit, sicut quaecumque peccata <...> Quocirca praedestinatio est praeparatio gratiae, gratia vero praedestinationis effectus.
3.9.75 Inter fatum quoque, id est praedestinationem, et providentiam in Boethii De consolatione differentiam habemus his verbis: Nam providentia est ipsa illa divina ratio in summo omnium principe constituta quae cuncta disponit, fatum vero inhaerens rebus mobilibus dispositio, per quam providentia suis quaeque nectit ordinibus. Providentia namque cuncta pariter quamvis diversa, quamvis infinita complectitur, fatum vero singula digerit in motum locis, formis ac temporibus distributa, ut haec temporalis ordinis explicatio in divinae mentis adunata prospectum providentia sit, eadem vero adunatio digesta atque explicata temporibus fatum <uocetur>. Quae licet diversa sint, alterum tamen pendet ex altero. Ordo namque fatalis ex providentiae simplicitate procedit. Et iterum: <Illud> certe manifestum est immobilem simplicemque gerendarum formam rerum esse providentiam, fatum vero eorum quae divina simplicitas gerenda disposuit mobilem esse nexum atque ordinem temporalem. Quo fit, ut omnia quae fato subsunt, providentiae quoque subiecta sint, cui ipsum etiam subiacet fatum, quaedam vero quae sub providentia locata sunt, fati seriem superent. Ea vero sunt, quae primae propinqua divinitati stabiliter fixa fatalis ordinem mobilitatis excedunt.
3.9.76 Quae quidem verba aliquid habent ambiguitatis, cum scilicet modo idem fatum et providentiam vocat, modo diversa.
3.9.77 Sed cum in Deo nil sit aliud ab ipso nec aliud sit sapientia eius vel providentia vel praedestinatio (id est fatalis stabilitio) eius, quam ipse, recte idem essentialiter dixit; quia vero homines <imponentes> nomina tam creatori quam creaturis aliunde providentem, aliunde fatalem dixerunt, recte secundum diversas vocabulorum causas diversa fatum et providentiam dixit, sicut aliud risibile esse, aliud navigabile esse dicimus, cum tamen idem sit penitus navigabile et risibile, ac est tale, ac si dicatur quod aliud sonat 'risibile', aliud 'navigabile' secundum diversas impositionis causas. Sic et deus et providentia dicitur ex eo quod providet et praescit, et fatum ex eo quod stabilit et disponit in creaturis. Nec ullae sunt proprietates, quas in Deo intelligamus, dum eum providentem vel fatalem dicimus vel scientem vel intelligentem vel bene agentem sed more humano loquentes simplicem eius essentiam et in se omnino inuariabilem pro his, quae per eum inuariabilem varie fieri contingunt et varie a nobis excogitantur, uariis <designamus> nominibus, ut sapientia dicatur secundum hoc quod recte per eum omnia sunt disposita, providentia secundum hoc quod omnia, quae futura erant ipso faciente vel permittente, ipsum nec tunc, quando non erant, latebant.
3.9.78 Similiter cum modo me sedente, modo non sedente dicitur scire vel intelligere me sedentem et non intelligere vel scire me sedentem, nulla est in ipso variatio sed in me; quocumque modo me habeam, ipsum latere non possum. Cum itaque omnino deus in se inuariabilis subsistat, secundum varietatem creaturarum vel varios effectus ipsius quasi variabilis ostenditur, veluti cum divinum spiritum septiformem vel septem spiritus esse dicimus non secundum se sed secundum dona quae ab ipso fideles habent.
3.9.79 Unde et Gregorius super Ezechielem <sic> inquit: Spiritus qui omnia loca per maiestatem replet et continet, nec in se mobilis dicitur <sed> secundum operationem. Quasi mobilis discurrit, quia ubique nescientibus occurrit et praesentem se omnibus exhibet. Mobilis appellatur, qui tenens omnia stabilis permanet. Unde cum laus sapientiae describeretur, adiunctum est: 'Est enim in illa spiritus intellectus, sanctus, unicus, multiplex, subtilis, mobilis.' Et paulo post: 'humanus stabilis'.
3.9.80 Videtur tamen in Boethii De Consolatione, cum dicitur "fatum adhaerens rebus", non fatatio deus accipi, per quem scilicet fatatur, id est incommutandum statuitur sed fatatio passive quasi unum fatatum est. Sed si hoc esset, male providentiam idem cum fato diceret, nisi provisum passive acciperetur sicut et fatatum.
3.9.81 Sed ut et providentiam deum et fatum appellemus, ipsum in se providentiam dicimus secundum aeternam praescientiam, quae semper est; fatum vero et adhaerens rebus bonis tantum ipsemet dicitur secundum id, quod tanquam iam provisum stabilit apud se et sic faciendum ordinat et ponit, ut sic fiat.
3.9.82 At vero, cum provideat vel praedestinet futura, neque providentia eius neque praedestinatio necessitatem rebus infert. Providet enim futurum fieri sed non ex necessitate fieri; stabilit futurum, ut fiat sed non ut ex necessitate fiat. Sic enim providet et stabilit futura, sicut sunt eventura, ut scilicet sic eveniant ut <possint> etiam non evenire. Quippe sic eventura sunt ut possint etiam non evenire. Cum ergo providet ea vel praedestinat, uti sunt eventura, ipsa autem sic eventura sunt, ut queant etiam non evenire, utrumque in providentia dei est vel praedestinatione, ut, cum nullo modo impediatur, quin fiant, sic tamen eveniant, ut et non evenire possint.
3.9.83 Sicut enim, si quis ante me ambulet, <quem> videam et sciam ambulare, visus meus et scientia non confert ei, ut ex necessitate ambulet, nec tamen ambulantem videre vel scire possum, nisi ipse ambulet, ita dei providentia me ita ambulaturum providit vel peccaturum, ut mihi necessitatem in altero non inferret; alioquin ipse me compelleret peccare, nec reus essem, qui coactus peccarem sed ipse per quem peccare cogerer.
3.9.84 Si ergo integre providentiam eius consideremus, quae omnia simul praescivit, quae ad meum actum sive possibilitatem pertinebant, et ita me ambulare modo et simul modo posse non ambulare providit, secundum eius providentiam et me ambulare contingit et posse non ambulare, quia utrumque in Eius providentia aequaliter perstitit.
3.9.85 Et nota quod cum vera sit haec propositio modalis cum determinatione: Impossibile est rem non ita evenire, cum deus providerit evenire non tamen vera est simplex, quae ait: Impossibile est non ita evenire. Nam et ista vera est: Impossibile est hunc hominem habere duos pedes, postquam amiserit vel: Impossibile est hunc hominem sedere, dum stat nec tamen ideo verum est simpliciter, quod impossibile est vel hunc habere duos pedes vel hunc sedere.
3.9.86 Nunc autem illam callidam sed cavillatoriam ponamus et solvamus argumentationem, qua plerique conantur ostendere ex eo, quod res aliter evenire possunt quam eveniunt, posse deum falli.
3.9.87 Quam et ipse Tullius teste Augustino in Civitate Dei disponit, cuius haec est summa: Si possibile est rem aliter evenire, quam evenit, possibile est rem aliter evenire, quam deus eventuram esse providit. A pari. Et ita possibile est deum rem aliter providere, quam evenit, et ita possibile est deum falli. Si enim aliter evenit res, quam deus providit, vel aliter providit deus quam evenit, deus fallitur. Unde si possibile est aliter evenire, quam deus providit, vel aliter providisse, quam evenit, possibile est deum falli.
3.9.88 Cuiuscumque enim antecedens est possibile, possibile est et consequens, ut si vera est haec consequentia: Si est homo, est animal vera est et ista: Si possibile est esse hominem, et animal.
3.9.89 Cum itaque haec consequentia vera sit: Si res aliter evenit, quam deus providit, vel aliter providit, quam evenit, deus fallitur vera est et haec: Si possibile est aliter providisse vel <evenire>, possibile est deum falli. Itaque per medium probata est proposita consequentia, haec scilicet: Si possibile est rem aliter evenire quam evenit, possibile est Deum falli.
3.9.90 Sed quia ex vero falsum arguitur, cavillatoria est argumentatio, id est sophistica, quae sic solvenda est:
3.9.91 Cum dicitur: Possibile est rem aliter evenire quam evenit duo sunt sensus, sicut duo, cum dicitur: Possibile est stantem sedere. Si enim ita dicimus quod rem illam quae stat, natura permittit sedere, verum est; si vero ita quod natura permittit ita esse ut dicit haec propositio: Stans sedet falsa est.
3.9.92 Similiter si dicamus quod possibile est rem evenire aliter modo, quam evenit vel quam Deus adhuc in sua providentia habuerit, qui tantum eam evenire providit, verum est.
3.9.93 Si vero ita dicamus quod possibile sit ita contingere, ut haec propositio dicit: Res evenit aliter, quam evenit vel aliter, quam deus providit falsum est, et ex hoc falso et impossibili satis concedendum est sequi illud falsum et impossibile, id est quod possibile est deum falli. Tunc enim regula praedicta locum habet: Cuiuscumque antecedens possibile est, et consequens quia tunc possibile est ad totas propositiones, non ad res applicatur.
3.9.94 Si autem ex vero procedimus secundum priorem expositionem, non sequitur, ut possibile sit deum falli magis, quam si diceremus: Si is qui stans est potest sedere, possibile est stationem et sessionem eidem inhaerere simul.
3.9.95 Posset enim aliter evenire <res> quam deus habuit in providentia sua, quam habuit. Nec tamen falleretur deus, quia sicut res aliter posset evenire, ita et ipse aliter posset providisse, ut, sicut hoc modo tantum providit, ita et alio tantum providisset, qui similiter cum eventu alio rei concordasset sicut iste modus providentiae cum isto eventu. Et sic sana tunc esset providentia sicut et nunc.
3.9.96 Nam cum ipsius providentia vel praedestinatio, quae ipse est, dici non possit diversa nisi secundum diversitatem eorum quae providet vel quae inmutabilis facit mutabilia, alia providentia vel praedestinatio esse posset, quia aliud praescire vel praedestinare posset.
3.9.97 Unde non est necesse ut, si etiam oppositum eius quod providit, providisset et illud contingeret et non istud, [quod] ideo ipse falleretur, quippe nihil contingeret contra providentiam, quam <habuisset>, quia sic oppositum contingeret nec istud numquam, quod contingit, providisset nec istud <contingeret> sed et providentia et eventus ita essent <opposito modo>, sicut sunt in isto modo <quo> <accidunt>.
3.9.98 Amplius. Si: Quia aliter evenit, quam deus iam providit, deus fallitur, et: Quia aliter evenit, quam deus providit, et aliter ipse providit quam providit, ipse fallitur. Quod omnino falsum est.
3.9.99 Praeterea cum dicimus: Possibile est rem aliter evenire, quam evenit vel quam deus providit id est: opposito modo, aliter non relative sed negative accipimus ac si diceretur: Possibile est ut non eveniat eo modo quo evenit vel Deus providit eventum simpliciter negantes, non aliquam diversitatem modi ponentes in his, quae nunquam simul esse contingit vel quae aliquid esse non possunt, dictis scilicet propositionum. At vero cum negative accipiamus: Possibile est rem aliter evenire, quam deus providit id est: non eo modo quo providit, non sequitur quod vel ipse alio modo posset providere vel deceptus esse. Cum enim possibile sit rem evenire non eo modo quo lapis providit, non tamen vel aliter lapis providisse potuit vel decipi, quia omnino providere lapis nihil potest nec decipi. Sed nec eadem ratione illud sequitur, quod si evenit non eo modo quo deus providit, deus aliter providit vel deceptus est, quia idem similiter in lapide fallat.
3.9.100 Nunc ad litteram redeamus.
NAM SI OMNIS <AFFIRMATIO VEL NEGATIO VERA VEL FALSA EST, ET OMNE NECESSE EST VEL ESSE VEL NON ESSE;
Quia in eo quod proprietatem contradictionis removit a futuro contingenti, quidam consentiebant, qui scilicet male proprietatem intelligebant, quidam vero non, qui videlicet bene attendentes proprietatem eam contradictioni cuiuslibet temporis accomodabant, ideo Aristoteles utrosque impugnat, ut utrosque certificet.
3.9.101 Et contra recte intelligentes sophistice disputat, ut ab huiusmodi sophistica argumentatione eos sibi cavere doceat, si quis eam eis fecerit.
3.9.102 Contra autem male sentientes non sophistice agit sed recte, ut errorem eorum destruat et doceat bene intellectam proprie omnibus convenire.
3.9.103 Et secundum hoc duos orditur syllogismos, ut utrorumque oppugnet sententiam;
3.9.104 bene intelligentium, qui scilicet hoc in omni contradictione recipiunt, tali syllogismo: Si singularium affirmationum et negationum inter se necesse est alteram esse veram et alteram falsam, pereunt illa tria; sed non pereunt, ergo non singularium est istud.
3.9.105 Ipsam vero consequentiam primam ex duabus consequentiis ostendit per medium sic: Si singularium ita est, necesse est omne esse vel non esse, et hanc consequentiam praemittit hic: NAM SI OMNIS AFFIRMATIO etc. Secundam vero consequentiam, hanc scilicet: Si necesse est omne esse vel non esse, pereunt illa tria, habemus dispersam per partes. Nam hanc partem: Si necesse est esse vel non esse, perit utrumlibet, innuit ibi: "Nil igitur neque est neque fit" etc. Aliam vero partem, hanc scilicet: Si necesse est omne esse vel non esse, perit consilium et negotium, habemus ibi: "Quare non oportebit".
3.9.106 Probata itaque prima consequentia syllogismi et positis <pro ea> duabus consequentiis, per quas probatur, assumit consequens destruendo, ita scilicet: Sed illa non pereunt, quod est ibi: "Quod si haec non sunt possibilia". Conclusionem vero principalem supponet ibi: "Quare manifestum est quoniam non est necesse omnes affirmationes et negationes oppositarum" etc.
3.9.107 Eos vero qui male sentiunt, arguit recte retenta eadem prima consequentia. Et statim, quasi assumpsisset antecedens ponendo, ibi: "Si omnis vera vel falsa est", adhibet probationem eius dicens: "Utraque enim non erunt" et rursus: "At vero nec quoniam neutrum verum est" etc. Conclusionem vero, hanc scilicet: Quare pereunt illa, dispersam per partes habemus, ut diximus.
3.9.108 Tota itaque littera deinceps usque ad secundum librum circa hos duos syllogismos consistit, quia omnia quae inducuntur vel partes sunt syllogismorum vel probationes partium vel propositiones <probationum> convenienter inductae.
3.9.109 Sic autem ingredere et iunge litteram NAM SI: In futuris, id est in propositionibus de futuro, scilicet contingenti, non similiter est proprietas contradictionis. Immo dicit adversarius qui bene sentit: Ita est in omni contradictione. Contra autem cavillatorie agens: Non est ita in omni, quod sic statim probat, ac si <diceret>: Si ita est ubique, quod scilicet omnium dividentium necesse sit alteram esse veram et alteram falsam, pereunt illa. Et antequam assumat vel concludat destruendo, probat propositam consequentiam, ac si dicat: Vere vera est haec proposita consequentia, quia verae sunt istae duae quae per medium probant illam: Si ita est in omni contradictione, omne necesse est esse vel non esse, et si omne necesse est esse vel non esse, pereunt illa. Et hoc est: NAM SI. Illud quidem NAM coniungit duas consequentias, quae unam mediam hypotheticam faciunt compositam, quae ex eis per medium probatur. Illud vero SI de prima consequentia est ipsius mediae.
3.9.110 Sic iunge: SI OMNIS AFFIRMATIO VEL omnis NEGATIO EST VERA VEL FALSA, 'necessario' subaudis -- aliter enim non sequeretur necessitas eventuum, nisi scilicet 'necessario' cum propositionum veritate vel falsitate intelligeremus. <Quam necessitatem quod> subintelligendum sit, tam praecedentia quam sequentia indicant. Quippe in proprietate contradictionis, de qua <ad inconveniens> ducit, superius "necesse" posuerat, quam dum removet, oportet 'necesse' intelligi. Sed proxime proprietatem repetierat ibi: "In his ergo quae sunt" etc. Quam scilicet proprietatem <cum> constabat removeri, 'necessario' quasi certum tacuit. Ex subsequentibus quoque, quod sit subintelligendum 'necessario', manifestum est. Statim namque supponit: "Necesse est verum dicere alterum ipsorum." Qui etiam, ubi in sequentibus assignat, unde inconvenientia procedunt, 'necesse' apposuit dicens: "Quae ergo contingunt inconvenientia haec sunt et huiusmodi alia, si omnis affirmationis et negationis" etc. In fine etiam, ubi destructo iam consequenti concludit antecedens destruendo, in destructione antecedentis 'necesse' apposuit dicens: "Quare manifestum est, quoniam non est necesse" etc. Unde, cum in negatione ponatur, in affirmatione quoque erat intelligendum.
3.9.111 Et attende quod sicut callidus sophista proprietatis verba commutat, secundum quae facilius consequentia videatur vera, dicens scilicet: OMNIS AFFIRMATIO VERA VEL FALSA EST necessario et omnis NEGATIO, quae verba maxime ad falsum sensum se habent, ut facilius inde recipiatur sequi aliud quod falsum intelligit, scilicet OMNE NECESSE EST ESSE, ut videlicet dicit propositio VERA necessario, VEL NON ESSE, ut dicit FALSA <necessario>. Et accipe ESSE et NON ESSE omnis temporis.
3.9.112 Consequentia autem inter effectum et causam videtur secundum hoc quod veritas vel falsitas propositionum est effectus eventuum. Idem tamen in sensu valet, quod de propositionibus videtur dici et de sensu earum.
3.9.113 Nota hanc consequentiam determinandam esse; et similiter aliam quam aggregabit in hypothetica media. Sed nos earum determinationes inferius ponemus, cum ipse Aristoteles determinare coeperit nodum sophisticum absoluens.
SI HIC QUIDEM DICAT FUTURUM ALIQUID, ILLE VERO NON DICAT HOC IDEM IPSUM, MANIFESTUM EST QUONIAM NECESSE EST VERUM DICERE ALTERUM IPSORUM,
3.9.114 Exemplum supponit de contradictione in futuro, quod est contra alios, qui nolebant unquam ibi dividentes fieri. Maxime etiam de futuro propositiones in hac proprietate ponit, quia per futurum ad inconveniens et interitum trium propositorum pervenit, quippe in futuro tantum illa tria consistunt. ILLE VERO NON DICAT, id est: ille vero neget esse futurum.
SI OMNIS AFFIRMATIO VERA VEL FALSA EST (UTRAQUE ENIM NON ERUNT SIMUL IN TALIBUS).
3.9.115 'Falsum est', diceret adversarius male proprietatem intelligens, 'alterum verum dicere in futuro', id est alteram veram esse propositionum de futuro. Immo 'verum' dicit Aristoteles, SI, id est cum, OMNIS AFFIRMATIO VERA VEL FALSA sit, ac si diceret: 'Verum generaliter ex proprietate affirmationis et negationis'.
3.9.116 Et quia illi neutra vera vel falsa videbatur propositionum de futuro scilicet contingenti ideoque non recipiebat hoc ubique, statim Aristoteles probationem adhibet, ostendens scilicet huiusmodi dividentiam esse in omni affirmatione vel negatione propria dicens: UTRAQUE ENIM NON ERUNT SIMUL> IN TALIBUS.
3.9.117 Et attende quod, cum deberet ostendere, quod altera vera est altera falsa, ponit quod tantundem valet, quod scilicet necessario affirmatio est vera vel falsa. Non enim dubitabant, quin si altera propositionum esset vera, altera esset falsa vel e converso, et ita non poterat altera propositio habere <alterum>, quin altera haberet <alterum>.
3.9.118 Attende etiam quod, cum deberet apponere 'necessario', ut videlicet diceret: Omnis est vera vel falsa necessario non fuit opus, quia ipsi necessitatem non contradicebant, nisi ideo tantum quod nullam esse veram vel falsam putabant. Unde nisi hoc poterit Aristoteles ostendere, quod dividant verum vel falsum, illud non contradicent.
3.9.119 Quod autem dividentes sint ubique, sic monstratur: Vere ubique affirmatio et negatio dividunt, id est: est una vera et altera falsa, quia neque utraque est vera neque neutra est vera. Ab immediatis. Quod autem utraque non sit vera, habemus hic: UTRAQUE ENIM etc., id est utraque quae ERUNT SIMUL IN TALIBUS propositionibus, id est continentur in eis ut earum dicta, nunquam simul contingent evenire. Quod autem non est verum, quod neutra sit vera propositionum, inferius ibi: "At vero nec quoniam neutrum verum est" etc.
NAM SI VERUM EST DICERE QUONIAM ALBUM VEL NON ALBUM EST, NECESSE EST ALBUM ESSE VEL NON ALBUM,
3.9.120 Posita priore consequentia et assignato exemplo contradictionis in futuro et propter confirmandam contradictionem de futuro probato antecedenti ipsius consequentiae, totam ipsam consequentiam probat a partibus, ac si diceret: Vere si omnis affirmatio vel negatio vera est, scilicet necessario, necesse est ita esse ut dicit. Et similiter si falsa est, necesse est non esse <ut dicit>, quia ita est in istis. A partibus. Et hoc est: SI VERUM EST DICERE, id est vera est haec propositio 'ALBUM EST', contingit ESSE ALBUM etc. Sive necessario apponamus sive non, nil refert, quia, ut iam dictum est, ubi in propositionibus vel in eventibus veritas vel falsitas simpliciter recipitur, de necessitate sub disiunctione non dubitatur.
ET SI EST ALBUM VEL NON ALBUM, VERUM EST VEL AFFIRMARE VEL NEGARE;
3.9.121 Quia ostenderat ex veritate propositionum sequi existentiam rerum, ne videretur ibi conversio non esse, ad maiorem rerum uicinitatem et propositionum ostendendam dicit, quod ex esse rei sequitur veritas propositionis. Et hoc est: ET SI aliquid EST ALBUM VEL NON est ALBUM, VERUM EST AFFIRMARE VEL NEGARE.
ET SI NON EST, MENTITUR, ET SI MENTITUR NON EST;
3.9.122 Probat a destructione consequentis quod dicit: Si verum est dicere: 'Est album' vel 'Non est album', necesse est ita esse quia SI NON EST ita in re, MENTITUR, id est non est vera propositio. Iterum probat quod, "si est album <vel non album>", vera est propositio, quia SI MENTITUR, id est non est vera, NON EST ita ut ipsa dicit.
3.9.123 Vel sic legatur NAM SI VERUM EST, ut probet, quod in dividentibus utraque non est vera, quia non est verum, quod res sit et non sit. Et hoc extra. Quod sic probat: Quia si utraque est vera, et res est et non est. caetera non mutantur.
QUARE NECESSE EST AFFIRMATIONEM AUT NEGATIONEM VERAM ESSE. NIHIL IGITUR NEQUE EST NEQUE FIT NEQUE CASU NEC UTRUMLIBET, NEC ERIT NEC NON ERIT, SED EX NECESSITATE OMNIA ET NON UTRUMLIBET.
3.9.124 Dixit quia "utraque non <erunt> in talibus", id est dividentibus propositionibus, et rursus subintelligendum est, quia nec contingit dicere: Neutrum est quod postea ponit separatim, ut probet. Unde ab immediatis concludit, quod NECESSE EST VERAM ESSE etc., id est dividentes sunt, quod scilicet probare proposuerat quasi <assumptionem> antecedentis praemissae consequentiae.
3.9.125 Proposita autem priore consequentia et probato antecedenti praetermissaque conclusione consequentis, quod scilicet "omne necesse est esse vel non esse", quia patens erat conclusio, sicut breviloquus concludit id quod ex conclusione conficitur, quod scilicet nil contingit casu. Et unde hoc? Supponit illud quod tacuit: SED EX NECESSITATE OMNIA -ET ideo NON UTRUMLIBET. Ab oppositis.
3.9.126 Quod ait NIL NEQUE, tantundem valet quantum NIL et secundum usum locutionis dictum est. Ait etiam, quod NIL EST praesentialiter CASU NEQUE <fuit>, id est factum est in praeterito, NEC ERIT NEC NON ERIT in futuro. Quae enim sunt vel fuerunt casu contingere <possunt vel> potuerunt sicut et illa poterunt quae erunt vel non erunt. Bene post "<CASU>" UTRUMLIBET removet sed non post UTRUMLIBET casum, quia superfluum esset.
AUT ENIM QUI DICIT VERUS EST AUT QUI NEGAT.
3.9.127 Assignat unde ostendit omnia ex necessitate contingere, ex eo scilicet quod omnium affirmationum vel negationum altera vera est et altera falsa. Ab effectu. Et hoc est: AUT QUI DICIT, id est affirmat, VERUS EST, id est verum dicit, AUT QUI NEGAT.
SIMILITER ENIM VEL FIERET VEL NON FIERET; UTRUMLIBET ENIM NIHIL MAGIS SIC VEL NON SIC SE HABET AUT HABEBIT.
3.9.128 Probat iterum quod nil ulterius est utrumlibet hoc modo: Si nil habet se aequaliter ad fieri et non fieri, nil est utrumlibet. Quod per destructionem consequentis ostendit sic: Et SIMILITER FIERET VEL NON FIERET, hoc est aequaliter haberet se ad fieri et ad non fieri, si videlicet utrumlibet esset. Et unde haec consequentia videtur, supponit quasi a descriptione utrumlibet dicens quod id quod utrumlibet dicitur, non MAGIS SIC SE HABET VEL NON SIC, hoc est: non magis se habet ad fieri vel ad non fieri sed scilicet aequaliter ad utrumque, AUT HABEBIT, quamdiu utrumlibet fuerit.
AMPLIUS, SI ALBUM EST NUNC, VERUM ERAT DICERE PRIMO QUONIAM ERIT ALBUM, QUARE SEMPER VERUM FUIT DICERE QUODLIBET EORUM QUAE FACTA SUNT QUONIAM ERIT; QUOD SI SEMPER EST VERUM DICERE QUONIAM EST VEL ERIT, NON POTEST HOC NON ESSE VEL NON FUTURUM ESSE. QUOD AUTEM NON POTEST NON FIERI, IMPOSSIBILE EST NON FIERI; ET QUOD IMPOSSIBILE EST NON FIERI NECESSE EST FIERI; OMNIA ERGO QUAE FUTURA SUNT NECESSE EST FIERI. NIHIL IGITUR UTRUMLIBET NEQUE CASU ERIT;
3.9.129 Rursus ad propositiones de futuro redit et per se eas sine aliis tractat. Et ostendit veras posse esse, ut dividentes earum esse insinvet, hac scilicet <ratione> inductus, quod, praesentia et praeterita cum iam determinatos eventus videmus, non est dubium veras vel falsas fuisse propositiones, quae eventus illos futuros esse vel non esse denuntiabant, quia videlicet ita contingendum erat vel non erat. Unde et a simili ostendendum, quod ea quae futura sunt, quia <evenient>, vere praedici possunt.
3.9.130 Et hoc est quod ait: AMPLIUS, id est: Adhuc ago de eodem, id est de contradictione de futuro maxime, et dico, QUOD, quia EST ALBUM, vera fuit ante ea propositio quae illud futurum esse proponebat.
3.9.131 QUARE, id est: Quia ita est in praesenti, quod scilicet, quia contingenda erant, vere potuerunt inde propositiones fieri, quare similiter fuit in quibuslibet praeteritis. A simili. Et hoc est: QUARE SEMPER etc.
3.9.132 Infert extra de futuro similiter, quod ipse intelligens quasi a simili ostendens aggregat cum praesenti. Et ad inconveniens suprapositum redit dicens: QUOD SI VERUM EST etc. Ab effectu.
3.9.133 Consequens est: OMNIA ERGO. Per medium infert, ac si dicat: Quandoquidem omnia futura, quae vera potuerunt praedici, non possunt non fieri, et QUAE NON POSSUNT NON FIERI, IMPOSSIBILE EST NON FIERI, ET QUAE IMPOSSIBILE EST <NON> FIERI NECESSE EST FIERI, ERGO OMNIA QUAE FUTURA SUNT NECESSE <EST> FIERI. Et est syllogismus ex pluribus assertionibus.
3.9.134 NIL IGITUR, quia scilicet fiunt ex necessitate. Ab oppositis. Quod supponit: NEQUE CASU, ne superfluat, illative lege sic: Atque ideo nec casu. Vel UTRUMLIBET retorque ad alia, quae videlicet contingunt libero arbitrio. Cum enim speciale nomen generali aggregatur, innuit ipsum generale pro aliis speciebus poni iuxta illud in sequentibus: "Utrum autem contraria est affirmatio negationi an oratio orationi", id est affirmationi, et rursus <Boethius> in Primo Hypotheticorum: Ut vel propositionem conditio sequatur vel conditionem propositio id est hypothetica categoricam vel e converso.
NAM SI A CASU, NON EX NECESSITATE.
3.9.135 Vere si ex necessitate contingunt, non casu, quia SI CASU, NON EX NECESSITATE. A pari per destructionem consequentis et antecedentis.
AT VERO NEC QUONIAM NEUTRUM VERUM EST CONTINGIT DICERE, UT QUONIAM NEQUE ERIT NEQUE NON ERIT.
3.9.136 Cum superius probaret omnium dividentium alteram esse veram et alteram esse falsam, induxit probationem, quoniam utraque non est vera, <subintelligendo> alteram partem, quoniam nec neutra est vera. Quod modo ponit separatim, ut eam per se probet, ne forte ad hanc partem adversarius posset confugere.
3.9.137 Sic iunge: Non tantum non CONTINGIT DICERE, id est non possumus vere dicere, quoniam utraque non est vera sed NEC illud QUONIAM NEUTRA EST VERA. UT [quoniam], id est sicut, non contingit dicere, QUONIAM res NEQUE ERIT NEQUE NON ERIT, quod ex eo sequeretur. Si enim nec affirmatio nec negatio est vera, nec res erit, ut dicit affirmatio, neque non erit, ut dicit negatio.
PRIMO ENIM, CUM SIT AFFIRMATIO FALSA, ERIT NEGATIO NON VERA, ET CUM SIT HAEC FALSA, CONTINGIT AFFIRMATIONEM ESSE NON VERAM. AD HAEC, SI VERUM EST DICERE QUONIAM ALBUM EST ET MAGNUM, OPORTET UTRA[M]QUE ESSE, SIN VERO ERIT CRAS, OPORTET ESSE CRAS.
3.9.138 Probat ab oppositis quod non potest dici: neutra est vera in dividentibus, quia si hoc esset, inconveniens inde sequeretur. In PRIMO ostendit hoc: Inconvenit, quod affirmatio et negatio non est vera, quod in dividentibus impossibile est.
3.9.139 AD HAEC, id est ad haec probanda, quod, sicut non contingit rem esse et non esse, non contingit neutram propositionum esse veram, hoc induco, quod oportet quod propositionis veritatem comitatur eventus rei, ut si aliquam contingeret propositionem esse veram, aliquem eventum esse contingeret, et ita si neutrum de eventibus contingeret esse, neutram propositionum contingeret esse veram. Et hoc est: SI VERUM EST DICERE etc. OPORTET, id est constans est, UTRAQUE contingere quae dicuntur a propositionibus. Et non tantum in propositionibus de praesenti ita est, verum etiam <de> futuro <contingenti>. Et hoc est: SI VERO 'ERIT CRAS', hoc scilicet subaudis esse verum, OPORTET ita esse, ut dicitur.
SI AUTEM NEQUE ERIT NEQUE NON ERIT CRAS, NON ERIT UTRUMLIBET, UT NAVALE BELLUM; OPORTET ENIM NEQUE FIERI NAVALE BELLUM NEQUE NON FIERI NAVALE BELLUM.
3.9.140 Ex eo quod aliquis concederet quod neutra est vera vel quod res neque erit neque non erit, primum hoc ostendit, quod, "cum sit affirmatio falsa" etc. Aliud inconveniens inde ostendit, solitum scilicet inconveniens, quod videlicet SI res NEQUE ERIT NEQUE NON ERIT, perit UTRUMLIBET, UT EST NAVALE BELLUM, quod scilicet secundum hanc sententiam neque erit neque non erit. Quam sententiam statim supponit in commendatione exempli dati per nauale bellum futurum de eo quod neque erit neque non erit, quia scilicet secundum hanc sententiam OPORTET NEQUE FIERI etc. Et est commendatio exempli a causa secundum positionem adversarii.
QUAE ERGO CONTINGUNT INCONVENIENTIA SUNT HAEC ET HUIUSMODI ALIA, SI OMNIS AFFIRMATIONIS ET NEGATIONIS VEL IN HIS QUAE IN UNIVERSALIBUS DICUNTUR UNIVERSALITER VEL IN HIS QUAE SUNT SINGULARIA, NECESSE EST OPPOSITARUM> HANC ESSE VERAM, ILLAM VERO FALSAM, NICHIL AUTEM UTRUMLIBET ESSE IN HIS QUAE SUNT SED OMNIA ESSE VEL FIERI EX NECESSITATE. QUARE NON OPORTEBIT NEQUE CONSILIARI NEQUE NEGOTIARI
3.9.141 Ostendit ex eo quod omnium dividentium necesse est alteram esse veram et alteram falsam omnia ex necessitate contingere ac per hoc perire utrumlibet. Sed quia multa incidentia interposuerat, hic cum repraesentatione antecedentis breviter repetit eadem inconvenientia et addit quaedam alia, scilicet perire consilium et negotium, ut scilicet syllogismum totum per positionem antecedentis, quod scilicet antecedens quasi assumptum superius probavit, sub oculis ponat et memoriae commendet, quia statim alium per destructionem consequentis positurus erat. Illatio vero sic fit a partibus: Quandoquidem ex eo, quod omnium dividentium necesse est alteram esse veram et alteram esse falsam, sequuntur inconvenientia supradicta, ergo contingunt inconvenientia.
3.9.142 QUAE autem INCONVENIENTIA inde CONTINGUNT, HAEC SUNT, quae statim repetam, ET ALIA HUIUSMODI quae superaddam. Unde autem ea inconvenientia proveniant, ostendit, cum subdit: SI NECESSE EST OPPOSITARUM AFFIRMATIONIS ET NEGATIONIS HANC ESSE VERAM, ILLAM VERO FALSAM. AFFIRMATIONIS ET NEGATIONIS dico factarum VEL IN HIS scilicet UNIVERSALIBUS QUAE UNIVERSALITER enuntiantur etc. Et quae sint inconvenientia, supponit, NIL scilicet ESSE UTRUMLIBET IN omnibus HIS rebus QUAE contingunt fieri, SED OMNIA ESSE in praesenti EX NECESSITATE ET FIERI vel in praeterito vel in futuro. Et ALIA contingunt cum istis INCONVENIENTIA, quae sunt HUIUSMODI, id est inconvenientia sicut ista, scilicet quod perit consilium et negotium. Et hoc est: QUARE NON. Ab oppositis infert ex proximo, quod videlicet quia omnia ex necessitate vel esse contingit vel non esse, NON OPORTET amplius etc. Quippe ubi ex necessitate omnia sunt, quaecumque scilicet quandoque eveniunt, de quibus possunt dividentes fieri, oportet omnia aeterna esse.
3.9.143 Hic enim 'necesse' pro 'inevitabili' accipimus, sicut in praemissa proprietate contradictionis, non pro 'determinato', sicut quidam putant. Quod enim pro 'determinato' non accipiat, tam praecedentia quam praesentia quam sequentia ostendunt. Cum enim superius non-possibilis et impossibilis et necessarii aequipollentiam disposuit dicens: "Quod autem non potest non fieri" etc., necessarium pro inevitabili se intellexisse ostendit, quippe necessarium pro determinato ad ea aequipollentiam non habet. Id etiam quod in praesenti dicit, quod videlicet si omnia contingerent ex necessitate, nihil contingeret per negotium, nihil probabilitatis haberet, si 'necesse' pro 'determinato' acciperemus. Quippe multa praesentialiter sunt et omnino determinata, quorum alterum contingit per alterum, quia calorem me calefaciendo habeo, cum praesens actio calefaciendi, praesens iam et determinata, in me praesentem calorem conservat et causa est permanentiae eius. <Ex sequentibus> etiam patet non accipi necessarium pro determinato, cum scilicet ait, quod "omne quod est, necesse est esse, quando est sed non ideo necesse est esse simpliciter." Si enim necesse pro determinato acciperet, utique falsum esset. Quippe quod determinatum est, dum est, potest simpliciter determinatum esse. Non itaque necessarium pro determinato est sumendum sed pro inevitabili, et tunc omnia salua sunt.
3.9.144 Sed et nobis opponitur quod, si ponamus omnia quaecumque quandoque eveniunt sempiterna esse, similiter non necesse est perire vel consilium vel negotium, immo necesse est ea esse, cum ipsa, quandoque <sunt>, de his sint quae aliquando contingunt.
3.9.145 Ad quod respondemus quod non negat ea perire in eo quod esse non habent sed in eo quod causae non sunt et efficacia aliquorum. Unde postea dicit: "Videmus enim esse principium futurorum" etc. Si enim omnia aeterna essent, alterum ex altero principium non traheret.
3.9.146 Amplius si omnia quae eveniunt aeterna essent, nihil per non-aeternum eveniret et ita nil contingeret per consilium vel negotium nostrum, quae constat esse non-aeterna. Et ita bonum est argumentum secundum actum.
3.9.147 At vero si determinatum acciperemus, nec ullo modo probabile esset argumentum, sicut ostendemus.
3.9.148 Sed et id diceretur, quod postquam possibile est omnia contingere ex necessitate et ita ea quoque, quae eveniunt per negotium, evenire per ipsum ex necessitate, non videtur similiter procedere quod illo modo pereat negotium: Quia sicut ponitur, quod necesse est ipsum esse, ita et illud ponitur, quod ipsum necessario est causa et efficax eius quod per ipsum contingit.
3.9.149 Ad quod respondemus quod hoc nullius sententia fuit, quod omnia essent aeterna sed Aristoteles cavillatorie hoc inferebat ex proprietate contradictionis nondum expedita et determinata et, licet auditor nesciret se expedire ab inconvenienti, non tamen ideo, quod omnino videbat falsum, in sententia constituebat. Unde Aristoteles partim ex eo in quo cogit, partim ex aperte vero recte arguit. Sic enim bene aliquis constringitur ex eo quod nescit refellere, sicut ex eo quod ponit in sententia.
QUONIAM, SI HOC FACIMUS, ERIT HOC, SI VERO HOC, NON ERIT.
3.9.150 Assignat, quomodo consilium accipiatur, proponendo scilicet et deliberando quae contingenda sint ex pluribus collatis in consilium, dum scilicet deliberamus apud nos, quod SI HOC FACIMUS, hic effectus consequitur etc.
3.9.151 Vel potest haec propositio esse quod non oporteat amplius nos consiliari vel negotiari, quoniam scilicet nil amplius per consilium vel negotium nostrum contingeret. Ab oppositis. Et hoc est: quod SI HOC FACIMUS, id est si ad hoc nitamur, ut quiddam non proveniat, tamen ERIT HOC quod cogit esse necessitas. SI VERO HOC non facimus, id est si non ad hoc nitamur, ut aliquid proveniat, tunc NON ERIT illud quod necessitas arguit non esse. Nil enim consilio vel negotio administrari potest, ubi necessitas omnia coercet.
NIHIL ENIM PROHIBET IN MILLESIMUM ANNUM HUNC QUIDEM DICERE HOC FUTURUM ESSE, HUNC VERO NON DICERE, QUARE [NON] EX NECESSITATE ERIT QUODLIBET EORUM VERUM ERAT DICERE TUNC.
3.9.152 Probat ab effectu, quod necessario contingunt futura, ad quae ualent consilium vel negotium, per hoc videlicet quod dividentes de his quoque fiunt et ita, cum necesse est alteram esse veram vel falsam, necesse est alteram <rem> esse et similiter alteram non esse. Quod autem de futuro fiant dividentes, ostendit per MILLESIMUM ANNUM, de quo, quia magis remotum est ideoque minus certum, et minus [de eo] videntur dividentes fieri. Et hoc est: NIL PROHIBET etc., id est possibile est, ut hic homo affirmationem, ille negationem dividentem faciat, dicentes aliquid ESSE FUTURUM IN MILLESIMUM ANNUM et non dicentes, id est negantes illud idem. QUARE scilicet altera de huiusmodi futuro vera est, quae scilicet dicit ita ut futurum est. Ergo EX NECESSITATE continget QUODLIBET, id est quodcumque EORUM futurorum VERUM ERAT TUNC DICERE, antequam etiam sint.
AT VERO NEC HOC DIFFERT SI ALIQUI[D] DIXERUNT NEGATIONEM VEL NON DIXERUNT; MANIFESTUM EST ENIM QUOD SIC SE HABEAT RES VEL SI HIC QUIDEM AFFIRMAVERIT, ILLE VERO NEGAVERIT;
3.9.153 Cum videat adversarius ex eo, quod necesse est alteram dividentium esse veram, omnia ex necessitate contingere, vellet ad hoc diffugere, quod non concederet ea simpliciter esse ex necessitate sed <tantum dum> propositiones fierent, quia scilicet veritas propositionum esset causa eventuum. Ideoque Aristoteles id removet quod, licet ex veritate propositionum veritas eventuum vel necessitas ostendatur, nil tamen ad esse rei vel non esse prolatio propositionum operatur. Et hoc est: Nil refert ad necessitatem eventuum, sive fiant propositiones sive non. Quod probat ab oppositis, quia scilicet MANIFESTUM EST QUOD <SIC> RES SE HABET, <ut> contingit eam <se> habere, VEL, id est etiam, SI HIC etc.
NON ENIM PROPTER NEGARE VEL AFFIRMARE ERIT VEL NON ERIT, NEC IN MILLESIMUM ANNUM MAGIS QUAM IN QUANTOLIBET TEMPORE.
3.9.154 Vere eodem modo se habet, dum affirmatur et dum negatur, quia non mutatur PROPTER AFFIRMARE etc. Ab immediatis.
3.9.155 NEC IN, hoc est: Non MAGIS IN MILLESIMUM ANNUM continget rem esse vel non esse, PROPTER AFFIRMARE scilicet VEL NEGARE, QUAM IN QUOLIBET ALIO TEMPORE. Nam quia millesimus annus magis est remotus et magis incertus, magis videretur posse commutari propter affirmare vel negare.
QUARE SI IN OMNI TEMPORE SIC SE HABEBAT UT ET UNUM VERUM DICERETUR, NECESSE ESSET HOC FIERI ET UNUMQUODQUE EORUM QUAE FIUNT SIC SE HABERE UT NECESSITATE FIERET.
3.9.156 Posita [in] consequentia in capite totius argumentationis quasi assumpsisset antecedens ipsius, probavit ipsum multis modis, quod videlicet omnium dividentium de quocumque tempore necesse alteram esse veram vel falsam. Nunc ex eo quasi constituto infert consequens, scilicet omnia fieri necessario, per quod sequebatur perire illa. Et hoc ideo repetit, quia alium syllogismum per destructionem consequentis orditurus est. Sic infert a partibus suprapositis: Quandoquidem de futuro in millesimum annum possunt fieri dividentes, quia scilicet necesse est alteram veram esse vel falsam, et similiter de aliis temporibus de quibus magis videretur. Supple extra: Vel etiam potest ibi probari vel "nec magis in millesimum annum". Ergo in omni tempore sic se habet res, UT UNUM VERE DICATUR; et SI OMNI TEMPORE SIC SE HABET res, UT UNUM, scilicet affirmatio vel negatio, VERE DICATUR, NECESSE HOC FIERI. Ab effectu.
QUANDO ENIM VERE DICIT QUIS QUONIAM ERIT, NON POTEST NON FIERI; ET QUOD FACTUM EST, VERUM ERAT DICERE SEMPER QUONIAM ERIT.
3.9.157 Probat a pari, quod necesse sit fieri, quia scilicet NON POTEST NON FIERI, cum scilicet iam in omni tempore necesse sit alteram esse veram. Et hoc adiungit dicens: QUANDO, id est quandoquidem. Illud non potest negari, quin verae sint etiam propositiones de futuro semper, quotiens est aliquid futurum; nec <tantum de> futuro modo fiunt verae, sed etiam de futuro ut de praeterito verae erant, antequam fieret, quod etiam iam superius ostendit de futuro quod iam acciderit, dicens: "Amplius, si est album nunc" etc.
QUOD SI HAEC NON SUNT POSSIBILIA -- VIDEMUR ENIM ESSE PRINCIPIUM FUTURORUM ET AB EO QUOD CONSILIAMUR ATQUE AGIMUS ALIQUID,
3.9.158 Illato medio termino hypotheticae mediae supra dispositae, qui est huiusmodi quod omnia contingunt ex necessitate, ex quo consequens apparet quod ei subiunxit, scilicet quod pereunt illa, assumit destruendo ipsum consequens, ut praemissa destruat, dicens: Sed HAEC NON SUNT POSSIBILIA, ut scilicet pereat utrumlibet <et> consilium et negotium, quare non omnia sunt ex necessitate, qui erat medius terminus, ex quo et primum tandem inferet in fine, quod scilicet non omnium dividentium necesse est alteram etc.
3.9.159 Sed antequam retrograditer vel proximum vel primum concludat destructione consequentis, quam assumit, competenter probat ab oppositis, quod illa non pereunt, quia scilicet VIDEMUR ESSE PRINCIPIUM, id est causa, quorundam FUTURORUM ET AB EO QUOD CONSILIAMUR ATQUE ab eo quod AGIMUS, id est per consilia et negotia nostra. Quaedam enim futura a nostris actibus et a nostris consiliis descendunt et ita non perit consilium et negotium.
3.9.160 Addit etiam, quod quaedam sunt secundum utrumlibet, quia habent se ad fieri et ad non fieri. Possibilia enim sunt esse, cum non sint, et non esse, cum sint, et ita in utramque partem facilitate naturae verti possunt. Unde fit, ut necessitas rebus omnibus non dominetur, quam sententiam sic explicat Aristoteles quasi diceret: ideo etiam utrumlibet non perit.
ET QUONIAM EST OMNINO IN HIS QUAE NON SEMPER ACTU SUNT ESSE POSSIBILE ET NON> IN QUIBUS UTRUMQUE CONTINGIT ET ESSE ET NON ESSE, QUARE ET FIERI ET NON FIERI; ET MULTA NOBIS MANIFESTA SUNT SIC SE HABENTIA, UT QUONIAM HANC VESTEM POSSIBILE EST INCIDI ET NON INCIDITUR, SED PRIUS EXTERITUR; SIMILITER AUTEM ET NON INCIDI POSSIBILE EST; NON ENIM ESSET EAM PRIUS EXTERI NISI ESSET POSSIBILE NON INCIDI; QUARE ET IN ALIIS FUTURIS QUAECUMQUE SECUNDUM POTENTIAM DICUNTUR HUIUSMODI -- MANIFESTUM EST QUONIAM NON OMNIA EX NECESSITATE VEL SUNT VEL FIUNT, SED ALIA QUIDEM UTRUMLIBET ET NON MAGIS AFFIRMATIO VEL NEGATIO, ALIA VERO MAGIS QUIDEM IN PLURIBUS ALTERUM, SED CONTINGIT FIERI ET ALTERUM, ALTERUM VERO MINIME.
3.9.161 Sicut ostendit, quod non perit consilium vel negotium, ostendit de utrumlibet, ac si diceret: et ideo non sunt possibilia perire, QUONIAM utrumlibet permanet IN HIS etc., id est, hae sunt utrumlibet. Cum autem deberet ponere utrumlibet, ponit aequipollens, cum ait quod OMNINO, id est universaliter, ea QUAE NON SEMPER SUNT ACTU POSSIBILE EST ESSE ET etiam NON esse. Quod tamen non ponit, quia ex eo quod dicit ea non semper esse, constans erat. Ac ne accipiamus ea quae nec semper sint nec esse possint, determinat in quibus permaneat utrumlibet, veluti in his rebus IN QUIBUS <UTRUMQUE> CONTINGIT ET ESSE ET NON ESSE.
3.9.162 QUARE ET FIERI. A pari. Quandoquidem in rebus contingit et esse et non esse, ergo FIERI ET NON FIERI. Hanc illationem ideo facit, ut per haec verba magis accedat ad definitionem utrumlibet; idem enim est, ac si inferret: Ergo quaedam habent se ad utrumlibet.
