Authors/Albertus Magnus/Commentary on Metaphysics/Book IV/Tractatus i

LIBER IV MET&PHYSICORTIM. DE P1IMMIS HUIUS SCIENIII1, QUI1 SUNT PASSIO, SUBIECTUM, ET DIGMTAS. TRACTATUS I DE QUO SIT UT DE SUBIECTO, ET DE QUIBUS PASSIONIBUS, CAPUT I. (Iuod hmc scientia est universalis, et nuU li scientiarum particularism est eadern. 4**>^.lam complevimus in praecedentibus tiliris de quibus causis inquirere habet lime scientia, quoniam inquiruntur hic prims causae, quae extremae sunt in renolutione causarum principiorum. PraeliImlum est etiam in eo qui ante hunc librum est, quae sunt quaesita istius sapientiae, atque causae iamdudum investigatae quaeruntur. Restat igitur nunc ut ostendamus in hoc libro sapientiam hanc esse talium quaesitorum, et per huiusmodi extremas causas quales assignavimus, licet iam dixerimus in praemissis, non omnis entis omnes causas esse: quia si omnes causae aeque principaliter essent omnis entis, oporteret quod omne ens esset eiusdem naturae cum ente transmutabili, in quod conveniunt omnes causae, sicut diximus in secundo Physicorum l: non igitur entis in quantum est ens sunt omnes causae: diximus autem in praehabitis, quod sapiens qui dicitur Philosophus, est doctissimus causarum, principaliter autem cognoscit finem ultimum 1 II Physic, tex. et com. 70 et infra. 204 D. ALB. MAG. ORD. PR IED.

et formam primam entis secundum quod est ens: et hoc quidem sine demonstration dictum est in praehabitis: nunc autem demonstrare intendimus, quod est quaedam scientia quae per extrema et prima principia formae primae et finis ultimi considerat ens in quantum est ens, et quae insunt enti: hoc enim habito stabilita est suf Scienter scientia ista, cum iam determinata sint principia et qusesita et subiectum et passiones ipsius l. Hoc igitur facere principaliter intendimus in hoc libro quarto: ex consequenti autem, quia scientia de primo ente secundum quod est ens, est etiam de primis principiis demonstrationis omnium scientiarum, sicut in secunda quaestione libri praecedentis determinavimus. Quidam contradicunt principiis illis, asserentes nihil penitus scire aliquern nec scire posse, ideo ex consequenti manifestabimus mendacium huiusmodi sophistarum et in his duobus tractatibus completur liber iste quartus. In primis igitur praemittemus propositionem tria quae in primo tractatu intendimus continentem, dicentes quod certissime scientia quaedam una est et eadem, quae speculari habet ens in quantum est ens et subiectum, et eadem speculari habet eas passiones et praedicat quae huic enti insunt secundum se sive essentialiter secundum quod est ens: haec autem scientia nulli scientiarum quae in parte entis speculari dicuntur, est eadem. Hoc autem ultimum primo ostendemus, quod scilicet scientia universalis quae est de ente secundum quod ens, et de praedicatis entis, nulli particularium scientiarum est eadem. Nullam enim scientiarum speculativarum intendit universaliter de ente in quantum est ens, cum cluae sint spcculativae praeter hanc, physica scilicet et niathematica, utraque istarum est abscindens per formam ens, ad genus determinatum trahens partem aliquam determi natam entis, et speculatur accidens sive passionem et praedicatum quod accidit per se circa partem illam entis determinati per principia non extrema, sed propria et proxima, sicut faciunt illae de numero scientiarum speculativarum quae sunt mathematicae, et sicut facit physica: physica enim ens contrahit ad corpus mobile, et illius accidentia per principia propria entis mobilis speculatur: ita mathesis tota contractum ens ad quantum a motu et materia sensibili separatum considerat, et praedicata quae insunt illi per se considerat per principia non extrema, sed propria. Cum igitur non sint plures speculativae quam istae quae inductae sunt, scientia quae considerat ens in quantum ens, nec in substantia, nec in passionibus, nequein principiis estalicui scientiarum particularium eadem. Nulla enim scientia considerans ens non in parte, et principia et passiones entis non in parte, est eadem alicui ens in parte, et passiones in parte entis et per principia propria consideranti. Scientia autem ista quae sapientia vocatur, considerat ens non in partem determinatum, et accidentia entis non determinati, et per principia entis non determinati: igitur illa scientia nulli particularium est eadem, sed diversa ab ambabus illis. Non dicimus autem hic scientiam particularem ideo quod particulariter praedicato subiiciatur, aut ideo quod praedicatum particulariter et non universaliter insit subiecto: hoc enim modo omnis scientia universalis et universalium est: sed dicimus scientiam particularem, quae considerat naturam determinatam per formam unam generis, aut speciei, aut passiones quae secundum illam naturam illius formae illi enti determinate conveniunt secundum ipsam naturam per quam determinatur, sicut est corpus physicum et quantitas mathematica. Per oppositum autem huius dicimus scientiam universalem, quae est en 1 Idem habet Commentator hic et III Meta Physicorunu phys. com. 3, et in prologo suo super primo LIBER IV METAPHYSICORUM, TRACT. I 205 lifi indeterminati secundum se et secundum sui communitatem. Sic igitur |iuti*l quod scientia universalis non est nlii|ua particularium speculativarum. Quod autem haec scientia universalis non fill sibi subalternans particulares