3.9.163 Ne autem videretur huius rei exemplum non inveniri posse, ideo subdit: ET MULTA NOBIS MANIFESTA SUNT SIC SE HABENTIA, scilicet quod circa eosdem actus et esse et non esse possit, UT QUONIAM HANC VESTEM POSSIBILE EST INCIDI ET tamen NON INCIDITUR, SED PRIUS EXTERITUR per usum, SIMILITER ET NON INCIDI POSSIBILE EST. Quod probat a parte sic: Si prius exteritur, tunc possibile est eam non incidi, et hoc probat a destructione consequentis sic: Quia NISI ESSET POSSIBILE NON INCIDI, NON ESSET possibile EAM PRIUS EXTERI, id est non esset hoc, ut prius extereretur. Ex praemisso exemplo infert a simili propter eandem causam sic: Quandoquidem haec uestis, quae futura dicitur non in suo esse sed quantum ad incisionem dicitur eam possibile esse et non esse, quia potest esse et non esse circa aliquem actum, ergo eodem modo est IN ALIIS FUTURIS QUAE DICUNTUR SECUNDUM POTENTIAM HUIUSMODI, id est quod possunt esse et non esse circa aliquem actum; secundum quod ea dicuntur possibilia esse et non esse, quia circa eosdem actus et esse et non esse possunt.
3.9.164 Vel sic: Ergo eodem modo <++++++++++++> hanc litteram concedit Boethius. Dicit enim Aristotelem hic vocare futuras eas res in quibus possunt evenire generatio et corruptio, id est esse et non esse, ita scilicet, quod cum sint possunt non esse et cum non sint possunt esse.
3.9.165 Ostensis argumentis quod supradicta non sunt possibilia, ut pereant, inde concludit a causa dicens, quod si haec non sunt possibilia, ut pereant, ergo MANIFESTUM EST, QUOD NON OMNIA SUNT VEL FIUNT EX NECESSITATE, SED ALIA, id est quaedam, sunt UTRUMLIBET, id est in pluribus eorum NON MAGIS vera est AFFIRMATIO negatione VEL NEGATIO affirmatione, ut: Hodie comesturus sum. Sed rursus ALIA plura sunt utrumlibet, et IN eis PLURIBUS MAGIS valet ALTERUM, scilicet affirmatio vel negatio, ut hominem in senectute canescere, SED tamen CONTINGIT FIERI ALTERUM, scilicet, quod minus videtur, non canescere, ALTERUM VERO MINIME contingit, scilicet, quod magis videtur, ut canescat.
IGITUR ESSE QUOD EST QUANDO EST, ET NON ESSE QUOD NON EST QUANDO NON EST, NECESSE EST; SED NON QUOD EST OMNE NECESSE EST ESSE, NEC QUOD NON EST NECESSE EST NON ESSE.
3.9.166 <Assumpto> ultimo consequenti destruendo conclusit medium destruendo, quod scilicet non omnia sunt ex necessitate; nunc autem, antequam concludat principalem conclusionem, id est primum antecedens destruendo, hic convenienti loco determinat, quomodo circa necessitatem res sese habeant, ut ex rebus appareat, qualiter necessitas circa contradictionem se habeat. Et dicit, quod omnem rem necesse est esse, dum est, et non esse, dum non est, et similiter futurum esse, dum est, et futurum non esse, dum non est. Sed omnino ex determinata necessitate non sequitur simplex.
3.9.167 Et tamen simplicem necessitatem sub disiunctione singulis rebus assignat, quod scilicet omnem rem necesse est esse vel non esse et futurum esse vel non. Et idem postea attribuit contradictioni, quia videlicet sicut rem necesse est esse, dum est, vel non esse, dum non est, ita propositionem necesse est esse veram, dum est vera, vel falsam, dum est falsa, et ita determinatam necessitatem habemus in propositionibus sicut in rebus.
3.9.168 Rursus sicut sub disiunctione verum est dicere omne esse vel non esse est necesse, ita necesse est omnem propositionem esse veram vel falsam, et ita habemus <absolutam necessitatem> in propositionibus sicut in rebus, gratia tamen rerum, quia videlicet eundem sensum hic habemus quem ibi.
3.9.169 Continuatio: Dictum est non omnia contingere ex necessitate absolute, igitur determinemus, qualiter de necessitate sentiendum sit. A causa, et hoc est: Omne QUOD EST, NECESSE EST ESSE, DUM EST etc. SED NON ideo simpliciter NECESSE EST ESSE, quod fortasse alicui quasi a parte videtur et ideo iam id quod removerat contingeret, scilicet omnia esse ex necessitate vel non esse ex necessitate.
NON ENIM IDEM EST OMNE QUOD EST ESSE NECESSARIO QUANDO EST, ET SIMPLICITER ESSE EX NECESSITATE. SIMILITER AUTEM ET IN EO QUOD NON EST.
3.9.170 Reddit causam, quare retento determinato necessario ubique non concedat absolutum, quia scilicet NON EST IDEM dicere: 'Necesse est ESSE, QUANDO EST', ET 'necesse est esse simpliciter', nec idem valet: 'Necesse est non esse, dum non est', et 'Necesse est non esse'.
ET IN CONTRADICTIONE EADEM RATIO EST;
3.9.171 Quia scilicet sicut necesse est rem esse dum est sed non ideo necesse est rem esse, ita necesse est propositionem esse veram, dum est vera sed non ideo necesse est esse veram. Et similiter non esse sentiendum est de falsitate propositionis.
ESSE QUIDEM VEL NON ESSE OMNE NECESSE EST
3.9.172 Sicut dixit gratia rerum determinatam necessitatem convenire propositionibus divisim, ita ostendere vult absolutam necessitatem convenire sub disiunctione. Et prius ipsam applicat rebus dicens: ESSE QUIDEM etc.
ET FUTURUM ESSE VEL NON;
3.9.173 Provide addit de futuro, ut per hoc proprietatem contradictionis propositionibus quoque de futuro applicet.
NON TAMEN DIVIDENTEM DICERE ALTERUM NECESSARIO.
3.9.174 Hoc est: Licet 'necesse' toti disiunctioni <simul> possit applicari hoc modo: esse futurum vel non esse futurum, hoc totum, necesse est, non tamen disiunctim, id est singillatim, in disiunctione potest singulis applicari, ac si ita dicamus: Vel necesse est esse futurum vel necesse est non esse futurum. Et hoc est: NON est DICERE DIVIDENTEM, id est non convenit aliquem disiungentem propositionem <dicere>, ALTERUM evenire NECESSARIO. Quod tamen esset, si ita diceret: Vel necesse est esse futurum vel necesse est non esse futurum. Haec enim disiuncta est hypothetica falsa, tantundem valens ac si diceretur alterum necessario evenire, et tunc 'necesse est' bis positum in utroque membro disiunctionis continetur et facit hypotheticam disiunctam constantem ex duabus modalibus de necessario. Cum vero semel ponitur 'necesse' et ita dicitur: futurum esse vel non esse, hoc totum scilicet, est necesse, categorica est vera, in qua 'necesse est' praedicatur et haec oratio 'esse futurum vel non esse futurum' subicitur. Quod itaque vera sit categorica, falsa autem hypothetica disiuncta, liquide Aristoteles determinat, ut ex hoc appareat eum superius categoricam accepisse in proprietate contradictionis, non hypotheticam disiunctam, cum videlicet dixit: Hanc vel illam de dividentibus necesse est esse veram. Si enim disiunctam faciamus hoc modo: Vel hanc necesse est esse veram vel illam necesse est esse veram, omnino falsa esset. Si vero categoricam proponamus sic: Hanc vel illam esse veram, hoc totum scilicet, est necesse, verum est quidem gratia sensus, ac si ita diceremus: Hoc vel illud contingere necesse est.
DICO AUTEM, NECESSE EST QUIDEM FUTURUM ESSE BELLUM NAVALE CRAS VEL NON ESSE FUTURUM, SED NON FUTURUM ESSE CRAS BELLUM NAVALE NECESSE EST VEL NON FUTURUM, FUTURUM AUTEM ESSE VEL NON ESSE NECESSE EST.
3.9.175 Assignat in exemplo de nauali bello, quod generaliter et indifferenter dixerat, et manifeste disiunctam destruens confirmat categoricam.
QUARE, QUONIAM SIMILITER ORATIONES SUNT VERAE QUEMADMODUM ET RES, MANIFESTUM EST
3.9.176 Dixit superius, quod "eadem est ratio in contradictione", id est in propositionibus dividentibus, quae est in rebus subiectis, id est in dictis propositionum, quae sunt quasi res propositionum, et quia id propositiones gratia rerum habent, prius ostendendum erat, qualiter esset in rebus tenendum, quod ipse diligenter facit. Sic infert: Quandoquidem ostendimus de dividentia veri vel falsi, qualiter in rebus consistat, ergo ex his MANIFESTUM EST, QUONIAM ORATIONES etc. A causa. Propositiones veras esse dicit, quemadmodum res subiectae sunt, quia hoc nomen verum eisdem modis applicatur propositionibus gratia sensus, quibus applicatur dictis earum. Sicut enim necesse est hoc vel illud esse verum, id est contingere in re, ita hanc dividentium propositionum vel illam esse veram necesse est, gratia tamen sensus, et sicut disiuncta fallit in dictis propositionum, ita et in propositionibus.
QUONIAM QUAECUMQUE SIC SE HABENT UT UTRUMLIBET SINT ET CONTRARIA IPSORUM CONTINGERE QUEANT, NECESSE EST SIMILITER SE HABERE ET CONTRADICTIONEM;
3.9.177 Provide assignat in propositionibus de rebus mutabilibus proprietatem contradictionis, quae omnino in contingenti futuro negabatur esse, quod scilicet futurum ad res tantum mutabiles pertinet, ac si dicat: "manifestum est", QUONIAM QUAECUNQUE SIC SE HABENT etc. ET CONTRARIA IPSORUM, hoc est: Et quaecumque sic se habent, ut CONTRARIA IPSORUM QUEANT CONTINGERE, veluti me sedere, quia sicut praesentialiter in re est, ita se habet, ut oppositum illius, id est non sedere, possit contingere. NECESSE EST, id est constans est, ad modum eorum SE HABERE CONTRADICTIONEM.
QUOD CONTINGIT IN HIS QUAE NON SEMPER SUNT ET NON SEMPER NON SUNT;
3.9.178 Exemplificat, in quibus contraria, id est opposita, possunt contingere: IN HIS, id est rebus, QUAE NEQUE SEMPER SUNT NEQUE SEMPER NON SUNT.
HORUM ENIM NECESSE EST QUIDEM ALTERAM PARTEM VERAM CONTRADICTIONIS VEL FALSAM,
3.9.179 Vere eodem modo se habent propositiones contradictionis, quemadmodum res se habent, de quibus agitur, quia propositiones contradictionis horum subiectorum, quae sunt utrumlibet, sic se habent dividue ad verum et falsum, sicut res earum ad esse et non esse, quia scilicet sicut hoc vel illud necesse est evenire et rursus necesse est non evenire, ita ALTERAM PARTEM CONTRADICTIONIS HORUM subiectorum, quae sunt utrumlibet, NECESSE EST ESSE VERAM et rursus alteram necesse est esse FALSAM. Et hic quoque VEL ponitur pro et. Locus a partibus.
NON TAMEN HOC VEL ILLUD, SED UTRUMLIBET, ET MAGIS QUIDEM ALTERAM VERAM, NON TAMEN IAM VERAM VEL FALSAM.
3.9.180 Postquam categoricam concessit, removet disiunctam hypotheticam dicens: NON TAMEN HOC per se necesse est esse verum VEL ILLUD necesse est esse verum vel similiter falsum, SED UTRUMLIBET, ac si diceret: Hoc vel illud, hoc totum, necesse est esse verum et rursus hoc vel illud necesse est esse falsum. ET MAGIS QUIDEM ALTERAM, scilicet ubi sunt, contingit esse VERAM, ut: Socrates hodie comedet vel etiam falsam; NON TAMEN ideo, quia magis videtur vera vel magis videtur falsa, necesse sit IAM esse [ideo] VERAM VEL esse FALSAM, quippe frequenter id quod minus videtur contingere solet.
QUARE MANIFESTUM EST QUONIAM NON EST NECESSE OMNES AFFIRMATIONES ET NEGATIONES OPPOSITARUM HANC QUIDEM VERAM, ILLAM AUTEM FALSAM;
3.9.181 Haec est conclusio principalis, in qua a destructione consequentis destruit antecedens. Assumpto enim et ostenso quod non omnium quae a disiunctis propositionibus dicuntur aut hoc necesse est esse verum aut illud necesse est esse verum, ut scilicet disiunctas denegari intelligamus, destruit principale antecedens, quod scilicet in prima parte mediae hypotheticae praemissae ponebatur, hoc scilicet: NON omnium dividentium aut HANC NECESSE EST esse VERAM aut ILLAM necesse est esse FALSAM, ut similiter disiunctas negari intelligamus non categoricas habentes subiectum sub disiunctione dispositum, ac si ita dicat: Non omnium dividentium aut haec est vera necessario aut illa est vera necessario et similiter falsa. Locus vero illationis a destructione consequentis secundum eos qui in syllogismo locos recipiunt. Nos vero, ubi est perfecta complexio syllogismi, locum non recipimus. Et attende quod ipsa verba posita liquide sensum auctoris ostendunt, cum ait separatim: NON NECESSE EST HANC esse VERAM, ILLAM AUTEM FALSAM ESSE.
NEQUE ENIM QUEMADMODUM IN HIS QUAE SUNT SIC SE HABET ETIAM IN HIS QUAE NON SUNT, POSSIBILIUM TAMEN ESSE AUT NON ESSE, SED QUEMADMODUM DICTUM EST.
3.9.182 Vere non omnium dividentium necesse est hanc esse veram et illam necesse est esse falsam, quia non est ita in his dividentibus quae fiunt de his rebus quae non sunt, et tamen possunt esse et non esse. A parte. Hoc est: NON ENIM "affirmationes" scilicet "et negationes oppositorum", id est de numero dividentium, SIC SE habent IN HIS rebus QUAE NON SUNT, POSSIBILIBUS TAMEN ESSE ET NON ESSE, SIC, inquam, ut haec sit necessario vera et illa necessario falsa, QUEMADMODUM sese habent quandoque IN HIS rebus QUAE SUNT praesentes. Veluti si dicatur: Deus est immortalis Deus non est immortalis haec necessario est vera et illa necessario est falsa. At vero neutra earum propositionum quae fiunt de his quae non sunt, possibilibus <tamen> esse et non esse, est necessario vera vel necessario falsa. SED QUEMADMODUM, hoc est: generaliter in omnibus possumus concedere hanc vel illam necessario esse veram vel falsam, sicut supra DICTUM EST, ut scilicet in singulis contradictionibus categoricam, non hypotheticam disiunctam accipiamus.
3.9.183 Nunc autem breviter summam suprapositae argumentationis una consideratione ipsius recolligamus. Dederat hanc proprietatem contradictoriis, id est dividentibus, propositionibus, quod scilicet necesse est alteram esse veram et alteram esse falsam. Quae et bene et male, ut iam supra determinavimus, poterat intelligi cum determinatione, antequam ipse supponat et aperiat, in quo sensu verba illa posuerit. Quasi illa verba modo calumnians, modo confirmans in anxietatem inevitabilem prius lectorem ponit ac demum facta diligenter solutione ab omni eum anxietate liberat. Et, quasi denegasset proprietatem praemissam dicens non omnium dividentium alteram esse veram et alteram falsam, talem disposuit syllogismum ducens ex ea proprietate quasi concessa ad inconvenientia, ut postea destructis inconvenientibus <destrueret> proprietatem sic arguens: Si omnium dividentium alteram necesse est esse veram et alteram necesse est esse falsam, tunc omne quod ab aliqua illarum dicitur necesse est esse vel necesse est non esse. Quod si est, pereunt illa; sed illa non pereunt, quare non omne necesse est etc. Et rursus destruendo medio termino principalem facit conclusionem, quam posuerat, destruendo scilicet primum antecedens sic: "Quare non <omne necesse>" etc. Quod si veras assumptiones et conclusiones non habet, cum destruit partes mediae hypotheticae, oportuit eum in ipsa media partes ipsas falsas accipere, ut ex eis ad inconveniens primum duceret ac postmodum qualiter intelligenda erant determinaret.
3.9.184 Quod vero alterum syllogismum per positionem antecedentis disponit, nil ad propositum sed magis ad hoc, ut in anxietate inevitabili posito <lectori> appareat, quanta necessitate determinandum sit, cum in duobus syllogismis propositiones, quae oppositae videntur, concedamus.
3.9.185 Ipse autem diligenter determinationem supponit, ut supra docuimus, ponens categoricam quasi disiunctivum subiectum habentem, non hypotheticam disiunctam. Ex categorica autem quae vera est nulla procedunt inconvenientia sed ex hypothetica disiuncta, quae falsa est, quod ipse manifeste innuit, cum hanc, scilicet categoricam, veram esse astruit, illam, scilicet disiunctam, quasi falsam destruit.
3.9.186 Si quis autem requirat, utrum consequentiae illae verae sint per quas argumentatur mediam hypotheticam componens, negamus esse veras, cum in secunda hypothetica antecedens sensum consequentis non includat. Sed nil refert ad arguendum veritas propositionum, dummodo ipsae concedantur.
3.9.187 Ipse insuper fortasse rationes aliorum affert, non suas, quibus, cum in multis posset resistere, ibi maxime curavit obuiare determinando, ubi vis sophismatis erat. Praeterea ipse in secunda parte syllogismi verba consequentiae non ponit sed verba argumentationis. Non enim ait: Si omne necesse est esse vel non esse, pereunt illa sed cum posuisset et probasset, quod omne necesse est esse vel non esse, intulit dicens: Quare pereunt illa, non videlicet consequentiam faciens sed magis necessariam comitationem ponens, ac si ita diceret: Ut videlicet non possit hoc contingere, nisi illa pereant. Veluti si ita diceremus: Si est homo, est animal sed non potest esse animal, alioquin non sit lapis; et haec secunda propositio praecedenti consequentiae aggregata tantundem valet ad syllogismum constituendum licet irregularem, ac si esset consequentia.
3.9.188 Notandum vero quod Boethius ponens in Commento pro 'necessario definite' non videtur nostrae expositioni assentire, nisi forte iam intelligat per 'definite' quod nos per 'necessario', id est 'inevitabiliter', subintelligendum esse supra confirmavimus ex verbis ipsius auctoris.
3.9.189 Quaeritur autem utrum haec proprietas contradictionis, quod scilicet necesse est hanc vel illam partem esse veram et hanc vel illam esse falsam, sicut omni contradictioni convenit, ita et soli conveniat quasi proprie proprium. Sed si magis ad vim enuntiationis quam ad naturam rerum aspiciamus, soli etiam convenire videtur, non etiam caeteris, sive scilicet contrariis, sive subcontrariis. Hoc enim uis enuntiationis contradictoriarum tantum affirmationum et negationum exigit, ut necesse sit alteram esse veram et alteram falsam, contrariarum vero vel subcontrariarum vis enuntiationis id non obtinet, quia iam ubique idem esset.

LI 3.10

Latin	English
QUONIAM AUTEM EST DE ALIQUO AFFIRMATIO SIGNIFICANS ALIQUID, HOC AUTEM EST VEL NOMEN VEL INNOMINABILE, UNUM AUTEM OPORTET ESSE ET DE UNO HOC QUOD EST IN AFFIRMATIONE (NOMEN AUTEM DICTUM EST ET INNOMINABILE PRIUS; 'NON HOMO' ENIM NOMEN QUIDEM NON DICO SED INFINITUM NOMEN -- UNUM ENIM SIGNIFICAT QUODAMMODO INFINITUM -- QUEMADMODUM ET 'NON CURRIT' NON VERBUM SED VERBUM INFINITUM EST), ERIT OMNIS AFFIRMATIO VEL EX NOMINE ET VERBO VEL EX INFINITO NOMINE ET VERBO.
3.10.1 Postquam affirmationes et negationes in omni genere exsecutus est, tam in contrario scilicet quam in contradictorio sive subcontrario, numerum quoque affirmationum et negationum assignat, quantum extendi possit secundum variationem terminorum per finitum et infinitum. Et docet quod ubi verbum primo loco praedicatur, duo sunt genera oppositionum secundum variationem finiti et infiniti, una scilicet oppositio de finito subiecto, altera de infinito. Ubi autem verbum secundo loco praedicatur, dupliciter fiunt oppositiones, quia tunc praedicatum sicut et subiectum per finitum et infinitum variari potest.
3.10.2 Et nota quod hoc loco numerum istum oppositionum non variat secundum quantitatem propositionum, quod videlicet aliae sint universales, aliae non sed tantum secundum variationem finiti et infiniti, secundum quam etiam propositionum ipsarum aequipollentiam assignat.
3.10.3 Nunc autem, antequam ad hanc variationem propositionum ostendendam accedat, prius ostendit materiam constructionis categoricarum propositionum, simplicium scilicet quae constant EX NOMINE ET VERBO VEL INFINITO NOMINE ET VERBO. 'Nomen' autem hoc loco accipit quamlibet dictionem quae subici potest, non solum nomen vel pronomen, verum etiam participium et etiam verba quando pro nominibus ponuntur, ut hic: Legere est agere.
3.10.4 Unde Boethius:
Omnis (inquit) propositio ex nominis subiectione consistit, est autem categorica propositio quae aliquid de aliquo praedicat vel negat, et de quo praedicat quidem nomen est, quoniam quandoquidem in nomine infinitum nomen dicitur, necesse est semper categoricam propositionem aut nomen habere subiectum aut illud quod dicitur infinitum. Infinitum vero nomen est quod ipse <nunc innominatum> vocat.
3.10.5 Et nota quod, cum nomen per finitum et infinitum varietur, verbum ubique finitum retinet, quippe verbum copulativum, quod hic accipit, in propositione positum infinitum non permanet sed statim teste Boethio in duas transit partes.
3.10.6 Orationem quoque ab hac constructione omnino separat, quia ad hanc uariationem oppositionum constructio orationis non valet, cum videlicet orationes per finitum et infinitum variari nequeant.
3.10.7 'Finitum' namque et 'infinitum' dictionum tantum nomina sunt, oratio autem neque finita neque infinita vocatur.
3.10.8 Praeterea si orationem infinitam dicam 'non animal rationale', oportet illud 'non' apponi orationi, non componi, ut scilicet 'non' una dictio per se maneat sicut et aliae quibus apponitur. Nam si in unam dictionem transiret, cum alicui apponitur, constructio quidem valeret sicut cum <dicitur>: Lignum est non albus homo et 'non-albus' unum nomen est infinitum additum 'homini' -- iuxta quod Porphyrius etiam hanc inferentiam denegat: Si non est iustus homo, est non-iustus homo --; similiter cum dicimus 'non animal rationale', si 'non-animal' unum sit infinitum cui rationale apponatur, valet orationis iunctura, et tale est: Equus est non animal rationale ac si diceretur: Equus est non-animal quod (scilicet non-animal) est rationale et est falsa propositio. Sed iam profecto oratio non infinitatur sed solum nomen.
3.10.9 Quodsi orationi adiunctum 'non' una manet dictio, quomodo infinitum facit magis, quam si verbo apponatur vel toti propositioni, cum quibus in unam dictionem non transit?
3.10.10 Amplius cum dicitur: Equus est non animal rationale si 'non' una per se sit dictio sicut aliae duae, non video, quis sit enuntiationis sensus. Quippe 'non' adverbium, cum una est dictio, locum in constructione non habet nisi negationem reddat. Nominibus vero adiunctum sine verbis negationem reddere non potest, quia nec nomina quibus apponitur, affirmationem faciunt, sine affirmatione vero negatio esse non potest. Unde [nec], si dicam: Lapis est non animal et 'non animal' duae sint dictiones, nullus est sensus nec praedicatum oratio esse potest cuius non sit congrua coniunctio, sicut ex proprietate adverbii negativi conuincimus. Praeterea adverbium tunc proprie nominis sui etymologiam servat, cum ad verbum apponitur, quia adverbium quasi adiectivum verbi interpretatur.
3.10.11 Nullo itaque modo orationem infinitari concedimus.
3.10.12 Si quis tamen, cum dicitur: Equus est non animal rationale hunc sensum habeat: Equus est id quod non est animal rationale, nos quidem sensum eius calumniari non possumus sed proprietatem constructionis, secundum quam magis orationis natura pensanda est quam secundum sensum.
3.10.13 Si quis autem quaerat utrum huiusmodi propositiones quae habent orationes in terminis per contrapositionem convertantur veluti ista: Omnis homo est animal rationale, concedimus et hanc converti secundum sensum hoc modo: Omne non animal rationale est non-homo. Sic enim secundum sensum et illas propositiones convertimus, in quibus verba -- quae infinitari in propositione non possunt -- primo loco ponuntur, veluti istas: Omnis homo est vel: Omnis homo vivit hoc modo: Omne quod non est vel non vivit est non-homo. Quippe Boethius in Categoricis, cum demonstraret conversionem per contrapositionem, eam fieri dixit, quotiens termini qui prius sine negativa particula ponebantur ad negativam particulam ponuntur, sive infinitentur sive non. Non itaque omnem conversionem per contrapositionem secundum finitum et infinitum fieri necessarium est, et cum orationes infinitari non possint sicut nec verba posita in propositione, non tamen ideo a conversione per contrapositionem separantur sicut nec verba.
3.10.14 Continuatio. Non solum ea scienda sunt, quae superius de propositionibus dicta sunt sed etiam illud sciendum est quod OMNIS AFFIRMATIO etc. Ad finem versus dirigenda est constructio: OMNIS AFFIRMATIO, simplex subaudiendum est, et negatio similiter, quod satis ex affirmatione ostenditur, ERIT, id est constabit, AUT EX NOMINE ET VERBO VEL INFINITO NOMINE ET VERBO.
3.10.15 Quare autem affirmatio constet ex nomine vel ex infinito nomine, praemittit causam, dicens scilicet: QUONIAM AFFIRMATIO EST SIGNIFICANS, id est enuntians, aliquod praedicatum DE ALIQUO subiecto. Licet autem de praedicato intentionem faciat, tamen divisio per finitum et infinitum maxime de subiecto intendit, quippe subiectum simplicis propositionis semper est vel nomen vel infinitum nomen, praedicatum vero quandoque est verbum tantum. Unde cum supponit: HOC AUTEM EST etc., de subiecto intellige, ac si diceret: HOC, scilicet de quo enuntiat aliquid, EST VEL NOMEN, scilicet finitum, VEL INNOMINABILE, id est nomen infinitum. Ideo infinitum dicitur innominabile, quia sine nomine fuit, donec Aristoteles hoc vocabulum quod est 'infinitum nomen', ei imposuit.
3.10.16 UNUM AUTEM. Quia dixerat: AFFIRMATIO EST SIGNIFICANS ALIQUID DE ALIQUO, ne quis intelligeret orationem praedicari, determinat praedicatum et subiectum sic dicens: UNUM AUTEM OPORTET ESSE ET DE UNO, scilicet subiecto, QUOD EST IN AFFIRMATIONE, id est unum simplicem terminum de uno simplici termino, ut videlicet solae dictiones sint termini, non orationes.
3.10.17 Vel sic: Ne videretur quod in huiusmodi propositionibus, de quibus hic tractat, aequivoce terminos acciperet, removet hoc, dicens scilicet quod in huiusmodi OPORTET UNUM quantum ad sensum enuntiari DE UNO. Quod magis sequens littera exigere videtur, cum dicitur: UNUM ENIM SIGNIFICAT INFINITUM.
3.10.18 NOMEN AUTEM. Quia dixerat: "Hoc autem est nomen vel innominabile", ne dubitet quis, quid sit nomen, ideo illud se dixisse commemorat dicens: NOMEN AUTEM ET <INNOMINABILE> DICTUM EST, scilicet quid sit, PRIUS, id est superius in definitione nominis. Et vere est dictum, quid innominabile sit, quia his verbis: NON-HOMO ENIM etc. A parte.
3.10.19 UNUM ENIM. Secundum priorem sententiam, secundum quam diximus terminos unos esse secundum simplicitatem vocis, non sensus, ita potest legi, quod 'INFINITUM', hoc nomen, SIGNIFICAT nominando UNUM, id est simplicem dictionem, non orationem. Sed quia omne infinitum composita dictio est, addit UNUM QUODAMMODO, quia cum sit simplex dictio in eo quod non habet partes per se significantes, tamen et non simplex dicitur quodammodo, in eo scilicet quod ex integris dictionibus componitur.
3.10.20 Continuatio. Dixi huiusmodi affirmationes ex simplicibus terminis quandoque ex infinitis constare, nec incongrue, quia etiam ipsa infinita quodammodo simplices sunt dictiones, ut expositum est. A causa. Cum autem deberet dicere infinita esse una, id est simplices dictiones, dicit aequipollens, cum videlicet ait hoc nomen INFINITUM nominare unam tantum, id est simplicem, dictionem.
3.10.21 Secundum vero aliam sententiam qua unitatem terminorum secundum sensum accipimus, dicimus infinitum nomen sicut 'non-homo' unum significare, id est unum sensum et unum intellectum habere, sicut et suum finitum habet. Sed quia sensus infiniti ex sensu finiti pendet, quia quod illud positive significat istud significat remotive, hominem scilicet perimendo, addit QUODAMMODO, quia, cum infinitum nomen unum habeat intellectum, ex unitate finiti sui id contrahit sicut et sensum suum ex sensu ipsius habet.
3.10.22 Continuatio. Cum dicerem unum in significatione de uno in significatione enuntiari, apposui 'infinitum', nec immerito, quia 'infinitum', licet inde vocetur 'infinitum' quod infinita continet sive infinite, id est remotive, tamen unum significat, id est ad unum intellectum accomodari potest. A causa similiter.
3.10.23 QUEMADMODUM ET 'NON CURRIT'. Confirmat non-homo non esse nomen, sed infinitum nomen. Per similitudinem non-currit, quod NON EST VERBUM, SED INFINITUM VERBUM.
3.10.24 QUONIAM AUTEM EST DE ALIQUO AFFIRMATIO SIGNIFICANS ALIQUID, HOC AUTEM EST VEL NOMEN VEL INNOMINABILE, UNUM AUTEM OPORTET ESSE ET DE UNO HOC QUOD EST IN AFFIRMATIONE>, ergo huiusmodi AFFIRMATIO ERIT VEL EX NOMINE ET VERBO VEL EX INFINITO NOMINE ET VERBO. A causa.
3.10.25 PRAETER VERBUM AUTEM NULLA EST AFFIRMATIO ET NEGATIO;> Hoc non superfluit sed ad remotionem illius oppositionis quod infinitum nomen putatur negatio et finitum affirmatio; sed nemo hoc arbitretur, quia PRAETER VERBUM NULLA AFFIRMATIO VEL NEGATIO EST.
3.10.26 'EST' ENIM VEL 'FUIT' VEL 'ERIT' VEL QUAECUMQUE ALIA HUIUSMODI, VERBA EX HIS SUNT QUAE SUNT POSITA (CONSIGNIFICANT ENIM TEMPUS).> Vere nulla affirmatio est praeter verbum, quia nulla est praeter 'EST' VEL 'FUIT' VEL 'ERIT' VEL aliquid HUIUSMODI. A partibus. Et unde hoc? Quia si non est praeter haec, non est praeter verbum, quia ista sunt verba. Et hoc assignatum est in libro sic: 'EST' ENIM VEL 'FUIT' VEL 'ERIT' VEL aliquid HUIUSMODI VERBA SUNT, quod constat EX HIS QUAE SUNT POSITA superius in definitione verbi. Et quod ex supradictis constet ea esse verba, probat a parte supradictorum sic dicens: CONSIGNIFICANT ENIM TEMPUS, ut supradictum est.
3.10.27 Et attende ex hoc quod ait esse manifestum ex superioribus 'fuit' et 'erit' esse verba, non aliter ualere nisi superius verbum ita definiret, quod etiam obliqua verba includeret, quae tamen postea a verbo strictius accepto separat.
QUARE PRIMA EST AFFIRMATIO ET NEGATIO 'EST HOMO -- NON EST HOMO', DEINDE 'EST NON HOMO -- NON EST NON HOMO', RURSUS 'EST OMNIS HOMO -- NON EST OMNIS HOMO', 'EST OMNIS NON HOMO -- NON EST OMNIS NON HOMO'; ET IN EXTRINSECUS> TEMPORIBUS EADEM RATIO EST. QUANDO AUTEM 'EST' TERTIUM ADIACENS PRAEDICATUR, DUPLICITER DICUNTUR OPPOSITIONES.
3.10.28 Ostensa constitutione categoricae propositionis simplicis, antequam veniat ad oppositiones illarum, scilicet propositionum, ubi 'est' tertium adiacens praedicatur, praeostendit oppositiones simpliciores et naturaliter priores, illarum scilicet propositionum, in quibus 'est' principaliter praedicatur, inferendo sic a causa vel a partibus: Quandoquidem affirmatio et negatio quaedam constant ex finito nomine, ergo quaedam sunt primae, et quandoquidem quaedam affirmationes constant ex infinito nomine, ergo sunt secundae, quia propositiones quae sunt primae aliae sunt primae, quia constant ex prioribus terminis naturaliter, ut sunt finita nomina, aliae dicuntur primae aliis de causis. Item secundae aliae, quia constant ex infinito nomine, aliae propter alias indignitates. Ideo vero propositiones de finito nomine vocat primas et eas de infinito secundas, quia finita sunt priora infinitis, quod sic dicit: RURSUS. Oppositiones secundum uariationem finiti et infiniti, quas ostendit de subiecto indefinite enuntiato, ostendit etiam, ubi subiectum signa quantitatis recipit dicens: RURSUS: 'OMNIS HOMO EST', 'NON OMNIS HOMO EST' etc.
3.10.29 ET IN EXTRINSECUS, hoc est: Non solum huiusmodi oppositiones fiunt de verbo praesentis temporis, verum etiam de TEMPORIBUS quae sunt EXTRINSECUS, id est extra praesens, hoc est quae non sunt praesens tempus, sicut est praeteritum et futurum, cum scilicet dicitur: Omnis homo fuit Non omnis homo fuit vel: Omnis non homo fuit Non omnis non homo fuit. 3.10.30 Nota autem quod in istis propositionibus, ubi verbum principaliter praedicatur, duae tantum oppositiones fieri possunt, pro eo scilicet quod tantum subiectum per finitum et infinitum variatur, et est una oppositio de finito subiecto, haec scilicet: Homo est Homo non est alia de infinito, velut ista: Non homo est Non homo non est quattuor vero propositiones sunt in duabus oppositionibus.
3.10.31 Ubi autem 'est' verbum est tertium adiacens, quia ibi praedicatum quoque per finitum et infinitum variatur, duplicantur oppositiones et sunt quattuor oppositiones, octo vero propositiones. Duae quidem oppositiones fiunt, quando 'iustum' de 'homine' et 'non-homine' praedicatur, et rursus duae, quando 'non-iustum' de eisdem praedicatur. Et hoc est quod ait: QUANDO AUTEM 'EST' TERTIUM.
3.10.32 Sic iunge: Duas ostendi oppositiones, quando verbum principaliter praedicatur, id est quando ita praedicatur, quod non praedicatur secundario sed ipsum solum praedicatur. Sed QUANDO verbum PRAEDICATUR ita quod est TERTIUM ADIACENS, id est tertia vox adiacens aliis, id est adiuncta eis tantum, ut copulet eas, DUPLICANTUR OPPOSITIONES, quantum scilicet ad suprapositas, ubi videlicet verbum primo loco praedicatur. Ibi enim de uno subiecto una est tantum oppositio, hic duae. Et de duobus subiectis <ibi> duae, hic quattuor.
DICO AUTEM UT 'EST IUSTUS HOMO', 'EST' TERTIUM ADIACERE; 'EST' DICO> NOMEN VEL VERBUM IN AFFIRMATIONE.>
3.10.33 Exemplificat, quomodo est praedicatur tertium adiacens dicens: DICO AUTEM 'EST' TERTIUM ADIACERE, UT in hac propositione: 'HOMO EST IUSTUS'. Et quia dixerat est adiacere, ne per hoc videretur significativum non esse, addit: 'EST' DICO NOMEN VEL, si placet, etiam dicas VERBUM ex significatione quidem temporis et vi copulationis quam habet IN ipsa AFFIRMATIONE.
3.10.34 Hoc autem fortasse ideo dicit, quia, ubi verbum est tertium adiacens, nec significativum accipi videbatur sicut quando praedicatur primo loco et imaginem omnium exsistentium intellectui praesentat. Cum vero tertium adiacet, id est interiacet, quia imaginem exsistentium tunc non tenet sed ad solam copulationem ponitur, significativum non videbatur eo quod intellectus sine imaginatione esse non videtur. Sed profecto si non habet exsistentium imaginem, temporis imagine non caret, per quod saltem conferre intellectum potest. Si vero temporis significationem imagine in eo non attendimus, nec in vi nominis, id est significativi, tunc recte accipitur sed magis est consignificativum sicut 'si', quod partes consequentiae copulat. At vero sive significet sive tantum copulet, in ui quae verbi propria est semper in propositione ponitur, dum in copulatione praedicati accipitur. Ideoque cum praemisisset NOMEN, id est significans, quia hoc quandoque non exercet, ubi scilicet nec tempus in eo attenditur, addit VEL VERBUM, quia semper in officio verbi sumitur quantum ad copulationem, sive intellectum alicuius det sive modum concipiendi mittat in animo.
QUARE QUATTUOR ISTAE SUNT, QUARUM DUAE QUIDEM AD AFFIRMATIONEM ET NEGATIONEM SESE HABENT SECUNDUM CONSEQUENTIAM UT PRIVATIONES, DUAE VERO MINIME:
HOMO IUSTUS ESTHOMO IUSTUS NON EST HOMO NON-IUSTUS ESTHOMO NON-IUSTUS NON EST NON-HOMO IUSTUS ESTNON-HOMO IUSTUS NON EST NON-HOMO NON-IUSTUS ESTNON-HOMO NON-IUSTUS NON EST HOMO INIUSTUS ESTHOMO INIUSTUS NON EST HOMO NON-INIUSTUS ESTHOMO NON-INIUSTUS NON EST NON-HOMO INIUSTUS ESTNON-HOMO INIUSTUS NON EST NON-HOMO NON-INIUSTUS ESTNON-HOMO NON-INIUSTUS NON EST OMNIS HOMO IUSTUS ESTNON OMNIS HOMO IUSTUS EST OMNIS HOMO NON-IUSTUS ESTNON OMNIS HOMO NON-IUSTUS EST OMNIS HOMO INIUSTUS ESTNON OMNIS HOMO INIUSTUS EST OMNIS HOMO NON-INIUSTUS ESTNON OMNIS HOMO NON-INIUSTUS EST
3.10.35 Quandoquidem in istis, ubi 'est' <est> tertium adiacens, dupliciter fiunt oppositiones quantum ad illas quae fiunt per simplex esse, ergo sunt quattuor oppositiones. Ab effectu. Sive a pari: Paria namque sunt dupliciter quantum ad illas <esse> et esse quattuor. ISTAE, id est oppositiones propositionum istarum ubi est tertium adiacens est. Quare hic quattuor oppositionum proprietates diligenter aperire incipit dicens ex his quattuor oppositionibus DUAS SESE HABERE AD AFFIRMATIONEM ET NEGATIONEM SECUNDUM CONSEQUENTIAM UT PRIVATIONES, DUAS VERO MINIME. Quod quidem tripliciter exponi potest.
3.10.36 Sed prius notandum est, quod privationes, quas inducit propter similitudinem earum propositionum quae habent infinitum praedicatum, appellat propositiones illas, quae habent privatorium nomen in praedicato, ut est 'iniustus', quod habet in privatoriam particulam, cum dicitur: Homo est iniustus Homo non est iniustus.
3.10.37 Hoc autem iuxta Alexandrum exponitur primum hoc modo: DUAE ex his quattuor oppositionibus, illae scilicet quae sunt de infinito praedicato, quodcumque sit subiectum, SESE HABENT AD AFFIRMATIONEM ET NEGATIONEM SECUNDUM CONSEQUENTIAM UT PRIVATIONES, hoc est secundum comitationem, id est similitudinem privatoriarum propositionum, quae scilicet habent privatorium praedicatum. Sicut enim: Homo est iniustus et affirmatio est, proprie iniustitiam homini copulando, et negatio quodammodo, secundum id scilicet quod ex privatoria particula quodammodo iustitiae remotionem innuit, ita: Homo est non-iustus et affirmativa est proprie et quodammodo negativa, ex negativa particula sicut ex privatoria innuens remotionem iustitiae. Similiter negativae istarum quodam etiam modo affirmationes quasi ex duabus negationibus unam affirmationem innuentes, cum videlicet dicitur: Homo non est non-iustus (vel: non est iniustus). Aliae VERO DUAE oppositiones, quae sunt scilicet de finito praedicato, quodcumque sit subiectum, non ita ad sensum affirmationis et negationis se habent, ex vi scilicet suae institutionis. Cum enim dicitur: Homo est iustus nulla est particula in praedicato, ex qua innuatur remotio oppositi.
3.10.38 Poterit autem fortasse et aliter convenientius exponi secundum uim verborum atque ipsam seriem litterae sequentis. Si enim has quattuor oppositiones duabus divisionibus partiamur et in singulis divisionibus in una parte duas oppositiones ponamus et in alia duas, possumus ita facere divisiones, quod duae oppositiones, quae sunt in una parte, aequipolleant aliis duabus, quae sunt in alia, vel etiam ita quod non aequipolleant.
3.10.39 Si enim ex utraque parte ponam duas oppositiones ita ut una sit de finito subiecto, altera de infinito, duae quae in una parte fuerint, duabus quae in alia parte fuerint, aequipollebunt, veluti istae duae oppositiones: Omnis homo est iustus Non omnis homo est iustus et rursus: Omnis non-homo est iustus Non omnis non-homo est iustus aequipollent istis aliis duabus: Nullus [non-] homo est non-iustus et: Quidam <homo> est non-iustus et rursus: Nullus non-homo est <non>-iustus et: Quidam non-homo est non-iustus ita quidem ut singula singulis referantur, prima quidem aequipolleat tertiae, secunda quartae.
3.10.40 Si vero ita partiamur easdem quattuor oppositiones, ut in una parte constituamus duas oppositiones de uno tantum subiecto, in alia parte alias duas de altero subiecto, duae illae duabus istis non aequipollebunt, veluti istae duae: Omnis homo est iustus (et: Non omnis) et rursus: Nullus homo est non-iustus et: Quidam homo est noniustus his quae de alio subiecto sunt non aequipollent: Omnis non-homo est iustus (et: Non omnis) et rursus: Nullus non-homo est noniustus et: Quidam non-homo est non-iustus. Sed magis illae duae priores oppositiones quae de eodem subiecto sunt inter se aequipollent et istae iterum duae aliae inter se, non illis duabus. Quod ipse aperte in sequentibus monstrat dicens: "Hae autem extra illas ipsae secundum se erunt."
3.10.41 Quia ergo de illis quattuor oppositionibus duae tales in una parte accipi possunt, quae duabus aliis aequipolleant, et iterum duae aliae quae duabus quae remanent non aequipolleant, ideo ait quod illarum quattuor oppositionum DUAE AD alias duas SE HABENT SECUNDUM CONSEQUENTIAM, id est mutuam comitationem aequipollentiae, DUAE VERO MINIME aliis duabus aequipollent, hoc est: <Sic> <illae> quattuor dividi possunt, ut bene invicem aequipolleant, quae scilicet de eodem subiecto sunt, binae vero minime, quae scilicet fiunt de diverso subiecto. Quod autem addit AD AFFIRMATIONEM ET NEGATIONEM, tale est, quod, cum propositiones de eodem subiecto aequipolleant, AD, id est iuxta, AFFIRMATIONEM ET NEGATIONEM id contingit, ut videlicet affirmativa semper negativae aequipolleat et e converso, non affirmativa affirmativae vel negativa negativae. Quod vero adiungit: UT PRIVATIONES, id est privatoriae propositiones, tale est, quod, sicut privationes ad simplices propositiones, quae sunt quasi habitus, per quandam aequipollentiam <applicantur> iuxta affirmationem et negationem, ut: Socrates est iustus et: Socrates non est <iniustus> pro eo quod iustum et iniustum circa se sunt immediata, ita suprapositae oppositiones aequipollentiam habent ad invicem.
3.10.42 Iuxta Porphyrium vero aliter exponitur, et quod ait QUATTUOR, non de oppositionibus accipitur sed de propositionibus quae fiunt de eodem subiecto et praedicato variato per finitum et infinitum, sicut sunt illae quattuor propositiones quas supponit, scilicet: Homo est iustus Homo non est iustus Homo est non-iustus Homo non est non-iustus.
Et est talis sententia, quod istarum quattuor propositionum DUAE SE HABENT ad duas alias SECUNDUM CONSEQUENTIAM, ita scilicet quod necessario veritas earum comitatur veritatem illarum. Quippe affirmativae verae esse non possunt de aliquo, nisi et negativae sint uerae sed non convertitur. Si qua enim substantia iusta est, profecto ipsa non est non iusta, sicut nec est iniusta sed non convertitur, quia negativa non trahit secum affirmativam necessario. Similiter si est non-iustus vel iniustus, necesse est, ut non sit iustus sed non convertitur necessario. Itaque illarum quattuor propositionum de finito subiecto et praedicato variato per finitum et infinitum duae tantum quasi consequentes sunt necessario [non] inferentes, duae aliae inferentes tantum. Quod autem supponitur AD AFFIRMATIONEM ET NEGATIONEM UT PRIVATIONES, accipe hic quoque sicut prius in secunda expositione.
3.10.43 Boethius vero videtur iustum et non-iustum, quae praedicantur, circa hominem tantum restringere, ut non possit conversio servari. Sed non est necesse propter hoc ea restringi, quia, ut dictum est, negatio affirmationem secum necessario non trahit. Praeterea si hominem in praedicato intelligeremus, non ubique re subiecta permanente aequipollentiae comitationis in sequentibus servarentur, quippe cum equus non sit homo non-iustus, non ideo est homo iustus.
3.10.44 Sic autem iuxta Porphyrium illud QUARE QUATTUOR ISTAE ERUNT legitur de propositionibus, non de oppositionibus: Quandoquidem dupliciter fiunt oppositiones, ubi '<est>' est tertium adiacens, ergo dupliciter fiunt propositiones. Ab effectu. Et ita QUATTUOR SUNT propositiones de finito subiecto in istis, quia in illis erant duae, QUARUM, scilicet quattuor propositionum, etc., ut expositum est.
DICO AUTEM QUONIAM 'EST' 'IUSTO' ADIACEBIT AUT 'NON-IUSTO';
3.10.45 Exemplificat de praedicatis, quibus est et non est apponitur ad ea copulanda vel removenda.
QUARE ETIAM NEGATIONES.
3.10.46 Quia scilicet est apponitur iusto et non-iusto ad affirmationem faciendam, ergo NEGATIO, id est: negativum adverbium ad eadem est apponendum ad faciendam negationem. A pari.
3.10.47 Et nota quod sive separativam negativam faciamus sive exstinctivam, ad praedicatum maxime negatio pertinet, ut praedicationis enuntiationem destruat, quae maxime circa praedicatum consistit, in copulatione cuius vis affirmationis efficitur.
QUATTUOR ENIM SUNT.
3.10.48 Probat ab effectu quod 'est' et 'non est' adiacet 'iusto' et 'non-iusto', quia QUATTUOR SUNT propositiones, quae aliter non essent quattuor de eodem subiecto.
INTELLIGIMUS VERO QUOD DICITUR EX HIS QUAE SUBSCRIPTA SUNT: 'EST IUSTUS HOMO' -- HUIUS NEGATIO EST: 'NON EST IUSTUS HOMO'; 'EST NON-IUSTUS HOMO -- HUIUS NEGATIO EST: 'NON EST NON>-IUSTUS HOMO;
3.10.49 Exemplificat in duabus oppositionibus de finito subiecto, quomodo est et non est adiacet iusto et non-iusto.
'EST' ENIM HOC LOCO ET 'NON EST' 'IUSTO' ET 'NON-IUSTO' ADIACET.
3.10.50 Commendatio exemplorum.
HAEC IGITUR , QUEMADMODUM IN RESOLUTORIIS DICTUM EST, SIC SUNT DISPOSITA.
3.10.51 Infert a pari. Quandoquidem in hoc libro sic sunt disposita, quod est et non est iusto et non-iusto adiacent, ERGO sic sunt disposita, quemadmodum dictum est in Resolutoriis.
SIMILITER AUTEM SE HABET ET SI UNIVERSALIS NOMINIS SIT AFFIRMATIO, UT 'EST OMNIS HOMO IUSTUS', 'EST OMNIS HOMO NON-IUSTUS'.
3.10.52 Ostenderat duas oppositiones in quattuor propositionibus indefinitis de finito subiecto et praedicato variato per finitum et infinitum. Ne videretur alius modus oppositionis esse in universalibus ad suas oppositas et alius esse numerus propositionum, ostendit idem esse in eis quod in indefinitis sic: AFFIRMATIO SI SIT UNIVERSALIS NOMINIS, ac si diceret: Si sit huius nominis, quod est universale, ut videlicet universalis dicatur, HABET SE ad suam oppositam particularem negativam sicut et indefinitae, quia idem genus oppositionis est in quattuor propositionibus, UT 'OMNIS HOMO EST IUSTUS' habet se ad: Non omnis homo est iustus et 'OMNIS HOMO EST NON-IUSTUS' habet se ad: Non omnis homo est non-iustus.
Haec enim oppositionum discretio tantum attenditur secundum terminorum uariationem per finitum et infinitum, unde signa quantitatis subiectis apposita vel diversus negationis modus, quod videlicet modo est negatio separativa, modo exstinctiva, genera ista oppositionum non commutant nec augent.
SED NON SIMILITER ANGULARES CONTINGIT VERAS ESSE, CONTINGIT AUTEM ALIQUANDO.
3.10.53 Propositiones universalium subiectorum universaliter enuntiatorum ualent similiter in faciendis modis oppositionum sicut indefinitae propositiones sed non similiter se habent in veritate. Et hoc est: SED NON SIMILITER CONTINGIT omnes ANGULARES VERAS ESSE, ubi subiecta universaliter enuntiantur, sicut indefinitae.
3.10.54 'Angulares' autem hic arbitror eum accipere secundum dispositionem harum quattuor oppositionum, quam fecit in Resolutoriis, id est Analeticis suis, hoc modo: Homo est iustus … Homo non est iustus Homo non est non-iustus Homo est non-iustus
Cum autem indefinitae sint omnes istae propositiones, si negativae accipiantur separative, non extinctive, omnes angulares verae sunt. Sed non ita, si universales affirmationes de eisdem terminis fiant signo universalitatis apposito et eadem maneat dispositio hoc modo: Omnis homo est iustus … Non omnis homo est iustus. Non omnis homo est non-iustus … Omnis homo est non-iustus.
Hic enim universales duae affirmativae, quae angulares sunt, verae simul esse non possunt, aliae vero, 'Non omnis' et 'Non omnis' duae particulares, verae sunt. Et hoc est quod ait: CONTINGIT AUTEM ANGULARES ALIQUANDO VERAS ESSE, id est aliquas, sicut particulares, vel aliquando, quando scilicet fiunt in contingenti materia utraeque; sicut enim 'homo' et 'iustus', ita 'homo' et 'non-iustus' excedentia sunt et excessa.
HAE ERGO DUAE OPPOSITAE SUNT,
3.10.55 Expedivit de duabus oppositionibus de finito subiecto et praedicato variato per finitum et infinitum modo volens facere transitum ad alias de infinito subiecto et item praedicato variato per finitum et infinitum. Breuem repetitionem supradictorum faciens sic concludit a parte: Quandoquidem praedictae propositiones sunt de finito subiecto et praedicato variato per finitum et infinitum, ERGO SUNT DUAE OPPOSITAE, scilicet oppositiones.
ALIAE AUTEM AD> 'NON-HOMO' QUASI SUBIECTUM ALIQUOD ADDITUM HABENT, UT 'EST IUSTUS NON-HOMO' -- 'NON EST IUSTUS NON-HOMO'; 'EST NON-IUSTUS NON-HOMO' -- 'NON EST NON-IUSTUS NON-HOMO'.
3.10.56 Supradictae oppositiones habent finitum subiectum sed aliae duae oppositiones <infinitum habent>. <Et> HABENT ALIQUOD, scilicet verbum <et> aliquod praedicatum additum ad verbum, <ADDITUM AD SUBIECTUM>. Et per 'non-homo' accipit quodlibet infinitum subiectum. NON-HOMO dico ibi tunc positum QUASI SUBIECTUM, id est re vera subiectum.
3.10.57 Nota quod, cum superius dixisset verbum adiacere praedicato ad copulandum ipsum, hic dicit ipsum verbum additum esse subiecto, secundum id scilicet quod secundum vim constructionis maxime subiectum mutat cui semper ad eandem personam et eundem numerum copulatur. Oportet enim semper, ut verbum eiusdem personae et numeri sit cuius est subiectum, sed non cuius praedicatum. Cum enim dico: Ego sum ille qui laborat Ego sum omnia vestra bona quia 'ego' quod subicitur primae personae est singularis, oportet sum idem habere. Si vero convertatur et praedicatum fiat subiectum, oportet statim commutari secundum personam et numerum subiecti hoc modo: Ille qui laborat est ego vel: Omnia vestra bona <sunt> ego. MAGIS AUTEM PLURES HIS NON ERUNT OPPOSITIONES;
3.10.58 Postquam enumeravit duas de finito subiecto et duas de infinito oppositiones, determinat quod in simplicibus propositionibus, ubi est tertium adiacens praedicatur, NON possunt fieri PLURES OPPOSITIONES. Et hoc est: MAGIS PLURES etc. Illud MAGIS nil operatur ibi sed fidus interpres, cum in Graeco esset et fortasse necessario positum, noluit praetermittere.
3.10.59 Notandum vero quod, sicut superius aliquando <accepit> contradictionem large, pro qualibet scilicet affirmatione et negatione, sive oppositae essent sive non, sicuti cum ait: "Et quando non omnis contradictio vera vel falsa", ita etiam hic oppositionem dicit quamlibet affirmationem et negationem, alioquin non bene superius in indefinitis oppositionibus omnes angulares veras simul esse dixisset.
HAE AUTEM EXTRA ILLAS IPSAE SECUNDUM SE ERUNT, UTENTES EO NOMINE QUOD EST 'NON-HOMO'.
3.10.60 Naturam duarum oppositionum de infinito subiecto de quibus inceperat prosequitur docens quod illae de infinito subiecto nullam inferentiam habent ad illas de finito, inter se tamen bene faciunt consequentiam, et hoc est: HAE AUTEM oppositiones de infinito subiecto sunt EXTRA ILLAS de finito quantum ad inferentiam, IPSAE tamen ERUNT SECUNDUM SE, id est inter se <habebunt> inferentiam, IPSAE, dico, UTENTES EO QUOD EST 'NON-HOMO', hoc infinito, UT NOMINE, id est ac si esset nomen, id est tam bene infinitum implet in istis officium subiecti ac si esset nomen finitum.
3.10.61 Vel sic: IPSAE ERUNT SECUNDUM SE UTENTES EO QUOD EST 'NON-HOMO', id est: quae habent 'non-homo' subiectum inter se habent inferentiam UT UTENTES NOMINE, id est sicut illae quae habent nomen in subiecto se invicem inferunt.
IN HIS VERO IN QUIBUS 'EST' NON CONTINGIT, UT IN EO QUOD EST 'CURRERE' VEL 'AMBULARE', IDEM FACIUNT HAEC SIC POSITA AC SI ADDERETUR 'EST', UT EST: 'CURRIT OMNIS HOMO' -- 'NON CURRIT OMNIS HOMO'; 'CURRIT OMNIS NON-HOMO' -- 'NON CURRIT OMNIS NON-HOMO';
3.10.62 In supradictis oppositionibus semper apposuit Aristoteles hoc verbum 'est'; unde videretur quod, si alia verba apponerentur, aliae fierent oppositiones et ita essent plures <quam quas determinaverat>. Ad quod removendum dicit quod illae propositiones quae non habent 'est' sed alia verba praedicata, aequivalent in sensu illis quae habent 'est' cum participiis illorum verborum. Si enim resolvantur, in 'est' et in sua participia debent resolvi, ut: Homo ambulat id est: Homo est ambulans. Itaque de istis non plures sed eaedem quae superius fiunt oppositiones.
3.10.63 Continuatio. In illis de quibus superius egi est tantum ponitur, sed IN HIS propositionibus IN QUIBUS 'EST' NON CONTINGIT, id est non apponitur, UT IN EO QUOD EST 'CURRERE' VEL 'AMBULARE', hoc est ut in ea propositione in qua praedicatur 'currit' vel 'ambulat', IDEM <FACIUNT> HAEC verba SIC POSITA, id est praedicata, AC SI ADDERETUR 'EST' simplex cum participio illorum verborum, quia eundem sensum generat illud verbum principaliter praedicatum quem generaret est cum participio illius verbi. Unde fit ut eaedem fiant oppositiones in propositionibus in quibus praedicantur alia verba, quae fiunt et in istis ubi 'est' principaliter praedicatur vel est tertium adiacens. Per se quoque illa verba praedicata reddunt duas oppositiones, scilicet sicut quando 'est' principaliter praedicatur; si vero resolvantur in 'est' et sua participia, reddunt quattuor oppositiones, scilicet sicut quando 'est' tertium adiacens praedicatur. Quamvis enim verba infinita non faciant affirmationem, tamen, ut ait Boethius, participia infinita ut nomina reddunt affirmationem, quippe loco nominis in propositione ponuntur.
3.10.64 Subicit autem Aristoteles exempla de propositionibus, ubi alia verba praedicantur, sicUT EST 'CURRIT OMNIS HOMO' etc., quod aequivalet: Omnis homo est currens. Sed ut ostendat istas propositiones ita posse variari sicut in his ubi 'est' principaliter vel secundario praedicatur, ponit duas oppositiones de finito et infinito subiecto.
'CURRIT OMNIS NON-HOMO' <etc.>
3.10.65 Alii sic exponunt, tanquam si est adderetur nil supplendo extra: In propositionibus istis, ubi est principaliter praedicatur, fiunt duae oppositiones, IN illis VERO, ubi 'EST' NON CONTINGIT, IDEM alia verba FACIUNT, id est easdem oppositiones et eundem numerum propositionum reddunt, tanquam SI 'EST' ADDERETUR principaliter praedicatum.
NON ENIM DICENDUM EST 'NON OMNIS HOMO' SED 'NON' NEGATIO> AD ID QUOD EST 'HOMO' ADDENDA EST;
3.10.66 Quia dederat huic propositioni: Omnis non-homo currit hanc negativam: Omnis non-homo non currit "poterat quis", ut dicit Boethius, "putare non recte fecisse negationem illius affirmationis" et apponendam negativam particulam ad omnis, quae coniuncta est cum homo, ut ita diceretur: <Non> currit non omnis homo. Quod removet Aristoteles dicens non ita esse faciendam negationem. Quotienscumque enim fit affirmatio de infinito subiecto, facienda est negatio similiter de infinito subiecto. Itaque non ad 'omnis' sed ad 'homo' ad hoc ut subiectum infinitetur negativa particula ponenda est.
3.10.67 Propositio sic fit ab immediatis: Vere 'non' ad 'homo' addendum est in negativa propositione ad infinitandum subiectum, quia aut addendum est ad 'homo' aut ad 'omnis'; sed ad 'omnis' non. Et hanc affirmationem habemus, ubi dicit: NON ENIM DICENDUM EST 'NON OMNIS HOMO', conclusionem postea ibi: SED 'NON' NEGATIO AD ID QUOD EST 'HOMO' ADDENDA EST. Nec ideo prohibet, quod si aliquis vult facere contradictoriam, quin non ad omnis bene possit adiungi.
'OMNIS' ENIM NON UNIVERSALE SIGNIFICAT SED QUONIAM UNIVERSALITER;
3.10.68 Hic reddit causam, quare non ad 'omnis' sit apponendum, ut subiectum infinitetur, hanc scilicet, quia 'omnis' non est universale subiectum. Quod ostendit, cum ait 'omnis' nullo modo esse universale his verbis: 'UNIVERSALE', hoc nomen NON SIGNIFICAT, id est non nominat, hanc vocem 'OMNIS', hoc est 'omnis' non vocatur universale, quod tantundem valet ac si diceret: Non est universale.
3.10.69 Vel ita: 'OMNIS', haec vox, NON SIGNIFICAT aliquam vocem 'UNIVERSALE', id est non tenet significationem alicuius vocis 'universale' (per quod apparet ipsum non esse universale), sicut comparativus dicitur positivum significare et 'magis' adverbium, secundum hoc scilicet non quod voces illas significent sed earum significationem impleant. Et hoc magis vult littera sequens.
3.10.70 SED QUONIAM, id est: SED ideo apponitur, QUONIAM significat UNIVERSALITER, hoc est idem valet quod 'universaliter' hoc adverbium si subiecto apponeretur. Tantundem enim valet: Homo universaliter currit ac si diceretur: Omnis homo currit, iuxta illud quod ait Boethius in Categoricis, quod universalis affirmatio non convertitur generaliter, id est non omnis, et iuxta illud Aristotelis: "simpliciter", id est universaliter, "quae sunt singularia, de nullo subiecto praedicantur", id est nulla singularia de subiecto dicuntur.
MANIFESTUM EST AUTEM EX EO QUOD EST 'CURRIT HOMO -- NON CURRIT HOMO; CURRIT NON-HOMO -- NON CURRIT NON-HOMO;
3.10.71 Hic ostendit per indefinitas propositiones, quod 'omnis' in universalibus propositionibus non est terminus, quia in indefinitis propositionibus terminus non est. Quidquid enim in universalibus terminus est, etiam est terminus in indefinitis. In hoc enim tantum differunt indefinitae ab universalibus, quod universales universaliter affirmant vel negant, indefinitae vero non universaliter.
3.10.72 Continuatio. Dictum est superius quod 'omnis' in indefinitis propositionibus non est terminus sed hoc MANIFESTUM EST EX EO QUOD <EST> 'CURRIT HOMO', id est ex istis indefinitis: Homo currit Homo non currit.
HAE ENIM AB ILLIS DIFFERUNT EO QUOD NON UNIVERSALITER SUNT;
3.10.73 Causa est quare per indefinitas est manifestum quod 'omnis' in universalibus non est terminus, quia HAE, id est indefinitae propositiones, DIFFERUNT tantum AB ILLIS, id est ab universalibus, in EO QUOD NON UNIVERSALITER SUNT, id est non universaliter <enuntiant> praedicatum de subiecto, et ita quicquid non est terminus in indefinitis, non est terminus in universalibus.
QUARE 'OMNIS' VEL 'NULLUS' NIHIL ALIUD CONSIGNIFICAT NISI QUONIAM UNIVERSALITER DE NOMINE VEL AFFIRMAT VEL NEGAT
3.10.74 Quandoquidem 'omnis' non est terminus, ergo est signum universalitatis, id est collectivum omnium. Ab immediatis, cum alterum constet. Et similiter 'nullus'. Et hoc est: QUARE 'OMNIS' VEL 'NULLUS' NIL ALIUD SIGNIFICANT, id est ad nil aliud notandum in propositionibus ponuntur, NISI QUOD etc., hoc est nisi ad hoc ut propositionem reddant universalem. Et quod dicitur: AFFIRMANT VEL NEGANT UNIVERSALITER, tale est: affirmationem ipsam vel negationem de homine faciunt universaliter. Nam cum audio 'omnis' vel 'nullus' apposita subiectis, ex vi eorum universalitas enuntiationis innuitur, quod videlicet omnibus attribui vel auferri attendo.
ERGO ET CAETERA EADEM OPORTET [OPPONI VEL] APPONI
3.10.75 Quandoquidem indefinitae tantum differunt in signo quantitatis ab universalibus, ERGO omnia CAETERA quae ponuntur in universalibus OPORTET EADEM APPONI in indefinitis praeter signa. Ab effectu.
3.10.76 Vel ita: Quandoquidem 'omnis' vel 'nullus', signa universalitatis, ideo ponuntur in propositionibus, ut eas reddant universales, ERGO universalitatis signa sunt <apposita> et apponenda, sicut 'quisque' vel 'quicquid' vel 'nil' vel 'nemo'. A simili propter eandem causam.
3.10.77 Nunc autem de huiusmodi particulis, quae terminis propositionis appositae signa quantitatis dicuntur et propositiones ipsas universales vel particulares reddunt, sicut est 'omnis' 'nullus' 'aliquis' diligentius disseramus, et quam significationem habeant et unde signa quantitatis dicantur et quomodo determinationes earum vocum quibus apponantur Boethius dicat in Divisionibus, perquiramus.
3.10.78 Ac primum de 'omnis' disputemus, et quomodo ipsum Priscianus dividuum nomen esse dicat vel velit, sicut dicit esse 'uterque' et 'quisque', perquiramus.
3.10.79 Sed nec bene iuxta Priscianum nomen esse videtur, cum nec proprium sit nec appellativum, quando scilicet in vi signi ponitur.
3.10.80 Nam fortasse si quis accipiat 'omne' in collectione simul omnium rerum, ut quidam volunt, ut tantundem valeat quantum tota collectio simul omnium rerum, proprium nomen dici poterit sicut 'mundus' et de se tantum praedicabile est, ut dicatur: Omne est omne id est: Haec tota collectio est haec tota collectio.
3.10.81 Cum autem in ui signi ponitur et dividue, non collectim, circa singula accipitur, de nullo vere praedicari potest, sicut nec 'uterque': Si enim uterque istorum sit uterque, profecto iam iste est uterque. Similiter si dicam dividue, id est singillatim, omnia colligens: Omne est omne ac si dicatur: Unaquaeque res est unaquaeque, falsum est omnino, quia iam et Socrates esset unaquaeque res. Unde constat 'omne' non esse universale nomen, quod et Aristoteles negat, nec '<aliquis>' particulare, cum de nullo praedicabile sit, quando scilicet in vi signi dividue sumitur.
3.10.82 Sed nec appellativum videtur esse nec proprium. Proprium <namque> non esse constat, quia nullam rem discrete continet; appellativum <autem> non est nisi quod pluribus singillatim convenit ex communi causa institutionis, ut 'homo' et isti per se et illi convenit ex esse hominem, id est ex esse animal rationale mortale, vel 'non-homo' ex non esse hominem. Quare nomen esse non videtur 'omnis', dum in vi signi dividue accipitur.
3.10.83 Sed <cum nec> alia sit dictio nec oratio, non est vox significativa ad placitum. Sed nec naturaliter, cum inventa sit ad locutiones constituendas. Unde significativa nullo modo videtur, cum tamen Priscianus eam nomen appellet.
3.10.84 Dicimus itaque non esse necessarium, ut omne nomen aut proprium sit aut appellativum, sed illa tantum quae propriam vocis impositionem habent, ut si impositor diceret: Huiusmodi res vocetur 'homo' (vel: 'non-homo')(vel: 'alba')! At vero nullus unquam dixit: Ista res vocetur 'omnis'! (vel: 'uterque' vocetur!) (vel: 'nihil') (vel: 'nullus') (vel: 'nemo') Et tamen haec omnia nomina sunt, non ita quidem quod propriam inventionem habeant, ut possimus dicere: Ista res vocetur 'omnis' (vel: 'nemo')! sed ita quod res subiectas personaliter <habeant> sine discretione personae vel significatione temporis.
3.10.85 Nam 'omnis' vel 'nullus' res singulas colligunt singillatim, propter quas 'nomina' appellantur, et singula quae colligunt significare habent. Et sicut 'omnis' <omnia> significat quasi positive quae positive colligit, ita 'nullus' eadem quasi remotive significat, omnia inquam quaecumque clauduntur in voce cui apponuntur. Nam si verissime inspiciamus, non sunt ita inventa, ut per se dicta significationem aliquam impleant sed aliis dictionibus vel orationibus adiuncta, ex quibus sua certificatur comprehensio et extenditur vel remittitur iuxta numerum rerum contentarum in voce cui apponuntur. Si enim 'omnis' vel 'nullus' apponam 'animali' vel 'homini' vel etiam huic orationi quae est 'homo albus', eorum collectio certificatur ex his quibus apponuntur, quia ibi intelligo colligi omnia animalia, hic homines solos vel solos homines albos; et cum 'homo' singulos homines nominet secundum hoc quod sunt animal rationale mortale et intellectum confusum de substantia et qualitatibus teneat, 'omnis' vel 'nullus' similiter collectiva sunt, non secundum aliquam substantiae naturam vel proprietatem inventa sed simpliciter iuxta discretionem imposita, sicut est aliquis infinitum, quod signum est particulare.
Cum ergo dicimus: Omnis homo currit illa quae 'homo' nominat secundum substantiam et qualitates sed non colligit, nominat etiam 'omnis' simpliciter ut discreta et colligit.
3.10.86 Si vero uno solo homine exsistente vel etiam penitus destructo 'homo' non significet plura vel nil, penitus nec 'omnis' aliqua colligere potest nec vera est propositio qua dicitur: Omnis homo est aliquid constructionis tamen proprietas non perit. Cum enim Aristoteles dicat, quod, sive re permanente sive non, semper vel affirmatio vera est vel negatio, profecto: Omnis homo est et: Non omnis homo est vel: Aliquis homo est et: Nullus homo est sicut rebus permanentibus ita et non permanentibus adhaeret. Et, cum falsa esset affirmatio: Omnis homo est vel vera: Nullus homo est constructionis proprietatem procul dubio haberet, quia, licet 'omnis' vel 'nullus' ad colligendum inventa sint ea quae clauduntur in vocibus quibus apponuntur, non tamen ad hoc sunt instituta, ut semper aliqua colligant sed ut collective ponantur etiam tunc, quando nullae res sunt quas possint colligere, veluti si dicam: Omnis lapis rationalis currit cum tamen lapis rationalis nil unquam esse queat. Non enim ex institutione sua tantum habent colligere sed collective poni, id est sic accipi, ac si colligant.
3.10.87 Unde et 'omnis phoenix' et 'omnis grammatica Socratis' dicere vis constructionis permittit. Sicut enim nullo homine exsistente bene dicitur 'omnis homo' vel 'nullus', sic uno solo phoenice exsistente vel una sola grammatica Socratis permanente dici potest 'omnis' vel 'nullus'; quippe nec 'phoenix' nec 'grammatica Socratis', cum in vi orationis accipitur, non in vi proprii nominis (sicut dicit Priscianus 'grammatica Aristarchi'), ex vi vocis singularem significationem habet et discretam, alioquin et 'capillus Socratis' haec oratio discretam significationem haberet.
3.10.88 At vero si dicam 'omnis Socrates' et 'Socrates' proprium nomen accipiam, sive in una tantum significatione sive in designatione duorum aequivoce, non valet constructio. Quippe 'Socrates' hoc nomen ex propria vi discretae significationis continentiae multorum repugnat, quae 'omnis' vel 'nullus' colligant.
3.10.89 Sed nec, ut accipiatur 'Socrates' aequivoce, in designatione scilicet duorum, valet constructio, cum singula discrete significet tanquam duo propria nomina. Cum enim 'Socrates' tantundem valeat quantum duo propria nomina, tantundem valet addere 'omnis' ad 'Socrates' quantum si adderetur duobus nominibus singularibus.
3.10.90 At vero si 'Socrates' in communi naturaliter significatione acceptum naturaliter commune sit, poterit ei addi 'omnis', ut dicatur 'omnis Socrates', id est omnis qui vocatur hoc nomine 'Socrates', secundum quod et Priscianus plures 'Aiaces' dicit, id est plures qui Aiacis nomine appellantur. Et hic 'Aiax' tanquam commune est et sumptum ex uocatione huius nominis 'Aiax', qua convenit diversis.
3.10.91 Similiter nec 'quidam Socrates' bene dicitur, cum 'Socrates' in vi proprii nominis ponitur, quippe cum 'Socrates' ex vi vocis definitam personaliter significationem habeat, non eget ut 'quidam' ei apponatur ad determinandum ipsum, sicut nec 'omnis' vel 'nullus'.
3.10.92 Haec enim signa quantitatis vocem cui apponuntur determinant teste Boethio in Divisionibus. Cum enim dicitur: Homo currit quia scio quod 'homo' omnes nominat et ita quod unumquemque singillatim, scio hanc propositionem: Homo currit et ad hoc se habere quod omnis homo currit et ad hoc quod quidam, non ut vel hoc vel illud dicat sed quia propter hoc et propter illud vera esse potest; ideoque audito quod homo currit, haesitare incipio utrum quidam vel omnis currat vel etiam quis currat sive etiam quo. Cum vero apponitur 'quidam' vel 'omnis' vel 'Socrates', determinatur 'homo' et removetur dubitatio, quam prius habebam per hoc nomen 'homo', et cum apponitur 'ad ecclesiam' ut dicatur: Homo currit ad ecclesiam determinatur 'currit' et removetur dubitatio quae proveniebat ex 'currit', dum considerarem, quod currere ad multa loca se habet, et ideo dubitarem propter quem locum ad quem currere ei conveniret. Similiter, cum dico 'homo albus', 'albus' determinat hominem, quia dubitationem removet quam habebam per 'homo' simpliciter prolatum.
3.10.93 Et attende quod aliter vox multiplex dubitationem facit, aliter una; et aliter illa, aliter determinatur ista. Vox enim multiplex dubitationem facit propter hoc, quod diversa ponit, secundum quae diversos intellectus habet, ut: Canis currit et quaecumque ambiguae sunt orationes. At vero vox una in significatione non ponit dubitationem ex diversis quae dicat sed ex diversis ad quae se habet, ut 'homo', cum se habeat et ad 'omnis homo' et ad 'quidam', nec non etiam ad Socratem et ad multos homines, dubitationem facit propter ea ad quae se habet, licet ea non ponat. Et cum vocem multiplicem determinamus ex diversis significationibus quae ostendit, ad unam significationem tantum eam reducimus, ac si diceremus: In hac oratione: Canis currit id intelligo quod latrabile animal currit. Cum vero vocem univocam adiectione aliqua determino, veluti 'homo', cum dico 'omnis homo' vel 'homo albus', non id dicere possum, quod in 'homo' intelligendum sit, quia omnis homo vel homo albus est etc. sed adiectione apposita dubietatem auditoris removeo, qui videlicet audita hac propositione: Homo currit ex propositione ipsa in hanc dubitationem incidere posset, vel quod omnis homo curreret vel quod quidam, non ita quod propositio haec diceret sed quia huic et illi propositio assentit, ita scilicet quod, sive quendam hominem currere contingat sive omnem, veram necesse est esse propositionem.
3.10.94 Determinare itaque vocem est dubitationem auferre, in quam ex voce incidimus, sive quod illa de quibus dubitamus a propositione dicantur sive non. Quia ergo: Homo currit ex ipso subiecto quod est 'homo' [et] ad hoc se habet quod omnis homo currat vel quidam, bene 'omnis' vel 'quidam' quasi determinationes apponuntur ad 'homo'. Sed non ad 'Socrates', quod est definitae significationis personae, quippe ex propria significatione 'Socrates' proprium nomen acceptum omni caret ambiguitate.
3.10.95 Quod autem signa quantitatis haec dicimus, id est universalitatis et particularitatis, sicut 'est' et 'non est' signa qualitatis, id est affirmationis vel negationis, tale est quod ex istis maxime dinoscitur et apparet universalitas et particularitas propositionum, sicut ex istis affirmationis vel negationis proprietas, quippe haec signa propositionem faciunt universalem vel particularem et illa affirmativam et negativam, quia in istis vis est harum proprietatum et in illis illarum. Universalis enim vel particularis est propositio, quia omnes colligit vel unum indeterminate, hoc est quia proponit quod 'omnis' vel quod 'quidam'. Vis <universalis> autem colligendi est in 'omnis' vel 'nullus' vel vis particularis in 'quidam'. Et per 'est' vel 'non est' coniunctio vel remotio fit terminorum, in quo vis affirmationis vel negationis consistit.
3.10.96 Sed dicitur quod si 'omnis' singula colligit quae continentur in voce cui apponitur, multiplicem propositionem facit, veluti si homini appositum colligat Socratem et caeteros qui continentur in homine. Tale est, cum dicitur: Omnis homo currit ac si dicatur: Socrates currit, Plato currit et sic de caeteris.
3.10.97 Sed ad hoc dico quod non est verum, si colligit singulos homines, quod multiplicem propositionem faciat, quippe indiscrete et indifferenter sic singulos colligit, ut non <distinguat>, qui sint, quia sicut 'homo' indiscrete eos nominat non distinguendo qui sint, ita 'omnis' appositum homini indiscrete eos colligit et hoc solum dicitur, quod quicquid est homo, est animal sed qui sint homines, non distinguitur. Unde quicumque vel quotcumque sint homines, sive modo plures sive modo pauciores, idem semper est sensus in: Omnis homo currit quantum ad vim vocis pertinet, nec <mutatur propositionis> intellectus, licet res mutentur. Sed de hoc satis superius dictum est, cum de unitate propositionum et multiplicitate tractavimus.
3.10.98 Et attende quod cum 'omnis' et 'homo' omnino sibi per praedicationem opposita sint, inde tamen sibi sociantur, quod 'homo' singulos nominat et 'omnis' singillatim et dividue omnes colligit. Si quis autem requirat, si 'omnis' in intellectu aliquas rerum imagines inserat, possumus dicere, quia plures immittit non acceptas secundum aliquam naturam vel proprietatem sed secundum solam discretionem, 'homo' vero appositum circa singulos naturam hominis definit. Sic autem per 'omnis' plures imagines capimus, ut in illis attendamus certum numerum rerum contentarum sub voce cui apponitur 'omnis'.
3.10.99 Idem de 'nullus' dicendum est. 'Quidam' autem, cum signum est particulare, non est ab unitate sumptum sed pro 'aliquis', infinito nomine, ponitur. Quippe sicut 'quidam homo', ita quaedam unitas dicimus, id est 'aliqua'. Si vero: Quidam est affectus unitate diceremus, indefinita propositio esset, sicut si diceretur: Homo est albus id est affectus albedine. Et est universale nomen 'quoddam', cum de singulis praedicetur, quippe et Socrates est quidam et Plato et singuli, et 'omne quoddam' vel 'omne aliquid' dicere possumus sed 'quoddam quoddam' non est necesse dicere, quia 'quoddam' semel dictum et subiecti et signi vim habere potest, sicut 'nemo', hoc est: nullus homo.
3.10.100 Illud etiam notandum est quod sicut 'omnis' vel 'quidam' apposita huic nomini quod est 'homo' universalem vel particularem enuntiationem faciunt, ita '<omnes>' vel 'quidam', dum adiunguntur ad plurale, quod est 'homines'. Quippe sicut 'homo' singularis numeri unumquemque hominem singillatim nominat, ita 'homines' plurale singulas collectiones hominum appellat et sicut hic homo et hic homo sunt individua ad 'homo', ita hi homines et hi homines ad 'homines'. Unde cum dicitur: Omnia generalissima sunt decem si 'omnia' in vi signi positum universalem propositionem reddit, falsa est propositio, et tale est ac si <diceretur>: Unaquaeque multitudo generalissimorum est decem, et ita haec duo sunt decem vel haec tria. Si vero quasi singularis sit propositio hoc modo: Collectio omnium simul est decem non procedit, quod haec duo sint decem.
3.10.101 Attende etiam quod sicut 'omnis' singula colligit, quae continentur singillatim in voce universali, ita 'totum' singulas colligit partes integrales, cum dicitur: Tota domus est alba. Et sicut 'omnis' comprehendit singula individua, ita 'totum' singulas partes generaliter, cum dicitur: Haec tota domus est alba unde inferri potest quod paries sit albus.
QUONIAM VERO CONTRARIA EST NEGATIO EI QUAE EST 'OMNE EST ANIMAL IUSTUM' ILLA QUAE SIGNIFICAT QUONIAM 'NULLUM EST ANIMAL IUSTUM', HAE QUIDEM MANIFESTUM EST QUONIAM NUMQUAM ERUNT NEQUE VERAE SIMUL NEQUE IN EODEM IPSO,
3.10.102 Dixit superius Aristoteles, quod non contingit omnes angulares simul esse veras, ut:
Omnis homo est iustus
Omnis homo <est non-iustus>.
Modo vero quod hoc prohibebat ostendit, quod duae scilicet contrariae non possunt esse verae simul, quod sequeretur, si illae angulares uerae pariter essent. Si enim vera est: Omnis homo est iustus et: Omnis homo est non-iustus cum 'Omnis homo est non-iustus' aequipolleat ad 'Nullus homo est iustus', erunt verae simul: Omnis homo est iustus et: Nullus homo est iustus quae sunt contrariae, et ideo, ut ostendat, quare angulares universales non possunt esse simul verae, repetit de contrariis, quod non sunt simul verae.
3.10.103 Vel sic: Quia ostensurus est, quae se inferant, prius ostendit, quae se non inferant.
3.10.104 Continuatio. Non solum manifestum est, quod dictum est de propositionibus sed etiam hoc manifestum est, quod 'NULLUM ANIMAL EST IUSTUM' EST CONTRARIA EI QUAE EST 'OMNE ANIMAL EST IUSTUM', et quoniam hoc est, scilicet quod sunt contrariae, MANIFESTUM EST, QUONIAM NUNQUAM ERUNT VERAE etc. Quod ait: NEQUE SIMUL NEQUE IN EODEM IPSO unam remotionem facit, non duas, ac si dicat: nunquam sunt verae simul in eodem ipso, hoc est nunquam sunt verae in eodem tempore terminis in eadem significatione retentis; quippe illas quae contrariae sunt in diversis temporibus veras esse contingit et etiam in eodem tempore terminis aequivoce acceptis, ut: Omnis homo vivit et: Nullus homo vivit si ad verum et ad pictum respiciamus.
3.10.105 Boethius vero hoc loco: Omnis homo est albus et: Nullus homo est albus de Rutenis et Aethiopibus intellectas simul veras esse dicit, sed hoc non secundum sententiam suam dixit sed secundum opinionem aliorum, quia non sunt verae propositiones iudicandae nisi secundum ea quae proponunt, de quo et supra meminimus.
HIS VERO <OPPOSITAE ERUNT ALIQUANDO UT 'ALIQUOD ANIMAL IUSTUM EST', 'NON OMNE ANIMAL IUSTUM EST'.
3.10.106 Universales non sunt simul verae, SED OPPOSITAE HIS particulares ERUNT ALIQUANDO verae.
SEQUITUR VERO EAM QUIDEM QUAE EST 'NULLUS EST HOMO IUSTUS' ILLA QUAE EST 'OMNIS EST HOMO NON-IUSTUS', ILLAM VERO QUAE EST 'EST ALIQUIS IUSTUS HOMO' OPPOSITA QUONIAM 'NON OMNIS HOMO EST NON-IUSTUS';
3.10.107 Aequipollentiam propositionum de finito et infinito praedicato, quam superius tetigit, hic distinguere incipit, assignando scilicet, quae quibus aequipolleant. Et hic primum ostendit aequipollentiam earum quattuor quae de finito subiecto fiunt variato praedicato per finitum et infinitum; in sequentibus vero ubi postea dicet: "Significat autem '<Est> omnis non-homo iustus', nulli illarum idem" etc., aequipollentiam aliarum assignat quae scilicet fiunt de infinito subiecto.
3.10.108 Est autem communis regula huiusmodi aequipollentiae, quod videlicet propositiones de eodem subiecto et praedicato per finitum et infinitum variato aequipollent ad eandem quantitatem et diversam qualitatem. Eadem est quantitas, si utraque est universalis vel particularis vel indefinita vel singularis, diversa est qualitas, si altera est affirmativa, altera negativa. Unde Boethius secundum illam differentiam quantitatis assignat in propositionibus, secundum hanc vero qualitatis.
3.10.109 Continuatio. Suprapositae quae contrariae sunt <invicem>, scilicet: Omnis homo est iustus et: Nullus homo est iustus non possunt mutuo sese sequi, id est non aequipollent sibi sed istae. Et hoc est: SED EAM QUAE EST etc.
NECESSE EST ENIM <ESSE ALIQUEM.
3.10.110 Vere 'Non omnis homo est <non>-iustus' sequitur, id est comitatur in veritate, 'Aliquis homo est iustus', hoc est: Semper homine permanente cum vera est 'Non omnis homo est non-iustus', vera est 'Aliquis homo est iustus', quia, cum 'Non omnis homo est non-iustus', NECESSE EST, id est constans est, ESSE ALIQUEM iustum. A causa. Et hoc est: NECESSE EST ESSE ALIQUEM iustum, cum scilicet non omnis homo sit non-iustus.
MANIFESTUM EST AUTEM <QUONIAM IN SINGULARIBUS ETIAM, SI EST VERUM INTERROGATUM NEGARE, QUONIAM ET AFFIRMARE VERUM EST,
3.10.111 Quoniam Aristoteles de aequipollentia coeperat agere et iam aequipollentiam universalium inter se ostenderat et item particularium inter se, adiungit etiam, quod singulares habent similem aequipollentiam inter se, scilicet quod singularis negativa de finito praedicato aequipollet singulari affirmativae de praedicato infinito illius finiti manente eodem subiecto.
3.10.112 Hoc autem ostendendo resecat quorundam errorem de responsionibus ad universales interrogationes. Dicebant enim aliqui quod, sicut, si de singulari affirmatione fiat interrogatio <et> respondeatur negatio eius, ex negativa responsa potest inferri affirmatio aequipollens quae sit eiusdem quantitatis cum affirmatione responsae negationis, hoc est singularis sicut illa, eodem modo videbatur, si de universali affirmatione fieret interrogatio. Verbi gratia si quaeratur utrum Socrates sit sapiens, et respondeatur: Socrates non est sapiens potest inferri: Ergo Socrates est non-sapiens quae est eiusdem quantitatis cum priore affirmatione, id est singularis sicut illa. Sed si quaeratur utrum omnis homo sit sapiens, et respondeatur vere: Non omnis homo est sapiens non potest inferri vera: Omnis homo est non-sapiens quae esset eiusdem quantitatis cum prima, hoc est universalis affirmatio sicut illa.
3.10.113 Continuatio. Non solum recte intelligentibus manifesta sunt ea quae praedicta sunt de propositionibus sed ETIAM hoc, QUOD IN SINGULARIBUS, scilicet propositionibus, CUM <aliquid> INTERROGATUM VERUM EST NEGARE, id est veram negationem respondere, QUONIAM ET AFFIRMARE VERUM EST in ipsis singularibus, id est vera fieri potest affirmatio <singularis> sicut erat prior affirmatio.
UT 'PUTASNE <SOCRATES EST SAPIENS?', 'NON EST',
3.10.114 Exemplum dat de singulari.
'SOCRATES IGITUR <NON SAPIENS'. IN UNIVERSALIBUS VERO NON VERA EST QUAE SIMILITER DICITUR, VERA AUTEM NEGATIO, UT 'PUTASNE OMNIS HOMO SAPIENS EST?' 'NON', 'IGITUR OMNIS HOMO NON EST SAPIENS';
3.10.115 A pari secundum aequipollentiam superius assignatam.
3.10.116 IN UNIVERSALIBUS VERO propositionibus ea affirmatio QUAE SIMILITER DICITUR, id est inferri videtur ex negatione responsa, NON EST VERA, SED tamen VERA est NEGATIO.
HOC AUTEM FALSUM EST,
3.10.117 Postquam intulit secundum alios ex: Non omnis homo est sapiens Omnis homo est non-sapiens ostendit esse malam illationem, dum ostendit propositionem, quae ex vera propositione est illata, falsam esse, dicens: Sed HAEC propositio, scilicet: Omnis homo est non sapiens FALSA EST.
SED NON 'IGITUR <OMNIS HOMO SAPIENS EST' VERA EST; HAEC OPPOSITA EST, ILLA VERO CONTRARIA.
3.10.118 Diceret aliquis: Quandoquidem 'Omnis homo est non-sapiens' affirmatio illata ex negatione prioris affirmationis, est falsa, ergo vera est prior affirmatio sic, sicut in singularibus contingit. Ad quod respondet dicens: SED NON IGITUR, id est non ideo, oportet veram concedi priorem affirmationem in universalibus sicut in singularibus. Et statim causam supponit, quia scilicet aliter in singularibus affirmatio illata se habet ad priorem affirmationem, aliter in universalibus, quia ibi quasi oppositae sunt, id est dividentes, hic tamquam contrariae, quia 'Socrates est non-sapiens' per hoc quod aequipollet ad 'Socrates non est sapiens', quae est dividens prioris affirmationis, sub eadem tenetur oppositione quantum ad affirmationem negationis cui aequipollet ita, ut in eodem sensu etiam accipiatur. Unde hac affirmatione falsa illam veram esse convenit. At vero istae aliae duae universales quasi contrariae sunt, scilicet 'Omnis homo est sapiens' et 'Omnis homo est non-sapiens', ideoque non est necesse alteram falsam, alteram esse veram. Et hoc est quod ait: HAEC, scilicet affirmatio singularis illata superius, EST OPPOSITA priori affirmationi, secundum hoc quod negationi eius aequipollet, ILLA VERO, scilicet affirmatio universalis, quasi CONTRARIA priori affirmationi.
ILLAE VERO SECUNDUM INFINITA CONTRAIACENTES SUNT NOMINA VEL VERBA, UT IN EO QUOD EST 'NON-HOMO' VEL 'NON-IUSTUS', QUASI NEGATIONES SINE NOMINE VEL VERBO ESSE VIDEBUNTUR, SED NON SUNT; SEMPER ENIM VEL VERAM VEL FALSAM ESSE NEGATIONEM NECESSE EST, QUI VERO DIXIT 'NON-HOMO' NIHIL MAGIS DE HOMINE, SED ETIAM MINUS VERUS FUIT VEL FALSUS, SI NON ALIQUID ADDATUR.
3.10.119 Quia de propositionibus factis de infinitis nominibus tractaverat, quandam dubitationem de infinitis nominibus et verbis vult removere. Dicebatur enim a quibusdam, quod infinita nomina atque verba quantum ad sua finita quaedam essent negationes, quod scilicet videbatur esse contrarium universali sententiae quam superius posuerat, quod scilicet omnis affirmatio vel negatio constet ex nomine et verbo. Hoc ergo removet Aristoteles ostendens omnem negationem esse veram vel falsam sed ipsa infinita neque vera neque falsa esse. Itaque necesse est non esse negationes.
3.10.120 Continuatio. Tractavit superius de propositionibus factis de infinitis prolationibus, SED ILLAE infinitae prolationes vel voces quae SUNT CONTRAIACENTES suis finitis SECUNDUM hoc quod <dicuntur> INFINITA NOMINA VEL VERBA etc. Et de infinitis nominibus exemplificat: UT IN EO QUOD EST NON-HOMO VEL NON-IUSTUS. ILLAE, inquam, prolationes VIDEBUNTUR ESSE QUASI, id est re vera, NEGATIONES SINE NOMINE ET VERBO, SED NON SUNT. Et hoc probat hoc modo: Omnis negatio est vera vel falsa, SED infinita nomina neque vera neque falsa sunt, quare NON SUNT negationes. Propositio est ibi: SEMPER ENIM etc. Quod autem infinita neque vera neque falsa sunt, ostendit in parte dicens: QUI VERO DICIT 'NON-HOMO', NIL MAGIS FUIT VERUS VEL FALSUS DE HOMINE, id est quam pronuntiando 'homo' -- <quasi dicens>: Non maior veritas vel falsitas efficitur pronuntiando 'homo' quam pronuntiando 'non-homo' --, SED ETIAM immo est MINUS VERUS VEL FALSUS ille qui protulit 'non-homo' quam ille qui protulit 'homo' -- secundum visum. Quippe cum 'homo' tantum veras res significet quae scilicet vere sunt, 'non-homo' vero nomen <sit> etiam non exsistentium, magis dicit verum, id est magis videtur ad veritatem sensus accedere, 'homo' quam 'non-homo'. Possumus etiam MINUS accipere pro 'non', ut, quoniam praemiserat quod is qui dicit non-homo NON MAGIS DICIT verum vel falsum quam qui dicit homo, ne per hoc videretur, quod aliquo modo diceret verum vel falsum, <addat> SED MINUS, ac si dicat: Dixi: NON MAGIS verum <videtur>, quod aliquo modo id haberet, SED ETIAM possumus dicere: MINUS VERUS est VEL FALSUS, id est: Ex toto non est verus vel falsus.
SIGNIFICAT AUTEM 'EST OMNIS NON-HOMO IUSTUS' NULLI ILLARUM IDEM, NEC NEGATIO HUIC OPPOSITA QUAE EST 'NON EST OMNIS NON-HOMO IUSTUS'; ILLA VERO QUAE EST 'OMNIS NON-IUSTUS NON-HOMO' ILLI QUAE EST 'NULLUS IUSTUS NON-HOMO' IDEM SIGNIFICAT.
3.10.121 Assignata superius aequipollentia propositionum de finito subiecto et interposito de infinitis vocibus, quod non sint negationes, assignat illarum propositionum aequipollentiam, quae scilicet habent infinitum subiectum. Sed prius removet, sicut et superius fecit, quod non habent aequipollentiam ad suprapositas quae sunt de finito subiecto.
3.10.122 Continuatio. Suprapositae propositiones, quae scilicet sunt de finito subiecto, significant idem, id est aequipollent sibi sed non significant idem cum istis; quod <non> aequipollent, dicit ubi ait istas non significare idem cum illis. ILLA VERO, ac si <dicat>: Sed cum: Omnis non-homo est iustus et caeterae de <infinito> subiecto non aequipollent suprapositis, alias habent aequipollentes.
3.10.123 Nota quod cum superius aequipollentiam tam in universalibus quam in particularibus assignaret, hic tantum universales ponit, quia per hoc, quod superius ostendit particulares aequipollere sicut universales, innuitur hic satis <ex> aequipollentia universalium <aequipollentia> particularium, quia semper dividentes aequipollentium necesse est aequipollere et ita per aequipollentiam universalium constat de aequipollentia particularium quae earum sunt dividentes.
3.10.124 <Quaeritur> in quo propositiones huiusmodi aequipollentes iudicentur, et dicitur in eo quod, cum sint in materia diversae, eaedem penitus in sensu sunt. Unde bene ait, quod significant idem, quia, cum aequipollentes accipiuntur, in eodem sensu intelliguntur, ut saepe eaedem, cum sint affirmativae voce, sint negativae sensu vel e converso, ut sit: Omnis homo est non-iustus affirmativa voce et negativa sensu pro: Nullus homo est iustus cui aequipollet. Et: Nullus homo est non-iustus e contrario. Et tunc quidem, cum in eodem sensu accipiuntur, proprie dici possunt idem significare et ad invicem mutuo sequi.
3.10.125 Si vero non in eodem sensu accipiuntur, tunc quoque fortasse aequipollentes invicem quodammodo dici poterunt, quod videlicet re subiecti permanente semper in veritate vel falsitate sese comitantur proprietate terminorum id <requirente>, finiti scilicet et infiniti quae praedicantur, quae opposita sunt necessario et per omne esse immediata.
3.10.126 Sed opponitur quod similiter homine et margarita exsistentibus, Homo est animal et: Margarita est lapis secundum comitationem aequipollentes dici possunt et similiter: Quidam homo est homo et: Quidam non-homo est non-homo quae tamen Aristoteles, cum fiant de finito et infinito subiecto, aequipollere denegat.
3.10.127 Ad quod respondemus quod aequipollere propositiones non dicuntur nisi comitationem quam habent vel ex vi totius enuntiationis habeant vel ex vi terminorum. Ex vi quidem enuntiationis sicut: Nullus homo est iustus et: Nullum iustum est homo quippe ubi hoc prorsus removetur ab illo, ibidem ex vi totius remotionis unius termini ab altero aperte innuitur illud ab isto removeri. Ex vi autem terminorum haec aequipollentia per finitum et infinitum consistit, secundum hoc scilicet quod ipsa opposita esse necesse est et immediata per omne esse. At vero: Homo est animal et: Margarita est lapis neque ex vi enuntiationis neque ex natura terminorum sibi accedunt. Similiter Aristoteles superius, cum proprietatem contradictionis assignaret dicens alteram necessario veram esse, alteram falsam, ad uim enuntiationis respexit, ut diximus.
TRANSPOSITA VERO NOMINA VEL VERBA IDEM SIGNIFICANT, UT 'EST ALBUS HOMO' ET 'EST HOMO ALBUS';
3.10.128 Quia superius Aristoteles in exemplis propositionum nomina et verba transposuerat, quae transposita non eandem affirmationem reddere videbantur quam reddunt recte disposita, ideo supponit constructionem transpositam eundem sensum habere, quem haberent recte disposita. Idem enim dicit: Est homo Non est homo vel: Est iustus homo Non est iustus homo quando transpositae accipiuntur, quod diceret: Homo est Homo non est Homo est iustus Homo non est iustus quae habent rectam dispositionem.
3.10.129 Est autem aliud transpositio terminorum, aliud conversio propositionis. Quando enim facimus conversionem, de praedicato facimus subiectum et de subiecto praedicatum; quando vero facimus transpositionem, idem remanet praedicatum et subiectum, ut: Homo est animal si convertatur, fiet 'homo' praedicatum, 'animal' vero subiectum. Sed si solam transpositionem intendo facere dicendo: Animal est homo 'animal' manet praedicatum et 'homo' subiectum; totum enim est referendum ad intentionem facientis. Haec autem transpositio gratia ornatus fit, cum uulgarem, id est communem, dispositionem vitantes, quae nimis certa erat, pro curialitate dictionis transponimus, ut si pro 'de domo Socratis' dicamus 'de Socratis domo' et pro 'Itys veniebat ad matrem' Ovidius dicat 'Ad matrem veniebat Itys' omnibus dictionibus transpositis, et constructio eundem sensum quem haberet recte disposita habet etiam transposita.
3.10.130 Continuatio. Transposui superius in exemplis propositionum nomina et verba quae transposita aliqui putant non idem significare, SED ego dico, quia ipsa NOMINA ATQUE VERBA TRANSPOSITA IDEM SIGNIFICANT, eandemque reddunt affirmationem et negationem, ac si recte disponerentur.
NAM SI HOC NON EST, EIUSDEM MULTAE ERUNT NEGATIONES, SED OSTENSUM EST QUONIAM UNA UNIUS EST.
3.10.131 Probat quod transposita nomina et verba idem significant tali syllogismo per destructionem consequentis: Si non significant idem transposita nomina et verba, MULTAE in sensu NEGATIONES SUNT EIUSDEM affirmationis. Sed non sunt multae eiusdem, ergo transposita idem significant. Propositionem autem praemittit hic: NAM SI. <Assumptionem> autem cum deberet ponere, ponit illud, unde ea <perpenditur>, ibi: SED OSTENSUM EST superius, in primo scilicet libro, QUONIAM UNA UNIUS EST. Conclusionem vero supponit in fine huius capituli dicens: "Quoniam igitur transposito" etc. Illud <NAM> quod praemittitur coniungit totum syllogismum, id est primam propositionem quae est hypothetica et assumptionem cum conclusione, ac si diceret: Vere "transposita nomina et verba idem significant", quia vera est haec consequentia et illa <assumptio>. Locus vero dandus non est, ubi est perfecta complexio syllogismi, in praemissa vero consequentia vis inferentiae assignatur ab immediatis. SED OSTENSUM EST, haec est <assumptio>; sed antequam eam ponamus probanda est consequentia praemissa ex sequenti littera.
EIUS ENIM <QUAE EST 'EST ALBUS HOMO' NEGATIO EST 'NON EST ALBUS HOMO';
3.10.132 Vere praemissa consequentia vera est, quia vera est ista alia: Si transposita non significant idem, istae multae: Non est albus homo et: Non est homo albus <negationes> sunt istius affirmationis: Est albus homo. Ab antecedenti. Qualiter vero istae multae in sensu sint <negationes> istius, ostendit partim secundum sententiam adversarii, partim secundum rei veritatem et insuper ad exaggerationem inconvenientis addit quandam affirmationem esse sine negatione, hanc scilicet: Homo est albus.
3.10.133 Et sciendum quod adversarius et Aristoteles in hoc consentiunt, quod transposita propositio et recta idem habent praedicatum et subiectum, in hoc vero dissentiunt, quod adversarius pro sola transpositione locali diversos sensus vult esse in illis, Aristoteles vero secundum hoc quod: Non est homo albus idem concedit habere praedicatum et subiectum cum hac affirmatione: Est albus homo et secundum rei veritatem ostendit hanc esse negationem illius, quia scilicet idem removet et de eodem. Et cum adversarius id vellet, quod transpositio sensum mutaret et ita sint diversae in sensu: Non est albus homo et: Non est homo albus oportet hanc affirmationem: Est albus homo cum hac negatione: Non est albus homo de qua non dubitabat adversarius, etiam hanc habere: Non est homo albus et ita duas habere negationes diversas in sensu et insuper istam affirmationem: Est homo albus quae est transposita prioris affirmationis ideoque diversa est in sensu secundum adversarium, esse sine negatione. Hoc autem totum ostendit dicens: EIUS affirmationis QUAE EST 'EST ALBUS HOMO' NEGATIO EST haec, de qua non dubitatur, 'NON EST ALBUS HOMO'.
EIUS VERO QUAE EST 'EST HOMO ALBUS', SI NON EADEM EST <EI> QUAE EST 'EST ALBUS HOMO', ERIT NEGATIO VEL EA QUAE EST 'NON EST NON HOMO ALBUS' VEL EA QUAE EST 'NON EST HOMO ALBUS'. SED ALTERA QUIDEM EST NEGATIO EIUS QUAE EST 'EST NON HOMO [EIUS] ALBUS', ALIA VERO EIUS QUAE EST 'EST HOMO ALBUS', QUARE ERUNT DUAE UNIUS. QUONIAM IGITUR TRANSPOSITO NOMINE VEL VERBO EADEM FIT AFFIRMATIO ET NEGATIO MANIFESTUM EST.
3.10.134 Hic incipit ostendere hanc affirmationem 'EST HOMO ALBUS' esse sine negatione secundum adversarium. Cum enim in sensu diversa recipiatur ab illa 'EST ALBUS HOMO', non habet negationem: Non est albus homo. Quare vel istam habet 'NON EST HOMO ALBUS' vel illam 'NON EST NON HOMO ALBUS'. Sed neutram potest habere, ut ipse ostendit, quia utraque aliam habet affirmationem. Et hoc est: EIUS VERO etc. SI NON EST EADEM, id est cum non sit eadem secundum adversarium, pro sola scilicet transpositione, ERIT NEGATIO VEL ista VEL illa sed neutra esse potest. Et hoc est: SED ALTERA istarum duarum negationum, haec scilicet 'NON EST NON HOMO ALBUS' etc.; ALIA VERO, id est 'NON EST HOMO ALBUS' secundum rei veritatem est negatio prioris affirmationis 'EST <HOMO ALBUS>'. QUARE, quia scilicet istae DUAE istius UNIUS. A partibus.
3.10.135 Nunc ad assumptionem intermissam praemissae consequentiae convenienter reuertere, pro qua positum est, ut diximus, "Sed ostensum est quoniam una unius est", et statim suppone conclusionem quae ait: QUONIAM IGITUR.
3.10.136 Et nota quod assumptionem ideo praemisit, quia ad illud necessarium erat, quod ostensurus erat, quod: Non est homo albus vel: Non est non homo albus non possunt esse negationes huius: Est homo albus cum iam sint aliarum negationes.

LI 3.11

Latin	English
AT VERO UNUM DE PLURIBUS VEL PLURA DE UNO AFFIRMARE VEL NEGARE, SI NON EST UNUM EX PLURIBUS, NON EST AFFIRMATIO UNA NEQUE NEGATIO UNA.
3.11.1 In hoc capitulo redit ad unitatem et multiplicitatem propositionum determinandam maxime in his propositionibus quarum unitas vel multiplicitas magis dubia erat, quando videlicet plures dictiones simul in terminis ponuntur. Superius vero de unis et multiplicibus propositionibus nihil aliud definivit nisi quia una est quae unum de uno significat, plures vero, id est multiplex, est quae plura significat. Hic autem distinguit, quae dictiones simul in uno termino collectae unam propositionem reddant et quae non. Quod maxime dubium erat, pro eo scilicet quod dictiones ipsae, sive unam propositionem faciant, sive multiplicem, singulae eundem sensum suum retinent.
3.11.2 At vero dictio multiplex non in eodem sensu retenta diversum propositionis sensum facit. At vero, sive cum dico: Socrates est homo albus una sit propositio, sive multiplex cum dico: Socrates est albus ambulans 'albus' eundem sensum ubique retinet. Unde vel semper unam propositionem vel semper multiplicem facere videtur, ut videlicet, sicut idem est in sensu, ita eundem propositionis sensum semper redderet. Quod ostendit verum non esse et satis per exempla determinat, quae plura in praedicato vel subiecto collecta unam propositionem faciant, quae non, de quibus satis supra docuimus de unis et multiplicibus propositionibus disputantes.
3.11.3 Continuatio. Non solum determinanda erant quae supra determinata sunt sed hoc etiam determinandum est, quid AFFIRMARE VEL NEGARE unum, id est praedicare PLURA vocabula DE UNO, VEL UNUM DE PLURIBUS, hoc est affirmatio vel negatio factae de uno praedicato vocabulo ad plura quae subiciuntur vel e converso. 'NON EST AFFIRMATIO UNA in sensu VEL NEGATIO' ita dico, SI EX illis PLURIBUS, quoquomodo proferantur, NON EST UNUM, id est unus intellectus constitutus sicut est 'homo albus ambulans'.
3.11.4 Attende autem quod 'lapis rationalis', licet nullam rem contineat, unum habet intellectum, et 'rosa rubens' destructa etiam rosa.
3.11.5 Nota etiam quod non dicit plura de pluribus, quia, cum dicit huiusmodi plura vel in praedicato vel in subiecto constituta multiplicem reddere propositionem, non est dubium, quin in utroque posita magis id faciant.
3.11.6 Possumus etiam UNUM accipere secundum sensum, non secundum simplicitatem vocabuli, cum ait: UNUM DE PLURIBUS VEL PLURA DE UNO iuxta illud quod ait in sequentibus: "Quare nec si unum aliquid de his affirmet" etc. Fortasse enim videtur alicui, quod, sicut multiplex propositio dicitur propter alteram partem, ita et una esset propter alteram, quod plane removet dicens: AT VERO etc.
DICO AUTEM "UNUM" NON, SI UNUM NOMEN SIT POSITUM, NON FIT AUTEM UNUM EX ILLIS, UT HOMO EST FORTASSE ET ANIMAL ET BIPES ET MANSUETUM, SED EX HIS UNUM FIT;
3.11.7 Ne ex hoc quod ait, quod nunquam plures voces praedicatae vel subiectae, ex quibus non generatur unus intellectus, faciunt unam propositionem, videretur alicui, quod quaecumque voces unum habent intellectum, semper unam facerent propositionem, quoquomodo proferentur, ideo id removet dicens 'animal' et 'mansuetum', id est 'rationale', et 'bipes', licet unum habeant intellectum, utpote hominis definitio, non tamen semper, veluti quando proferuntur coniunctionibus interpositis expletive quidem acceptis. Et hoc est: DICO UNUM, scilicet intellectum, ex pluribus dictionibus esse NON, id est non quotiens talia plura ponuntur, pro quibus NOMEN in una significatione etiam retentum EST POSITUM, ad idem scilicet denotandum, et tamen NON FIT UNUM EX ILLIS, id est non accipiantur secundum unum intellectum, UT FORTASSE cum dicitur HOMO EST ANIMAL ET MANSUETUM ET BIPES. Quippe teste Boethio tale est ac si dicatur: Homo est animal Homo est mansuetus Homo est bipes. SED tamen, licet ita prolata propositionem unam non faciant, EX HIS tribus UNUM FIT, veluti si continve <proferantur>, quippe haec est definitio substantialis hominis. Et 'bipes' deos et planetas excludit, quos scilicet Plato rationalia animalia vocat. FORTASSE dicit propter MANSUETUM, quod non videbatur differentia substantialis nec pro 'rationali' accipi.
EX ALBO AUTEM ET HOMINE ET AMBULARE NON UNUM.
3.11.8 Post exemplum vocum ex quibus modo multiplex intellectus fit, modo unus, exemplificat de his, ex quibus nunquam fit unus, quoquomodo proferantur. Et hoc quidem exemplum pertinet ad praemissam regulam.
3.11.9 Sic continua: Ex animali et mansueto et bipede quandoque generatur unus intellectus, quandoque non; sed ex istis nunquam.
QUARE <NEC> SI UNUM ALIQUID DE HIS AFFIRMET ALIQUIS, ERIT AFFIRMATIO UNA,
3.11.10 Quandoquidem non sunt unum istae tres voces intellectu, QUARE non reddunt unam propositionem, etiam si vox una in significatione de eis praedicetur. A causa.
SED VOX QUIDEM UNA, AFFIRMATIONES VERO MULTAE, NEC SI DE UNO ISTA, SED SIMILITER PLURES.
3.11.11 Ne videretur quod una affirmatio non posset dici quantum ad materiam vocis, determinat, qualiter unam affirmationem removeat, quantum ad sensum scilicet affirmationis, non ad materiam vocis. Rursus NEC, SI aliquis enuntiet ISTA DE UNO, erit una affirmatio secundum sensum, SED SIMILITER PLURES.
SI ERGO DIALECTICA INTERROGATIO RESPONSIONIS EST PETITIO, VEL PROPOSITIONIS VEL ALTERIUS PARTIS CONTRADICTIONIS, PROPOSITIO VERO UNIUS CONTRADICTIONIS EST, HUIUSMODI INTERROGATIONI NON ERIT UNA RESPONSIO AD HAEC NEC UNA INTERROGATIO,
3.11.12 Postquam unitatem et multiplicitatem propositionum determinavit hic, quando vel in praedicato vel in subiecto propositionis plures conveniunt dictiones, quia videlicet de istis maxime dubium erat, quales qualiter prolatae unam propositionem redderent vel multiplicem, gratia multiplicis propositionis quam novissime posuit agit de interrogatione ipsius et dicit quod, cum huiusmodi interrogatio fit ex huiusmodi propositione descendens, non necesse est illum qui interrogat, una propositione responsa certificari. Velut, si quaeratur utrum Socrates est crispus, albus, musicus vel non est albus, crispus, musicus, si respondeatur: Est albus vel respondeatur: Non est albus non est certificatus interrogans de his omnibus quae petebat, quia cum respondeatur: Est (vel: Non est) <albus> potest iterum dubitari utrum sit crispus vel non vel musicus vel non. At vero ubi una est in sensu tam affirmatio quam negatio, quaelibet responsa de utraque certificatur, quia cum quis constituit affirmativam tamquam veram, constat alteram haberi pro falsa vel e converso. Quippe quae dividentes accipiuntur et oppositionis habent uim et immediationis. At vero non quaelibet responsa propositio de multiplici quaestione caeteris vel opposita est vel immediationis habet uim.
3.11.13 Continuatio. Multiplices sunt huiusmodi propositiones, in quibus talia plura simul colliguntur. Et HUIUSMODI INTERROGATIONI, scilicet descendenti ex tali propositione, multiplici scilicet, NON ERIT UNA tantum RESPONSIO danda, propter certificandum scilicet auditorem, id est una tantum propositio respondenda. Et quare hoc eveniat, praemittit: Quia omnis DIALECTICA INTERROGATIO, sub qua continetur illa quae descendit ex multiplici propositione, EST PETITIO RESPONSIONIS, id est petit responsionem, VEL PROPOSITIONIS, id est affirmationis, VEL ALTERIUS PARTIS CONTRADICTIONIS, id est negationis, quae est altera pars contradictionis. Contradictio enim est nomen utriusque, id est affirmationis et negationis. Unde adiungit determinans quod hic accipitur propositio pro affirmatione: PROPOSITIO VERO EST <UNIUS, scilicet> partis, CONTRADICTIONIS -- intransitive, id est una pars est contradictionis, scilicet affirmatio. Et attende quod hoc loco contradictionem appellat affirmationem et negationem multiplices, quae proprie dividentes dici non possunt.
3.11.14 AD HAEC, id est ad reddendam rationem huiusmodi dicti, illud assero, quia NEC UNA fit INTERROGATIO, id est non fuit iuncta ex affirmatione et negatione unius.
NEC SI SIT VERA.
3.11.15 Dixi, quia non est una tantum respondenda propter certificandum intellectum NEC etiam, SI ipsa responsio SIT VERA, quia nec etiam tunc sufficit ad certificandum.
3.11.16 Potest etiam hoc ad aliud continuari et aliter exponi hoc modo: Fecit superius duas interrogationes, has scilicet, utrum Socrates est sanus vel non vel utrum omnis homo est sanus vel non, et ad utramque respondet negationem. Unde fortasse videretur alicui, quod vis interrogationis id exigeret, ut semper negatio responderetur. Et hoc removet, cum ostendit interrogationem aequaliter petere de affirmatione sicut de negatione.
3.11.17 Continuatio. In suprapositis interrogantibus una tantum responsio est facta, id est negatio responsa. Unde fortasse videretur, quod vis petitionis hoc exigeret, ut videlicet interrogatio tantum de negatione peteret. Quod removet dicens, quod cum dialectica interrogatio aeque petat de affirmatione sicut de negatione, ex vi interrogationis non una tantum est respondenda propositio, NEC etiam SI ipsa responsio SIT VERA. Et quare hoc, praemittit, quia eius petitio aeque ad utramque partem contradictionis se habet. Caeterae litterae non mutantur.
DICTUM EST AUTEM DE HIS IN TOPICIS.
3.11.18 Ad rationes nos inuitat, quas DE HIS praedictis IN TOPICIS suis reddit.
SIMILITER AUTEM MANIFESTUM EST QUONIAM NEC HOC IPSUM 'QUID EST?' DIALECTICA EST INTERROGATIO, SI QUIS INTERROGAT 'QUID EST ANIMAL?'
3.11.19 Quia Aristoteles fecerat mentionem de dialectica quaestione, vult amplius determinare, quod in qualibet dialectica quaestione duo quaeruntur et duo responderi possunt. Sed antequam hoc determinet dicens quod multi in dialectica quaestione errabant, reputantes hanc esse dialecticam quaestionem quae fit per 'quid est' ut: Quid est homo? et alias quaestiones huiusmodi quibus frequenter utuntur, ostendit quod unae non sunt dialecticae quaestiones. Quod ibi, sicut, quod supra dictum est, manifestum est in Topicis, SIMILITER in eisdem MANIFESTUM EST, QUONIAM NEC HOC IPSUM 'QUID EST' EST DIALECTICA INTERROGATIO.
OPORTET ENIM DATA EX INTERROGATIONE UTRAM> VELIT CONTRADICTIONIS PARTEM ELIGERE, QUIA OPORTET INTERROGANTEM DETERMINARE UTRUM HOC ANIMAL SIT HOMO VEL NON HOMO.
3.11.20 Hoc probat ab oppositis vel a descriptione dialecticae quaestionis, quod 'QUID EST ANIMAL' non est dialectica, sic: Quia ex dialectica interrogatione data secundum determinationem proferentis, id est secundum hoc quod proferens ponit interrogatione utrumque, scilicet affirmationem et negationem, auditor quamlibet partem potest sibi eligere ad respondendum, scilicet vel affirmativam vel negativam. Quod non facit illa supradicta quaestio et ideo non est dialectica. In hac ipsa probatione ostensio est, quod in dialectica quaestione duo quaeruntur et duo responderi possunt, quod sic dicit: OPORTET ENIM EX DATA dialectica INTERROGATIONE ipsum auditorem ELIGERE UTRAM VELIT PARTEM CONTRADICTIONIS, scilicet vel affirmationem vel negationem, ENUNTIARE ad respondendum, scilicet vel affirmationem vel negationem. OPORTET INTERROGANTEM ipsum DETERMINARE, id est determinate proferre, interrogatione utramque partem contradictionis.
3.11.21 Nota quod dialecticam interrogationem non vocat omnem quae petit argumentum, nisi tantum quae ex dividentibus constituitur. Unde si unius tantum propositionis argumentum petat, non hic dialectica appellatur.
QUONIAM VERO HAEC QUIDEM PRAEDICANTUR COMPOSITA, UT UNUM SIT OMNE PRAEDICAMENTUM EORUM QUAE EXTRA PRAEDICANTUR, ALIA VERO NON, QUAE DIFFERENTIA EST?
3.11.22 Postquam determinavit quae plura aggregata unam reddant propositionem, quae multiplicem, sive illa esset vera, sive non, determinat, quae plura praedicata singillatim veraciter possint coniunctim veraciter praedicari et ut unum et sine vitio, et quae non id totum habeant. Postea vero determinabit, quae coniunctim veraciter praedicata singillatim vere praedicentur et quae non, quod ibi incipit facere: "Verum autem de aliquo et simpliciter."
3.11.23 Continuatio. Non solum distinguendum erat, quae coniunctim vocabula praedicata unam facerent propositionem vel non sed etiam quae disiunctim, id est singillatim, praedicata possent praedicari coniunctim veraciter ut unum et sine vitio et quae non. Et ad hoc distinguendum ipse quaestionem proponit, ut per exempla supposita eam solvat dicens: QUONIAM HAEC, id est quaedam vocabula, PRAEDICANTUR COMPOSITA, id est coniunctim praedicata sunt, vere scilicet et sine uitio, ita <UT> OMNE PRAEDICATUM EORUM SIT UNUM, id est tota collectio illarum praedicabilium vocum reddant unum praedicatum in sensu, ALIA VERO NON, QUAE DIFFERENTIA EST inter illa, hoc est quae discretio earum est habenda?
DE HOMINE ENIM VERUM EST DICERE ET EXTRA ANIMAL ET BIPES ET UT UNUM, ET HOMINEM ET ALBUM ET HAEC UT UNUM;
3.11.24 Ostendit in partibus, quod quaedam praedicabilia EXTRA, id est divisim, praedicantur coniunctim UT UNUM, quia ista, ANIMAL scilicet ET BIPES; et rursus homo et albus.
SED NON, SI CITHAROEDUS EST ET BONUS, ETIAM CITHAROEDUS BONUS.
3.11.25 Postquam innuit ex appositis exemplis omne genus vel species cum uno adiectivo quod in ipsis non intelligitur praedicata vere simpliciter praedicanda esse coniunctim ut unum, assignat alia vocabula, quae id non habent. Et tria ponit exempla, quae id diversis de causis amittunt.
3.11.26 'Citharoedus' enim et 'bonus' vere praedicari non habent coniunctim de quocumque vere dicuntur singillatim, quando scilicet 'citharoedus bonus' idem est quod 'sciens citharizare bene'. Potest enim quis citharoedus esse et bonus esse in aliquo, non tamen ideo sciens citharizare bene.
3.11.27 'Homo' vero et 'bipes' vel 'homo homo' geminata propter superfluitatem praedicanda coniunctim non sunt.
3.11.28 Diversa autem adiectiva sicut 'album' 'musicum' ut unum praedicari non possunt, sicut nec diversa substantiva.
3.11.29 Substantiva autem et adiectiva hoc loco sicut et grammatici accipimus, secundum scilicet positionem constructionis magis quam secundum significationem. Illa enim substantiva dicimus quibus alia in eadem parte orationis adduntur, illa vero adiectiva quae adiciuntur. Ut, cum dicimus 'homo bonus' 'res alba' 'uir <prudens>' 'citharoedus pulcher', 'homo' 'res' 'uir' et 'citharista' quae quasi fundamenta in constructione subsistunt substantiva sunt, alia vero quasi superaddita adiectiva ponuntur. Licet enim 'uir' et 'citharista' sumpta sint ab accidentibus sicut adiectiva, non minus ideo substantiva sunt in constructione, cum sint fixa in una terminatione per singulos casus, non mobilia, sicut 'sutor' et 'lector' et 'pugillator', quae scilicet ab officiis vel scientiis sive potentiis sumpta sunt.
3.11.30 Continuatio. Illa, de quocumque praedicantur singillatim vere, praedicantur coniunctim vere et ut unum. Sed non ita 'citharoedus' et 'bonus', et hoc est: SED NON SI aliquis CITHAROEDUS ET BONUS etc., ac si dicatur: Non, quisquis est citharoedus et bonus, est citharoedus bonus, ita scilicet quod 'citharoedus bonus' praedicetur ut unum. Si enim multiplex sit praedicatum, ut dicatur 'citharoedus bonus' simpliciter, id est affectus quacumque bonitate, veritas praedicationis permanet, non unitas, quia, quisquis est citharoedus et bonus, est citharoedus affectus quacumque bonitate. Cum vero 'citharoedus bonus' haec oratio quasi in vi unius nominis transfertur, ac si nomen unum omnium scientium bene citharizare poneretur, fallit praedicatio talis; est enim sciens citharizare bene, tunc enim sola scientia citharizandi bene copulatur sicut potentia ridendi, cum dicitur 'risibile', id est scientia talis actus. Cum enim dicimus 'sciens citharizare bene', '<bene>' non ita 'citharizare' determinat, quod copulationem inhaerentiae aliquam faciat vel ad substantiam vel ad scientiam. Sicut nec cum dicitur: Laudo legentem sapienter.
SI ENIM, QUONIAM ALTERUTRUM> DICITUR, ET UTRUMQUE DICETUR, MULTA INCONVENIENTIA ERUNT.
3.11.31 Diceret adversarius: Falsum est quod 'bonus' et 'citharoedus', cum praedicentur per se, non praedicentur coniunctim, quia omnia quae praedicantur per se coniunctim praedicantur. Ex qua concessione quidem ostendit INCONVENIENTIA, scilicet absurditatem superfluitatis sive <in repetitione> eiusdem vocis, ut si dicatur 'homo homo', sive in appositione diversae vocis, cuius sententia inclusa sit in praecedenti voce, ut si dicatur 'homo bipes'.
3.11.32 Continuatio. Bene negavi 'citharoedus' et 'bonus', licet praedicentur per se, praedicari coniunctim. Quippe non est verum quod quidam putant, quod videlicet quaecumque ponuntur per se praedicanda sint coniunctim, quia scilicet inuconvenientem praedicationem iam hic haberemus. A causa. Et hoc est: NAM SI ideo quod ALTERUTRUM DICITUR, id est unum quidem per se praedicatur, UTRUMQUE coniunctim praedicabitur etc.
DE HOMINE ENIM ET 'HOMINEM' VERUM EST DICERE ET 'ALBUM', QUARE ET 'HOMINEM'; RURSUS 'ALBUM', SI ET ALBUM ET HOMINEM; QUARE ERIT HOMO ALBUS HOMO ALBUS, ET HOC IN> INFINITUM; ET RURSUS MUSICUS ALBUS AMBULANS, ET HAEC EADEM FREQUENTER IMPLICITA. AMPLIUS SI [ENIM] SOCRATES EST ET HOMO, ET BIPES, ET HOMO BIPES.
3.11.33 Vere <est> inconveniens, quia ista inconvenientia superfluitatis in repetitione eiusdem vocis vel in appositione diversae <consistunt>. A partibus. Et hoc est: DE HOMINE. Quare? Quia scilicet praedicantur extra -- ergo et coniunctim praedicanda sunt a subiecto secundum regulam praemissam, quod scilicet quaecumque praedicantur per se praedicanda sunt coniunctim. SI ET ALBUM <ET HOMINEM> repetit inferens, ut videlicet appareat, unde intulisset. Extrahe similiter 'homo albus' iterum, ut convenienter concludat, quod supponit: QUARE ERIT HOMO ALBUS HOMO ALBUS, quia scilicet duae orationes divisim <praedicatae coniunctim> praedicantur secundum praedictam regulam a subiecto. Et hoc INFINITUM non quantum ad naturam accipit, quia haec infinitas ex locutione non potest procedere sed infinitatem accipit quantum ad definitionem humanam, ac si dicatur: Quia totiens haec poterunt geminari quod nullus sufficit ad excogitandum vel computandum. ET RURSUS, hoc est: Similiter HAEC tria vocabula sicut illa duo EADEM de causa FREQUENTER IMPLICITA, id est repetita, praedicabantur.
3.11.34 Nota quod cum a superfluitate, non ex veritate hanc praedicationem calumnietur, VERUM tamen apponit, quasi veritatem determinet. Cum enim praemisisset VERUM ubi ait DE HOMINE ENIM etc., cum statim intulit: QUARE ET HOMINEM etc., ipsa constructio exigit, ut repetamus VERUM. Et possumus quidem VERUM repetere, non tamen ideo necesse est praedicationem damnare pro veritate sed pro superfluitate.
3.11.35 Unum autem maxime quaerendum esse reor: Cum Aristoteles supra ostendisset plura vocabula quaedam praedicari disiunctim et eadem praedicari coniunctim ut unum, sicut 'homo' et 'album', vel non praedicari, sicut 'citharoedus' et 'bonus', qualiter eadem vel plura dicit esse vocabula quae praedicantur disiunctim et coniunctim, sive scilicet in essentia penitus eadem esse dicit, sive secundum consimilem formam soni et eandem significationem.
3.11.36 Sed eadem essentialiter esse non potest. Quod si eandem accipit vocem quantum ad similitudinem soni et eandem significationem, similiter et plura debet accipere non secundum essentiam sed magis secundum diversitatem soni et significationis intellectus, ut sunt 'homo' et 'albus'. Sed si plura accipit hoc modo, nihil facit adversario concedenti quaelibet plura praedicata singillatim praedicari coniunctim, quando videlicet Aristoteles ex eo quod istud est homo albus et rursus est homo albus, ostendit hanc superfluitatem, quod istud est homo albus homo albus. Quippe hoc nil ad concessionem adversarii, cum videlicet 'homo albus' quod prius praedicatur et 'homo albus' quod postea dicitur non sint plura vel quantum ad formam vocis vel quantum ad significationem. Unde quia illam superfluitatem non satis congrue ostendi ex regula adversarii iudicat, aliam statim convenientem regulae supponit oppositionem dicens: AMPLIUS SI SOCRATES. Quippe 'homo' et 'bipes' diversa sunt nomina tam sono quam significatione.
3.11.37 Sed et si quis in hoc ponat adversarium, ut plures esse voces secundum discretionem quoque essentiae iudicet, quocumque modo 'eadem' accipiat, fortassis recte et supra Aristoteles arguit.
QUONIAM IGITUR, SI QUIS SIMPLICITER PONAT COMPLEXIONES FIERI, PLURIMA INCONVENIENTIA CONTINGERE MANIFESTUM EST, QUEMADMODUM PONENDUM EST, NUNC DICEMUS.
3.11.38 Quandoquidem haec duo genera superfluitatis proveniunt ex ea concessione, quod omnia <quae praedicantur disiunctim et praedicantur coniunctim>, ERGO PLURA INCONVENIENTIA inde proveniunt. A parte inconvenientium. Et praemittit regulam, unde contingit, dicens: SI QUIS omnium SIMPLICITER, id est singillatim, <praedicatorum> subaudis, PONAT, id est concedat, FIERI <COMPLEXIONES>, id est vere ut unum et convenienter praedicari coniunctim. Et QUONIAM INCONVENIENTIA contingunt, NUNC determinabimus, QUEMADMODUM SIT PONENDUM, id est de quibus concedendum sit et de quibus non. A causa.
EORUM IGITUR QUAE PRAEDICANTUR ET DE QUIBUS PRAEDICANTUR, QUAECUMQUE SECUNDUM ACCIDENS DICUNTUR VEL DE EODEM VEL ALTER[UTR]UM DE ALTERO, HAEC NON ERUNT UNUM;
3.11.39 Istud IGITUR inceptivum est, ac si dicat: dicendum nunc est, ergo dicamus. Et hoc est: QUAECUMQUE EORUM QUAE PRAEDICANTUR, id est de numero praedicabilium vocum, DICUNTUR SECUNDUM ACCIDENS, id est ita quod sint voces praedicabiles accidentia, a quibus <sumptae> sunt, copulantes -- PRAEDICANTUR, inquit, DE EODEM subiecto, VEL etiam quasi ad maiorem affinitatem unitatis ALTERUM praedicatur DE ALTERO -- HAEC NON ERUNT UNUM, id est unum in significatione terminum non faciunt. ET DE QUIBUS, quod est dicere: Et similiter QUAECUMQUE EORUM, DE QUIBUS ista PRAEDICANTUR, SECUNDUM ACCIDENS DICUNTUR, ut expositum est, HAEC, scilicet subiecta, NON ERUNT UNUM. Ac si diceret: Sive sint in praedicato sive in subiecto, diversa accidentalia nomina non faciunt unum in significatione terminum. Praedicabilia determinat propter 'legere bene' 'legere librum' quae unum sunt sed et 'bene' et 'librum' praedicabiliter non ponuntur.
3.11.40 Nota etiam quod bene determinat multiplicitatem, cum dicit: DICUNTUR SECUNDUM ACCIDENS, id est subiciuntur vel praedicantur secundum vim formae, non formati, quia, ut supra meminimus tractantes de unis et multiplicibus propositionibus, fortasse 'citharoedus albus' subiectum unum est, quando 'citharoedus' in vi fundamenti ponitur.
UT HOMO ALBUS EST ET MUSICUS, SED NON EST IDEM MUSICUS ET ALBUS; ACCIDENTIA ENIM SUNT UTRAQUE EIDEM.
3.11.41 Ostendit praedicata de uno, quae tamen ideo unum praedicatum non faciunt. NON EST IDEM, id est non est unum 'musicum album'. Et quare non sint unum, supponit, quia scilicet UTRAQUE SUNT ACCIDENTIA, id est adiectiva vocabula.
NEC SI ALBUM MUSICUM VERUM EST DICERE, TAMEN NON> ERIT ALBUM MUSICUM UNUM ALIQUID; SECUNDUM ACCIDENS ENIM MUSICUM ALBUM, QUARE NON ERIT MUSICUM ALBUM.
3.11.42 Dixit superius quod adiectiva, sive de eodem subiecto praedicarentur sive etiam alterum eorum praedicaretur de altero, non ideo erant unum. De primo iam ostendit, de secundo modo ponit dicens: NEC SI, id est quamvis adeo affinia sint, quod alterum praedicatur de altero, id est quod <album> sit musicum etc. Et eandem supponit causam quam prius: SECUNDUM ENIM, id est proferuntur in constructione ita quod utrumque est SECUNDUM ACCIDENS, id est adiectivum vocabulum, sicut si dicam 'homo albus' 'homo musicus'. QUARE, scilicet quia sunt adiectiva. A causa vel ab oppositis.
QUOCIRCA NEC CITHAROEDUS BONUS SIMPLICITER,
3.11.43 Quandoquidem musicum et album non praedicantur ut unum, quia sunt accidentalia nomina, quare NEC CITHAROEDUS et bonus, in hoc scilicet sensu: Citharoedus habens quamcumque bonitatem, non tantum bonus in citharizando sed quocumque modo bonus. Et hoc est quod determinat BONUS SIMPLICITER. Si enim 'bonus in citharizando' dicatur, una est positio in hoc sensu: Sciens citharizare bene, et tunc quidem 'bonus' non in vi praedicabilis vocis ponitur sed in vi adverbii pro 'bene' accipitur, sicut superius ostendimus. Locus a simili.
SED ANIMAL BIPES; NON ENIM SECUNDUM ACCIDENS.
3.11.44 Ostensis vocibus quae coniunctae unum non sunt assignat quae unum sunt, et causam supponit, quare unum sint, removens ab eis illud quod impediebat unitatem in praemissis, quod videlicet SECUNDUM ACCIDENS, ut expositum est, accipiebantur.
AMPLIUS NEC QUAECUMQUE INSUNT IN ALIO,
3.11.45 Ostendit per 'album musicum' et per 'citharoedus bonus' simpliciter quaedam praedicata per se non praedicari coniunctim ut unum; ostendit et alia non esse praedicanda coniunctim maxime propter superfluitatem.
3.11.46 Continuatio. Illa praedicata in uno praedicato iungenda non sunt, quia unum non possunt esse sed NEC ista sunt iungenda aliis, in uno scilicet termino, QUAECUNQUE INSUNT IN illis, id est quorum sensus includuntur in illis, ut hoc nomen 'bipes' secundum sententiam suam continetur in hoc nomine quod est 'homo'.
QUARE NEQUE ALBUM FREQUENTER NEQUE HOMO HOMO ANIMAL BIPES;
3.11.47 Quandoquidem 'bipes' in eodem termino non est supponendum homini, quia intelligitur in ipso, QUARE NEQUE 'ALBUM' est geminandum post 'album'. A simili vel a maiori, quia melius in se ipso idem vocabulum continetur quam in alio, quippe a se nec significatione ulla differt nec voce. Et hic plane pro superfluitate indicat repetitionem quoque eiusdem vocis, quando videlicet sit in eadem parte orationis, ut scilicet utraque sint in praedicato vel utraque in subiecto. Si vero interposito verbo dividantur in praedicatum et subiectum, nil est superfluum.
INSUNT ENIM IN HOMINE ANIMAL ET BIPES.
3.11.48 Causam superfluitatis assignat, cum post 'hominem', 'animal' vel 'bipes' ponuntur, quia videlicet quantum ad sensum ipsa sunt in hoc nomine quod est 'homo'.
3.11.49 Nota autem quod si dicatur 'coruus niger' vel 'homo risibilis', non est huiusmodi superfluitas quantum ad vim vocum, cum videlicet praemissum non contineat sententiam sequentis. Sed quantum ad determinationem non valet, cum vel omnis coruus sit niger vel omnis homo risibilis.
3.11.50 Nota hic Aristotelem non dare certam regulam, quae per se vere praedicata coniunctim ut unum vere et congrue praedicantur et quae non sed fortasse ex appositis exemplis certas regulas colligere possumus, ut videlicet unum nomen substantivum non sumptum et unum adiectivum nomen vere praedicabilia singillatim coniunctim quoque continve vere praedicentur ut unum et sine vitio, sicut 'res alba' 'homo pulcher' 'animal rationale'; alia vero nomina quaecumque talia non sunt illud non habent, veluti si duo sumpta in vi formae praedicantur vel duo substantiva vel unum substantivum cum multis adiectivis vel unum adiectivum cum uno substantivo, in quo intelligitur, vel quaecumque non continve proferuntur.
VERUM EST AUTEM DICERE DE ALIQUO ET SIMPLICITER, UT QUENDAM HOMINEM HOMINEM AUT QUENDAM ALBUM HOMINEM ALBUM;
3.11.51 Determinato quae per se vere praedicata coniunctim vere et congrue ut unum praedicentur et quae non, e converso determinat, quae voces praedicabiles coniunctim vere praedicatae praedicentur singillatim et quae non. Et hic mentionem tantum facit de veritate propositionis, non de unitate vel multiplicitate praedicationis, et de his quidem vocibus praedicabilibus, quae coniunctim praedicatae vere et singillatim praedicantur, certam dat regulam dicens omnia illa hoc habere, in quibus non est oppositio in adiecto vel accidentalis praedicatio; ubi vero est oppositio in adiecto, dicit nulla coniunctim praedicata singillatim praedicari, ubi vero est accidentalis praedicatio, generaliter id non negat.
3.11.52 Nunc autem quid oppositio in adiecto sit, deinde quid accidentalis praedicatio persequamur.
3.11.53 Oppositio quidem in adiecto dicitur esse, quotiens oratione constante ex oppositis nominibus intransitive iunctis tanquam nomine utimur, ut si pro vocabulo humani cadaveris dicamus 'homo mortuus'.
3.11.54 Quippe in hoc nomine 'mortuum', quod <adicitur> illi nomini quod est 'homo', oppositio est respectu illius, quia 'homo' <secundum> propriam inventionem tamdiu tantum rebus concessum est, quamdiu uiverent, 'mortuum' vero ea tantum continet quae vixerunt et iam non uivunt.
3.11.55 Sed cum 'homo' secundum propriam inventionem sit oppositum 'mortuo', hic tamen per 'mortuum', cui adiungitur, ad significationem cadaveris transfertur et 'cadaver' significat per translationem secundum hoc quod fuit homo, ut sit talis 'homo mortuus' ac si diceretur: Mortuum quod fuit homo. Et 'homo' ex 'mortuum', cui adiungitur, ad significationem aliam quam ex propria inventione non habet transfertur, ut et cadaver contineat et <tempus> praeteritum determinet, sicut et, cum dicimus: Homo nascetur 'homo' ex adiunctione 'nascetur' ad nascituros significandos transfertur, ac si dicatur: Is qui homo futurus est.
3.11.56 Et cum dicitur: Prata rident 'ridere', quod secundum propriam inventionem oppositum est 'pratis', ad significationem pratorum transfertur et per adiunctionem 'pratorum', quibus certum est nunquam risum convenire, in significationem 'florere' transfertur. Quia tamen translatio est, quae nullius est proprietatis, non minus 'ridere' oppositum est ad 'prata', licet per translationem quandoque prata significet. Nulla enim oppositio vocis nisi secundum propriam inventionem est accipienda.
3.11.57 Unde et 'homo' ex propria inventione semper iudicamus 'mortuo' oppositum etiam ibi, ubi ex adiunctione 'mortui' cadaver significat non nominando sed per translationem secundum id quod homo fuit. Non enim significatio ad tempus ex adiuncto oppositionem impedit, si propria vocis inventio eam exigit.
3.11.58 Sunt autem qui 'homo mortuus' non solum in vi nominis accipi uolunt, cum de cadavere praedicatur, verum etiam unum nomen esse compositum, non orationem.
3.11.59 Nos vero et orationem esse volumus et quod utrumque vocabulum significationem ibi quoque retineat: 'mortuum' quod omnino propriam inventionem retinet. 'Homo' vero quodammodo abusive ponitur ex adiunctione 'mortui' vel in eo scilicet quod cadaver quasi personaliter significat et tempus praeteritum determinat, quodammodo etiam propriae inventionis intellectum tenet, quia ipsum 'cadaver', quod per mortuum accipimus ut iam defunctum, per 'homo' attendimus in praeterito tanquam vivum et tanquam animal rationale mortale.
3.11.60 Si quis autem dicat figurative 'homo' reduci ad significandum cadaver ex adiunctione 'mortui', cum ex propria inventione id non habeat, verum videtur, ut sit 'homo mortuus' magis oratio figurativa quam nomen compositum. Si enim propria esset orationis coniunctio ex substantivo et adiectivo, cum dicitur 'homo mortuus' sicut cum dicitur: Corpus mortuum est homo albus semper falsam redderet praedicationem, cum hic esset sensus in 'homo mortuus' ac si dicatur: Animal rationale mortale quod defunctum est, quia tunc simul et hominis naturam et mortui proprietatem in eodem retineremus.
3.11.61 Quod si unum nomen sit compositum et totaliter, non per partes significet, non videtur regula posse saluari quae ait: Quaecumque praedicantur coniunctim et praedicantur disiunctim, nisi sit oppositio in adiecto vel accidentalis praedicatio. Tunc enim 'coniunctim' oportet nos accipere large sive per compositionem sive per appositionem. Quod si est, fallit regula in multis nominibus. Ut cum sit proprium 'turpis infans' cuiusdam ivvenis, qui <in> infantia <penitus> turpis, postea pulcher factus est, sic hoc nomen compositum tunc de eo vere dicitur, ut non solum utrumque sed neutrum de eo dici non valeat. Nec tamen 'turpis infans' nomen ex oppositis constat nec accidentalem reddit praedicationem, id est figurativam enuntiationem, quia nulla est figura locutionis, cum dicitur: Iste est turpis infans si 'turpis infans' unum sit proprium nomen, magis quam si diceretur: Iste est Socrates.
3.11.62 Unde 'coniunctim' per appositionem tantum, non per compositionem accipimus, ut sit magis oratio, licet <figurativa>, 'homo mortuus' quam dictio composita.
3.11.63 Nunc accidentalem praedicationem inspiciamus. Accidentaliter autem illud praedicari dicimus, quod figurative praedicatur et ex adiuncto sibi in eodem praedicato, quod scilicet adiunctum ei est accidens, id est adiunctum per cohaerentiam, non oppositum, veram praedicationem reddit.
3.11.64 Duobus enim modis voces appositae aliis in eodem praedicato figurative praedicantur, cum videlicet ad veritatem praedicationis ducuntur ex adiuncto sibi vel ita quod adiunctum eis sit ipsis prorsus oppositum, sicut in oppositione est in adiecto, vel <ita quod> sit accidens, id est cohaerens in aliquo, veluti cum dicimus: Homerus est poeta et de poemate ipsius id intelligimus figurative, ac si diceremus: Poema eius existit, est et poeta -- quae in eadem parte orationis, scilicet in praedicato, sibi sociantur. Ex propria inventione nullam ad invicem oppositionem habent, quippe poeta non potest esse, nisi sit <poema>. Veram autem praedicationem per figuram reddit 'est' ex 'poeta' sibi adiuncto, veluti si defuncto aliquo tyranno et filiis eius exercentibus eandem tyrannidem patris diceretur: Ille tyrannus vivit in filiis per determinationem istam in filiis quae supponitur figura orationis ad verum sensum accomodatur, hunc scilicet: Hi, quos ille genuit, malitiam, quam ex illo extraxerunt, exercent. Quibus in verbis non uita tyranno copulatur sed imitatio malitiae haeredibus eius. Unde si determinato illa 'in filiis' subtrahatur et dicatur: Ille tyrannus vivit falsus est solummodo sensus, quia cum non sit nomen positum, quod filios significet, figura perit, quae ad sensum de filiis habitum accomodabatur. Similiter cum dicitur: Homerus est poeta figurative -- in hoc sensu: Poema Homeri exsistit -- 'poeta' quodammodo ad significationem poematis habet se, quia poetas vocamus ex poematibus quae significantur. Unde dum 'poeta' retinetur, quod ad significationem poematis habet se, in vero sensu de poemate potest servari figura orationis. Si vero subtrahatur 'poeta' et dicatur: Homerus est figura perit et falsus est solummodo sensus. Itaque 'est' verbum gratia 'poeta' quod ei supponitur, veram praedicationem per figuram reddit.
3.11.65 Ne quis autem sensum figurativae locutionis per singulas partes scrutari velit et ex eis colligere, sciat id non esse faciendum, alioquin non figurativa, id est impropria, locutio esset sed recta. Possumus tamen hic et per 'Homerus' resolvendum in genetivum eum qui mortuus est per translationem vel aequivocationem significare et per 'poema' dictamen, quippe hic est sensus: Poema ipsius exsistit. Magis tamen tota figurativa oratio quasi ad unum sensum totaliter sit instituta pensanda est, tamen ut partes aliquid significent, de quo in Oratione supra tractavimus.
3.11.66 Sunt autem qui velint omnem figurativam praedicationem accidentalem dicere, id est impropriam et extraneam a propria inventione orationis, ut iam omnis oppositio in adiecto accidentalem faciat praedicationem. Nec esset fortasse incongruum, si 'omnis' remota parte totum removeret, id est remota oppositione in adiecto removeret accidentalem praedicationem.
3.11.67 Continuatio. Non solum quaedam quae praedicantur disiunctim vere praedicantur et coniunctim, quaedam non, sed etiam e converso. Et hoc est: SED VERUM EST DICERE, id est enuntiare, DE ALIQUO ETIAM SIMPLICITER, illa scilicet quae coniunctim praedicantur, UT QUENDAM HOMINEM verum est dicere per se HOMINEM esse et QUENDAM HOMINEM <ALBUM> verum est dicere ALBUM per se, quae, videlicet duo 'hominem' et 'album', verum erat coniunctim praedicari. Cum autem deberet ponere: Quendam hominem verum est dicere album esse assignat hoc in parte, cum dicit QUENDAM HOMINEM ALBUM esse ALBUM. Bene etiam cum subiecto coniunxit 'hominem album', ut ex coniuncta subiectione et coniunctam praedicationem repraesentaret, quam supra posuerat.
NON AUTEM SEMPER, SED QUANDO IN ADIECTO QUIDEM ALIQUID OPPOSITORUM INEST QUAE CONSEQUITUR CONTRADICTIO, NON VERUM SED FALSUM EST (UT HOMINEM MORTUUM DICERE 'HOMINEM').
3.11.68 Ostensis quae coniunctim praedicata per se praedicentur ostendit, quae non, dicens: NON SEMPER verum esse quae coniunctim praedicantur praedicari per se, quod statim aperit: SED QUANDO etc., id est quando vox adiuncta alteri voci in praedicato est aliquid de oppositis eius, secundum propriam inventionem NON EST VERUM, SED FALSUM, scilicet ea quae praedicantur coniunctim praedicari per se.
3.11.69 QUAE CONSEQUITUR: Assignat, qualiter ipsa opposita vocis adiunctae cognoscimus, dicens: QUAE, scilicet opposita illius vocis, SEQUITUR CONTRADICTIO ipsius vocis, id est comitatur infinitum vocis, quod secundum negationem est uoci illi oppositum, veluti 'non-homo', quod est infinitum 'hominis', sequitur, id est comitatur, ubique 'mortuum' et omnia 'hominis' opposita, quia cuicumque convenit 'mortuum' convenit et 'non-homo'.
3.11.70 Bene autem hoc modo determinat opposita, quia non omnia opposita sequitur contradictio sed ea quae in praedicatione sunt opposita. Nam et relativa opposita sunt in respectu quidem, non in praedicatione, de qua hic agitur et quae coniunctim praedicata per se praedicari impedit.
3.11.71 UT FALSUM EST DICERE HOMINEM MORTUUM esse HOMINEM, cum tamen verum sit dicere hominem mortuum esse hominem mortuum. Et est exemplum de oppositione in adiecto, quae impedit alterum praedicari.
QUANDO VERO NON INEST, VERUM.
3.11.72 Continuatio. Ubi est oppositio, non est verum utrumque praedicari sed ubi NON EST, VERUM est.
VEL ETIAM QUANDO INEST SEMPER FALSUM, QUANDO VERO NON INEST, NON SEMPER VERUM EST; UT 'HOMERUS EST ALIQUID' UT 'POETA'; ERGO ETIAM 'EST'? NON; SECUNDUM ACCIDENS ENIM PRAEDICATUR 'ESSE' DE HOMERO; QUONIAM INEST EI POETA, SED NON SECUNDUM SE, PRAEDICATUR DE HOMERO QUONIAM EST.
3.11.73 Duo dixit, quod scilicet, ubi est oppositio in adiecto, non praedicantur per se, et ubi non est, praedicantur, et utrumque dixit indefinite. Unde ne vel utrumque dictum videretur intelligendum esse universaliter vel neutrum, determinat primum intelligendum esse universaliter, secundum indefinite, quia scilicet verum est ubicumque oppositio est in adiecto non praedicari <utrumque> per se sed non est verum ubicumque ipsa non est praedicari per se, quia quandoque et ex accidentali praedicatione id fallit.
3.11.74 Continuatio. Dixi indefinite, quod ubi est oppositio falsum est praedicari per se. VEL ETIAM possumus dicere universaliter, quod QUANDO INEST, oppositio scilicet, SEMPER FALSUM est utrumque praedicari. Et statim aliam partem ostendit non esse universaliter accipiendam dicens: QUANDO VERO NON INEST, oppositio videlicet, NON SEMPER VERUM EST, scilicet praedicari per se, UT hic: 'HOMERUS EST ALIQUID' UT 'POETA', hoc est: Homerus est poeta ERGO Homerus est NON consequitur, <ut> non possit inferri vera: Homerus est. Causam assignat dicens, est verbum praedicari de hoc nomine 'Homerus' SECUNDUM ACCIDENS, id est veram praedicationem de ipso facere non potest nisi per aliud; ideo aliud cohaerens ei supponit, quod est 'poeta'. Et hoc est: QUONIAM INEST POETA EI, id est quia 'poeta' hoc nomen subiungitur ipsi verbo est. SED NON ideo 'est' PRAEDICATUR SECUNDUM SE, id est per se, DE hoc nomine 'HOMERUS', QUONIAM, scilicet Homerus, EST.
QUARE IN QUANTISCUMQUE PRAEDICAMENTIS NEQUE CONTRARIETAS ALIQUA AUT ULLA OPPOSITIO INEST, SI DEFINITIONES PRO NOMINIBUS REDDANTUR ET SECUNDUM SE PRAEDICANTUR ET NON SECUNDUM ACCIDENS, IN HIS ET SIMPLICITER VERUM ERIT DICERE.
3.11.75 Infert a contrariis sic: Quia ibi, tantum subaudis, ubi est oppositio in adiecto vel accidentalis praedicatio, praedicata coniunctim non praedicantur per se, ergo ubicumque neutrum horum est, praedicantur per se. Et hoc est: QUARE IN QUANTISCUMQUE PRAEDICATIS, hoc est in quacumque collectione praedicabilium vocum, non est CONTRARIETAS ALIQUA AUT <ULLA> ex toto OPPOSITIO nec est accidentalis praedicatio, quod est dicere: ET SECUNDUM SE PRAEDICANTUR ET NON SECUNDUM ACCIDENS, id est neutrum per alterum sed etiam per se praedicabile est. IN HIS, id est in talibus praedicatis, VERUM est DICERE ET SIMPLICITER, id est vere praedicantur non tantum coniunctim, sed etiam singillatim. Quod interponit: SI DEFINITIONES PRO NOMINIBUS REDDANTUR, parenthesis est et ostensio, qualiter oppositiones nominum possimus discernere, si videlicet pro aperienda significatione nominum definitiones ipsorum inducamus.
QUOD AUTEM NON EST, QUONIAM OPINABILE EST, NON EST VERUM DICERE ESSE ALIQUID; OPINATIO ENIM EIUS NON EST QUONIAM EST, SED QUONIAM NON EST.
3.11.76 Si 'opinabile' nomen sit non exsistentium, tantum exemplum est aliud de oppositione in adiecto; quod si 'opinabile' large sumatur, ut sit nomen omnium quae excogitantur, tam exsistentium scilicet quam non exsistentium, accidentalis est praedicatio.
3.11.77 Et nota quod cum dicitur: Id quod non est est opinabile duobus modis figurative potest accipi, ut videlicet 'est' in nuncupativum resolvatur verbum, ac si dicatur: Vocatur opinabile, id est, 'opinabile' est nomen ipsius, vel ita, ut intelligamus quod opinio de eo quod non est, haberi potest.
3.11.78 Quod magis litera videtur velle, cum supponit: OPINIO ENIM EIUS EST, NON QUONIAM EST, SED QUONIAM NON EST, causam videlicet reddens, quare NON SIT VERUM id QUOD NON EST DICERE ESSE, cum sit verum dicere OPINABILE, quia videlicet opinio de eo habetur non ita quod sit sed ita quod non sit.
3.11.79 Quare de quibusdam coniunctim praedicatis et non per se singillatim <quaeritur>, utrum sit in eis oppositio in adiecto vel accidentalis praedicatio, quod oportet esse secundum praemissam regulam, veluti cum dicitur: Iste fit pulcher vel videtur pulcher (vel: est visus pulcher) cum tamen non sit, vel: Domus est paries, tectum, fundamentum vel: Solus homo est risibilis cum non sit verum quod solus sit.
Sed dicendum videtur quod in hac oratione praedicatum 'fit pulcher' accidentalis est praedicatio, quia 'pulcher' gratia fieri praedicatur, similiter in 'videtur pulcher' vel 'est visus pulcher'. Ubi vero dicitur: Domus est paries, tectum, fundamentum oppositio est in adiecto, licet talia sint, quod nullum per se praedicetur de domo. Ubi vero dicitur: Solus homo est risibils hoc nomen 'homo' tantum subicitur, non hoc totum 'solus homo', et de homine utrumque per se praedicatur sed non cum ipsa determinatione. Quod autem 'homo' tantum subicitur et non etiam 'solus' cum eo, ex ipso sensu dinoscitur in quo 'solus' non ad subiectum refertur, ut dicatur: Homo solus permanens est risibilis. Tunc enim singula possent praedicari. Sed magis 'solus' apponitur ad praedicationem 'risibilis' removendam ab omnibus non-hominibus, ac si dicatur: Homo est risibilis ita quod nil aliud est risibile.
3.11.80 Sunt autem qui velint cum dicitur: Iste fit pulcher quod 'fit' tantum praedicetur et 'pulcher' ipsum determinet, sicut et, cum dicitur: Iste videt hominem 'videt' tantum praedicari et 'hominem esse' determinationem -- in quo nec Boethius nec ratio consentit. Cum enim dicitur: Socrates cum Platone et discipulo de philosophiae ratione pertractat oratio de oratione praedicatur, sicut Boethius in Topicis docet. Praeterea cum dicimus: Iste fit pulcher, ergo non est pulcher inter opposita praedicata locus est assignandus, <quare> scilicet opposita sunt 'fieri pulcher' et 'pulcher', quippe 'fieri' simpliciter et 'pulcher' opposita non sunt.

LI 3.12E

Latin	English
HIS VERO DETERMINATIS.
3.12E.1 Post simplices enuntiationes, quae scilicet fiunt de puro inesse, agit de modalibus; pro eo videlicet quod in quibusdam modalibus maxima erat dubitatio de assignandis negationibus et inferentiis earum, quam vult auctor removere.
3.12E.2 Propositionum autem categoricarum aliae sunt de puro inesse et sine modo aliquid enuntiant, ut: Socrates disputat aliae sunt quae non simpliciter sed cum modo aliquid enuntiant, ut: Socrates bene disputat (vel: necessario.)
3.12E.3 Modi autem, unde modales dicuntur propositiones, proprie adverbia sunt quaecumque in quomodo? responderi possunt. Ut, si quaeratur: Quomodo legit? licet responderi, quantum ad vim interrogationis pertinet: Bene Male Celeriter haec itaque adverbia, quae verbi inhaerentiam modificando determinant, proprie modi sunt. Non autem, sicut omnes modi determinationes sunt, ita e converso quaelibet determinationes sunt modi; cum enim dico: Legi heri (vel: Lucanum) (vel: homo albus) suppositae voces determinationes sunt praecedentium sed non sunt modi, cum in: Quomodo? non possint reddi, quae videlicet interrogatio generalis est ad omnes dictiones quae proprie modi sunt, sicut 'Bene' 'Male' 'Celeriter' 'Necessario'.
3.12E.4 Haec autem, 'possibiliter' vel 'falso', cum dicimus Socrate sedente: Socrates currit possibiliter (vel: falso) modi in sensu non sunt; si enim modi in sensu essent, oporteret ut inhaerentiam verbi quasi prius propositam et constitutam modificarent; si enim non proponetur prius inhaerentia, quomodo ipsa modificabitur? Ut si quis ostendat aliquem currere celeriter vel aliquo modo, profecto oportet ut eum currere proponat. Unde etiam Boethius in Topicis, cum est modus in sensu, vult ex aliquo modificato ipsum simpliciter inferri, ut, si anima movetur irascibiliter vel aliquo alio modo, utique et simpliciter movetur, quippe modus appositus -- qui verbum determinat -- quasi partem in modo facit, ut sit irascibiliter moveri quasi pars moveri, quae videlicet ipsum ponat sed ab ipso non ponatur; quod et caeteros modos habere convenit si in sensu modificent inhaerentiam praemissam. At vero 'possibiliter' vel 'falso' id non habent; cum enim dicimus: Socrates currit possibiliter id est: Potest currere, non in eo cursum ullo modo constituimus ut quomodo insit ostendamus sed id solum monstrare intendimus quod possit currere; sed et cum dicimus: Socrates currit falso 'falso' pro 'non' accipimus ac si diceremus: Non currit.
Unde inhaerentiam cursus -- quoniam omnino destruimus -- nullo modo modificamus; unde nec procedit quod, si quis possibiliter vel falso currit, quod currat. At vero si sensum acciperem in vi modorum, ut scilicet inhaerentiam prius positam modificarent, ac si ita diceretur: Iste currit, et ita currit quod potest currere vel: <Iste> currit, et ita currit quod falsum est eum currere profecto, qualiscumque esset determinatio, sequeretur eum currere, quia, sicut in Topicis dicitur: Si quid aliquo modo convenit, et simpliciter convenit. At vero, cum inhaerentiam cursus prius non constituamus ut ipsam modificemus, non procedit ut currat; unde nec 'possibiliter' nec 'falso' proprie modos quantum ad sensum appellamus.
3.12E.5 Nec fortasse 'vere' adverbium proprie modus est in sensu, licet in Primo Hypotheticorum Boethius dicat in hac propositione: Socrates vere philosophus est 'vere' modum esse propositionis; non enim 'vere' inhaerentiam philosophi vel alicuius determinare vel modificare videtur, cum quicquid inhaeret vere inhaereat et e converso. Nisi forte 'vere' per quandam expressionem et excellentiam accipiatur, ac si dicatur: Philosophus est vere id est: Indubitanter vel multum in philosophia habundans; si autem apponatur 'vere' simpliciter pro rei veritate, nulla est in sensu modificatio vel determinatio, quia idem est esse philosophum quod est in veritate esse philosophum.
3.12E.6 Cum autem nec 'vere' nec 'possibiliter' quantum ad sensum modi sint, secundum tamen positionem constructionis Aristoteles modos ea appellat quia eundem locum in constructione possident, verbo adiecta, quem obtinent proprii modi. Quia, sicut dicimus: Currit celeriter (vel: necessario) ita etiam dicimus: Currit possibiliter (vel: vere) nil tamen in sensu modificantes, ut ostendimus.
3.12E.7 Sicut autem Aristoteles adverbia modos appellat quaedam secundum sensum, ut 'celeriter' 'necessario', quaedam secundum positionem constructionis, sicut 'possibiliter' vel 'vere', ita etiam nomina quae in sensum adverbii resolvuntur modos appellat, 'necesse' scilicet, 'possibile' 'verum' cum dicitur: Necesse est currere (vel: Possibile est) (vel: Verum est) id est: Necessario currit (vel: Possibiliter) (vel: Vere). Et ita habemus quosdam modos adverbiales, quosdam casuales; et de utrisque quosdam proprie modos secundum sensum, quosdam quantum ad constructionem solam; nam 'necesse' vel 'necessario' proprie modi sunt, 'possibile' vel 'verum' sive eorum adverbia non ita.
3.12E.8 Cum autem multi tam adverbiales quam casuales modi sint, hic Aristoteles circa duos tantum, 'possibile' scilicet et 'necesse' qui ad se aequipollentiam habent, maxime versatur. Cum enim 'contingens' et 'impossibile' ponat, utrique modi ad sensum 'possibilis' reducuntur, quippe 'contingens' idem est quod 'possibile', quia 'contingens' hoc loco accipitur non quod actualiter contingit sed quod potest contingere; 'impossibile' vero 'possibilis' est abnegativum, tantundem valens quantum 'possibile remotum', id est: Non possibile.
3.12E.9 Attende etiam quod cum et adverbiales sint et casuales modi, hic tantum propositiones de casualibus modis, non de adverbialibus prosequitur; tum quia de casualibus modis plures propositiones fiunt, tum quia natura propositionum ubi sunt casuales modi magis est incerta quam ubi sunt adverbiales; quorum utrumque ostendamus.
3.12E.10 Cum adverbialem modum ponimus dicentes: Socrates currit necessario una tantum fit affirmatio et negatio sicut in simplicibus; sicut enim dicimus: Socrates currit (vel: non currit) ita: <Socrates> currit necessario (vel: non currit necessario). At vero ubi casualem ponimus modum de unoquoque modo sunt quatuor propositiones, duae, scilicet affirmatio et eius negatio, de 'esse', et rursus duae de 'non esse', veluti istae: Necesse est Socratem currere Non necesse est Socratem currere et rursus: Necesse est Socratem non currere Non necesse est Socratem non currere. Et hae quidem de non esse non habent propositiones de adverbialibus modis in quas congrue resolvantur; si enim pro: Necesse est Socratem non currere dicam: Socrates necessario non currit non est satis congrua constructio ad sensum affirmationis; quippe cum 'necessario' modus sit verbi, post verbum oportet ipsum poni ut ipsum determinet; unde et ipsum cum verbo removeri convenit ut tantundem ualeat 'necessario non currit' quantum 'non currit necessario', et tantum negationi de 'esse' aequipolleat, non affirmationi de 'non esse'. Bene itaque elegit casuales modos quia et plures enuntiationes faciunt quam adverbiales.
3.12E.11 Necnon etiam ideo bene casuales elegit, non adverbiales, quia maxime dubitabatur de negationibus casualium modorum et eorum constructionibus, in quibus alii sunt termini secundum constructionem, alii secundum sensum. Quippe, cum dicitur: Necesse est Socratem currere haec, quae proprie modalis est in sensu, idem in sensu praedicatum habet et subiectum quae habet illa de puro inesse a qua descendit: Socrates currit quia 'Socrates' subicitur et 'currit' praedicatur et 'necesse' in sensu determinatio est praedicati, sicut in eius aequipollente de adverbiali modo quae ait: Socrates currit necessario aliud vero praedicatum et subiectum secundum constructionem habet quia infinitivus modus, 'currere' scilicet, subicitur et 'Socrates' quasi determinatio subiecti ponitur, modus vero ipse, id est 'necesse', praedicatur. 'Est' enim verbum 'Socratem' qui obliquus est regere non potest, ideoque 'currere' secundum constructionem subiectum loco nominativi ponitur cui 'est' verbum societur, ut sit in talibus, quae casuales habent modos, duplex praedicatum et duplex subiectum, unum quidem secundum constructionem, aliud secundum sensum; ex quo magis differunt a propositionibus de puro inesse.
Quod et ipse Boethius in Primo Hypotheticorum aperit dicens: Socrates vere philosophus est; hic enim 'vere' modus est propositionis sed maximas syllogismorum faciunt differentias hae propositiones cum modo enuntiatae, quibus necessitatis aut possibilitatis nomen adiungitur id est hoc nomen 'necessarium' vel 'possibile', non ipsa adverbia 'necessario' vel 'possibiliter'; si enim dicam: Nullum corpus necesse est esse album, Sed omnis cygnus est corpus; Ergo nullum cygnum necesse est esse album non est servata figura secundum terminos constructionis, sicut fieret si adverbialis poneretur modus hoc modo: Nullum corpus est necessario album, Sed omnis cygnus est corpus, Quia nullus cygnus est necessario albus.
3.12E.12 Modales itaque propositiones casualium modorum magis a propositionibus de puro inesse differre videntur quam modales adverbialium modorum, quarum numerum tam secundum terminos quam enuntiationes excedunt, cum in eis enuntiationes et termini duplicentur: enuntiationes quidem, quia affirmationes tam de esse quam de non esse fiunt, et similiter negationes; termini quoque duplicantur, quia alii secundum sensum alii secundum constructionem considerantur, ut, cum dicimus: Possibile est <Socratem> currere (vel: Necesse) 'currere' subiectum est et 'necesse' vel 'possibile' praedicantur secundum constructionem, 'Socrates' vero in sensu subicitur et 'currit necessario' vel 'potest currere' secundum sensum praedicantur. Subiectum vero vel praedicatum constructionis Aristoteles assignat cum dicit 'esse' et 'non esse' subici, modos vero praedicari, id est 'possibile' vel 'necessarium'.
3.12E.13 Si quis autem ad subiectum constructionis respiciat, secundum ipsum nec universales nec particulares nec indefinitas nec singulares huiusmodi enuntiationes iudicabit, quippe subiectum constructionis nec universaliter nec particulariter enuntiatur. Sed nec indefinitam facit propositionem quae particularem non habet aequipollentem, nec singularem facit cum ipsum subiectum vox singularis non sit.
3.12E.14 Si quis autem ad subiectum sensus respiciat, poterit has quoque per universales et particulares et indefinitas et singulares variare hoc modo: Omnem hominem possibile est currere (vel: Quendam hominem) (vel: Hominem) (vel: Socratem).
Unde Boethius in Primo Hypotheticorum Syllogismorum, cum de huiusmodi modalibus ageret, eas quoque per universales et particulares et indefinitas et singulares statim sicut simplices propositiones uariavit dicens: Sed quoniam omnis propositio aut universalis est aut particularis... etc.
Si haec eadem ratio ad contingentes et necessarias referatur, idem in necessariis et contingentibus invenitur, ut si quis dicat omnem A terminum esse est necesse... etc. et rursus: Longe (inquit) multiplex propositionum numerus existeret si inesse significantes et necessarias et contingentes affirmativas negativasque propositiones per universales et particulares vel oppositas vel subalternas variaremus.
3.12E.15 Ipse etiam Aristoteles in Analyticis syllogismos de modalibus huiusmodi et de simplicibus propositionibus conponit, quos incisos vocat propter diversa genera propositionum, modalium scilicet et simplicium: per primam figuram, si sic dicatur: Omne animal possibile est moveri, Sed omnis homo est animal; Quare omnem hominem possibile est moveri per secundam figuram ita: Nullum lapidem possibile est vivere, Sed omnem hominem possibile est vivere; Quare nullus homo est lapis per tertiam sic: Omne animal possibile est vivere, Sed omne animal est corpus; Quare quoddam corpus possibile est vivere.
Cum itaque Aristoteles figuras in his quoque syllogismis seruet et ipse primam figuram diffiniat in qua medius terminus subicitur et praedicatur, secundam in qua tantum praedicatur, tertiam in qua tantum subicitur, oportet nos ad subiectum sensus respicere, non constructionis, alioquin nulla esset figura.
3.12E.16 Secundum quod etiam subiectum ipsae modales simplicium propositionum naturas in conversionibus quoque custodiunt, tam in simplicibus conversionibus quam per contrapositionem. Sicut enim: Omnis homo vivit per contrapositionem convertitur hoc modo: Omne quod non vivit est non homo ita: Omnem hominem possibile est vivere hoc modo: Omne quod non est possibile vivere est non homo. Conversa tamen modalis non est sicut erat recta; nam si dicatur: Quidam homo currit celeriter modalis est quia praedicatum modificatur, si vero convertatur: Quoddam currens celeriter est homo non est modalis quia simplex est praedicatio. At vero si modus in subiecto ponetur sicut in praedicato, modalem quoque praedicationem haberet conversa hoc modo: Qui cito currit celeriter movetur Quod celeriter movetur cito currit Quod necesse est esse, possibile est esse Quod possibile est esse, necesse est esse nec minus: Omnem hominem possibile est currere per accidens convertitur sic: Quoddam quod possibile est currere est homo universalis quoque negativa: Nullum corpus necesse est esse hominem hanc habet propriam conversam: Nihil quod necesse est esse hominem est corpus vel istam per accidens: Non omne quod necesse est esse hominem est corpus quippe tantundem valet: Omnem hominem possibile est currere quantum: Omnis homo potest currere et: Nullum corpus necesse est esse hominem quantum: Nullum corpus est necessario homo. Unde istae quoque sicut illae converti possunt et, cum in praedicatis sint secundum sensum 'posse vivere' vel 'esse hominem necessario', haec tota in subiectis secundum conversionem poni convenit.
3.12E.17 Sunt autem qui male convertentes dicant in huiusmodi modalibus conversionem deficere tam per contrapositionem quam simplicem. Dicunt enim verum esse quod: Possibile est omnem non-lapidem esse non-hominem quod ostenditur per partes, quia scilicet et omnem [non-] hominem possibile est esse non-hominem et omnem hominem possibile est mori; et ita omnem non-lapidem possibile est esse non-hominem; nec tamen conversio per contrapositionem vera est: Omnem hominem possibile est esse lapidem. Sed profecto non recte convertitur, immo ita dicendum fuit: Omne quod non possibile est esse non-hominem est lapis quam et si quis dicat falsam esse, verum dicit; sed haec fallacia conversionis eadem de causa contingit in propositionibus simplicibus qua contingit in istis modalibus, quia scilicet termini admiscentur qui omnia continent. Ut si dicam destructa rosa: Omnis non-homo est non-rosa 'non-rosa' omnia continet nec potest ideo servari conversio; similiter, cum dicitur: Omnem non-lapidem possibile est esse non-hominem ac si diceretur: Omnis non-lapis potest esse non-homo, posse esse non-homo quod in sensu praedicatur, singulas res continet, ideoque perit conversio. Ex quo apparet conversionem in modalibus non minus teneri quam in simplicibus, si quis diligenter sensus earum diiudicet.
3.12E.18 Videntur autem duobus modis exponi posse, veluti si dicam: Possibile est stantem sedere. Ut enim docet Aristoteles in Sophisticis Elenchis, alius est sensus per divisionem alius per compositionem: per compositionem vero est si stare et sedere simul in eodem subiecto coniungat, ac si dicamus: Possibile est stantem sedere manentem stantem id est: sedere simul et stare, ac si dicamus: Possibile est ita contingere ut haec propositio dicit 'Stans sedet' quod est omnino falsum quia iam duo opposita simul inesse eidem possent; et tunc quidem possibile quasi ad integrum sensum propositionis applicatur, ac si dicatur: Possibile est evenire ut haec propositio dicit 'Stans sedet'. Si vero ita accipiatur quod is qui stat possit sedere quandoque, non coniungimus tunc opposita, et ad rem ipsam, non ad propositionem, possibile referimus dicentes rem quae stat posse quandoque sedere, non posse contingere ut dicit propositio 'Stans sedet'.
3.12E.19 Similiter, si dicam: Quandam rem impossibile est currere diversos habet sensus de sensu et de re. Si enim de sensu exponatur, sic: Impossibile est quod quaedam res currat falsa est si vero de re hoc modo: Quaedam res non potest currere vera est. Sed et si dicam: Necesse est non sedere stantem de sensu verum est quia necesse est ut non sit ita quod stans sedet; si vero de re ita accipiam quod: Is qui stat ex necessitate caret sessione falsum est. Et ita de re et de sensu expositae huiusmodi modales diversos habent sensus.
3.12E.20 At vero, cum de sensu propositionis exponuntur, proprie modales non sunt, nec universales vel particulares vel indefinitae vel singulares, nec ideo simplicium conversiones retinent; tunc enim quasi totius propositionis sensus subiectum est et modus simpliciter praedicatur; nec est personalis enuntiatio ullo modo sed impersonalis, ideoque conversione caret proprietas constructionis. Sicut, si dicatur: Evenit currere Socratem (vel: non currere Socratem) impersonalitas huiusmodi conversionem omnino non patitur etiam secundum sensum, quia nullo modo haec impersonalitas de sensu propositionis in enuntiationem personalem resolvi potest, sicut potest impersonalitas enuntiationis de rebus acceptae, veluti ista: Necesse est Socratem sedere id est: Sedet necessario; vel: Curritur a Socrate id est: Socrates currit; vel: Taedet Socratem vivere id est: Socrates fert taedium vitae.
3.12E.21 Huiusmodi quippe omnes conversionem habent in sensu quia, etsi impersonalia verba habeant, personales sunt in sensu, et verba ista impersonalia aliunde impersonalia non dicuntur nisi quia aeque omnibus personis sociantur ideoque nullius sunt propria, quod est ea impersonalia esse. Sicut ergo: Socrates currit quae ex personali verbo personalis est enuntiatio, secundum sensum convertitur sic: Quoddam quod currit est Socrates ita etiam: Curritur a Socrate hoc modo: Quoddam a quo curritur est Socrates licet conversa non habeat impersonale praedicatum sicut habet recta. Nec mirum conversionem servari, cum 'curritur' loco personalis verbi fungatur in sensu et ipsi Socrati cursum copulet, sicut et 'currit' faceret.
3.12E.22 At vero cum ad personam vim enuntiationis non referimus sed quasi ad propositionis dictum, conversionem constructio non patitur; ut cum dicimus: Necesse est chimaeram non esse qualitatem vel: Necesse est chimaeram esse (vel: non esse) vel: Oportet Socratem legere.
Sed si quis personaliter accipiat hoc, ac si diceretur: Socrates est oportunus ad legendum poterit esse conversio, talis scilicet: Quoddam oportunum ad legendum est Socrates et similiter: Bonum est hos hic esse (vel: Utile) (vel: Honestum) (vel: Iustum) si qui personaliter resolvunt sic: Boni sunt hi ad manendum hic (vel: Utiles) (vel: Honesti) (vel: Iusti) possunt conversiones servare. Sed profecto has personales resolutiones constructio non requirit, quia nec ullus est sensus si dicatur Iusti sumus ad manendum hic quia iusti, sicut nec albi, ad aliquid non dicuntur.
3.12E.23 Praeterea, cum de aliquo quod non est dicimus quia oportet ipsum non esse, in affirmatione personalem veram dicere non possumus, sicut nec cum dicimus quod: Necesse est chimaeram non esse qualitatem sive 'esse vel non esse'.
3.12E.24 Hae itaque impersonales quae nullam personalem resolutionem habent conversione carent omnino quia, cum et praedicatum et subiectum omnino impersonaliter ponantur non rem aliquam personaliter continentia, huius insuper naturae est modus praedicatus ut numquam subici possit si impersonaliter ponatur. Nam fortasse, secundum hoc quod Priscianus resolvit: Bonum est legere per Lectio est bona potest servari conversio, quia tunc et 'legere' personaliter accipitur pro hoc nomine 'lectio' et 'bonum' nomen est omnium bonorum, ut sit conversa: Quoddam bonum est legere id est: Est lectio; sed non si impersonaliter ponantur hoc modo: Bonum est me legere (vel: non legere) (vel: legisse) (vel: non) id est: Bonum est ut legam vel quod lego vel quod legi vel non.
3.12E.25 Notandum tamen quod si huiusmodi impersonales enuntiationes de sensu, non de rebus, ut dictum est, accipiuntur, secundum aequipollentiam conversionis simplicium propositionum quae tamquam subiectae sunt potest aequipollentia quoque earum custodiri, ut videlicet idem modus ad praedicationem utriusque propositionis applicetur. Quippe sicut possibile est omnem hominem esse album, id est evenire ut haec propositio dicit Omnis homo est albus ita possibile est omne non album esse non hominem. Cum enim aequipollentes esse concedantur propositiones aliquae, quotiens possibile est esse vel necesse vel impossibile ut una dicit, ita etiam [non] dicit alia. Sed haec aequipollentia ad conversionem non fit totius modalis propositionis sed secundum terminos subiectae orationis; idem enim praedicatum ad diversa subiecta ponitur, modus scilicet qui ad pares per conversionem enuntiationes applicatur.
3.12E.26 Non absurde autem quaeritur qualiter categoricae propositiones esse queant quae in sensu sint impersonales; omnis namque categorica inhaerentiam intendit quia et omnis praedicativa quaestio teste Boethio de inhaerentia quaerit. At vero, cum inhaerentia ponitur, oportet quandam in animo rerum cohaerentiam fieri, ut componens sit intellectus qui est affirmationis.
3.12E.27 Praeterea 'utile' 'bonum' et similia sumpta sunt, et ideo formam ut adiacentem determinant; sed, cum dicimus: Bonum est nos hic esse (vel: non esse) circa quid formae illae intelligantur non apparet.
3.12E.28 Nec non Aristoteles, cum ait "est enuntiare et quod est esse et quod est non esse" etc., omnes simplices enuntiationes includere videtur, cum tamen impersonalibus nil esse aliud dicatur, unde nec sub diffinitionem affirmationis vel negationis, quam praemisit, videntur cadere.
3.12E.29 Sed nunc singulis obiectis respondeamus. Quod dicitur: Omnis categorica propositio de inhaerentia <est> verum est fortasse; sed tunc inhaerentia non solum personalis enuntiationis est, verum etiam impersonalis; tantundem enim est inhaerentiam proponere quantum categoricae propositionis sensum habere, etsi nil proponatur esse aliquid vel non esse, hoc est etiam si nulla sit essentialiter coniunctio aliquorum vel disiunctio, veluti si dicamus: Possibile est id quod non est esse (vel: non esse) hic enim nullorum essentialiter coniunctionem facimus ita ut vera possit esse propositio.
3.12E.30 Quod si quis dicat 'possibile' sumptum esse a proprietate quando impersonalem facit enuntiationem, fallitur; immo 'possibile' et 'necessarium' et 'verum' et 'falsum', quando impersonaliter cum infinitivo construuntur, nullam vim nominationis habent; nec similiter 'bonum' vel 'utile' si, inquam, sensum impersonalem obtinent quem quandoque non habent. Unde Priscianus in Secundo Constructionum: Cum dico (inquit) 'Bonum est legere' nil est aliud significatio nisi 'Bona est lectio'; itaque apud Grecos etiam articulis adiungitur infinitum more nominum.
Ex quo aperte Priscianus ostendit 'legere' in vim nominis transire et sic personalem enuntiationem reddere, sicut si ponatur 'lectio', quod quidem necesse est fieri, cum infinitivus modus sive actio ponitur loco nominis acceptum; si vero actio iungatur sic: Bonum est Socratem legere ad impersonalem sensum maxime vergit, quia praedicatum, quod est 'bonum', subiecto, quod est 'legere Socratem', per 'est' verbum personaliter non copulatur; cum scilicet subiecti termini res praedicati esse non proponatur, sicut neque cum dicitur: Verum est (vel: Falsum) (vel: Possibile) Socratem legere (vel: non legere).
3.12E.31 Itaque nec 'est' verbum personaliter sumitur ut transitive terminos coniungat sed impersonaliter quoque ponitur sicut et termini et figurativam praedicationem reddere videtur, cum per se praedicari non valeat sicut coniunctum praedicatur, ut, cum aliquam rem possibile sit legere vel impossibile, non dicatur ideo quoniam 'est ipsam legere'.
3.12E.32 Sed nec etiam huiusmodi praedicatio impersonalis in sensu universalem vocem proprie facit sed ea tantum quae personalis est in sensu et conversionem saltem in sensu suscipit; quod et in quibusdam accidit, ubi verba impersonalia praedicantur quorum praedicatio in enuntiationem personalem resolvitur, velut istae: Paenitet Socratem id est: Socrates est paenitens; vel: Curritur a Socrate id est: Socrates currit.
At vero ubi impersonalia nomina praedicantur impersonaliter, nulla, ut dictum est, conversio fit, nec ipsa, cum aliquid personaliter non contineant, universalia proprie dici possunt nec universaliter nec particulariter proferri possunt sed semper ad infinitivum modum construuntur. Unde si quis dicat: Quoddam verum est verum vel: Quoddam falsum est falsum nullam facit constructionem nisi 'verum' et 'falsum' personaliter sumat, tamquam videlicet nominantia propositiones vel intellectus vel dicta earum. Unde nec procedit quasi a parte, ut quidam putant, quod, si verum est lapidem currere, quoddam falsum est verum, quippe 'verum', quod impersonaliter prius dicebatur, personaliter cum falso construi non potest.
3.12E.33 Quod autem quaeritur de significatione nominum impersonaliter praedicatorum et maxime eorum quae sumpta sunt, non est praetermittendum; et prius de sumptis solvamus.
3.12E.34 Sed quia personaliter non sumuntur, formas nullo modo praedicant, significant tamen eas. Cum enim dicitur: Bonum est (vel: Utile est) nos hic esse (vel: non esse) quocumque modo resolvamus hanc praedicationem figurativam, significationes qualitatum servabimus; sive enim dicamus: Bene (vel: Utiliter) hic sumus vel: Bonum aliquod (vel: Utile) eveniet per hoc quod sumus hic (vel: non sumus) bonitatis vel utilitatis significatio non evanescit.
3.12E.35 At vero cum 'possibile' vel 'necessarium' sumpta non sint nec res aliquas nominando contineant nec formas determinent, quid significent quaerendum est; non enim, cum dicitur: Id quod non est possibile est esse vel: Deum necesse est esse vel: Chimaeram necessarium est non esse quasi formas aliquas in rebus accipimus. Dicimus itaque 'necessarium' sive 'possibile' in huiusmodi enuntiationibus magis consignificare quam per se significationem habere; nil quippe in eis est intelligendum nisi subiectae orationi applicentur, et tunc modum concipiendi faciunt circa res subiectae orationis sicut facit verbum interpositum vel coniunctio, si quae ad necessitatem copulat; ac, sicut in istis nulla imagine nititur intellectus sed quendam concipiendi modum anima capit per verbum vel per coniunctionem circa res earum vocum quibus adiunguntur, ita per 'possibile' et 'necessarium'. Et est hoc loco 'necessarium' pro 'inevitabili', 'possibile' quasi 'non repugnans naturae'.
3.12E.36 Solet etiam quaeri de natura subiectae orationis cum dicitur: Possibile est Socratem esse (vel: sedere) a quo videlicet accusativus ille regatur. Nullus quippe modus casum regit nisi quem regit indicativus a quo nascitur; 'sedeo' vero vel 'sum' accusativum non regit, quare nec 'sedere' vel 'esse'. Sed profecto sciendum est illam regulam esse de casibus transitive iunctis, non intransitive; ut, si dicamus: Do tibi librum 'do' transitive subiunctis casibus coniungitur ideoque caeteri omnes modi iisdem copulantur; at vero 'esse' vel 'sedere' cum 'Socrate' intransitive iunguntur ideoque nil ad regulam. Haec de impersonalitate enuntiationis dicta sufficiant.
3.12E.37 Cum autem multi sint modi tam adverbiales quam casuales, hic tantum Aristoteles quatuor modorum propositiones diligenter exsequitur, contingentis scilicet, possibilis, impossibilis, necessarii, quae ad invicem maxime sunt affines et per omnes modos aequipollentes, sive de sensu sive de rebus expositae.
3.12E.38 Et notandum quod si de sensu propositiones fiant, ut videlicet modus applicetur ad totam propositionem, non habemus de uno subiecto per singulos modos nisi duas propositiones, affirmationem scilicet et negationem, ut, si dicamus: Possibile est Socratem currere id est ita evenire ut haec propositio dicit; <et> 'Non est possibile...' idem; si vero apponam 'non currere', subiectum vario apponens aliam propositionem. Ubi autem de uno subiecto duae tantum sunt propositiones, et duo sunt ordines, cum videlicet ad totam propositionem applicatur modus. Et sunt tales aequipollentiae regulae, quod si possibile est quod una dividentium dicit, non est necesse quod altera proponit, et si non est possibile, est necesse, ut sic disponantur duo ordines: Possibile est Socratem currere id est ita evenire ut dicit <haec propositio> 'Socrates currit' -- 'Non impossibile est' idem; Non est possibile Socratem currere id est ita evenire ut dicit haec propositio 'Socrates currit' -- 'Impossibile est' idem; Non est necesse non currere Socratem id est ita evenire ut dicit haec negatio 'Non currit Socrates'; Necesse est Socratem non currere id est ita evenire ut dicit haec propositio 'Socrates non currit'.
3.12E.39 Si vero de rebus exponantur modales ut idem subiectum habeant in sensu cum simplicibus, quatuor sunt enuntiationes de singulis modis subiecto per signa non variato: duae scilicet de 'esse', affirmatio et negatio, et duae similiter de 'non esse', hoc modo: Possibile est Socratem currere Non est possibile Socratem currere Possibile est Socratem non currere Non est possibile Socratem non currere.
Et de singulis modis similiter quatuor secundum quod quatuor ordines modalium propositionum Aristoteles ponit hoc modo: Possibile est esse - Contingit esse - Non impossibile est esse - Non necesse est non esse ossibile est non esse - Contingit non esse - Non impossibile est non esse - Non necesse est esse on possibile est esse - Non contingit esse - Impossibile est esse - Necesse est non esse on possibile est non esse - Non contingit non esse – Inpossibile est non esse - Necesse est esse.
De quibus quidem ordinibus considerandum est qualiter propositiones cuiuslibet ordinis <ad> invicem se habeant, et rursus qualiter unius ordinis propositiones ad propositiones alterius ordinis se habeant.
3.12E.40 Omnes itaque propositiones cuiuslibet ordinis aequipollentes sunt invicem ita quod quaecumque propositio infert unam earum infert omnes, et a quacumque infertur una inferuntur omnes.
3.12E.41 Quarum aequipollentia tales habet regulas: propositiones de possibili et impossibili aequipollent ad eandem quantitatem et ad idem subiectum et diversam qualitatem. Quantitatem vero in eo accipimus quod vel utraque est universalis vel utraque particularis vel indefinita vel singularis, quae, videlicet quantitas, semper servanda est in aequipollentibus; subiectum vero est vel 'esse' vel 'non esse', quod tunc idem est quando in utraque 'esse' subicitur vel in utraque 'non esse', tunc vero diversum quando in altera est 'esse', in altera 'non esse'; qualitatem vero secundum affirmationem et negationem iudicamus. 'Possibile' vero et 'necesse' aequipollent ad eandem quantitatem et diversum subiectum et diversam qualitatem; impossibile vero et necesse ad eandem quantitatem et diversum subiectum et eandem qualitatem, quod in singulis ordinibus invenies; contingens vero idem penitus est quod possibile.
3.12E.42 Diversi vero ordines ita ad invicem se habent, quod propositiones primi ordinis dividentes cum propositionibus tertii et propositiones secundi cum propositionibus quarti, propositiones vero tertii et quarti quasi contrariae sunt invicem, quia simul falsae esse possunt sed numquam verae; primi vero et secundi quasi subcontrariae, quia simul verae esse possunt sed numquam falsae. Et rursus quam inferentiam habent contrariae propositiones ad suppositas sibi, id est subcontrarias, habent duo posteriores ordines ad duos priores, quippe unaquaeque propositio quarti ordinis infert unamquamque primi sed non convertitur; et unaquaeque tertii unamquamque secundi sed non convertitur.
3.12E.43 Inferentiam autem ubique accipimus in naturali comitatione, quia scilicet ita adiunctae sunt propositiones ut non possit evenire ita ut una dicit quin etiam contingat ita ut alia proponit. Si enim secundum consequentiam inferentias pensaremus, fortassis falleretur, cum videlicet una propositio alterius in se sententiam non contineat, ut: Necesse est esse cum inferat: Possibile est esse sensum eius non videtur continere. Praeterea negativae saepe affirmativis aequipollent, ex negativis autem minime affirmativae sequi concedi solent, nisi forte altera in sensu alterius accipiatur, quod et quidam volunt in aequipollentia modalium custodire ut mutuam inferentiam consequentiae valeant custodire; et dicunt quod: Possibile est esse et: Non necesse est non esse in eodem penitus sensu accipiendae sunt, similiter earum dividentes. Nos vero alios sensus existimamus esse tam ex vi modorum praedicatorum quam ex vi subiectorum, ideoque inferentiam naturalis comitationis, non consequentiae accipimus.
3.12E.44 Si quis autem modales per signa quantitatis variet, duplicantur tam propositiones quam ordines, et de unoquoque modo octo fiunt propositiones: duae universales, affirmativa scilicet et negativa, de 'esse' et duae de 'non esse', et rursus duae particulares, affirmativa scilicet et negativa, de 'esse' et duae de 'non esse', hoc modo: Omnem hominem possibile est currere Nullum possibile est currere Omnem hominem possibile est non currere Nullum possibile est non currere Quendam possibile est currere Quendam non est possibile currere Quendam possibile est non currere Quendam non est possibile non currere. Similiter et de singulis modis octo fiunt propositiones variatae per signa, de quibus octo disponamus ordines secundum suprapositas aequipollentiae regulas. Omnem hominem possibile est currere - Nullum impossibile est currere - Nullum necesse est non currere Omnem hominem possibile est non currere - Nullum impossibile est non currere - Nullum necesse est currere; Nullum hominem possibile est currere - Omnem impossibile est currere - Omnem necesse est non currere; Nullum possibile est non currere - Omnem impossibile est non currere - Omnem necesse est currere; Quendam hominem possibile est currere - Quendam non impossibile est currere - Quendam non necesse est non currere; uendam hominem possibile est non currere - Quendam non impossibile est non currere - Quendam non necesse est currere ; Quendam hominem non possibile est currere - Quendam impossibile est currere - Quendam necesse est non currere; Quendam hominem non possibile est non currere – Quendam impossibile est non currere - Quendam necesse est currere.
3.12E.45 In his autem octo ordinibus ex signis appositis, sicut in simplicibus propositionibus, facile est dinoscere contrarias, subcontrarias, contradictorias.
3.12E.46 Et nota quod quattuor primi ordines, qui sunt de propositionibus universalibus, sic se habent ad invicem sicut quatuor quos supra posuimus, et rursus quatuor posteriores inter se, qui sunt de particularibus propositionibus, quantum videlicet ad inferentias suas.
3.12E.47 Nota quoque in huiusmodi modalibus, ubi signa ponuntur, multa sophismatum genera incidere nisi diligenter earum sensus determinentur, quando scilicet de rebus, quando de sensu subiectae propositionis accipiuntur, ut supra meminimus. At vero secundum hoc quod de rebus accipiuntur nusquam inferentia superius assignata fallit, neque loci a toto vel a parte vel a caeteris habitudinibus in his fallunt magis quam in simplicibus propositionibus,
3.12E.48 cum tamen quidam soleant calumniari locos simplicium in istis, sicut et conversiones. Aiunt enim quod impossibile est omnem rem esse hominem, nec tamen impossibile est omnem hominem esse hominem, et ita fallit locus a toto; rursus, cum impossibile sit albedinem esse hominem, non tamen impossibile est quandam rem esse hominem, immo possibile est cum quaedam res sit homo, et ita etiam locum a parte fallere dicunt.
3.12E.49 Nec non etiam universales affirmativas nolunt in talibus habere contradictorias nisi eas solas quae signum universalitatis retinent extinctum; ut ista: Omnem rem possibile est esse hominem istam habet: Non omnem rem possibile est esse hominem non istam: Quandam rem non est possibile esse hominem. Haec enim secundum eos falsa est sicut et illa, quia haec est eorum expositio de sensu, non de rebus, quod: Non est possibile quod quaedam res sit homo.
3.12E.50 At vero si diligenter sensum de rebus attenderent, sicut oportet, possent de istis quoque sicut de simplicibus iudicare et inferentias et contradictorias in qualibet materia; nam: Quandam rem non est possibile esse hominem de rebus accepta particularis est vera, in hoc scilicet sensu quod quaedam res non potest esse homo, et secundum hoc contradictoria universali est.
3.12E.52 Sed nec inferentiae fallunt, si de rebus exponantur; cum enim dicitur: Impossibile est omnem rem esse hominem si de rebus exponatur, falsum est in hoc sensu: Unamquamque rem impossibile est esse hominem, id est: Uniuscuiusque rei natura repugnat homini; quippe 'impossibile' in hoc sensu abnegativum est 'possibilis' et talis est ac si dicatur: Nullius rei natura patitur ut homo sit et tunc bene procedit quia omnem hominem impossibile est esse hominem (a toto); si vero 'impossibile' ad totam propositionem subiectam referam, ac si dicam impossibile esse ita evenire ut haec propositio dicit: Omnis res est homo nil procedit secundum vim totius vel aliam. Similiter, si dicam: Unamquamque rem falsum est esse hominem et de rebus accipiam, procedit quod omnem hominenn falsum est esse hominem (a toto); talis est enim quod unaquaeque res caret homine, id est nulla est homo; si vero 'falsum' ad totam propositionem subiectam referam, nil procedit. Sed cum dicitur: Quandam rem impossibile est esse hominem vera est propositio de re accepta, quia scilicet cuiusdam rei natura repugnat homini, et tunc particularis est; et recte infertur ex ista propositione: Albedinem impossibile est esse hominem secundum vim partis. Si vero 'impossibile' ad totam propositionem particularem reducam, ac si dicam impossibile esse evenire ut dicit haec propositio: Quaedam res est homo non procedit; quippe haec quasi universalis est, sicut et si diceretur falsum esse quod quaedam res sit homo.
3.12E.53 Diligenter itaque sensus talium propositionum distingui convenit, quando videlicet de rebus vel de sensu accipiantur, et si recte de rebus exponantur, nusquam inferentia suprapositorum ordinum vacillat. Sic autem de rebus in singulis modis exponantur omnes: Omnem rem possibile est esse hominem id est: Unaquaeque res potest esse homo vel potest non esse, id est: Unicuique permittit natura sua esse hominem vel non esse, vel: Nulla potest esse (vel: potest non esse) vel: Quaedam potest esse (vel: potest non esse) vel: Quaedam non potest esse (vel: non potest non esse). 'Impossibile' vero abnegativum est 'possibilis' et tantundem valet 'omnem rem impossibile est esse' quantum: Nulla potest esse et: Quandam impossibile est esse quantum: Quaedam non potest esse. Cum autem dicitur: Omnem rem necesse est esse hominem (vel: necesse est non esse) talis est: Unaquaeque res est homo necessario, id est ita quod non potest non esse homo, vel: Unaquaeque res caret homine necessario. Similiter in particularibus expone 'necessarium'.
3.12E.54 Notandum est quoque quod cum propositiones de sensu dicimus accipi, non ita tamen quod de sensu propositionis habeamus intellectum sed de rebus tantum, sicut et in illa quae de rebus est. Et in utraque 'est' et modus praedicatus impersonaliter coniunguntur infinitivo modo qui subicitur, ut cum dicitur: Possibile est stantem sedere sed est aliqua secundum compositionem et divisionem, ut determinavimus, differentia, ut videlicet dicamus stantem posse sedere ita ut simul stet et simpliciter posse sedere.
3.12E.55 Solet quaeri qualiter expositae de rebus ad expositas de sensu secundum inferentiam sese habeant. Et videtur semper affirmatio 'possibilis' de sensu inferre affirmativam de rebus; sed non convertitur. Non enim possunt esse verae de sensu istae: Omnem stantem possibile est sedere (vel: non sedere) quin sint eaedem verae de rebus. Talis est: Stans potest sedere manens stans; unde oportet simpliciter concedi posse sedere sed non convertitur. Similiter, si dicatur: Possibile est stantem non sedere per coniunctionem, ita scilicet quod 'non sedere' et 'stare' coniungam sub hoc sensu: Possibile est ipsum non sedere ita quod stet, verum est et simpliciter quia possibile est eum non sedere; sed non convertitur.
3.12E.56 E contrario autem negationes 'possibilis' de rebus inferunt negationes de sensu. Per 'possibile' autem de 'impossibili' constat, quippe 'impossibile' tantum est abnegativum 'possibilis'.
3.12E.57 Sed opponitur quod si possibile est omnem substantiam esse spiritum, id est possibile est ut haec propositio dicit: Omnis substantia est spiritus quippe posset contingere ut soli spiritus essent et tunc vera esset haec propositio: Omnis substantia est spiritus nec tamen ideo verum est de rebus quod unaquaeque substantia possit esse spiritus. Sicut et, cum nullum filium habeam, propositio vera videtur de sensu quae ait: Possibile est filium meum vivere id est: Possibile est ita evenire ut haec propositio dicit 'Filius meus uivit', quia adhuc fortasse ita continget; nec tamen vera est de rebus quae ait: Filius meus potest vivere quippe per subiectum quod est 'filius meus' positionem existentiae filii mei facio et quasi ipsi existenti 'posse vivere' copulo. Unde nec, cum dico: Filius meus non vivit faciens negationem separativam, pro vera eam recipimus quia in subiecta oratione, 'filii' scilicet, positio facta est et ab eo quasi existente 'vivere' separo; ideoque, cum non existat, falsa etiam est negatio. Ex quo multo magis falsa videtur affirmatio quae dicit filium meum posse vivere, cum de re ipsa accipitur. Ideoque nec affirmationes 'possibilis' de sensu videntur inferre affirmationes de rebus, sicut nec e converso.
3.12E.58 Ac fortasse nil obest si nulla sit inferentia. Si bene tamen attendamus qualiter de sensu eas esse dicamus, videntur semper illae de sensu inferre illas de rebus. Quod enim diximus, eas modo accipi de sensu modo de rebus, idem est quod Aristoteles per coniunctionem et divisionem accipit; ut cum dicimus: Possibile est stantem sedere (vel: non sedere) si de sensu accipimus, talis est ut dicamus: Stans potest sedere manens stans (vel: Potest non sedere manens stans) ex quibus, si concedatur, potest inferri simpliciter quod et potest sedere et potest non sedere. Quare, si quis de sensu ita accipiat: Possibile est omnem substantiam esse spiritum vel: Filium meum vivere falsae sunt, et ex eis necessario illae de rebus sequuntur quae etiam falsae sunt. Cum enim de sensu per coniunctionem accipiuntur, talis est: Omnis substantia potest esse spiritus manens substantia et: Filius meus potest vivere manens filius meus unde et possibile simpliciter sequitur.
3.12E.59 Videntur autem huiusmodi expositiones de sensu idem esse cum modalibus determinationes temporales habentibus, quia: Possibile est stantem sedere manentem stantem tantundem valere videtur quantum illa cum determinatione intrasumpta: Possibile est stantem sedere dum stat. Sed si diligenter inspiciamus, non est idem sensus; non est enim idem: Possibile est hominem currere loquentem id est ita quod simul currat et loquatur, et: Possibile est hominem currere dum loquitur illa enim vera est etiam si nec currat homo nec loquatur, haec vera non est nisi homo loquatur; et <vera est>: Hunc hominem qui non currit possibile est currere currentem id est ita currere quod currat, nec tamen: Hunc hominem possibile est currere dum currit cum videlicet non currat, sicut determinatio ponit.
3.12E.60 Attende autem quod licet haec propositio possit esse vera: Omnis substantia est spiritus nequaquam tamen id quod modo dicit potest contingere; quippe secundum hoc quod 'substantia' diversis temporibus diversas res continet, diversa ponit propositio; nec tamen ideo multiplex est, quia nullo tempore diceret. Nec ex vi vocis diversitas dictorum appareret sed magis ex discretione nostra, qui sciremus modo plures res modo pauciores in nomine 'substantiae' contineri, unde intellectus semper idem permanent non quantum ad proprietatem veri vel falsi sed quantum ad identitatem conceptionis ex vi enuntiationis. Quod autem universalis propositio diversa proponat diversis temporibus, secundum diversum numerum rerum quae in subiecto diversis temporibus continentur, facit vis maxime signi appositi subiecto, quod scilicet modo alias res modo alias colligit.
3.12E.61 Praeterea, si de sensu accipiatur: Possibile est omnem substantiam esse spiritum talis est, ut diximus, ac si per coniunctionem dicatur quod omnis substantia potest esse spiritus manens substantia -- quod omnino falsum est, sicut et illa de rebus (simplex quae infertur).
3.12E.62 Quotiens ergo vera est affirmatio de 'possibili' de sensu accepta, ut expositum est, hoc est per coniunctionem sumpta, vera est de rebus, simpliciter scilicet intellecta; sed non convertitur, ut ostendimus.
3.12E.63 Si quis autem opponat quod: Diem crastinam possibile est esse vel: Filium meum cum nondum sim pater hae propositiones, de sensu verae sunt sed non de rebus, fallitur; si enim de sensu accipiatur: Dies crastina potest esse talis est per coniunctionem quod possit esse manens dies crastina, quod falsum est; tamen verum est quod diem crastinam possibile est esse; nam, licet non sit dies crastina, sub hoc tamen nomine iam manet et si de ea non praedicetur. Ideoque iam vere dici potest et: Dies crastina erit et: Possibile est ipsam esse. At vero non ita: Filius meus erit vel: Filium meum possibile est esse vera est, quippe nondum cadit res sub oratione subiecta; ideoque neque de rebus haec modalis vera est neque de sensu.
3.12E.64 Cum autem affirmativae de 'possibili' de sensu inferant affirmativas de rebus sed non convertitur, et negativae de rebus negativas de sensu sed non convertitur, in 'necesse' videntur aequales illae de rebus cum illis de sensu et sese mutuo comitantes. Veluti ista: Necesse est Deum esse immortalem non videtur posse esse vera de sensu, per coniunctionem scilicet accepta, nisi et sit de re vera simpliciter et e converso. Talis est de sensu: Necesse est Deum esse immortalem ita quod Deus maneat, et ita necesse est simpliciter et e converso.
3.12E.65 Et nota quod, ut supra meminimus, alius est sensus propositionis acceptae de sensu, alius modalis cum determinatione intrasumpta de qua posterius agemus; veluti harum: Necesse est Socratem esse hominem ita quod maneat homo et: Necesse est Socratem esse hominem dum est homo illa enim prior falsa est et haec vera.
3.12E.66 Sed et, cum falsa sit: Necesse est Socratem non esse album ita quod maneat Socrates falsa est: Necesse est Socratem non esse album de re simpliciter et e converso. Sed opponitur quod si falsa est: Necesse est Socratem non esse album falsa est particularis: Impossibile est Socratem esse album sed haec vera est. Sed videntur nobis huiusmodi aequipollentiae modalium propositionum tantum aequipollentiam custodire re subiecti termini permanente, velut tantum dum Socrates permanet, sicut et illae quarum aequipollentiam superius ascripsit praedicato per finitum et infinitum variato.
Quamdiu itaque Socrate permanente vera est: Non possibile est Socratem esse album (vel: Impossibile est) vera est etiam quae ait: Necesse est Socratem non esse album et e converso. Cum enim velimus in vi affirmativae categoricae accipere: Necesse est Socratem non esse album oportet ad hoc ut verum sit rem manere sub subiecto vocabulo, ut supra meminimus. Si vero in sensu aliarum accipiamus, ut quidam volunt, erit negativa in sensu: Necesse est Socratem non esse album sicut illae. Et ita semper vera est cum illis; sunt enim quidam qui omnes propositiones eiusdem ordinis in eodem sensu accipi volunt ut mutuas ad invicem consequentias habeant, alioquin ex negativa in sensu sequeretur saepe affirmativa, quippe in eodem ordine negativae affirmativis adiunguntur. Nos vero in diverso sensu eas quoque concedimus aequipollere ita ut rebus permanentibus nulla possit esse vera vel falsa sine aliis.
3.12E.67 Nunc autem eas consideremus modales quibus determinationes apponuntur tam intrasumptae quam extrasumptae, hoc modo: Possibile est Socratem currere dum currit (vel: dum vivit). 3.12E.68 Intrasumpta autem est determinatio quando verbum in modali subiectum repetitur in determinatione in eadem vi enuntiationis qua fuit positum, hoc modo: Possibile est Socratem currere dum currit (vel: non currere dum non currit). Et videntur semper in determinatione huiusmodi, id est intrasumpta, relativa pronomina intelligi ac si diceretur: Possibile est quendam hominem currere dum ipse currit alioquin non bene identitas rei in transumptione servaretur. Si enim diceremus: Possibile est quendam hominem currere dum quidam homo currit et non diceremus 'dum ipse currit', non intrasumpta determinatio uideretur cum ad idem non referretur; nam propter alium et alium 'quidam' posset accipi. Si enim possibile est Socratem currere dum Plato currit, utique possibile est quendam currere dum quidam currit sed non ideo dum ipse currit. Alium utique sensum facit 'quidam', alium pronomen relativum, quippe cum vera sit: Possibile est quendam hominem currere dum quidam non currit falsa est, si dicatur 'dum ipse non currit'. Et cum vera sit: Necesse est quendam currere dum ipse currit falsa videtur: Necesse est quendam currere dum quidam currit cum nec Socrates currit nec Plato nec aliquis aliorum.
3.12E.69 Extrasumpta vero est determinatio quotiens subiectum verbum in ea vi enuntiationis qua accipiebatur non repetitur, sicut: Possibile est Socratem currere dum non currit (vel: dum vivit).
3.12E.70 Nunc autem diligenter perquiramus proprietates et sensus istarum modalium cum huiusmodi determinationibus tam extra quam intrasumptis. De his autem communis est opinio quod, quotiens vera est modalis cum determinatione, si non removeatur ipsa quoque determinatio, oportet veram esse propositionem in determinatione positam; ut, si vera est: Possibile est legere dum legit (vel: dum sedet) (vel: dum non sedet) tunc legit vel sedet vel non sedet. Cum enim determinatio tempus ponat in quo aliquid contingere dicitur, non potest ipsa vere copulari nisi contingeret quod in ea contingere dicitur; quomodo enim verum esset: Possibile est me legere dum lego (vel: ubi lego) nisi tempus vel locus contingant in quibus legam?
3.12E.71 At vero si removeo determinationem, intercipit non esse necesse ideo veram esse propositionem quae in determinatione est; ut si dicam: Possibile est me non legere dum lego et illud non id totum removeat 'legere dum lego', non oportet ideo quod legam. Si vero determinatio relinquatur, et solum 'legere' sit remotum, tunc inferri posse propositionem determinationis volunt. Quotiens itaque determinationem modalis negatio non intercipit, volunt propositionem ex modali inferri, sive sit determinatio intrasumpta sive extra-, alioquin nullum pondus determinatio haberet.
3.12E.72 Boethius autem in Secundo Hypotheticorum modales cum determinationibus intrasumptis aequipollere perhibet simplicibus propositionibus de puro inesse, ut: Possibile est (vel: Necesse est) Socratem legere dum legit eadem est semper in veritate vel falsitate cum ista: Socrates legit. Sed non ita eas aequipollere vult quae sunt cum determinationibus extrasumptis; quod plane ostendit, cum illas cum determinationibus intrasumptis propter aequipollentiam quam habent ad simplices cum illa appositione, non vult ad numerum consequentiarum inquirendum, sicut apponit illas quae habent determinationes extrasumptas; unde has aequipollentes esse non vult sicut illas. Cum enim vera sit tam: Socrates sedet quam: Socrates legit falsa est omnino: Necesse est legere dum sedet.
3.12E.73 Sic autem determinatae modales ad simplices modales sese habent quod affirmativa 'possibilis' cum determinatione quacumque infert simplicem de 'possibili'; ut, si possibile est Socratem legere dum legit vel dum sedet, possibile est tam legere quam sedere; sed non convertitur. At vero non ita est in 'necessario'; si enim necesse sit me legere dum lego, non ideo necesse est me legere sed potius e converso; unde Aristoteles in nono superius, cum diceret "omne quod est, quando est, necesse est esse; vel, quando non est, necesse est non esse", negavit tamen ex necessitate esse simpliciter.
3.12E.74 Nunc autem diligenter sensus harum modalium cum determinationibus perquiramus, ut de ipsis cuncta supraposita et si qua restant valeamus cognoscere. Videntur autem omnes duobus modis exponi posse.
3.12E.75 Ut, cum dicitur: Possibile est stantem sedere dum stat unus sensus est temporalis hypotheticae constantis ex simplici categorica et modali, ac si diceretur: Existente tempore quo stans stat verum est quod possibile est eum sedere, et est vera temporalis hypothetica ex veris propositionibus coniuncta. E contrario, cum dicitur: Necesse est hunc hominem stare dum stat et temporalis est hypothetica, falsa est cum habeat falsum consequens, quod scilicet est: Necesse est hunc stare. Et in his quidem expositionibus illud dum, quod est temporale adverbium, in vi temporis tantum acceptum copulat.
3.12E.76 Alius vero est sensus cum dicitur Possibile est stantem sedere dum stat ut illud 'dum' non solum ad existentiam temporis quo stat ponatur sed magis ad coniunctionem accidentium circa idem subiectum, ac si diceretur stantem posse sessionem habere cum statione quam habet. Si autem sic exponeremus: Stantem posse simul habere stationem et sessionem, minus diceremus quam constructio exigat, et non possemus determinationem inferre quae ponitur; quippe cum verum sit: Hunc album sedentem posse esse nigrum et stare non potest inferri quod vel stet vel niger sit. At si ita dicatur: Possibile est ipsum nigredinem habere coniunctam stationi quam habet potest inferri quod stat; et hic est sensus quem habet haec modalis: Possibile est hunc esse nigrum dum stat. Cum itaque modales determinatas recte accipimus, <...... > talis est ac si diceretur: Possibile est contingere ut haec propositio dicit 'Stat et non stat', ut videlicet illud dum magis vim coniunctionis habeat quam temporis.
3.12E.77 Quaeritur autem utrum vera sit haec propositio: Possibile est hunc stare et sedere nunc quod nos concedimus si veras modales per 'et' copulet hoc modo: Possibile est hunc stare nunc et possibile est hunc sedere nunc. Si vero possibile semel accipiat atque illud et stare et sedere quasi subiectum copulet, falsa est; talis est enim: Possibile est nunc iungi in eo stationem et sessionem. Sicut autem, cum dicitur: Quidam est rationalis et irrationalis si illud 'et' duas propositiones particulares copulat, vera est; si vero praedicata tantum, falsa est, e contrario, cum dicitur: Omne rationale et mortale est homo si illud 'et' duas universales coniungat, falsa est, si vero subiecta tantum, vera est.
3.12E.78 Quaeritur, cum possibile sit Socratem qui stat sedere vel iacere omni tempore vitae suae, utrum possibile sit eum sedere dum sedet et non sedet. Quod si verum est, utique possibile est eum sedere dum sedet <et ita sedet>, et rursus possibile est ipsum sedere dum non sedet et ita non sedet; vel si etiam dum sedet et non sedet pro una determinatione ponamus, oportet ut sedeat et non sedeat sicut in determinatione astruitur.
3.12E.79 Ad quod respondendum est quod si 'sedet' et 'non sedet' praesentis tantum sint designativa cum de Socrate stante agimus, non procedit, cum videlicet tempus in quo praesentialiter sedeat numquam contingat. Si vero 'sedere' indifferenter utamur pro omni tempore et 'non sedere' pro praesenti et de eo loquamur qui aliquando sedet et modo non sedet, satis concedendum videtur a toto, quo videlicet, cum sit possibile eum sedere omni tempore vitae suae, possibile sit sedere dum sedet et rursus possibile sit sedere dum non sedet. Quod si inferatur: Ergo sedet et non sedet non est inconveniens, cum 'sedere' indifferenter acceptum sit omnis temporis, ac si diceretur: Sedet nunc vel sedit olim vel sedebit et non sedet praesentis tantum sit temporis.
3.12E.80 Illud etiam notandum quod cum dicitur: Si possibile est eum sedere omni tempore vitae suae, possibile est eum sedere dum non sedet aliter probabilis non est nisi illud 'dum' in vi temporis acceptum coniungat, ac si diceretur: Possibile est ipsum sedere eo tempore existente in quo non sedet sicut existente crastino tempore vel alio in quo non sedet praesentialiter, cum tempus nondum sit; et tunc illud 'dum' ad existentiam temporis tantum applicatur. Si vero non solum vim temporis habeat, verum etiam coniunctionis, <talis est> ac si diceretur: Possibile est sedere <et non sedere> dum non sedet, id est: Permanente iam tempore in quo non sedet, possibile est ita contingere ut dicitur in hac propositione 'Socrates sedet et non sedet'; si enim uim determinationis modalis recte attendamus, ut propositio quae in ea est inferri possit, oportet nos facere in ipsa determinatione quandam positionem temporis quo non sedet.
3.12E.81 Si quidem praesens verbum ponitur in determinatione, praesens positio temporis fiat; si praeteritum vel futurum, praeterita vel futura, hoc modo: Necesse est sedisse dum sedit (vel: non sedisse dum non sedit) (vel: sessurum esse dum sedebit) (vel: non sessurum esse dum non sedebit).
3.12E.82 Et nota quod licet positionem temporis in praeterito quoque et in futuro facimus sicut in praesenti, propositionem tamen quae in determinatione est, hic sicut ibi inferri nolumus. Quippe, cum necesse sit Socratem non sedisse quando non sedit atque ex hoc oportet fuisse tempus in quo non sedit, non tamen concedimus hanc ideo propositionem veram: Socrates non sedit.
3.12E.83 Nam et in temporalibus hypotheticis cum simul praeteriti negationes adhibentibus non est necesse ex veritate totius veritatem partium inferri. Cum enim verum sit: Quando hic sedit non stetit vel: Quando non sedit non stetit non possunt inferri partes (similiter de futuro) --, sicut necesse esset si de praesenti esset,
3.12E.84 licet et in praesenti videatur illatio negationis fallere. Si enim dicam de hoc sedente: Iste sedebit dum non sedet verum videtur in hoc sensu: Sedebit in eo tempore in quo praesentialiter nondum sedet, utpote cras, sicut et illud verum est: Sedebit ubi non sedet non tamen ideo vera est negativa quae ait 'non sedet'.
3.12E.85 At si diligenter inspiciamus, non eandem vim habet haec constructio 'sedebit eo tempore quo non sedet' quam habet haec prolatio 'sedebit dum non sedet'. Cum enim dicitur 'dum non sedet sedebit', in 'dum non sedet' praesens positio fit temporis in quo non sedet, ac si poneretur iam contingere illud tempus in quo non sedet, quod contingere non potest nisi simul vera sit haec propositio Non sedet.
3.12E.86 Cum vero dicitur 'sedebit dum non sedebit' talis est ac si diceretur: Sedebit dum contingit tempus in quo non sedebit; sed non ideo vera haec est propositio: Non sedebit quae omni tempore sedere removet; cum enim multa sint futura, non est verum quod, si non sedebit in eo futuro, non sedebit. At vero, cum unum sit praesens, oportet ut, quicquid non sedet in praesenti, non sedeat. Cum scilicet 'sedet' nonnisi ad praesens unum se habeat, quotiens in significatione praesentis tantum profertur, quotiens itaque determinatio praesentis supponitur verae modali et non removetur determinatio, oportet propositionem quae ad determinationem pertinet veram esse. ("Quae ad determinationem pertinet" dico, non "quae in determinatione est", quia relativa pronomina quae in determinatione sunt ponenda propositionem reddere non videntur; sed, si mutetur pronomen et pro eo ponatur nomen, propositio erit quae non est.) Si vero determinatio futuri vel praeteriti temporis ponatur, non est necesse, ut scilicet vera sit propositio quae ad determinationem pertinet sicut ostensum est ex natura etiam temporalium hypotheticarum.
3.12E.87 Nunc ad illud unde processimus reuertamur, qualiter videlicet recipiamus quod, si possibile est Socratem sedere omni tempore quo uivit, possibile est sedere dum non sedet. Sed profecto hi qui omnes argumentationes in consequentias veras transferunt, poterunt fortasse eam recipere, ut dictum est, si sola positio temporis fiat, non coniunctio propositionum; veluti, si dicatur de hoc stante: Si hunc stantem possibile est sedere omni tempore vitae suae, possibile est sedere dum stat non ut utrumque, scilicet et sedere et stare, iungamus sed ut concedamus posse eum sedere existente spatio temporis in quo stat.
3.12E.80 Quod si procedatur hoc modo: Si possibile est eum sedere dum permanet tempus in quo stat, ergo stat et ita per medium inferatur quod, si possibile est hunc sedere omni tempore vitae suae, ergo stat, concedunt fortassis hanc quoque consequentiam gratia termini et per dissimile medii termini resistunt, cum prior consequentia sit ex actu, secunda ex natura. Nos autem huiusmodi consequentias actuales nullo modo recipimus etsi argumentationes de his factas non reprobemus.
3.12E.88 Nota quod quemadmodum 'quando' vel 'quotiens' tam temporales hypotheticas quam modales reddunt, ita etiam 'ante' et 'post', veluti cum dicitur: Possibile est sedere ante quam sedeat (vel: videre postquam caecus est) quae et temporales verae sunt et modales falsae.
3.12E.89 Nunc autem determinationes necessarii consideremus. Cum dicitur: Necesse est hunc stare dum stat constat modalem veram esse, non temporalem. Sed, si iuxta expositionem possibilis hanc determinatam de necessario exposuerimus, non minus falsa erit quam temporalis, ut scilicet ita dicamus: Necesse est ita evenire ut dicit haec propositio 'Hic stat dum stat'. Si enim necesse est, incommutabiliter verum est; sed, cum iste non steterit, ex toto falsum est dicere: Hic stat dum stat. Restat itaque tertius sensus qui verus est, quando ipse modus, scilicet 'necesse', determinatur ac si ita diceretur: Iste stat necessario dum stat -- hoc est: Stat ita quod non potest non stare retinendo stationem quam habet; et in hac quidem expositione determinatio quae est dum stat est modi praedicati qui est necesse.
3.12E.90 Cum vero dicitur: Possibile est stare dum stat non est determinatio modi praedicati qui est possibile sed potius subiecti quod est stare, quippe determinatio ei cohaerere debet quod in sensu propositionis proximum sibi invenit.
3.12E.91 At vero cum dicitur: Possibile est stare et: Necesse est stare talis est: Potest stare et: Stat necessario unde secundum sensum ibi 'possibile' quasi praedicatum praecedit 'stare', hic 'stare' quasi subiectum praecedit 'necessario' tamquam proprium modum suum. Cum itaque ibi 'stare' hic 'necessario' supponantur in sensu, determinatio quae supponitur ipsis adhaeret quae proxima invenit. Si vero 'possibilis' modus in sensu possemus facere et supponere ad ipsum quoque, determinatio referretur quia tunc etiam 'stare' praedicaretur. Sed haec verba non desiderant.
3.12E.92 Quaerendum est unde contingat quod, sicut ex: Possibile est stare dum stat infertur: Possibile est stare non ita ex: Necesse est stare dum stat quando necesse determinatur, inferri potest: Necesse est stare quod inde evenit quod 'necesse' est improprii sensus. Quandam etiam negationem 'possibilis' in se gerit, quod videlicet non queat contingere oppositum praemisse enuntiationis; veluti cum dicitur: Necesse est hunc stare talis est ac si diceretur: Hic stat ita quod non potest non stare. Cum ergo 'dum stat' tamquam determinatio subiungatur ad 'necesse', eam quoque vis negationis intercipit, ut ideo non sit simplex negatio sed determinata, ac si diceretur: Non potest non stare dum stat; ex qua quidem determinata negatione simplex inferri non potest quae ait: Non potest non stare. At vero 'possibile' nullam in sensu negationem continet, licet resolvatur his verbis "quod naturae non repugnat", quod idem est ac si diceretur: Natura permittit et consentit.
3.12E.93 Sed nec illud annuimus quod si necesse est stare hunc dum stat, necesse est stare in aliquo tempore, si scilicet antecedens modalis sit, non temporalis. Si enim temporalis est, bene sequitur, ac si diceretur: Si, dum stat, verum est quod necesse est eum stare, tunc in aliquo tempore verum est, et falsum est consequens sicut antecedens. Cum autem praecedens propositio accipitur modalis, verum est antecedens et falsum consequens. Talis est enim sensus antecedentis ac si diceretur: Stat dum stat, ita scilicet quod impossibile est eum non stare ita quod stans maneat vel ita etiam quod impossibile est eum non stare dum contingat ut haec propositio dicit: Tempus est in quo stat hoc enim quod propositio dicit evenire non potest nisi ipse stet. Haec autem propositio: Necesse est eum stare modo vel aliquando falsa est, cum hic adverbia 'modo' et 'aliquando' simpliciter temporis permanentiam denotent. Cum autem dicitur: Necesse est stare dum stat et in determinatione temporis simul et stationis demonstratio fiat, maxime ad veritatem modalis significatio stationis operatur, non temporis; unde, cum illud in consequenti subtrahitur quod maxime ad veritatem modalis determinatae operabatur et vox quae simplicem existentiam temporis denotat retinetur, falsum est consequens.
3.12E.94 Eadem ratione et ex ista modali: Necesse est vivere dum est homo non procedit: Necesse est vivere dum est corpus. Hic quippe 'dum' vim habet in veritate modalis, non temporis existentia; in alia vero neque corporis natura neque temporis existentia ad veritatem propositionis prodest. Unde nullo modo modalis modalem infert, sed temporalis temporalem iuxta hanc regulam: Quicquid simul est cum antecedenti, simul est cum consequenti, vel: Cum quocumque simul est antecedens, et consequens.
3.12E.95 Nota etiam quod cum dicitur 'necessarium' vel 'impossibile', aliud simplex aliud determinatum vocis in modos diversos est, ac si diceretur 'necessarium' vel 'impossibile' has voces praedicatas aliquando simpliciter aliquando cum determinatione enuntiatas veram propositionem reddere.
3.12E.96 Nunc et naturam et vim modalium de non esse determinatarum consideremus. Hae quidem pluribus modis exponi possunt quam illae de esse, veluti cum dicitur: Possibile est non esse hominem dum est homo (vel: non sedere dum sedet). Nam cum temporales hypotheticae, sicut et illae intelliguntur; et cum modales, dupliciter; ut scilicet illud non praepositum verbo modo determinationem quoque intercipiat et simul removeat, modo non sed omnino eam relinquat.
3.12E.97 Intercipit eam cum sic exponitur: Possibile est hunc lapidem non esse hominem dum est homo ac si diceretur: Possibile est hoc totum contingere ut non sit hic lapis homo dum est homo; et tunc videtur 'possibile' applicari ad totum sensum temporalis negativae, ac si diceretur quod permittit natura, ita quod omnino verum est. Si vero sic dicatur ut permittat natura hunc lapidem non esse hominem, ita quod etiam hominem retineat, hoc est: Non est homo quando est homo, falsum est omnino, et non est determinatio in negatione inclusa; et tunc talis est ac si ipsum 'possibile' applicaretur huic temporali affirmationi constanti ex affirmativa et negativa 'dum hic lapis est homo non est homo', ac si diceretur posse contingere ut propositio haec temporalis <dicit>: 'Hic lapis, dum est homo, non est homo'.
3.12E.98 Idem de 'necessario' tenendum est circa 'non esse'; de 'impossibili' autem, quoniam tantum est abnegativum 'possibilis', ex 'possibili' satis apparet.
3.12E.99 Solet autem quaeri utrum aequipollentiae vel inferentiae modalium superius assignatae servari possint in modalibus determinatis sicut in simplicibus; quod quidam omnino reprobant. Cum enim, inquiunt, vera sit: Non est possibile Socratem esse lapidem dum est lapis quippe falsa est dividens cuius determinatio quae non removetur falsa continet, vera est quam secundum aequipollentiam assignamus, quae ait: Impossibile est Socratem esse lapidem dum est lapis et: Necessarium est non esse lapidem dum est lapis et ita vera esset propositio posita in determinatione: Socrates est lapis. Sed si verissime secundum distinctos modos expositiones modalium determinatarum accipiamus, facile in his quoque aequipollentiam vel inferentiam custodire poterimus.
3.12E.100 Consideremus ergo utrum ista negativa: Non est possibile <Socratem> esse lapidem dum est lapis sit affirmativa temporalis vel negativa temporalis hypothetica vel negativa categorica modalis; his enim tribus modis accipi potest.
3.12E.101 Quod si est affirmativa temporalis, ac si diceretur: Dum est lapis non possibile est esse lapidem, retento eodem consequenti, servatur aequipollentia secundum consequens quod est simplex modalis hoc modo: Dum est lapis impossibile est esse lapidem et necesse est non esse lapidem.
3.12E.102 Si vero negatio fiat temporalis hypotheticae hoc modo: Non, dum est lapis, possibile est esse lapidem secundum consequens quoque, nisi est simplex modalis, seruetur inferentia hoc modo: Non, dum est lapis, non necesse est non esse lapidem.
3.12E.103 Si vero sit negatio modalis determinatae, poterit etiam cum determinatione aequipollentia custodiri: Et cum dicitur: Non est possibile esse lapidem dum est lapis id est non potest contingere id totum 'dum est lapis, est lapis', similiter hoc totum impossibile dicimus, ut scilicet negatio quae intelligitur in impossibili totum similiter auferat; et cum dicitur: Necesse est non esse lapidem dum est lapis illud non praepositum ad 'esse' simul determinationem excludit, ac si diceretur: Id totum 'Necesse est ut non sit lapis dum est lapis'. Atque ideo quoniam determinationem quoque negatio intercipit non potest per se inferri propositio posita in determinatione. Atque ita aequipollentiam et inferentiam modalium custodiamus in his quoque, quae huiusmodi determinationes temporales habent vel extra -- vel intrasumptas.
3.12E.104 At forte non omnes determinationes huiusmodi inferentiis consentiunt, veluti 'solum' vel 'tantum'. Alioquin secundum inferentiam huiusmodi multa falsa probaremus, velut istam: Possibile est solum Socratem esse hominem dum est homo ita scilicet quod nil aliud potest esse homo dum Socrates est homo; quae hoc modo probatur: quia non impossibile est solum Socratem esse hominem dum est homo, quia non necesse est ipsum solum non esse hominem dum ipse est homo. Haec quoque propositio: Non necesse est solum Socratem esse animal quae vera est secundum inferentiam modalium assignatam, falsa conuincetur, quia falsa est: Possibile est solum Socratem non esse animal.
3.12E.105 Nec est fortassis incongruum si quaedam determinationes inferentiam non custodiunt; et praecipue istae, 'solum' scilicet vel 'tantum'; quod ex simplicibus propositionibus apparet quibus appositae inferentiam non servant, ut: Si iste tantum est Socrates, iste tantum est homo vel: Si non hoc solum est homo, hoc solum est non-homo.
3.12E.106 Fortasse autem quodammodo et servari poterunt suprapositae inferentiae modalium cum his quoque determinationibus, si videlicet in huiusmodi adverbiis 'solum' vel 'tantum' appositis eandem remotionem secundum sensum semper retinverimus quibuscumque vocibus adiungatur, et magis seipsum quam verba attenderimus; veluti, cum proponitur ad probandum quod: Possibile est solum Socratem esse hominem dum est homo et illud 'solum' ad hoc ponitur demonstrandum quod nil aliud possit esse homo dum Socrates est homo, in eodem ubique retineatur sensu; ut, cum dicitur: Non impossibile est solum Socratem esse hominem dum est homo ita accipiatur solum quod nil aliud possit esse homo dum est homo, ut retineatur illud 'solum' in eadem vi et in eodem sensu quem prius habebat, et magis ad sensum praemisse propositionis aspiciamus quam ad verba aliarum propositionum. Et ita aequipollentia ubique servabitur, quippe propositiones ipse quibus apponitur 'solum' invicem aequipollent et ubique illud 'solum' in eadem vi et in eodem sensu ponitur, licet et in caeteris propositionibus, sicut in prima propositione, non videatur proprie applicari propter commutationem appositarum vocum ad eundem sensum quem prius habebat.
Haec de modalibus dicta sufficiant; nunc litteram prosequamur.

LI 3.12

Latin	English
HIS VERO DETERMINATIS PERSPICIENDUM EST QUEMADMODUM SESE HABENT NEGATIONES ET AFFIRMATIONES AD SE INVICEM, HAE SCILICET QUAE SUNT DE POSSIBILE ESSE ET NON POSSIBILE ESSE ET CONTINGERE ET NON CONTINGERE ET DE IMPOSSIBLI ET NECESSARIO; HABENT ENIM HAE ALIQUAS DUBITATIONES. NAM SI EORUM QUAE COMPLECTUNTUR ILLAE SIBI INVICEM OPPOSITAE SUNT CONTRADICTIONES, QUAECUMQUE SECUNDUM ESSE VEL NON ESSE DISPONUNTUR, UT EIUS QUAE EST ESSE [NON] HOMINEM NEGATIO EST EA QUAE EST NON ESSE HOMINEM, NON AUTEM EA QUAE EST ESSE NON-HOMINEM, ET EIUS QUAE EST ESSE [NON-HOMINEM ET EIUS QUAE EST ESSE] ALBUM HOMINEM NEGATIO EST EA QUAE EST NON ESSE ALBUM HOMINEM, SED NON EA QUAE EST ESSE NON-ALBUM HOMINEM
3.12.1 Determinata sunt et diligenter tractata ea quae praedicta sunt, et maxime in propositionibus de puro inesse assignata. Et HIS praedictis et DETERMINATIS PERSPICIENDUM EST et determinandum QUEMADMODUM etc. Et quod sit perspiciendum, causam supponit: HABENT ENIM, id est quidam dubitant de illis, scilicet propositionibus, quae scilicet apponantur aliis tamquam negationes.
3.12.2 Quod ostendit in partibus, hoc scilicet quod, ut quibusdam videbatur, secundum praemissam regulam quae ait: EORUM QUAE COMPLECTUNTUR etc. huius affirmationis: Possibile est esse oportet negatio esse: Possibile est non esse. Quod longe post subditur ubi dicitur quod "si hoc modo in omnibus" etc.; unde non potest esse vera simul negatio et ea cuius est negatio. Sed rursus vera videtur, quod statim subiungit dicens: "Videtur autem idem" etc.; et statim propositionem supponit quod haec quoque vera sit: Possibile est non esse.
3.12.3 Sed prius primam partem probat unde partim dubitatio descendit, quod scilicet possibile <est> non esse sit negatio ad: Possibile est esse. Ad cuius probationem praemittit regulam unde hoc videbatur, dicens: SI EORUM QUAE COMPLECTUNTUR etc., id est de numero vocum complexarum, ILLAE SUNT CONTRADICTIONES OPPOSITAE, scilicet INVICEM, id est dividentes affirmationes et negationes, QUAECUMQUE DISPONUNTUR SECUNDUM 'ESSE' ET 'NON ESSE', factae scilicet de eisdem terminis.
3.12.4 Et nota quod praemissa regula et vera potest intelligi et falsa. Si enim negatio referatur ad est verbum quod praedicatum propositionis subiecto copulat, semper negationem reddit tam in modalibus quam in simplicibus; veluti, cum dicitur: Possibile est esse si apponatur 'non' ad 'est' quod copulat non ad 'esse' quod subicitur, negationem faciet hoc modo: Non est possibile esse bene autem dicitur negatio, id est negativum adverbium non, apponi secundum sensum verbo copulanti, quia eam coniunctionem quae per verbi copulationem fit destruit non solum quando est interposita sed etiam quando toti affirmationi praeposita intelligitur. Falsa autem eadem regula intelligitur, si per ESSE accipiamus verbum quocumque loco propositionis positum, sive scilicet copulet sive subiciatur.
3.12.5 Et hoc modo quo falsa est Aristoteles regulam accipit ut in inconveniens ducere possit, quia et hoc modo quo falsa est a quibusdam recipiebatur. Quod etiam ita tractat quasi eam approbet, ponendo quasi per inductiones in quibus nullo modo regula fallat, sicut in propositionibus de puro inesse tam simplicibus ut: Hoc lignum est homo quam conpositis ut: Hoc lignum est albus homo (vel: non est).
3.12.6 Et prius exemplum ponit de simplici, dicens: UT EIUS QUAE EST, id est huius propositionis: Est homo EST NEGATIO: Non est homo NON EA propositio QUAE EST: Est non-homo intellige subiectum vel 'lignum', quod postea apponit, vel quodlibet aliud.
3.12.7 Deinde exemplificat de composita dicens: ET EIUS QUAE EST: Est homo albus. Hoc exemplum de composito praedicato ideo maxime apponit quod aperte monstrare poterat hic eam non esse dividentem, quod negat esse dividentem, cum utraque sit aperte falsa, veluti cum dicitur: Hoc lignum est albus homo et: Hoc lignum est non-albus homo utraeque falsae sunt, quippe per illud non excluditur tantum album et homo relinquitur.
SI ENIM DE OMNIBUS AUT DICTIO EST AUT NEGATIO VERA, CUM LIGNUM FALSUM SIT DICERE DE EODEM ESSE ALBUM HOMINEM, ERIT VERUM DICERE DE EODEM ESSE NON-ALBUM HOMINEM;
3.12.8 Vere istae duae: Hoc lignum est albus homo et: <Hoc lignum> est non-albus homo non affirmatio et negatio dividentes aut sunt aut non sunt hoc (ex causa). Et, quasi ponat quis quod sint, ducit in inconveniens sic: Si sunt dividentes, tunc, si ista affirmatio non sit vera, illa erit vera; hoc consequens habetis ibi aequipollenter, cum LIGNUM FALSUM SIT etc., id est cum non sit vera haec affirmatio, erit illa quasi eius negatio vera; quod aperte falsum est. Et ne quis quaerat unde hoc, quod, si sunt dividentes istae, cum non sit vera ista affirmatio, illa est vera, assignat generaliter praemittens quod DE OMNIBUS dividentibus AUT DICTIO, id est affirmatio, VERA EST AUT NEGATIO.
QUOD SI HOC MODO ET IN QUANTISCUMQUE 'ESSE' NON ADDITUR, IDEM FACIET QUOD PRO 'ESSE' DICITUR, UT EIUS QUAE EST 'AMBULAT HOMO' NEGATIO EST NON EA QUAE EST 'AMBULAT NON-HOMO', SED EA QUAE EST 'NON AMBULAT HOMO';
3.12.9 Postquam ostendit in propositionibus habentibus 'est' verbum, tam in simplicibus quam in compositis, negativum adverbium esse apponendum verbo ad negationem faciendam, ostendit idem esse faciendum ubi sunt alia verba, ut scilicet nullum genus propositionis de puro inesse praetermittat, ut facilius idem in modalibus recipiatur, dicens: ET, id est similiter, IN QUISBUSCUMQUE propositionibus hoc verbum substantivum est NON APPONITUR materialiter, IDEM FACIT aliud verbum QUOD ponitur loco 'est' substantivi verbi, ad copulationem scilicet faciendam; hoc videlicet IDEM, quod hoc quoque verbum praeposito negativo adverbio negationem reddet.
NIHIL ENIM DIFFERT DICERE HOMINEM AMBULARE VEL HOMINEM AMBULANTEM ESSE. QUARE SI HOC MODO IN OMNIBUS, ET EIUS QUAE EST POSSIBILE ESSE NEGATIO EST POSSIBILE NON ESSE, NON EA QUAE EST NON-POSSIBILE ESSE.
3.12.10 Bene dixi 'ambulat' obtinere vim 'est' verbi in copulando, quia NIL DIFFERT DICERE etc. (a causa).
3.12.11 QUARE HOC MODO IN OMNIBUS, scilicet negationibus, est faciendum: quasi ab enuntiatione partium, quia scilicet et in simplicibus et in compositis, ut supra ostendit, et in his in quibus est verbum ponitur et caetera verba. Deinde accipe illud SI dicens: Et SI HOC MODO EST IN OMNIBUS, ut scilicet semper adverbium negativum verbo appositum negationem facit, et in istis modalibus (a toto); et hoc est: ET EIUS QUAE EST etc.
3.12.12 Nota quod illud primum, scilicet "nam si eorum" etc., et illud ultimum QUARE SI HOC MODO IN OMNIBUS idem sunt sed propter nimiam interpositionem repetitum est.
VIDETUR AUTEM IDEM POSSIBILE ET ESSE ET NON ESSE; OMNE ENIM QUOD EST POSSIBILE DIVIDI VEL AMBULARE ET NON AMBULARE ET NON DIVIDI POSSIBILE EST; RATIO AUTEM EST QUONIAM OMNE QUOD SIC POSSIBILE EST NON SEMPER IN ACTU EST,
3.12.13 Postquam ex praemissa regula secundum hoc quod falsa erat recepta ostendit: Possibile est non esse negationem esse ad: Possibile est esse destruit hoc, ostendens scilicet utrasque simul veras esse, dicens: SED eandem rem VIDETUR POSSIBILE ESSE in aliquo ET NON ESSE in eodem, et circa divisionem et ambulationem (a partibus); et hoc est: OMNE ENIM etc.
3.12.14 Et quare etiam non ambulare possit vel non dividi, huiusmodi rationem addit, QUONIAM scilicet OMNE QUOD SIC EST POSSIBILE, id est quod est ambulabile vel divisibile, NON SEMPER EST IN ACTU; et hoc est: RATIO AUTEM EST haec de eo quod dixi, QUONIAM OMNE etc.
QUARE INERIT ETIAM NEGATIO;
3.12.15 Quandoquidem "non semper est in actu" ut dividatur vel ambulet, dum possibile est non dividi et non ambulare; et hoc est: INERIT ETIAM vera ea quae NEGATIO accipitur (locus ab effectu).
POTEST IGITUR ET NON AMBULARE QUOD EST AMBULABILE ET NON VIDERI QUOD EST VISIBILE.
3.12.16 Quandoquidem ea quae negatio ponitur vera est, IGITUR POTEST ipsum AMBULABILE NON AMBULARE (ab effectu). Ambulabile est quod potest ambulare, VISIBILE quod VIDERI.
AT VERO IMPOSSIBILE EST DE EODEM OPPOSITAS VERAS ESSE DICTIONES;
3.12.17 Quae supra diceret adversarius: Si et negatio opposita, id est dividens, vera sit cum affirmatione, ad hoc Aristoteles: sed IMPOSSIBILE EST etc. DICTIONES hic vocat quaslibet propositiones, qui superius dictionem solam affirmationem vocabat dicens: "Si enim de omnibus" etc.
NON EST IGITUR ISTA NEGATIO;
3.12.18 Quandoquidem impossibile est affirmationem et negationem simul esse veras, IGITUR ISTA NON EST NEGATIO illius, cum videlicet sit simul vera cum ea (ab oppositis).
CONTINGIT ENIM UNUM EX HIS AUT IDEM IPSUM DICERE ET NEGARE SIMUL DE EODEM, AUT NON SECUNDUM ESSE VEL NON ESSE QUAE OPPONUNTUR FIERI NEGATIONES VEL AFFIRMATIONES. SI ERGO ILLUD IMPOSSIBILIUS EST, HOC ERIT MAGIS ELIGENDUM.
3.12.19 Bene dixi quod ista non est negatio illius, quia NON QUAECUMQUE DISPONUNTUR SECUNDUM 'ESSE' ET 'NON ESSE', quoquo loco posita, sunt affirmatio et negatio (a causa, et hoc extra). Quod autem non omnes propositiones QUAE DISPONUNTUR SECUNDUM 'ESSE' ET 'NON ESSE' sint affirmationes et negationes, invicem probat tali syllogismo: Aut contingit simul esse veras affirmationem et negatioem, aut NON QUAECUMQUE DISPONUNTUR SECUNDUM 'ESSE' ET 'NON ESSE' sunt affirmatio et negatio inter se; sed non contingit affirmationem et negationem simul esse veras; ergo NON QUAECUMQUE DISPONUNTUR SECUNDUM 'ESSE' ET 'NON ESSE' etc. Propositionem huius syllogismi praemittit ibi dicens: CONTINGIT ENIM; assumptionem et conclusionem simul ibi coniungit: SI VERO ILLUD IMPOSSIBILIUS EST etc., ac si diceret ita: Sed ILLUD EST IMPOSSIBILIUS, id est non est possibile, quod scilicet affirmatio et negatio sint simul verae, ergo HOC EST ELIGENDUM, quod scilicet NON QUAECUMQUE DISPONUNTUR SECUNDUM 'ESSE' ET 'NON ESSE' sunt affirmatio et negatio.
3.12.20 Sic lege: CONTINGIT, id est evenit, alterum EX HIS duobus: nos IDEM IPSUM praedicatum DICERE, id est affirmationem et negationem, de eodem subiecto, id est contingit duas oppositas simul esse veras; AUT hoc aliud contingit NON FIERI AFFIRMATIONES ET NEGATIONES inter se omnes eas propositiones QUAE SECUNDUM 'ESSE' ET 'NON ESSE DISPONUNTUR. Assume primum membrum disiuncte destruendo sic: Sed non contingit duas esse veras, quod est ibi: ILLUD EST IMPOSSIBILIUS, id est impossibile; conclude statim sic per repetitionem affirmationis: et SI, id est cum, ILLUD SIT IMPOSSIBILE, HOC aliud ERIT POTIUS ELIGENDUM, quod videlicet NON QUAECUMQUE DISPONUNTUR etc.
3.12.21 Si quis autem velit comparative accipere IMPOSSIBILIUS, ad opinionem adversarii respiciendum est, cui fortasse utrumque impossibile videbatur; sed iam profecto forma syllogismi vacillabit.
EST ERGO NEGATIO EIUS QUAE EST 'POSSIBILE ESSE' EA QUAE EST 'NON POSSIBILE' ESSE. EADEM QUOQUE RATIO EST ET IN EO QUOD EST 'CONTINGIT ESSE'; ET ENIM NEGATIO EST 'NON CONTINGIT ESSE'. ET IN ALIIS QUIDEM SIMILI MODO UT DE NECESSARIO ET IN IMPOSSIBILI.
3.12.22 Postquam ostendit ex inductione inconvenientis quod: Possibile est non esse non est negatio: Possibile est esse docet quae sit eius recta negatio, scilicet quae modum removet. Et sic infert ab immediatis: Quandoquidem 'Possibile est non esse' non est negatio 'Possibile est esse', ergo EA QUAE EST non possibile est esse EST NEGATIO EIUS, cum altera harum eius negatio debeat esse.
3.12.23 Rursus EADEM RATIO affirmationum et negationum EST IN propositionibus de contingenti, quia in hoc QUOQUE illa est negatio quae modum removet; ET IN ALIIS, de 'IMPOSSIBILI' scilicet ET 'NECESSARIO', SIMILI MODO est.
FIUNT ENIM IN ILLIS QUEMADMODUM ESSE ET NON ESSE APPOSITIONES, SUBIECTAE VERO RES HOC QUIDEM ALBUM ILLUD VERO HOMO, EODEM QUOQUE MODO HOC LOCO 'ESSE' QUIDEM ET 'NON ESSE' SUBIECTUM FIT, 'CONTINGERE' VERO ET 'POSSE' APPOSITIONES DETERMINANTES, QUEMADMODUM IN ILLIS 'ESSE' ET 'NON ESSE', VERITATEM,
3.12.24 Reddit causam quare in facienda negatione negativum adverbium sit apponendum ad modum, quia scilicet QUEMADMODUM IN ILLIS, id est in propositionibus de puro inesse, FIUNT APPOSITIONES, id est adiuncta subiectis ad complendam enuntiationem, 'ESSE' ET 'NON ESSE', SUBIECTAE VERO RES, id est subiecta neutraliter ponuntur, HOC QUIDEM 'ALBUM' ILLUD VERO 'HOMO', id est in quadam propositione 'album' hoc nomen est subiectum, in alia 'homo', EODEM MODO HOC LOCO, id est in modalibus propositionibus, 'ESSE' ET 'NON ESSE', istae voces, secundum constructionem subiecta sunt, 'CONTINGERE' VERO, id est 'contingens', ET possibile et alii modi sunt APPOSITIONES, id est praedicata subiectis apposita.
3.12.25 APPOSITIONES dico DETERMINANTES VERITATEM propositionum istarum in quibus ponuntur. Sicut circa praedicatum maxime propositionis sensus consistit, ita et discretio veritatis ex inhaerentia ipsius pendet; maxime quia, si verae coniungitur, veram affirmationem reddit, si vero non, falsam. Praeterea praedicatum quod apponitur subiecto naturaliter extremo loco profertur; in fine vero orationis, quia sensus eius perficitur, veritatis quoque discretio perpenditur.
3.12.26 Vel ita: DETERMINANTES VERITATEM, id est rectitudinem affirmationis et negationis; praedicata enim affirmata et negata ostendunt ac determinant quae sit recta, affirmatio vel negatio.
3.12.27 Nota quod cum ait negativum adverbium esse naturaliter apponendum praedicato ad faciendam negationem, ubique tamen in sensu totam propositionem perimit, sicut supra quoque meminimus. Sed quia praedicatum copulatur et tota affirmationis copulatio negatione destruitur, negativum adverbium praedicato additum totius affirmationis coniunctionem perimere potest, sive apponatur verbo secundo loco praedicato, sive ei quod primo loco praedicatur.
EIUS VERO QUAE EST 'POSSIBILE EST NON ESSE' NEGATIO EST 'NON POSSIBILE EST NON ESSE.'
3.12.28 Postquam ostendit ex natura dividentium quod: Possibile non esse non sit negatio ad: Possibile est esse quia scilicet simul est vera, assignat ei negationem suam, ut ex hoc magis appareat eam affirmationem esse quam negationem, hanc scilicet: Non possibile non esse. 3.12.29 Continuatio: Huius affirmationis 'Possibile est esse' est negatio, ut dictum est, 'Non possibile est esse'; SED EIUS QUAE EST etc.
NON ENIM CONTRADICTIONES SIBI INVICEM SUNT HUIUSMODI 'POSSIBILE EST ESSE' ET 'POSSIBILE EST NON ESSE'; QUARE ET SEQUI SESE INVICEM VIDEBUNTUR; IDEM ENIM POSSIBILE EST ESSE ET NON ESSE. SED POSSIBILE ESSE ET NON POSSIBILE ESSE NUMQUAM SIMUL SUNT;
3.12.30 Bene huic propositioni: Possibile est non esse quasi affirmationi negationem propriam assigno, quia ipsa non est dividens negatio ad 'possibile est esse', ut quibusdam videbatur (a causa); et hoc est: QUARE ET SEQUI. Vere non sunt dividentes, quia sunt simul verae (ab oppositis); et hoc est: QUARE, id est propter hoc ostendendum, dico quod ipse VIDEBUNTUR SEQUI INVICEM, id est comitari in veritate. Quod statim probat a causa dicens: IDEM ENIM, id est eandem rem, POSSIBILE est ESSE ET possibile est NON ESSE.
3.12.31 Aliter: QUARE ET SEQUI potest illatio esse ex praemisso, non propositio praemissi, hoc modo: quia non sunt dividentes, videbuntur simul verae (a causa); sed 'possibile' veritatem, quam concessit non dividentibus, removet a dividentibus, ut per hoc e contrario appareat esse dividentes.
OPPONUNTUR ENIM. AT VERO 'POSSIBILE NON ESSE' ET 'NON POSSIBILE NON ESSE' NUMQUAM SIMUL SUNT.
3.12.32 Vere NON SUNT SIMUL verae, quia sunt oppositae (ab oppositis). Nec solum 'Possibile est esse' et 'Non possibile est esse' non SUNT SIMUL, scilicet verae.
SIMILITER AUTEM ET EIUS QUAE EST 'NECESSARIUM ESSE' NEGATIO EST NON EA QUAE EST 'NECESSARIUM NON ESSE', SED 'NON NECESSARIUM ESSE'; EIUS VERO QUAE EST 'NECESSARIUM NON ESSE' EA QUAE EST 'NON NECESSARIUM NON ESSE'. ET EIUS QUAE EST 'IMPOSSIBILE ESSE' NON 'IMPOSSIBILE NON ESSE', SED 'NON> IMPOSSIBILE ESSE'; EIUS VERO QUAE EST 'IMPOSSIBILE NON ESSE' EA QUAE EST 'NON IMPOSSIBILE NON ESSE'.
3.12.33 Sicut negationes assignavit in propositionibus de possibili, ita facit in caeteris modis.
ET UNIVERSALITER , QUEMADMODUM DICTUM EST, 'ESSE' QUIDEM ET 'NON ESSE' OPORTET PONERE QUEMADMODUM> SUBIECTA, NEGATIONEM VERO ET AFFIRMATIONEM HAEC FACIENTEM AD UNUM IDEM TANTUMMODO AD MODUM APPONERE. ET HAS PUTARE OPORTET ESSE OPPOSITAS DICTIONES ET NEGATIONES, 'POSSIBILE' ET 'NON POSSIBILE', 'CONTINGENS' -- 'NON CONTINGENS', 'IMPOSSIBILE' -- 'NON IMPOSSIBILE', 'NECESSARIUM' -- 'NON NECESSARIUM', 'VERUM' -- 'NON VERUM'.
3.12.34 Universalem regulam tradit de faciendis negationibus per singulos modos, ut videlicet 'non' negativum adverbium non apponatur subiectis quae sunt 'esse' et 'non esse', et in istis intellige infinitos modos omnium verborum sed apponatur modis praedicatis, inter quos aggregat verum hoc nomen, cum dicitur: Verum est Socratem currere.
3.12.35 Sic lege: ET UNIVERSALITER, id est ubique, in huiusmodi modalibus 'ESSE' ET 'NON ESSE' OPORTET PONERE QUASI SUBIECTA, SICUT SUPRA DICTUM EST, SUPRA, id est reuera; NEGATIONEM VERO ET AFFIRMATIONEM FACIENTEM HAEC, id est reddentem enuntiationem, OPORTET APPONI AD MODUM qui praedicatur.
3.12.34 AFFIRMATIONEM hoc loco vocat est verbum interpositum ad copulandum modum, NEGATIONEM vero adverbium negativum. Bene ait QUASI SUBIECTA, quia secundum sensum idem subicit in modalibus quod in simplicibus. DICTIONES, id est affirmationes.

LI 3.13

Latin	English
CONSEQUENTIAE VERO SECUNDUM ORDINEM FIUNT ITA PONENTIBUS: ILLI ENIM QUAE EST 'POSSIBILE ESSE' ILLA QUAE EST 'CONTINGIT ESSE', ET HOC ILLI CONVERTITUR, ET 'NON IMPOSSIBILE ESSE' ET 'NON NECESSARIUM ESSE'; ILLI VERO QUAE EST 'POSSIBILE NON ESSE' ET 'CONTINGENS NON ESSE' EA QUAE EST 'NON NECESSE NON ESSE' ET 'NON IMPOSSIBILE NON ESSE'; ILLI VERO QUAE EST 'NON POSSIBILE ESSE' ET 'NON CONTINGENS [NON] ESSE' ILLA QUAE EST 'IMPOSSIBILE ESSE' ET 'NECESSARIUM NON ESSE'; ILLI VERO QUAE EST 'NON POSSIBILE NON ESSE' ET 'NON CONTINGENS NON ESSE' ILLA QUAE EST 'IMPOSSIBILE NON ESSE' ET 'NECESSE EST ESSE'. CONSIDERETUR HOC EX SUBSCRIPTIONE QUEMADMODUM DIXIMUS: POSSIBILE ESSE. CONTINGIT ESSE. NON IMPOSSIBILE EST ESSE. NON NECESSE EST ESSE. POSSIBILE EST NON ESSE. CONTINGIT NON ESSE. NON IMPOSSIBILE EST NON ESSE. NON NECESSE EST NON ESSE. NON POSSIBILE EST ESSE. NON CONTINGIT ESSE. IMPOSSIBILE EST ESSE. NECESSE EST NON ESSE. NON POSSIBILE EST NON ESSE. NON CONTINGIT NON ESSE. IMPOSSIBILE EST NON ESSE. NECESSE EST ESSE.
3.13.1 Errorem corrigit, quem videlicet habebant in assignandis aequipollentiis propositionum modalium secundum mutuam comitationem, docens scilicet earum quae ad se invicem mutuo consequuntur, id est mutuo se comitantur, et quae non. Atque ideo secundum illos qui errabant quatuor ordines disponit, ut postea duos primos ordines emendet in quibus peccabant, male scilicet disponendo propositiones de 'necessario' quae ultime ponuntur, quippe illa quae in primo ponitur, in secundo erat ponenda et e converso, quod ipse etiam docebit transferens illam de primo in secundum et e converso. Sed prius ex uitiosa dispositione in inconveniens perducit.
3.13.2 Continuatio: Non solum negationes assignant vitiose in modalibus, sed etiam ordines male disponunt ad ostendendam earum aequipollentiam; et hoc est: CONSEQUENTIAE FIUNT, id est mutuae comitationes assignantur, in eisdem partitionibus a quibusdam ITA disPONENTIBUS ipsas consequentias ut in sequentibus ostendetur
3.13.3 Vel ita: ab eisdem hominibus PONENTIBUS, id est construentibus, ITA affirmationem et negationem, ut supra dictum est. Et vere CONSEQUENTIAE, quia istae (a partibus); et hoc est: ILLI ENIM 'possibile est esse' ILLA consequitur secundum eos, id est comitatur; ET HOC, id est e converso, illa comitatur istam.
ERGO 'IMPOSSIBILE' ET 'NON IMPOSSIBILE' ILLUD QUOD EST 'CONTINGENS' ET [NON] 'POSSIBILE' ET 'NON CONTINGENS' ET 'NON POSSIBILE' SEQUUNTUR QUIDEM CONTRADICTORIE, SED CONVERSIM.
3.13.4 Proposita mala ordinatione aequipollentiae harum modalium in duobus primis ordinibus vult eam corrigere. Atque iam praemittit illud unde vitium id contingit, quod scilicet propositiones de 'necessario' aliter disponuntur post propositiones de 'possibili' vel 'contingenti' quam illae de 'impossibili': quia illae de 'impossibili' supponuntur illis contradictorie, illae de 'necessario' contrarie; quod si istae supponerentur contradictoriae sicut illae, bene disponerentur, sicut ipse ostendet.
3.13.5 Contradictorie autem sequi, id est supponi, est quando aliqua propositio sequitur ad contradictionem inferentis, ut negatio 'impossibilis' sequitur affirmationem 'possibilis', cuius, scilicet negationis sequentis, affirmatio sequitur negationem praecedentis affirmationis.
3.13.6 Contrarie autem sequi est quando propositio sequitur propositionem cuius sequentis contraria sequitur contradictionem praecedentis; ut, secundum malam dispositionem, 'non necesse esse' sequitur ad 'possibile est esse', cuius, scilicet sequentis, contraria est necesse est non esse, quae contraria in eadem dispositione in tertio ordine sequitur ad contradictionem 'possibilis'; similiter in secundo ordine sequitur ad contradictionem.
3.13.7 Contradictoriae autem dicuntur huiusmodi propositiones, quia contrarias, id est oppositas, voces habent, 'esse' scilicet et 'non esse'.
3.13.8 Illatio ab exemplis ita sit: Quandoquidem in praemissa dispositione propositiones de impossibili ita sequuntur ad alias quod dividentes sequuntur ad dividentes, ergo sequuntur contradictorie (a descriptione 'contradictorie sequi'); et hoc est: 'IMPOSSIBILE' ET 'NON IMPOSSIBILE', id est affirmationes et negationes de impossibili, ILLUD QUOD EST 'CONTINGENS' ET 'POSSIBILE' ET 'NON CONTINGENS' ET 'NON POSSIBILE', id est affirmationes et negationes de 'possibili' et 'contingenti', SEQUUNTUR CONTRADICTORIE.
3.13.9 Et ne intelligeretur quod affirmatio sequeretur affirmationem, addit: SED CONVERSIM, id est ita quod in illa inferentia sit quaedam conversio, id est quaedam alternatio, scilicet quod propositio non sequitur sui generis propositionem sed affirmatio negationem et e converso. Vel CONVERSIM, ut ostendat quod, conversa vice, illata inferat inferentem.
ILLUD ENIM QUOD EST 'POSSIBILE ESSE' NEGATIO 'IMPOSSIBILIS', NEGATIONEM VERO AFFIRMATIO
3.13.10 Vere sequuntur contradictorie, quia ita quod affirmatio sequitur negationem et negatio affirmationem.
3.13.11 Non autem et illae de 'contingenti' ad illas de 'possibili' contradictorie sequuntur sed affirmatio ad affirmationem et negatio ad negationem.
ILLUD ENIM QUOD EST 'NON POSSIBILE ESSE' ILLUD QUOD EST 'IMPOSSIBILE ESSE'; AFFIRMATIO ENIM EST 'IMPOSSIBILE ESSE', 'NON [IM]POSSIBILE' VERO NEGATIO.
3.13.12 Vere affirmatio sequitur negationem, quia haec istam (a partibus); et unde hoc quod, si haec istam, ideo affirmatio negationem, assignat, quia scilicet ista est affirmatio etc.; et hoc est: AFFIRMATIO ENIM etc.
'NECESSARIUM' VERO QUEMADMODUM SIT, CONSIDERANDUM EST. MANIFESTUM EST ENIM QUONIAM NON EODEM MODO, SED CONTRARIAE SEQUUNTUR, CONTRADICTORIAE AUTEM EXTRA.
3.13.13 Postquam determinavit quomodo propositiones de 'impossibili' sequuntur ad alias, scilicet contradictorie, dicit CONSIDERANDUM ESSE qualiter ipsae illae de 'necessario' sequuntur. Et dicit eas non eodem modo sequi secundum suprapositam dispositionem, id est contradictorie, SED potius CONTRARIE, ut determinatum est superius.
3.13.14 EXTRA AUTEM malam dispositionem, in bona scilicet dispositione, CONTRADICTORIAe sequuntur sicut et aliae; et hoc est: CONTRADICTORIAE AUTEM EXTRA.
NON ENIM EST NEGATIO EIUS QUOD EST 'NECESSE EST NON ESSE' 'NON NECESSE EST ESSE'; CONTINGIT ENIM VERAS ESSE IN EODEM UTRASQUE;
3.13.15 Probat a causa quod sequuntur contradictorie, quia scilicet illae de necessario quae sequuntur ad dividentes de impossibili non sunt invicem affirmatio et negatio. Quod probat ab oppositis statim, QUIA scilicet CONTINGIT EASDEM simul ESSE VERAS; et hoc est: CONTINGIT ENIM IN EODEM, id est de eadem re vel in eodem tempore.
QUOD ENIM EST NECESSARIUM NON ESSE, NON EST NECESSARIUM ESSE.
3.13.16 Vere simul sunt verae propositiones, quia idem quod 'NECESSE est NON ESSE' NON EST 'NECESSE ESSE' (a causa).
CAUSA ENIM EST CUR NON CONSEQUITUR SIMILITER CAETERIS, QUONIAM CONTRARIAE 'IMPOSSIBILE' 'NECESSARIO' REDDITUR IDEM VALENS;
3.13.17 Dixit superius quod illae de 'necessario' non sequuntur ad illas de 'impossibili', id est contradictorie; unde reddit causam, hanc scilicet QUOD 'IMPOSSIBILE' REDDITUR IDEM VALENS quod necessarium CONTRARIE, id est affirmationes de 'impossibili' et 'necessario' aequipollent variatae secundum 'esse' et 'non esse', quae sunt contrariae voces et opposite; et similiter negationes.
3.13.18 Hanc causam ita adapta, quod, cum in rei veritate propositiones de 'impossibili' et de 'necessario' sint, aequipolleant recte iuxta hanc regulam: In tertio et quarto ordine, qui bene disponuntur, cum 'impossibile est esse' et 'impossibile est non esse' disponuntur 'necesse est non esse' et 'necesse est esse' tamquam [ad] consequentes ad 'non possibile est esse' et 'non possibile est non esse'. Sed iterum constat secundum malam dispositionem duorum praecedentium ordinum, quod 'possibile est esse' et 'possibile est non esse' sequuntur 'non necesse est esse' et 'non necesse est non esse', quae scilicet sequentes sunt contrariae ad duas alias sequentes, ut determinatum est supra, atque ex his duabus ut contrarie sequuntur propositiones de 'necessario'.
3.13.19 Aristoteles tamen non ponit nisi unam partem cause, regulam scilicet aequipollentiae quae ad bonam dispositionem pertinet quam solam ipse approbat, ne forte, si et aliam partem poneret, eam quoque recipere videretur, quam statim Aristoteles destructurus erat.
NAM SI IMPOSSIBILE EST ESSE, NECESSE EST HOC NON ESSE; SI VERO IMPOSSIBILE EST NON ESSE, HOC NECESSARIUM EST ESSE;
3.13.20 Vere contrariae in veritate sequuntur se, quia secundum 'esse' et 'non esse' dispositae (a descriptione). Et hoc ostendit in exemplis per propositionem tertii ordinis et quarti qui bene disponuntur, cum dicit: SI IMPOSSIBILE EST ESSE etc. Possumus etiam hoc categorice accipere, ac si ita diceret: Quicquid impossibile est esse, necesse est non esse et e converso; nam ipse statim categorice argumentabitur.
AT CERTE IMPOSSIBILE EST SIC PONI 'NECESSARII' CONTRADICTIONES?
3.13.21 Malam dispositionem duorum praemissorum ordinum corrigere volens dicit propositiones de 'necessario' male superius esse ordinatas.
3.13.22 Continuatio: dispositae sunt propositiones de 'necessario' aliter quam aliae, id est contrariae, non contradictorie AT CERTE CONTRADICTIONES, id est affirmationes et negationes.
NAM QUOD EST NECESSARIUM ESSE, POSSIBILE EST ESSE;
3.13.23 Vere impossibile est sic eas recte disponi, quia impossibile inde sequitur quod id quod necesse est esse non necesse est esse (ab oppositis, vel a parte 'impossibilis').
3.13.24 Sic autem Aristoteles disponit: Quod necesse est esse, possibile est esse; sed omne quod possibile est esse, non impossibile est esse. Et omne quod non impossibile est esse non necesse est esse secundum malam dispositionem primi ordinis; ex quibus infertur per medium quod omne quod necesse est esse non necesse est esse. Propositio praemittitur ibi: QUOD NECESSE EST ESSE POSSIBILE EST ESSE; cuius interposita probatione addit postea primam assumptionem ibi: "At vero illud quod est"; deinde aliam addit statim: "Hoc vero", id est 'non impossibile esse' sequitur et comitatur secundum alios 'non necesse est esse'. Conclusionem quoque per extremorum coniunctionem adiecit ibi: "Quare contingit", id est evenit, quod id quod necesse est esse non est necesse esse.
NAM, SI NON, NEGATIO CONSEQUITUR; NECESSE EST ENIM AUT DICERE AUT NEGARE; QUARE SI NON POSSIBILE EST, IMPOSSIBILE EST ESSE QUOD NECESSE EST ESSE, QUOD EST INCONVENIENS. AT VERO ILLUD QUOD EST 'POSSIBILE ESSE' 'NON IMPOSSIBILE ESSE' SEQUITUR, HOC VERO ILLUD QUOD EST 'NON NECESSARIUM ESSE'; QUARE CONTINGIT QUOD EST NECESSARIUM ESSE NON NECESSARIUM ESSE, QUOD EST INCONVENIENS.
3.13.25 Quoniam Aristoteles primam propositionem ex parte sua apposuit, quae scilicet ait "quod necesse est esse, possibile est esse", in caeteris quoque secutus dispositionem malam primi ordinis quam illi faciebant contra quos disputat, ideo illam quam ex se ponit approbat per inductionem inconvenientis hoc modo: Vere quod necesse est esse, possibile est esse: aut quod necesse est esse aut non quod necesse est esse, possibile est esse. Loco autem huius disiunctae probationem eius ponit, coniunctam scilicet ipsius, cum ait: NAM SI NON est vera haec propositio: Quod necesse est esse, possibile est esse vera est eius NEGATIO. Quod et rursus per regulam dividentium generaliter (quasi a toto) ostendit dicens: NECESSE EST ENIM, id est determinatum est, semper AUT DICTIONEM, id est affirmationem, esse veram AUT NEGATIONEM.
3.13.26 Nunc autem de proposita disiuncta et probata assume sic: Sed falsum est quod id quod necesse est esse non est possibile esse; ergo vera est dividens hanc conclusionem (extra). [24a] Loco autem assumptionis eius probationem ponit ducendo ad inconveniens: Si quis eam contradicat, hoc est si negationem recipiat, quae ait: Quod necesse est esse non est possibile esse et, quasi eam recipiat adversarius, sic arguit enim: SI QUOD NECESSE EST ESSE NON EST POSSIBILE ESSE, tunc QUOD NECESSE EST ESSE IMPOSSIBILE EST ESSE; QUARE QUOD NECESSE EST ESSE, IMPOSSIBILE EST ESSE, et hanc totam consequentiam praemittit ibi: QUARE SI. Sed falsum est consequens, et hoc habemus ibi: QUOD EST INCONVENIENS: falsum est antecedens (hoc extra).
3.13.27 Nota Aristotelem in priori sillogismo ideo categorice, non hypothetice argumentari, quia fortasse consequentias inter huiusmodi propositiones non recipit, vel ideo fortasse quia magis abhorretur falsitas categoricae illatae quae ait QUOD NECESSE EST ESSE NON EST NECESSE ESSE quam hypotheticae, si inferretur hoc modo: Si necesse est esse, non est necesse esse.
3.13.28 Non irrationaliter est quaerendum in dispositione categorica syllogismi praemissi, ubi per medium extrema coniunguntur, quis sit medius terminus, veluti cum dicitur: Quod necesse est esse, possibile est esse et 'Omne QUOD POSSIBILE EST ESSE, NON IMPOSSIBILE EST ESSE' vel 'NON NECESSE EST ESSE'. At vero, si modales facimus enuntiationes, modos ubique oportet praedicari et 'esse' et 'non esse' subici. Sed cum ubique modi praedicentur nec umquam subiciantur nec signa quantitatis recipere queant, medius terminus non custoditur. Nam, etsi dicatur: Socratem possibile est currere, Sed omne quod possibile est currere possibile est moveri nullo modo medius terminus custoditur, cum propositiones modales disponimus. Si vero simplices facimus hoc modo: Socrates est id quod possibile est currere, Et omne id quod possibile est currere possibile est moveri tunc recte medius terminus custoditur. At fortasse ita in primo quoque syllogismo intellexit; aut etiam nil impedit si figura ex medio termino non custodiatur sed sit penitus irregularis syllogismus.
AT VERO NEQUE 'NECESSARIUM ESSE' SEQUITUR 'POSSIBILE ESSE' NEQUE 'NECESSARIUM NON ESSE'; ILLI ENIM UTRAQUE CONTINGIT ACCIDERE, HORUM AUTEM UTRUMLIBET VERUM FUERIT NON ERUNT ILLA VERA;
3.13.29 Postquam removit quod ad 'possibile esse' [non] sequitur 'non necesse est esse', removet quod aliae duae ad idem sequuntur, istae scilicet: 'necesse est non esse' et 'necesse est esse', ut quartam ei post attribuat. Et quod neque illa sequatur ad 'possibile est esse' probat ab oppositis dicens: ILLI ENIM, id est possibili, UTRAQUE, id est 'esse' et 'non esse' ACCIDERE CONTINGIT, id est evenit quandoque ut idem et possibile sit esse et non esse; ideoque non potest sequi ad 'POSSIBILE est ESSE' 'NECESSE est ESSE' vel 'NECESSE est NON ESSE'. Et hoc est quod subdit: HORUM AUTEM, id est 'necesse est esse' vel 'necesse est non esse' UTRUMLIBET, id est quodcumque, FUERIT VERUM, NON ERUNT ILLA VERA, id est non erit verum quod 'possibile' se habeat simul ad 'esse' et 'non esse'.
SIMUL ENIM POSSIBILE ESSE ET NON ESSE; SIN VERO NECESSE EST ESSE VEL NON ESSE, NON ERIT POSSIBILE UTRUMQUE. RELINQUITUR ERGO 'NON NECESSARIUM NON ESSE' EI QUOD 'POSSIBILE EST ESSE'.
3.13.30 Probat quod 'possibili' huic modo veraciter coniungantur 'esse' et 'non esse', quia simul eandem rem POSSIBILE est ESSE ET NON ESSE (a causa).
3.13.31 SI VERO 'NECESSE EST ESSE' VEL 'NON ESSE' NON ERIT POSSIBILE UTRUMQUE, id est non habebit se ad 'esse' et 'non esse'; atque ita convincitur quod neque 'necesse est esse' neque 'necesse est non esse' neque 'non necesse est esse' sequitur ad 'possibile est esse'. Et, cum nulla harum sequatur, ERGO 'NON NECESSE est NON ESSE' RELINQUITUR aequipollens ad 'POSSIBILE EST ESSE', cum videlicet constans sit quod aliqua de 'necessario' sequi debeat (ab immediatis).
HOC ENIM VERUM EST ET DE 'NECESSE NON ESSE'. HAEC ENIM FIT CONTRADICTIO EIUS QUAE SEQUITUR 'NON POSSIBILE ESSE';
3.13.32 Vere 'non necesse est non esse' sequitur per aequipollentiam ad 'possibile esse', quia CONTRADICTIO EIUS ad contradictionem illius, secundum dispositionem tertii ordinis quae bona est, similiter sequitur (a pari); si quae enim propositiones ad invicem aequipollent, earum quoque dividentes necessarium est aequipollere invicem.
3.13.33 Sic lege: HOC, scilicet quod 'non necesse est non esse' aequipollet ad 'possibile est esse', VERUM EST, id est verum esse potest probari, DE 'NECESSE NON ESSE', id est per hanc propositionem quae est 'necesse est non esse'. Et quare per eam possit probari, statim assignat: quia scilicet ista 'necesse est non esse' est contradictio illius, scilicet ad 'non necesse est non esse', et ista quae est contradictio sequitur ad 'non possibile est esse'. Et hoc est: QUAE, id est 'NECESSE NON ESSE', SEQUITUR 'NON POSSIBILE est ESSE'.
ILLUD ENIM SEQUITUR HOC QUOD EST 'IMPOSSIBILE ESSE' ET 'NECESSE NON ESSE', CUIUS NEGATIO EST 'NON NECESSE EST NON ESSE'. SEQUITUR IGITUR ET HAEC CONTRADICTIO SECUNDUM PRAEDICTUM MODUM, ET NIHIL IMPOSSIBILE CONTINGIT SIC POSITIS.
3.13.34 Vere 'necesse est non esse' sequitur ad 'non possibile est esse', quia 'impossibile est esse' sequitur ad eandem (a pari); et hoc est: ILLUD ENIM, id est 'non possibile est esse', SEQUITUR haec propositio 'IMPOSSIBILE est ESSE', ET, ideo subaudis, 'NECESSE EST NON ESSE' SEQUITUR ad eandem, CUIUS, scilicet 'necesse est non esse', NEGATIO EST 'NON NECESSE EST NON ESSE'. Et ita debet sequi ad contradictionem praecedentis contradictio sequentis, quippe aequipollentes dividentium necesse est aequipollere.
3.13.35 Nota quod sicuti illam de secundo ordine transfert in primum ordinem, ita intelligit illam de primo transferendam in secundum; et ita propositiones quoque de 'necessario' sequuntur ad alias SECUNDUM PRAEDICTUM MODUM in aliis, id est contradictorie. Et hoc est: SEQUUNTUR IGITUR (a pari), quia 'sequi praedicto modo' et 'contradictorie' paria sunt; ET NIL inconvenientis CONTINGIT SIC disPOSITIS propositionibus necessarii.
DUBITABIT AUTEM ALIQUIS SI ILLUD QUOD EST 'NECESSARIUM ESSE' 'POSSIBILE' SEQUITUR. NAM SI NON SEQUITUR, CONTRADICTIO SEQUITUR, 'NON POSSIBILE ESSE'; ET SI QUIS NON HANC DICAT ESSE CONTRADICTIONEM, NECESSE EST DICERE 'POSSIBILE NON ESSE';
3.13.36 In supra dicta argumentatione, cum ex mala dispositione primi ordinis ad inconveniens duxit, et talem propositionem ex parte sua praemisit:
Quod necesse est esse, possibile est esse
et eam probavit; postea dixit quod 'possibile' se habet ad 'esse' et 'non esse', cum subdidit: ILLI ENIM UTRAQUE CONTINGIT ACCIDERE. Unde, cum idem quod necesse est esse possibile <sit> esse et quod possibile est esse se habeat etiam ad 'non esse', videtur quod idem quod necesse est esse se habeat etiam ad 'non esse', id est possit etiam non esse, quod aperte falsum est. Atque ex his cogitur aliquis dubitare utrum propositionem quam Aristoteles praemisit recipiat vel non. Et hoc est: DUBITABIT etc.
3.13.37 Continuatio: ostendit superius quod 'possibile' sequatur, id est comitetur, 'necessarium'; sed DUBITABIT etc., an id quod necesse est esse sit possibile esse.
3.13.38 Et quare dubitet cause duae supponuntur: nam cum (id est ex una parte) videt quod oportet ut sequatur quia negatio 'possibilis' sequi 'non potest', tum (ex alia parte) inspicit quod 'possibile' se habet ad 'esse' et 'non esse'. Et has duas causas supponit Aristoteles.
3.13.39 Et primum probat quod sequitur sic: vere 'possibile esse' sequitur 'necesse est esse', id est comitatur, ita scilicet quod id quod necesse est esse possibile est esse. Aut 'possibile' sequitur aut contradictio 'possibilis', id est negatio; sed contradictio non sequitur, <ergo> 'possibile' sequitur. Cum autem deberet ponere disiunctas, ponit coniunctam, ac si diceret: vere vera est disiuncta, quia vera est coniuncta (a pari); et hoc est: NAM SI NON SEQUITUR, subaudis possibile est esse ad necesse est esse, CONTRADICTIO possibilis SEQUITUR, quae est scilicet 'NON POSSIBILE' est 'ESSE'. Sed quia quorumdam opinio erat quod 'possibile est non esse', quae videbatur negatio, esset potius contradictio dicenda. Ponit etiam illam ut utrumque removendo omnibus satis faciat, dicens: ET SI QUIS NON DICAT HANC propositionem 'non possibile est esse' ESSE CONTRADICTIONEM ad 'possibile est esse', NECESSE EST, id est constans est et determinatum, UT DICAT POSSIBILE NON ESSE, id est quicumque hanc non recipiet negationem recipiet illam.
SED UTRAEQUE DE 'NECESSE ESSE' FALSAE SUNT.
3.13.40 Haec est assumptio, ubi diligenter ostendit quod, quaecumque contradictio recipiatur, non potest contradictio sequi; et hoc est: SED UTRAEQUE FALSAE SUNT DE 'NECESSE ESSE'. Neutra vere comitatur hanc affirmationem 'necesse est esse', hoc est de ea re quam necesse est esse, neque verum est 'non possibile est esse' neque 'possibile est non esse'. Conclusio est extra, haec scilicet: Quare 'possibile est esse' sequitur ad 'necesse est esse', cum scilicet eius contradictio non sequatur.
AT VERO RURSUS VIDETUR IDEM ESSE POSSIBILE INCIDI ET NON INCIDI, ET ESSE ET NON ESSE,
3.13.41 Aliam vero causam dubitationis ponit, quare iterum nec 'possibile esse' videatur sequi, quia scilicet 'possibile' habet se ad 'esse' et 'non esse', et ita 'necesse' videtur se habere ad 'esse' et 'non esse': quod aperte falsum est. Et hoc totum ponit: ET ita ESSE ET NON ESSE, quia scilicet INCIDI ET NON INCIDI; quippe 'esse' et 'non esse' pro quibuslibet accipiuntur quae ad affirmationem et negationem se habent.
QUARE ERIT NECESSE ESSE CONTINGERE NON ESSE; HOC AUTEM FALSUM EST.
3.13.42 Quia scilicet 'possibile esse' se habet ad 'esse' et 'non esse', ergo 'necesse'. Si intelligamus 'omne possibile', quod falsum est, a toto est illatio; si vero est probatio indefinitae, sicut est verum: Non procedit ex vero falsum non est curandum, quia haec non est ratio Aristotelis sed aliorum, cuius perturbationis causam ostendit. Cum autem deberet ponere quod 'necesse' se habeat ad utrumque, tam ad 'esse' quam ad 'non esse', ponit tantum de 'non esse', quia hoc sufficit ad perturbationem, quod solum inconveniens esse apparet.
MANIFESTUM EST AUTEM QUONIAM NON OMNE POSSIBILE VEL ESSE VEL AMBULARE ET OPPOSITA VALET, SED EST IN QUIBUS NON SIT VERUM;
3.13.43 Ostensis duabus causis perturbationis dissolvit eam concedens illam partem: ad 'necesse' sequitur 'possibile'; sed non ideo 'necesse' se habet ad 'utrumque', quia non omne 'possibile' se habet ad utrumque.
3.13.44 Continuatio: per hoc quod 'possibile' se habet ad utrumque videtur 'necesse' se habere ad utrumque; sed irrationaliter videtur, quia ex rerum natura MANIFESTUM EST QUOD NON OMNE 'POSSIBILE' VALET AD OPPOSITA, id est se habet non tantum ad 'esse' sed etiam ad oppositum eius, id est ad 'non esse'.
3.13.45 Quod autem praemisit VEL ESSE VEL AMBULARE exempla sunt de 'possibili' simpliciter, non de 'possibili' quod non valeat ad opposita; ut enim supra meminit, "omne quod est possibile dividi vel ambulare, et non ambulare et non dividi potest." SED EST, id est: Contingit esse quasdam res IN QUIBUS NON SIT VERUM utrumque, id est quod se habeat ad esse et non esse.
ET PRIMUM QUIDEM IN HIS QUAE NON SECUNDUM RATIONEM POSSUNT, UT IGNIS CALEFACTIBILIS EST ET HABET VIM IRRATIONABILEM.
3.13.46 Innuit nobis talem divisionem: possibilia alia sunt rationalia, alia irrationalia. Rationale possibile est illud cuius actus secundum aliquam rationem et industriam ipsius potentis fit, ut in medico potentia curandi. Irrationale vero possibile est quod secundum rationem et industriam ipsius potentis non perducitur ad actum, ut in igne potentia calefaciendi. Quod autem non omne 'possibile' valeat ad opposita, id est 'esse' et 'non esse', ostendit primum irrationalibus possibilibus, quod sic dicit: ET PRIMUM. Ostendit quod non est verum omne 'possibile' valere ad opposita in quibusdam illorum QUAE NON possibilia sunt SECUNDUM RATIONEM, id est in irrationalibus; UT IGNIS CALEFACTIBILIS EST: Potest calere et ita quod non potest oppositum, id est non calere. ET bonum exemplum dedi de igne ut de irrationali possibili, quia ignis HABET VIM, id est potestatem, IRRATIONALEM; supple extra: Qui, scilicet ignis, non valeat ad opposita.
3.13.47 Calefactibilem dicit, quia potest calere in se et non calere facere aliud; hoc enim exemplum ponit de illo possibili quod non habet se ad 'non esse'. Si vero diceremus ignem non posse non calefacere, falsum esset; sic enim etiam ignis substantiam retinere potest ut nil calefaciat sed ignis esse non potest nisi caleat, id est calorem habeat, cum sit ei calor substantialis, calefactio vero accidentalis.
3.13.48 Nota insuper quod cum in igne exemplum ponat de possibili quod non possit opposita, quia, "quemadmodum" statim est dicturus, "ignem non est possibile calefacere et non, vel quaecumque semper agunt", ut celum, teste Boethio, quod semper voluitur non est possibile non uolui, videtur plane Aristoteles mentiri, quippe et ignem ipsum etiam non esse possibile est, ita etiam substantiales formas non retinere, quod non habeat calorem; si enim non est possibile ignem non calere, necesse est ignem calere, et ita ab eterno calet, ut nec principium habuerit nec finem habere possit; quod omnino falsum est. Cum itaque dicit Aristoteles ignem necessario calere vel non posse non calere, in igne subiecto vim attendit quasi sit modalis cum determinatione hac: 'dum est ignis'. Cum autem ait "quaecumque talia semper agunt", nota quod per illud "talia" illa tantum intellexit quae in proprietatibus suis ita sunt substantialiter sicut est ignis in calore; unde oportet concedi et motum substantialiter inesse celo, iuxta Boethium.
ERGO SECUNDUM RATIONEM POTESTATES IPSAE EAEDEM PLURIMORUM ETIAM CONTRARIORUM SUNT; IRRATIONABILES VERO NON OMNES, SED, QUEMADMODUM DICTUM EST, IGNEM NON EST POSSIBILE NON CALEFACERE VEL QUAECUMQUE ALIA SEMPER AGUNT;
3.13.49 Ostendit quoddam possibile irrationale non valere ad opposita; modo vero monstrat, quod omnia possibilia quae secundum rationem possibilia sunt valeant ad opposita. Et sic infert a causa: Quandoquidem dictum est primum de illis possibilibus quae non secundum rationem possunt, de quibus erat dicendum, ergo dicamus de illis quae secundum rationem possunt, de quibus erat dicendum similiter, quod notatur per illud "primum" quod praemissum fuit.
3.13.50 Sic lege: POTESTATES SECUNDUM RATIONEM, id est res quae possunt aliquid secundum rationem suam, IPSE EAEDEM, permanentes in tota substantia sua, SUNT PLURIMORUM CONTRARIORUM, id est habent se ad plura opposita, ut Socrates ad 'ambulare et 'non <ambulare' vel> ad 'sedere' et 'non sedere', quia utrumque potest, in tota hominis substantia remanens. Sed non ita ignis, manens ignis, potest calere et non.
3.13.51 IRRATIONALES, id est quae possunt non secundum rationem, NON OMNES ualent <ad> opposita, SED QUEMADMODUM ibi DICTUM EST satis, ubi ignem, quem potentem calere dixit, attulit ad exemplum eius 'possibilis' quod non potest opposita, id est cum possit calere, non potest non calere. Per AGUNT non actionem intelligit, quia nec calor actio est sed ad quemlibet perpetuum statum significandum ponitur.
ALIA VERO POSSUNT ET SECUNDUM IRRATIONALES POTESTATES SIMUL QUAEDAM OPPOSITA;
3.13.52 Ignis et caetera "talia" irrationalia possibilia, quae scilicet "semper agunt", non valent ad opposita; sed sunt ALIA quae per IRRATIONALES POTESTATES POSSUNT QUAEDAM OPPOSITA, ut ferrum, teste Boethio in Primo Commento, potest calere et non calere.
SED HOC QUIDEM IDCIRCO DICTUM EST QUONIAM NON OMNIS POTESTAS OPPOSITORUM EST NEC QUAECUMQUE SECUNDUM EANDEM SPECIEM DICUNTUR.
3.13.53 Postquam ostendit quod irrationalia possibilia quae sunt in sempiterno actu non possunt esse et non esse sed omnia rationalia possunt et quaedam etiam irrationalia utrumque, docet quare hoc totum induxit: scilicet ut ostenderet quod non omne 'possibile' habet se ad 'esse' et 'non esse', ut quibusdam videbatur, ac per hoc putabant etiam 'necessarium' se habere ad utrumque.
3.13.54 Continuatio: Non sine causa hoc induxi, SED HOC totum IDCIRCO DICTUM EST, ut ostenderetur QUOD NON OMNIS POTESTAS EST OPPOSITORUM, id est non omne cui aliqua potestas convenit valet ad opposita, id est ad 'esse' et 'non esse'; et non solum dico de toto, quod non omne 'possibile' valet ad 'esse' et 'non esse' sed etiam dico de quadam parte; et hoc est: NEC QUAECUMQUE SUB EADEM SPECIE DICUNTUR potestates, id est sub irrationali potestate, simul valent <ad> opposita, ut ignis non potest calere et non calere, ut dictum est.
QUAEDAM VERO POTESTATES AEQUIVOCAE SUNT; 'POSSIBILE' ENIM NON SIMPLICITER DICITUR, SED HOC QUIDEM QUONIAM VERUM EST UT IN ACTU, UT 'POSSIBILE EST AMBULARE' QUONIAM AMBULAT, ET OMNINO POSSIBILE EST ESSE QUONIAM IAM EST ALIQUID ACTU QUOD DICITUR 'POSSIBILE', ILLUD VERO QUOD FORSITAN AGIT, UT 'POSSIBILE EST AMBULARE' QUONIAM AMBULABIT.
3.13.55 Ostenso quod non omne 'possibile' potest esse et non esse, ingreditur quandam divisionem 'possibilis', insufficientem tamen ut ipse eligat quod 'possibile' ad 'necessarium' sequi debeat dicens: Possibile aliud QUIDEM EST VERUM, possibile scilicet quod est IN ACTU, aliud QUOD FORSITAN AGET. Ut autem melius videamus quid utrumque sit, altius sic ordinamus 'possibile': aliud quod est in actu, aliud quod non est in actu. Iterum illud quod est in actu aliud <quod> est in sempiterno actu, aliud quod non est, quae utraque vocat 'vera possibilia' quamdiu sunt in illo actu; rursus 'possibile' quod non est in actu aliud quod est determinate futurum in actu, ut: Hominem possibile est mori aliud quod est indeterminatum futurum, id est quod se habet ad utrumlibet, ut: Possibile est me ambulare.
Et illud solum quod habet se ad utrumlibet est illud possibile quod vocat Aristoteles possibile QUOD FORSITAN AGET. Et de isto dicet quod non sequitur ad 'necessarium', reddendo inde causam.
3.13.56 Volunt tamen quidam divisionem factam in <hoc> libro, scilicet 'possibile' aliud verum quod in actu est, aliud QUOD FORSITAN AGET, esse sufficientem, dicentes illud 'possibile' quod non est in actu et tamen futurum est in actu determinate, contineri sub 'vero possibili'. Quod non videtur littera velle, dicens hoc quod verum est possibile quod iam est actu.
3.13.57 Quod ait QUAEDAM esse possibilia AEQUIVOCE tale est ac si diceret 'diversis modis' quos supponit, vel ita, scilicet "quod fuit in actu vel non", ut sit vocis in modos divisio potius quam aequivocationis. Possumus etiam AEQUIVOCE dicere secundum multiplicem significationem, quia quandoque 'possibile' quantum ad actum accipitur, quandoque simpliciter quantum ad naturam. Vel dicit 'possibile' hoc nomen aequivoce dici sicut album, non quod diversos sensus habeat sed quia rationem substantiae non habeat.
3.13.58 Continuatio: Non solum <non> omnis potestas oppositorum, id est non omne 'possibile', habet se ad utrumque sed quaedam sunt possibilia aequivoce, id est diversis modis, quos statim supponit.
3.13.59 'POSSIBILE' ENIM, id est non convenit uno tantum modo hoc nomen 'possibile' sed diversis, vel ita: id est non univoce, immo aequivoce. SED HOC QUIDEM, id est quaedam res DICITUR vere posse aliquid, QUONIAM iam est IN ACTU, UT 'POSSIBILE EST AMBULARE aliquem' ita <QUONIAM> AMBULAT. OMNINO, id est universaliter, POSSIBILE EST ALIQUID ESSE QUONIAM IAM EST ACTU ipsum QUOD POSSIBILE esse DICITUR. ILLUD VERO, id est alia res, est ita possibile QUOD FORSITAN AGET, id est quod nondum est determinatum ex essentia actus eam agere, UT 'POSSIBILE EST AMBULARE' aliquam nondum ambulantem, QUONIAM quandoque AMBULABIT.
ET HAEC QUIDEM IN MOBILIBUS SOLIS EST POTESTAS, ILLA VERO ET IN IMMOBILIBUS;
3.13.60 Ostendit diversos modos 'possibilis' ut discerneretur quod 'possibile' sequeretur ad 'necessarium', cum adversario, ut dictum est superius, videretur nullo modo posse sequi ad 'necessarium'. Nunc autem per 'verum possibile', quod fuit unus modus 'possibilis', ostendit 'possibile' sequi ad 'necessarium'. Forsitaneum vero 'possibile' omnino a secutione 'necessarii' removendum esse docet, cum ait illud evenire IN SOLIS MOBILIBUS rebus, cum scilicet constet necessarium immobile esse.
3.13.61 Sic lege: HAEC POTESTAS, scilicet forsitanea, EST IN SOLIS MOBILIBUS, id est circa solas res quae moveri possunt circa 'esse' et 'non esse', possibilis est indeterminate evenire, id est sic possunt evenire ut incertum sit evenire; ideoque ad 'necessarium' sequi non potest; ILLA VERO, id est vera et actualis potestas, contingit ETiam rebus IMMOBILIBUS, non tantum scilicet mobilibus; ideoque sequi poterit ad 'necessarium', ut scilicet quicquid necesse est sit actu possibile, id est ita possibile sit eo quod iam sit.
IN UTRISQUE VERO VERUM EST DICERE NON IMPOSSIBILE ESSE AMBULARE ET QUOD AMBULAT IAM ET AGIT, ET AMBULABILE.
3.13.62 Vocavit 'possibile' tam verum possibile quam forsitaneum, id est dixit res posse esse et quae iam sunt determinatae et quae possunt esse ita quod nondum eas esse sit determinatum. Modo utrumque probat esse possibile, quia utrumque non impossibile est esse (a pari); et hoc est: IN UTRISQUE, id est de utrisque rebus, VERUM EST DICERE 'NON IMPOSSIBILE', quia is IAM AMBULAT ET iam AGIT, ET quia est AMBULABILIS, id est ita potens ambulare quod nondum ambulat.
HOC IGITUR 'POSSIBILE' NON EST VERUM DE 'NECESSARIO' SIMPLICITER DICERE, ALTERUM AUTEM VERUM EST.
3.13.63 Quandoquidem HOC 'POSSIBILE', "quod scilicet forsitan aget", "est in solis mobilibus", ERGO NON sequitur ad 'necessarium' vel 'necesse' SIMPLICITER (ab oppositis). Ideo dicit quia ad 'necessarium determinatum' potest applicari 'possibile' mobilium, quippe ea quae ex necessitate sunt, dum sunt, moveri contingit circa illud esse. ALTERUM AUTEM, id est 'verum possibile', VERUM EST sequi ad 'necessarium'.
QUARE, QUONIAM PARTEM UNIVERSALE SEQUITUR, ILLUD QUOD EX NECESSITATE EST CONSEQUITUR 'POSSE ESSE', SED NON OMNINO.
3.13.64 'Verum possibile' sequitur ad 'necesse', quare 'possibile' simpliciter, id est hoc nomen 'possibile' quod est quasi generale ad 'verum possibile' (a parte); et hoc est: QUARE ILLUD QUOD EX NECESSITATE EST SEQUITUR POSSE ESSE. Et 'verum' <Aristoteles> assignat a causa, quia omne UNIVERSALE SEQUITUR omnem PARTEM suam, 'possibile' autem simpliciter acceptum, hoc nomen, quasi universale, id est continentius, dicitur ad 'verum possibile'; quia, sicut praedicatio generis semper comitatur praedicationem speciei sed non convertitur, ita praedicatio 'possibilis' praedicationem 'ueri' sed non convertitur; quippe quicquid verum est possibile est esse sed non convertitur. SED NON OMNINO, id est non omnis pars, sequitur 'necessarium', sicut 'possibile forsitaneum', ut supra dictum est.
3.13.65 Nota cum ait possibile, hanc vocem, totum esse ad 'verum possibile', non valere illam sententiam quod 'possibile' ad 'verum' et 'forsitaneum possibile' multipliciter dicatur; quia 'canis' aequivocum sicut universale vere non dicitur de 'cane' aequivoce. Nos autem non contradicimus quin 'possibile' quandoque accipiatur determinate pro 'vero' sed hoc 'possibile' quod supra posuit in modalibus uno tantum modo secundum naturam accipitur. Ideoque uno modo retentum quo utrumque continet 'possibile' totum ad utrumque ponitur, sicut et 'Christianus' commune nomen totum est ad 'Christianus' proprium nomen.
3.13.66 Nota etiam quod ex verbis Aristotelis, cum ait "potestates", videtur ipse in hoc nomine 'possibile', quod etiam nomen rerum facere videtur, potestatem sive possibilitatem, quandam formam, intelligere, cum ipsum in modalibus propositionibus ponit; quod supra negavimus. Nos tamen, cum dicit 'potestatem' vel 'necessitatem', nullas intelligimus formas sed iuxta sensum modalium omnia exponimus.
ET EST QUIDEM FORTASSE PRINCIPIUM QUOD NECESSARIUM EST ET QUOD NON NECESSARIUM EST OMNIUM VEL 'ESSE' VEL 'NON ESSE', ET ALIA QUEMADMODUM HORUM CONSEQUENTIA CONSIDERARE OPORTET.
3.13.67 Disposuit superius ita ordines modalium quod propositiones de 'necessario' ultimas collocavit. Nunc autem ostendit eas naturaliter debere praeponi caeteris propositionibus, quia scilicet res de quibus uerae sunt propositiones 'necessarii', priores sunt tam natura quam dignitate caeteris rebus; quippe res, quae necessariae sunt, sempiterne sunt et principia aliarum rerum, ut Deus et mens ex ipso nata, quae eterna sunt.
3.13.68 Continuatio: Disposui propositiones de 'necessario' ultimas sed FORTASSE QUOD NECESSARIUM EST ET QUOD NECESSARIUM NON EST, id est affirmationes et negationes de 'necessario', sunt ponendae PRINCIPIUM OMNIUM 'ESSE' VEL 'NON ESSE', id est omnium aliarum propositionum eorumdem ordinum secundum 'esse' et 'non esse' dispositorum; id est debent praeponi aliis propositionibus. ET ALIA, id est alias propositiones, quasi CONSEQUENTIA HARUM propositionum OPORTET CONSIDERARE. FORTASSE temporaliter.
MANIFESTUM EST AUTEM EX HIS QUAE DICTA SUNT QUONIAM QUOD EX NECESSITATE EST SECUNDUM ACTUM EST, QUARE, SI PRIORA SUNT SEMPITERNA, ET QUAE ACTU SUNT POTESTATE PRIORA SUNT.
3.13.69 Non sine causa videntur praeponi hae propositiones de 'necessario' caeteris sed propter hanc causam, quod MANIFESTUM EST EX supra dictis veris. Dictum est 'verum possibile' sequi ad 'necessarium', QUIA omne QUOD EX NECESSITATE EST ACTU EST, ET QUAE ACTU SUNT, PRIORA SUNT, id est digniora, aliis quae sunt scilicet in sola POTESTATE; quod est ibi: ET QUAE ACTU SUNT PRIORA SUNT, SI SEMPITERNA SUNT PRIORA, sola scilicet POTESTATE; QUARE QUAE ACTU SUNT <etc.> (a parte). Quam consequentiam totam ponit: QUARE etc.
3.13.70 Vel ita: SI SEMPITERNA SUNT PRIORA aliis quae, subaudis, actu sunt, QUARE omnia QUAE ACTU SUNT <etc.> (a simili).
3.13.71 Nota quod, cum ait ea quae sunt magis digna <esse> his quae non sunt, elective non comparative accipe, ut scilicet illa aliquod dignitatis habeant, ista nihil.
ET HAEC QUIDEM SINE POTESTATE ACTU SUNT, UT PRIMAE SUBSTANTIAE, ALIA VERO SUNT ACTU CUM POSSIBILITATE,
3.13.72 Quia dixerat necessaria priora esse potestate, quia semper sunt in actu, putaret aliquis nullum 'possibile' posse esse in actu. Ideo dicit quaedam possibilia esse in actu, quaedam non, et eorum quae sunt in actu subdivisionem praemittit; quia scilicet alia SUNT in ACTU SINE POTESTATE, subaudis praecedenti, scilicet quae numquam prius potuerunt esse quam fuerunt, ALIA CUM POTESTATE praecedenti.
3.13.73 HAEC, id est quaedam possibilia, PRIMAS SUBSTANTIAS vocat divinas, ut Deum et noym, sive etiam ylem quae secundum philosophos coeterna Deo fuit.
QUAE NATURA PRIORA SUNT, TEMPORE VERO POSTERIORA,
3.13.74 Natura ad possibilitatem pertinet, tempus ad actum; et hic est sensus: quae prioritate naturae praecedunt actum temporis; quia natura prius ea esse permisit quam temporaliter actu evenirent.
ALIA VERO NUMQUAM SUNT ACTU SED POTESTATE SOLA.
3.13.75 Postquam comprehendit actuale possibile duobus modis, supponit inactuale.

LI 3.14

Latin	English
UTRUM AUTEM CONTRARIA EST AFFIRMATIO NEGATIONI ET ORATIO ORATIONI QUAE DICIT QUONIAM 'OMNIS HOMO IUSTUS EST' EI QUAE EST 'NULLUS HOMO IUSTUS EST' AN EI QUAE EST 'OMNIS HOMO INIUSTUS EST', 'CALLIAS IUSTUS EST', 'CALLIAS IUSTUS NON EST', 'CALLIAS INIUSTUS EST', QUAE HARUM CONTRARIA EST? NAM SI EA QUAE SUNT IN VOCE SEQUUNTUR> EA QUAE SUNT IN ANIMA, ILLIC AUTEM CONTRARIA EST OPINIO CONTRARII, UT 'OMNIS HOMO IUSTUS EST' EI QUAE EST 'OMNIS HOMO INIUSTUS EST', ETIAM IN HIS QUAE SUNT IN VOCE AFFIRMATIONIBUS NECESSE EST SIMILITER SESE HABERE. QUOD SI NEQUE ILLIC CONTRARII OPINATIO CONTRARIA EST, NEC AFFIRMATIO AFFIRMATIONI ERIT CONTRARIA, SED EA QUAE DICTA EST NEGATIO. QUARE CONSIDERANDUM EST CUI OPINATIO VERA FALSAE OPINIONI CONTRARIA EST, UTRUM NEGATIONI AN CERTE EI QUAE CONTRARIUM ESSE OPINATUR. DICO AUTEM HOC MODO: EST QUAEDAM OPINATIO VERA QUONIAM BONUM EST, ALIA VERO QUONIAM NON BONUM EST FALSA, ALIA VERO FALSA QUONIAM MALUM EST; QUAE HARUM CONTRARIA EST VERAE?
3.14.1 Ostensis supra positis naturis propositionum ad ultimum contrarietatem propositionum generaliter assignat, scilicet rectam earum oppositionem quam habent ex opposito modo enuntiationis, sive ipse sint contrariae propositiones sive dividentes. Hoc autem facit quia quorumdam erat sententia propositiones contrarias dici ex contrarietate terminorum, ut: Omnis homo est iustus et: Omnis homo est iniustus vel: allias est iustus et: Callias est iniustus quia contraria habent praedicata. Ipse autem magis concedit contrarias propositiones dici debere ex contrario modo proponendi, quia haec scilicet negando tollit quod ipsa affirmando constituit et ex proprio sensu resistit.
3.14.2 Nota tamen quod ipse in tractatu oppositorum, cum differentiam affirmationis et negationis, id est a contrariis et privatione et habitu, ostendit, contraria complexa appellavit propositiones de contrariis praedicatis et similiter privationem et habitum complexa, prius aliorum sententiam quam hic destruit visus est secutus; unde sic ait "quae secundum complexionem contraria dicuntur", "magis" confirmans 'dici' quam 'esse'. Aut fortasse nihil impedit sed ipse quoque contrarias propositiones ex qualitate terminorum ibi improprie appellaverat, qui hic vult determinare in quo proprie dicendae sunt contrariae.
3.14.3 Nouum est hoc capitulum <et> per se non ad superiora continuatur, in exordio cuius ponit ipse quaestionem de contrarietate propositionum, ut eam dissolvat. Proponit autem sic: UTRUM AFFIRMATIO EST CONTRARIA NEGATIONI AUT potius, ut quibusdam videtur, ORATIO ORATIONI, id est affirmatio affirmationi -- ponit enim generale vocabulum pro speciali, ORATIO scilicet pro 'affirmatio'. Et statim exempla subdit dicens: Ut ea affirmatio QUAE DICIT 'OMNIS HOMO IUSTUS EST' EST contraria EI negationi QUAE EST 'NULLUS HOMO IUSTUS EST', AN potius: Omnis homo iustus est contraria est EI affirmationi QUAE EST 'OMNIS HOMO INIUSTUS EST'? Item huic affirmationi de singulari subiecto 'CALLIAS IUSTUS EST' QUAE HARUM duarum EST CONTRARIA, 'CALLIAS IUSTUS NON EST' vel 'CALLIAS INIUSTUS EST'?
3.14.4 Et quoniam propositiones contrariae dicendae sunt e contrario modo proponendi sicut opiniones, id est intellectus, ex contrario modo concipiendi, transfert se ad opiniones, id est ad intellectus, ipsarum propositionum, ut scilicet considerato quae opinio cui opinioni sit contraria secundum contrarietatem opinionum significatarum de contrarietate propositionum significantium eas iudicemus, quia scilicet propositiones sequuntur suos intellectus in contrarietate.
3.14.5 Sic continua et dispone litteram: Considerandum est quae propositio sit cui contraria; QUARE CONSIDERANDUM EST quae OPINATIO VERA CUI FALSAE CONTRARIA, UTRUM NEGATIONI sit contraria, AN CERTE EI opinioni QUAE OPINATUR CONTRARIUM, id est quae habetur ex propositione continente contrarium praedicatum (locus a causa).
3.14.6 Nota quod, licet dicatur vera falsae esse contraria, quandoque tamen falsae sunt utraeque, ut: Omnis homo iustus est et: Nullus homo iustus est numquam autem verae.
3.14.7 Quare autem propter propositiones sit considerandum de opinionibus, assignat dicens: NAM EA QUAE SUNT IN VOCE, id est propositiones quae sunt voces, SEQUUNTUR, id est imitantur in proprietate contrarietatis, EA QUAE SUNT IN ANIMA, id est intellectus suos, et SI EA QUAE SUNT IN VOCE SEQUUNTUR EA QUAE SUNT IN ANIMA et ILLIC, id est in his quae sunt in anima, EST CONTRARIA OPINIO CONTRARII, id est quae opinatur contrarium, UT 'OMNIS HOMO' etc., id est opinio huius propositionis opinioni illius, NECESSE EST, id est constans est, SIMILITER SE HABERE IN HIS AFFIRMATIONIBUS QUAE SUNT IN VOCE; quia sicut opiniones ita affirmationes de contrariis erunt contrariae. AFFIRMATIONES QUAE SUNT IN VOCE dicit ideo fortasse quia, sicut 'oratio' apud Grecos ad 'intellectum' aequivocatur, ita etiam 'affirmatio'. QUOD, scilicet sed, SI ILLIC, id est in opinionibus, NON CONTRARIA EST OPINIO CONTRARII NEC AFFIRMATIO AFFIRMATIONI etc., SED potius NEGATIO supraposita. Nota quod hic large 'opinionis' nomen accipit pro quolibet intellectu, cum proprie 'opinio' casus tantum intellectus nominet).
3.14.8 Et postquam considerandum dixit esse in opinionibus, qualiter considerandum sit docet dicens: DICO AUTEM HOC MODO considerandum esse: EST QUAEDAM etc.
3.14.9 Nota quod hic totus tractatus de opinionibus erit usque versus finem, ubi consideratis opinionibus ad propositiones redit dicens: "Quare, si in opinione sic se habet, sunt autem quae sunt in voce" etc.
3.14.10 QUAE HARUM duarum falsarum, vel: Bonum non est bonum vel: Bonum est malum EST CONTRARIA illi VERAE: Bonum est bonum?
ET SI EST UNA, SECUNDUM QUOD CONTRARIA EST?
3.14.11 Sicut propositiones de contrariis terminis facte modo de mediatis contrariis modo de inmediatis contrariis fiunt, ita opiniones propositionum constantium ex contrariis modo talium propositionum sunt modo talium. Quando autem sunt de contrariis inmediatis, una est aequipollens opinio affirmationis de contrario cum opinione negationis de altero contrario, ut: Hoc animal est sanum et: Hoc animal non est aegrum cum vero non sunt de inmediatis contrariis sed de mediatis, ut: Hoc corpus est album et: Hoc corpus est nigrum sunt plures, id est non aequipollentes.
3.14.12 Continuatio: Dixi considerandum de opinione affirmationis et negationis, quae sit contraria opinioni affirmationis; ET SI, id est etiam si, UNA sit aequipollens opinio affirmationis cum opinione negationis, videlicet sunt inmediata contraria, ut dictum est, tunc quoque considerandum est SECUNDUM QUAM illarum prior opinio affirmationis EST CONTRARIA.
NAM ARBITRARI CONTRARIAS OPINIONES DEFINIRI IN EO QUOD CONTRARIORUM SUNT, FALSUM EST;
3.14.13 Bene dicit esse considerandum de contrarietate opinionum; nam illud non valet, quod quidam putant, contrarias opiniones in eo diffiniri quod de contrariis sunt (a causa); et hoc est: NAM FALSUM EST ARBITRARI OPINIONES IN EO DIFFINIRI CONTRARIAS QUOD SUNT de contrariis.
BONI ENIM QUONIAM BONUM EST ET MALI QUONIAM MALUM EST EADEM OPINATIO EST FORTASSE ET VERA [ET MALA],
3.14.14 Vere non bene diffiniuntur contrariae opiniones in eo quod de contrariis sunt, quia haec opinio BONI QUONIAM Bonum EST BONUM ET MALI QUONIAM Malum EST MALUM quae de contrariis sunt sunt simul verae (ab oppositis); si enim sunt simul verae, non sunt contrariae, et ita non omnes de contrariis sunt contrariae. Et ideo non bene diffiniuntur contrariae opiniones in eo quod de contrariis sunt, cum et non contrariis id conveniat. Quod ait quod haec OPINIO EST EADEM cum illa, talis est ac si diceret: Vera est sicut illa. Quod statim determinat cum subdit ET VERA, ac si diceret: Id est non ita simul quod simul vera est vel eadem dici potest sed secundum similitudinem affirmativitatis, quod utraque scilicet est affirmativa.
SIVE PLURES SINT SIVE UNA SIT;
3.14.15 Hoc ad illud respicit quod superius posuit "quae harum contraria est vere? Et si est una" etc.
3.14.16 Continuatio: Considerandum est an negativa opinio sit contraria affirmativae an affirmativa opinio de contrario, SIVE negativa opinio et affirmativa de contrario SINT PLURES, id est non aequipollentes, veluti quando sunt de non inmediatis contrariis, ut supra dictum est, SIVE SINT UNA, id est aequipollentes, veluti quando sunt de inmediatis.
SUNT AUTEM ISTA CONTRARIA; SED NON IN EO, QUOD CONTRARIORUM SUNT, CONTRARIAE, SED MAGIS IN EO QUOD CONTRARIE DICUNTUR.
3.14.17 Posuit exempla per: Bonum est bonum et: Malum est malum de opinionibus non contrariis, inter se scilicet. SED ne quis ideo putet eas nec etiam ad alias opiniones esse contrarias, dicit eas esse contrarias NON IDEO QUOD SUNT DE CONTRARIIS, SED potius QUOD CONTRARIE opinantur quantum ad suas negativas, has scilicet: Non est bonum bonum et: Non est malum malum. 'Contrarie opinari' accipit secundum oppositum concipiendi modum in coniungendo et dividendo.
SI ERGO BONI QUONIAM BONUM EST OPINATIO EST, EST AUTEM QUONIAM NON BONUM, EST VERO QUONIAM ALIUD ALIQUID QUOD NON EST NEQUE POTEST ESSE (ALIARUM QUIDEM NULLA PONENDA EST, NEQUE QUAECUMQUE ESSE QUOD NON EST OPINATUR NEQUE QUAECUMQUE NON ESSE QUOD EST --
3.14.18 Quandoquidem in eo contrariae sunt tantummodo dicendae opiniones quod circa eadem contrariae opinantur, ergo huic opinioni: Bonum est bonum nulla aliarum a: Bonum non est bonum est contraria (ab oppositis); et hoc est: SI EST OPINIO, id est cum sit opinio, BONI QUONIAM Bonum EST BONUM', aut, id est et, alia QUONIAM Bonum NON est BONUM', et non tantum istae opiniones de bono sunt sed etiam QUOD bonum est ALIUD QUOD NON EST NEC ESSE POTEST, ut: Bonum est malum (vel: inutile) (vel: inhonestum) NULLA ALIARUM EST PONENDA contraria ad 'Bonum est bonum', ALIARUM, inquam, ab illa opinione 'Bonum non est bonum'; sed ipsa sola ab aliis, quod ipse statim determinabit dicens: "sed in quibus est fallacia". Et ita NEQUE omnes illae sunt ponendae ut contrariae illi QUAE OPINANTUR ESSE QUOD NON EST, ut: Bonum est malum (vel: inutile) (vel: inhonestum)
NEQUE omnes QUAE OPINANTUR ipsum NON ESSE QUOD ipsum EST, ut: Bonum non est utile (vel: expetibile) (vel: non est honestum). INFINITAE ENIM UTRAEQUE SUNT, ET QUAE OPINANTUR ESSE QUOD NON EST ET QUAE NON ESSE QUOD EST -- SED IN QUIBUS EST PRIMA FALLACIA; HAEC AUTEM EST EX HIS EX QUIBUS SUNT ET GENERATIONES; EX OPPOSITIS VERO GENERATIONES SUNT,
3.14.19 Reddit causam quare vel non omnes QUAE OPINANTUR bonum ESSE QUOD NON EST vel non omnes QUAE opinantur NON ESSE QUOD EST, sint opponendae ut contrariae ad 'Bonum est bonum': Quia UTRAEQUE opiniones, tam illae quam istae, SUNT INFINITAE, id est innumerabiles, nulla autem propositio innumerabiles habet contrarias [vel] (ab oppositis fit probatio).
3.14.20 SED IN QUIBUS, id est: SED illae tantum opiiniones sunt opponendae aliis tamquam contrariae earum IN QUIBUS EST FALLACIA PRIMA, scilicet, ut ait Boethius, hoc "principium fallacie"; quod statim determinat cum supponit: HAEC AUTEM, scilicet fallacia, EX HIS EST EX QUIBUS fiunt GENERATIONES. quae etiam ex quibus fiant rursus adiungit dicens: EX OPPOSITIS fiunt GENERATIONES quia, dum generatur, res de non esse ad esse perducitur.
3.14.21 Generationem hoc loco non solum motum in substantia appellat, verum etiam quocumque res in se diversa fit ab eo quod prius erat. Generatio vero inde fit unde incipit, id est ex non esse; unde Boethius hunc locum exponens ait: Omnis generatio ex permutatione eius quod fuit surgit; nisi id quod fuit prius esse deserit, non potest esse generatio, quia fieri aliter non potest ut sit malum, nisi prius non sit bonum. Omnis enim generatio ex detrimento surgit, ut quod fit dulce non fit ex albo sed ex non dulci, et quod fit album non fit ex duro sed ex non albo.
3.14.22 His verbis aperte docet Boethius PRIMAM FALLACIAM, id est priorem naturaliter falsitatem, inesse negativis, quas apponit affirmativis ut contrarias; quia, etsi negativam boni et affirmativam de contrario, id est de malo, contingat de eodem veras esse, ut scilicet aliquid quod prius bonum erat, relicta proprietate boni, factum sit malum, prius naturaliter vera erat negatio quam affirmatio, quia quod non est bonum causa est quod sit malum, quia per illius remotionem ad istud pertingitur. Et potest haec negativa sine affirmativa contingere, affirmatio vero nequaquam sine negatione; unde negatio naturaliter, non secundum conversionem consequentie, prior est.
3.14.23 Iuxta quod bene Aristoteles suprapositae affirmativae contrariam dicit eam opinionem falsam quam in generatione rei prius naturaliter oportet contingere iam negativam, scilicet quod ex non esse generatio surgit ut perducatur ad esse. Et hoc est:
Sed illae sole talibus affirmativis sunt opponendae ut contrarie, in quibus est ista falsitas, id est quae sic actualiter falsae sunt ut naturaliter, si ventum sit ad veritatem, caeteras in veritate praecedant: hae sunt negativae a quibus, ut determinatum est, generationes incipiant.
3.14.24 Potest et aliter exponi, ut scilicet PRIMA FALLACIA sit maior falsitas secundum quam omnes opiniones falsas secundum se magis falsas dicturus est statim, sicut e contrario veras secundum se magis veras. 'Secundum se' autem opinio dicitur quae idem sibi ipsi copulat vel idem a se ipso removet, ut 'Bonum <est bonum' vel 'Bonum> non est bonum'; secundum accidens vero est quae alicui aliud copulat vel aliud ab ipso removet, ut: Bonum est utile vel: Bonum non est malum unde Boethius: Si quis de bono opinatur quoniam bonum est, hic secundum ipsam rem veram opinionem habet; si vero arbitretur quoniam bonum est utile <...> ipsa veritas de bono per accidens fit boni; accidit enim ut utile quoque sit.
3.14.25 Ipse quoque Aristoteles in hac opinione: Bonum non est malum dicit in sequentibus accidere bono non esse malum, ut sit omnis opinio secundum accidens quae consistit in coniunctione vel remotione diversorum; secundum se autem fit quae sit in coniunctione vel remotione eiusdem ad se ipsum. Omnis autem opinio quae secundum se est vera magis vera dicitur ab Aristotele, et omnis quae secundum se est falsa magis falsa dicitur.
3.14.26 Unde et huiusmodi propositiones secundum se veras ex aperta veritate ridiculas appellamus, sicut et syllogismos perridiculos Boethius vocat qui eandem propositionem et in argumento praemittunt et in conclusione supponunt hoc modo: Si homo es, homo igitur es. Sicut autem repetitio eiusdem propositionis ridiculosum syllogismum facit, ita et repetitio eiusdem termini ridiculosam propositionem, ut cum dicitur 'Bonum est bonum' quae secundum se vera magis vera dicitur quia idem sibi expresse copulat. Et e contrario 'Bonum non est bonum' secundum se falsa magis falsa dicitur, quod est ei primam fallaciam inesse, hoc est maiorem falsitatem habere quam caetere habeant, quae aliud vel coniungunt vel disiungunt.
QUARE ETIAM FALLACIA;
3.14.27 Quandoquidem "fallacia, prima" scilicet, "ex eis" fit "ex quibus generationes", generationes <autem> fiunt "ex oppositis", QUARE ETIAM FALLACIA fit ex oppositis. Et hoc est quasi forma quaedam syllogismi; et est a causa locus, quod scilicet, quia fallacia fit ex oppositis eisdem ex quibus generationes, et generationes fiunt ex oppositis, ideo et fallacia fit ex oppositis, id est propositio maxime falsa illud propositum proponit ex quo generatio surgit, id est hoc non esse illud.
SI ERGO QUOD BONUM EST ET BONUM EST ET MALUM NON EST, ET HOC QUIDEM SECUNDUM SE, ILLUD VERO SECUNDUM ACCIDENS (ACCIDIT ENIM EI MALUM NON ESSE),
3.14.28 Rursus id probat quod 'Bonum non <est> bonum' est contraria ad 'Bonum est bonum' sed alio argumento, per similitudinem scilicet contrariarum formarum, ostendens quae opiniones sint dicendae contrariae; ac si ita dicat: Contrarie formae sunt "quae plurimum differunt circa idem", id est quas maxime impossibile est inesse eidem subiecto, ut sunt albedo et nigredo, quippe inde contrariae dicuntur quae maxime sibi adversantur; et hanc propositionem supponit inferius ibi: "contraria enim est eorum" etc. Sed 'Bonum est bonum' et 'Bonum non est bonum' hae duae opiniones maxime invicem differunt; quod in eo ostendit quod haec magis est vera et illa magis falsa, ut est haec habundans in vero sicut illa habundat in falso; quare hae invicem contrariae debent esse. Et hanc supponit conclusionem ibi: "Quod si contraria est altera" etc.
3.14.29 Vis autem huius argumentationis est a simili, ut scilicet, sicut formae "quae plurimum differunt" ideo contrariae dicendae sunt, ita etiam opiniones istae quarum altera est magis vera altera magis falsa. Quod enim haec magis vera et illa magis falsa propositiones, praemittit huiusmodi syllogismos: 'Bonum est bonum' haec opinio est secundum se et vera, Sed omnis quae est secundum se et vera est magis vera; Quare ista est magis vera. Similiter: 'Bonum non est bonum' est secundum se et falsa, Sed omnis secundum se et falsa est magis falsa; Quare ista est magis falsa. Quid vero sit opinionem vel propositionem esse secundum se supra docuimus, quando scilicet idem sibi ipsi copulatur vel a se ipso removetur.
3.14.30 Primi vero syllogismi propositionem, quod scilicet: 'Bonum est bonum' sit secundum se et vera praemittit; quod vera sit primum ponit, cum ait QUOD BONUM <EST> EST BONUM, et statim quod sit secundum se annectit dicens: ET haec QUIDEM opinio 'Bonum est bonum' SECUNDUM SE est. Assumptio eiusdem syllogismi, prioris scilicet, quod: Omnis vera secundum se sit magis vera (scilicet his quae sunt secundum accidens, mox subditur ibi: "Magis autem in unoquoque". Conclusio extra.
3.14.31 Secundi vero syllogismi propositio, quod scilicet: 'Bonum non est bonum' est secundum se et falsa ibi est: "Ergo ea quae est" etc. Assumptio quoque, id est quod omnis secundum se falsa sit magis falsa, praemissa est ibi: "etiam falsa". Conclusio vero ibi est: "Quare magis erit" etc.
Nunc litteram prosequere.
3.14.32 QUOD BONUM EST etc., id est fiunt verae tales opiniones de bono, quod scilicet 'Bonum EST BONUM' ET 'Bonum NON EST MALUM'. ET HOC, id est haec opinio 'Bonum est bonum', sit secundum se, quod per contrarium ostendit dicens: ILLUD VERO, id est illa alia opinio 'Bonum non est malum', sit PER ACCIDENS, id est non secundum se. Quod scilicet non sit de eodem addit, et quod dicat secundum accidens supponit causam dicens: ACCIDIT ENIM EI, id est bono, NON ESSE MALUM, hoc est: accidentaliter et extraneae removetur malum ab eo, utpote diversum ab ipso.
MAGIS AUTEM IN UNOQUOQUE EST> VERA QUAE SECUNDUM SESE EST,
3.14.33 Postquam ex superioribus ostendit quod 'Bonum est bonum' secundum se sit vera, assumit dicens: Sed omnis secundum se vera est magis vera, et hoc est: IN UNOQUOQUE, id est unaquaque re, opinio habita MAGIS EST VERA, subaudis quod satis habetur ex eo quod praemisit "vera".
ETIAM FALSA
3.14.34 Non solum ea quae est secundum se vera est magis vera sed ETIAM FALSA, id est similiter contingit in opinione falsa, quod scilicet omnis secundum se falsa est magis falsa; quod est assumptio secundi syllogismi.
SIQUIDEM ET VERA.
3.14.35 Vere falsa secundum se est magis falsa, quia vera secundum se est magis vera (a simili per contrarium vel propter diversas causas), quia videlicet, sicut vera secundum se est magis vera quia est vera secundum se, ita falsa secundum se est magis falsa, quia est falsa secundum se; et hoc est: SI QUIDEM VERA, id est quod vera est secundum se est magis vera.
ERGO EA QUAE EST 'QUONIAM NON EST BONUM QUOD BONUM EST' SECUNDUM SE CONSISTENS FALSA EST,
3.14.36 Ostendit 'Bonum est bonum' veram esse secundum se; inde infert: ERGO 'BONUM NON EST BONUM' et eius propria negatio FALSA SECUNDUM SE (a pari comitanti); et hoc est propositio secundi syllogismi, quamvis secundum seriem litterae sit posita illative.
ILLA VERO QUAE EST 'QUONIAM MALUM EST' EIUS QUOD> EST SECUNDUM ACCIDENS,
3.14.37 Ad duo probanda quae supra dicta sunt potest hoc se habere: vel ad hoc scilicet probandum quod 'Bonum non est malum' sit per accidens, quae est eius negatio (et tum erit propositio a pari comitanti); vel ad hoc probandum quod novissime posuit, quod scilicet 'Bonum non est bonum' sit secundum se, quae scilicet sit de eodem ad idem, quia scilicet illa est secundum accidens quae fit inter diversa (a simili per contrarium vel propter diversas causas).
3.14.38 Continuatio: Haec est secundum se <quoniam> 'Bonum non est bonum', SED ILLA SECUNDUM ACCIDENS QUONIAM 'Bonum est malum'.
QUARE MAGIS ERIT FALSA DE BONO EA QUAE EST NEGATIONIS OPINIO QUAM EA QUAE EST CONTRARIA.
3.14.39 Haec est conclusio secundi syllogismi, quae venit ex praemissis ita: Quandoquidem 'Bonum non est bonum' est falsa secundum se, est magis falsa quam omnes illae quae sunt falsae secundum accidens; QUARE 'Bonum non est bonum' EST MAGIS FALSA QUAM EA opinio QUAE EST de contrario, id est 'Bonum est malum', quae scilicet est secundum accidens, sicut modo praemisit in proximo; ideo etiam ut ex eo inferret hanc, quae secundum se est, magis esse veram illa quae est secundum accidens).
FALSUS AUTEM MAGIS CIRCA SINGULA QUI> HABET CONTRARIAM OPINIONEM; CONTRARIUM ENIM EST HORUM QUAE PLURIMUM CIRCA IDEM DIFFERUNT.
3.14.40 Postquam ostendit 'Bonum non est bonum' magis esse falsam caeteris opinionibus falsis de bono et 'Bonum est bonum' magis esse veram, ostendit per hoc eas debere dici contrarias, quia inter singula falsa magis est falsa opinio contraria, subaudis: magis verae opinioni, est MAGIS FALSUS in opinione CIRCA SINGULA falsa, id est HABET MAGIS falsam OPINIONEM caeteris omnibus falsis opinionibus. Quod autem magis falsa debeat esse opinio contraria magis verae, quae scilicet maxime ab invicem differunt, ostendit per similitudinem contrariarum formarum, dicens quod <quae> maxime DIFFERUNT CIRCA IDEM, id est ex maxima differentia quam habent minus sese patiuntur inesse eidem subiecto sicut albedo et nigredo, quae sunt contrariae formae (locus a simili, de contrariis formis ad contrarias opiniones).
QUOD SI HARUM CONTRARIA EST ALTERA, MAGIS VERO CONTRADICTIONIS CONTRARIA, MANIFESTUM EST QUONIAM HAEC ERIT CONTRARIA.
3.14.41 Posset ex supradictis convenienter concludere quod 'Bonum non est bonum' est contraria ad 'Bonum est bonum', quia videlicet istae "plurimum differunt", cum haec sit magis vera, illa magis falsa, et "contraria" sunt "quae plurimum differunt". Sed antequam concludat aggregat aliud in argumento, dicens: et cum HARUM duarum opinionum 'Bonum non est bonum' et 'Bonum est malum', ALTERA SIT CONTRARIA ad 'Bonum est bonum', illa opinio quae est propositionis contradicentis propositionis illius MANIFESTUM EST ex his omnibus praemissis QUOD HAEC, scilicet quae est contradictionis, EST CONTRARIA, non ea quae est de contrario, id est 'Bonum est malum'. CONTRADICTIONEM vocat omnem propositionem oppositam ex modo proponendi, sive sit contraria sive contradictio.
3.14.42 Nota quod illud "si" et illud "ergo" quae in principio huius magni versus ponuntur suspensiva sunt usque ad hunc locum: MANIFESTUM EST etc., ac si ita diceretur: "si" id "quod bonum est", id est cum fiant tales opiniones de bono, "et hoc quidem secundum se" etc., ERGO MANIFESTUM EST ex praemissis QUONIAM HAEC ERIT opponenda ut CONTRARIA (a causa).
ILLA VERO QUAE EST 'QUONIAM MALUM EST QUOD EST BONUM' IMPLICITA EST; ET ENIM QUONIAM NON BONUM EST NECESSE EST IDEM IPSUM OPINARI.
3.14.43 Postquam ostendit quod <ad> 'Bonum est bonum' sese habet ut contraria 'Bonum non est bonum', non ista 'Bonum est malum', licet utraque ei repugnet, docet etiam qualiter istae duae 'Bonum est malum' et 'Bonum non est bonum' sese habeant ad invicem, dicens 'Bonum est malum' ESSE IMPLICITAM quantum ad 'Bonum non est bonum', hoc est implicans eam in se, et quodammodo continens; quia quicumque opinatur 'Bonum est malum' etiam quod 'Bonum non est bonum' opinatur; sed non convertitur.
3.14.44 Nota tamen non ita esse accipiendum, quod qui hanc habet opinionem habeat illam, [id est] quia diversitas earum eas haberi simul non permittit sed ita potius est intelligendum quod qui attendit bonum esse malum attendit bonum eo modo quo se habere non potest nisi non sit bonum; sed non convertitur. Et hoc est quod ait: ET ENIM eum qui opinatur hoc, scilicet bonum esse malum, NECESSE EST OPINARI QUONIAM IDEM IPSUM NON EST BONUM; et est assignatio cause quare haec opinio implicet illam.
AMPLIUS , SI IN ALIIS SIMILITER OPORTET SE HABERE, ET HIC VIDETUR BENE ESSE DICTUM;
3.14.45 Rursus idem, scilicet quod 'Bonum non est bonum' et est contraria ad 'Bonum est bonum', alio probat argumento, sic dicens quod, quia IN ALIIS opinionibus OPORTET SE SIMILITER HABERE, quod videlicet ulla sit opinio contraria quae est contradictionis, ET HIC VIDETUR, quod scilicet 'Bonum non est bonum' sit contraria ad 'Bonum est bonum' (a simili); et hoc est: SI IN ALIIS, id est quia in aliis, etc.
AUT ENIM UBIQUE EA QUAE EST CONTRADICTIONIS AUT NUSQUAM; QUIBUS VERO NON EST CONTRARIUM, DE HIS EST QUIDEM FALSA EA QUAE EST VERAE OPPOSITA, UT QUI HOMINEM NON PUTAT HOMINEM FALSUS EST.
3.14.46 Commendatio argumenti a causa per assignationem similitudinis, quod videlicet in omnibus opinionibus aequaliter contingit negationes esse contrarias affirmationibus. Quod ita probat: AUT UBIQUE contingit AUT NUSQUAM, id est altera istarum propositionum est vera [id est]: vel ista quae dicit 'ubique contingit' vel quae hoc proponit 'nusquam contingit'; et hanc disiunctam: AUT ENIM etc. Sed non est vera haec quae dicit nusquam contingit, quod statim ostendit, dum his opinionibus quae de nullo contrario fiunt assignat negativas opiniones contrarias, veluti huic: Homo est homo Homo non est homo. Et hoc loco assumptionis ponit dicens QUIBUS NON EST CONTRARIUM. Cum autem deberet concludere quare aequaliter est in omnibus, ponit aequipollens ibi: "si ergo", hoc est "sicut est in istis opinionibus quae non fiunt de aliquo contrario, ita est in caeteris".
3.14.47 Sic lege: AUT UBIQUE est contraria alteri opinioni EA opinio QUAE EST CONTRADICTIONIS, AUT NUSQUAM; sed falsum est quod nusquam. Et hoc ostendit sic: QUIBUS VERO, id est de his opinionibus in QUIBUS NON EST aliud CONTRARIUM nisi quae non habentur de re contraria alicui rei, veluti de homine qui, cum sit substantia, nulli contrarium est, DE HIS inquam opinionibus EA QUAE FALSA EST VERAE OPPOSITA>, UT QUI HOMINEM PUTET NON esse HOMINEM FALSUS EST in opinione contraria quam habet; et per hoc ostendit eam opinionem esse contrariam, quae tamen de re contraria habetur. Atque ideo non valet ea sententia quae in eo tantum contrarias opiniones iudicabat quod de rebus contrariis habentur, ut 'Bonum est bonum' et 'Bonum est malum'.
3.14.48 SI ERGO HAE CONTRARIAE SUNT, ET ALIAE CONTRADICTIONES.> Haec est conclusio post assumptionem disiuncte ac si diceretur: Ergo ita est in omnibus, quod scilicet ea est contraria quae est contradictio; et hoc est: sicut HAE SUNT CONTRARIAE, ita omnes ALIAE CONTRADICTIONES (affirmationes et negationes opposite).
AMPLIUS SIMILITER SE HABET BONI QUONIAM BONUM EST ET NON BONI QUONIAM NON BONUM EST, ET SUPER HAS BONI QUONIAM NON BONUM EST ET NON BONI QUONIAM BONUM EST.
3.14.49 Idem quod confirmavit superius omnibus argumentationibus rursus confirmat per quandam proportionem opinionum. Proportio vero est similitudo habitudinum, secundum quas scilicet habitudines res aliquae ad se invicem conferuntur; ut si propositae sint res quatuor et duae illarum priores inter se conveniant et similiter aliae duae inter se, probabile est ut, quemadmodum se habet secunda ad quartam, ita prima ad tertiam, sicut patet in opinionibus oppositis: Bonum est bonum Non bonum non est bonum onum non est bonum Non bonum est bonum duae quippe priores in veritate conveniunt, duae posteriores in falsitate. Unde, cum ostendit secundam quartae esse contrariam, probabile erit et primam esse tertie contrariam. Atque ideo primum diligenter inquirit quam contrariam de illis quatuor habeat secunda, ut, cum ei reliquerit quartam, prime assignet tertiam secundum proportionis ordinem.
3.14.50 Sic lege: SIMILITER SE habent hae duae opiniones, id est in veritate sunt similes; ET SUPER HAS, id est praeter has, illae aliae duae sunt similes invicem, in falsitate scilicet opinionum.
ILLI ERGO QUAE EST NON BONI QUONIAM NON BONUM VERAE OPINIONI QUAE EST CONTRARIA?
3.14.51 Quandoquidem assignatae sunt similitudines binarum et binarum inter se, ergo perquiramus quae sit contraria secundae, ut scilicet inde appareat secundum rationem proportionis quae sit contraria prime (a causa); et hoc est: ILLI VERAE OPINIONI QUAE EST de non bono, quod scilicet ipsum NON est BONUM, QUAE EST CONTRARIA?
NON ENIM EA QUAE DICIT QUONIAM MALUM EST;
3.14.52 Reddit causam quare idem quaerendum sit, quia scilicet non quaelibet illarum quatuor opinionum est ei contraria sed una tantum quam assignat ei remotis caeteris duabus.
3.14.53 Sic lege: Huic opinioni 'Non bonum non est bonum' NON est EA contraria QUAE DICIT QUOD 'Non bonum EST MALUM'. Nota quod cum ad propositionem pertineat "dicere", non ad opinionem, tale est, cum dicitur "opinio dicit", ac si saepe transferantur.
SIMUL ENIM ALIQUANDO ERIT VERA, NUMQUAM AUTEM VERA VERAE CONTRARIA EST;
3.14.54 Probat quod haec opinio non est illi contraria tali syllogismo: Haec opinio indefinita simul est vera cum illa; sed nulla vera est contraria verae; quare haec non est contraria illi. Propositio huius syllogismi praemittitur ibi: SIMUL ENIM haec opinio ERIT VERA cum illa ALIQUANDO, quando eodem tempore habetur de aliquo homine quo illa ab alio; assumptio vero ibi subditur: NUMQUAM AUTEM; conclusio extra.
EST ENIM QUIDDAM NON BONUM MALUM,
3.14.55 Probat a causa propositionem syllogismi, quod scilicet haec opinio 'Non bonum est malum' est simul vera cum illa 'Non bonum non est bonum', quia scilicet ita est in re quod QUODDAM NON BONUM etc.
QUARE CONTINGIT SIMUL ESSE VERAS.
3.14.56 Quandoquidem ista est vera sicut et illa, QUARE CONTINGIT (a causa). Similiter malum.
AT VERO NEC ILLA QUAE EST 'NON MALUM'; SIMUL ENIM ET HAEC ERUNT.
3.14.57 Postquam removit quod ista 'Non bonum est malum' non est contraria ad 'Non bonum non est bonum', ostendit quod NEC ISTA est ei contraria QUAE dicit 'Non bonum non est malum', ut scilicet remotis duabus tertiam assignet contrariam, SIMUL ENIM etiam verae ERUNT (ab oppositis).
RELINQUITUR ERGO EI QUAE EST NON BONI QUONIAM NON BONUM EST CONTRARIA EA QUAE EST NON BONI QUONIAM BONUM EST.
3.14.58 Hic infert ab inmediatis sic: Quandoquidem 'Non bonum est malum' non est contraria ad 'Non bonum non est bonum', nec ista 'Non bonum non est malum', ERGO RELINQUITUR EI> QUAE EST 'Non bonum QUONIAM EST BONUM'.
QUARE ET EA QUAE EST BONI QUONIAM NON BONUM EI QUAE EST BONI QUONIAM BONUM.
3.14.59 Concludit a portione: Quandoquidem similiter se habent 'Bonum est bonum' [quoniam est bonum] et 'Non bonum non est bonum', quae utraque est vera, et 'Bonum non est bonum' et 'Non bonum est bonum' quae utraque est falsa, et 'Non bonum non est bonum' contraria ad 'Non bonum est bonum', ergo ET EI QUAE EST 'Bonum est bonum' est contraria EA QUAE EST 'Bonum non est bonum'.
MANIFESTUM EST ERGO QUONIAM NIHIL INTEREST NEC SI UNIVERSALITER PONAMUS AFFIRMATIONEM; HUIC ENIM UNIVERSALIS NEGATIO ERIT CONTRARIA, UT OPINIONI QUAE OPINATUR QUONIAM OMNE QUOD EST BONUM BONUM EST, EA QUAE EST QUONIAM NIHIL EORUM QUAE BONA SUNT BONUM> EST. NAM EIUS QUAE EST BONI QUONIAM BONUM, SI UNIVERSALITER SIT BONUM, EADEM EST QUAE OPINATUR QUICQUID BONUM EST QUONIAM BONUM EST. SIMILITER AUTEM ET IN NON BONO.
3.14.60 Postquam assignavit in indefinitis, contrarias assignat et in universalibus.
3.14.61 Continuatio: Quandoquidem supra positae opiniones sunt contrariae quia sunt contradictionis, ergo similiter universales (a simili, propter eandem causam); et hoc est: MANIFESTUM <est> ex praemissis QUONIAM NIHIL distat ad contrarietatem opinionum NEC SI, id est etiam si, UNIVERSALITER PONAMUS AFFIRMATIONEM, hoc est si affirmativam universalem opinionem habemus, id est similiter est ea contraria suae negativae sicut istae sunt suis. Et vere habet contrariam universalis affirmativa, quia universalem negativam (a parte); et hoc est: HUIC, id est universali affirmativae, ERIT CONTRARIA UNIVERSALIS NEGATIO, ut OPINIONI QUAE OPINATUR QUONIAM 'OMNE QUOD EST BONUM EST BONUM' EA EST contraria universalis negatio QUAE EST QUONIAM 'NIHIL EORUM QUAE BONA SUNT BONUM EST', hoc est 'Nullum bonum est bonum'. Et vere 'Nullum bonum est bonum' est contraria ad 'Omne bonum est bonum', quod contraria ad 'Quoddam bonum est bonum' (ab eodem vel a descriptione). Et unde hoc quod, quia est contraria isti, sit illi, assignat a causa ostendens scilicet hanc eandem esse cum illa, dicens: NAM SI UNIVERSALITER SIT acceptum BONUM, inquam EIUS opinionis indefinitae QUAE EST BONI QUONIAM BONUM est, hoc est si pro indefinita accipiatur haec universalis 'Omne bonum est bonum', haec universalis EST EADEM cum ista QUAE OPINATUR 'QUICQUID BONUM EST BONUM EST'.
3.14.62 SIMILITER, hoc est sicut in opinionibus est de bono, ita ET IN opinionibus de NON BONO.
QUARE SI IN OPINIONE SIC SE HABET, SUNT AUTEM HAEC QUAE SUNT IN VOCE AFFIRMATIONES ET NEGATIONES NOTAE EORUM QUAE SUNT IN ANIMA, MANIFESTUM EST QUONIAM ETIAM AFFIRMATIONI CONTRARIA QUIDEM NEGATIO EST CIRCA IDEM UNIVERSALIS, UT EI QUAE EST QUONIAM OMNE BONUM BONUM EST VEL QUONIAM OMNIS HOMO BONUS EST EA QUAE EST VEL QUONIAM NULLUM VEL NULLUS.
3.14.63 Cum superius investigare cepisset contrarietatem propositionum gratia [propositionum], transtulit se ad opiniones, ut secundum contrarietatem significatorum diiudicaret contrarietatem significantium. Unde nunc inspecta contrarietate opinionum redit ad propositiones ostendens ita esse in propositionibus sicut est in opinionibus, ut scilicet negativa sit affirmativae contraria. Et infert a causa sic: SI, id est quia, IN OPINIONIBUS ita est, quod scilicet negativa est contraria affirmativae, QUARE EST MANIFESTUM etc. Assignationem vero cause interserit cum ait: SUNT AUTEM QUAE SUNT IN VOCE, ac si diceret: Ideo propositiones bene dico sequi opiniones in contrarietate, quia scilicet ipse propositiones significant opiniones; et hoc est: AFFIRMATIONES ET NEGATIONES QUAE SUNT IN VOCE, id est quae sunt voces, SUNT NOTAE, id est designativae, EORUM QUAE SUNT IN ANIMA, id est opinionum.
3.14.64 Ideo determinat IN VOCE quia apud Grecos 'affirmatio' et 'negatio', sicut 'oratio', nomina quoque sunt intellectuum vel scripturarum. CIRCA IDEM determinat quae negatio cui affirmationi sit contraria, illa scilicet quae de eadem materia terminorum fit; et quia idem possunt habere subcontrariae, addit UNIVERSALIS, ut scilicet, sicut affirmativa est universalis, ita etiam negatio.
CONTRADICTORIAE AUTEM UT NON OMNIS AUT NON OMNE.
3.14.65 Postquam exemplificavit de his quae tantum sunt contrariae, exemplificat et de his quae etiam sunt contradictiones.
3.14.66 Continuatio: Istae praemisse sunt proprie contrarie et tantum contrariae, non contradictoriae sed illae aliae sunt contradictoriae. AUT pro 'et'.
MANIFESTUM AUTEM QUONIAM ET VERAM VERAE NON CONTINGIT ESSE CONTRARIAM NEC OPINIONEM NEC CONTRADICTIONEM; CONTRARIA ENIM SUNT QUAE CIRCA OPPOSITA SUNT, CIRCA EADEM AUTEM CONTINGIT VERUM DICERE EUNDEM; SIMILITER AUTEM EIDEM NON CONTINGIT INESSE CONTRARIA.
3.14.67 Illud etiam quod opinionibus contrariis dederat, quod numquam uerae sunt simul, retorquet ad propositiones; et statim propositionem supponit de contrariis propositionibus, quod scilicet verae propositiones non sunt contrariae invicem. Hoc autem per naturam contrariarum rerum ostendit sic: Ad similitudinem quarum, scilicet rerum, propositiones dicuntur contrariae; quia, sicut contrariae formae maxime sibi adversantur circa idem subiectum, ita contrarie propositiones circa veritatem.
3.14.68 Sic dispone propositionem: Contrariae res non possunt convenire in eodem praedicato, quod habemus in ultimo versu: SIMILITER AUTEM; sed propositiones veras contingit simul convenire in veritate; ideoque non sunt contrariae (a causa). Quod autem contingat simul eas in veritate convenire, monstrat in effectu sic dicens: CIRCA IDEM, id est circa propositiones easdem, id est similes in veritate, CONTINGIT EUNDEM hominem, id est homines similes in vere dicendo, DICERE VERUM, id est eodem tempore diversas propositiones veras proferunt vere, quod esse non posset nisi in veritate convenirent. CONTRARIA ENIM: Probat ab oppositis quod in ultimo versu posuit, quod scilicet contrariae res eidem subiecto non possunt inesse, quia scilicet omnes contrariae expellunt se circa idem subiectum.
3.14.69 EXPLICIUNT GLOSSAE SUPER PERIHERMENEIAS