speculutivas, et quod ita habita adhuc necesse mini aliae, iamdudum in scientia primi lihri declaravimus. CAPUT II. lit quo probatur, quod haec scientia est de ente secundum quod ens1 et solvuntur obiecta quae sunt contra haec. Ostendamus autem primam partem superius inductae propositions, quod scilicet sit scientia quae speculatur ens in quantum est ens, et quod haec scientia nil ista sapientia, cuius esse stabilire mImidimus. Si enim est scientia quae per t^xtremas causas et per extrema principia speculator primum ens, oportet quod qusedam scientia sit quae speculetur ens in quantum ens. Iam autem in quaestione habitum est primi libri praeinducti, quod <»,xtremarum causarum et principiorum eonsideratio pertinet ad hanc scientiam, vl in quaestione tertia habitum est, quod uiusdem est speculatio primi entis: igiInr scientiae istius est entis speculatio: quoniam enim principia prima, et extremas in quibus stat resolutio quaerimus causas, sicut primam formam, et ultimum linem, palam, quia prima illa et illas causae necesse est esse alicuius naturae subioctae in hac scientia, non secundum accidens, sed secundum ipsam: causae autem iilae et principia non sunt naturae alicuius significantis ens in parte, sed naturae entis secundum quod est ens. Oportet igitur quod ista scientia sit entis in quantum est ens. In nulla enim scientia quaeruntur principia naturae/subiectae secundum accidens, sive secundum aliud convenientia. Si igitur Philosophi alii praeter nos etiam sicut et nos entium elementa et principia quaerentes, ea quaesierunt principia quae naturae rei subiectae convenerunt secundum ipsam, et non per aliud, sicut quaerentes naturae transmutabilis elementa,. attulerunt ea quae conveniunt transmutabili in eo quod transmutabile, et non in eo quod elementum vel ignis, necesse est etiam entis elementa et principia esse principia entis, non secundum accidens, nec secundum aliud, sed secundum ipsum essentialiter in quantum est ens. Nobis igitur istam sapientiam tradere volentibus, necesse est accipere causas primas entis in quantum est ens, et non in quantum hoc ens vel illud. Dubitabit forte aliquis si de ente possit obiectiones A sophista esse scientia, cum nihil diversum praedi **«*» contra ,., . . . . praedicta. cabile sit de ente: omnis autem scientia est passionis quae sic est in subiecto, quod in numero est cum subiecto: differentia autem causa est numeri: ubi igitur nulla differentia est et nulla diversitas, nullus est numerus: et sic nulla demonstratio et nulla scientia. Amplius ens est causatum primum et non est causatum aliquod ante ipsum: igitur nulli subiicibile esse videtur, sed praedicabile de omnibus: et sic scientia non videtur esse de ente ut de subiecto, neque ut de praedicato, cum non habeant different am ad aliquod entium. Et sunt ista obiecta sophistarum. Ens enim subiectum est habens acci Solutio. dentia multa quae accidunt ei per se, licet realem ad ipsam non habeant differentiam, habent tamen differential!! in modo: quod patet per hoc, quia cum ens nihil habeat ante se, patet quod non procedit in esse sicut forma alicui addita praecedenti, sed sicut subiectum in quo informata sunt omnia sequentia: vita enim est ex additione formae cuiusdam se habens ad ens, et similiter substantia, et sensus, et ratio, et intellectus. Nec di 206 D. ALB. MAG. QRD. BRIED. citur esse subiectum sicut species quae subiicitur generi differentia constitutiva: sed dicitur subiectum sicut illud quod praesupponitur in omnibus sequcntibus, et omnibus substat eis. Et sic patet, quod licet sequentia realem ad ipsum non habeant differentiam, habent tamen ad ipsum differentiam in modo. Et haec differentia sufficit sciential primae philosophim. Sic enim antecedentia enti demonstrantur inesse, ut entia per informationern esse habentia insunt enti per creation^rn solam habentis esse in eo quqcl nihil penitus ante se habeat. Reliqua autem ad minus sibi praesupponunt ipsum ens. Sic enim intelligitur quod in libro de Causis dicitur, quod prima rerum causatarum est esse, et non est ante ipsum causatum aliquod. Omnia autem alia sunt perinformationem, utbonum, et verum, et omnia alia. CAPUT III. Qualiter scienlia quae consider at ens in quantum ens est scientia una. Text, et com. Quia vero omnis scientia una est unius generis subiect!, ens autem non estunum genus aliorum, oportet nos ostendere quomodo possibile sit scientiam de ente esse unam scientiam. Dicamus igitur quod ens multis quidem modis dicitur de his quae sunt sub ipso, ut partes ipsius. Et ideo non dicitur univoce: quia univocum de multis dicitur uno modo et ratione una, licet forte magis et minus communicat illis de quibus univoca praedicatione praedicatur, sicut substantia maxime dicitur de prima substantia, et minus de secunda, si ab actu substandi substantia dicatur. Ens autem cum multis modis diversis re et ratione de multis dicatur, dicitur tamen omnibus his modis ad unum nomen, et ad unam aliquam naturam, ad quam omnes illi modi dependent: et ideo non est aequivocum secundum veram aequivocationem, secundum quam solum nomen commune est et ratio substantiae et naturae diversa est, et ad unam naturam non dependet ipsa diversitas. Et hoc videmus in analogia communitatis dictae secundum causam finalem. Sic enim dicitur salubre multis modis diversis ad unum quod est sanitas, et finis omnium salubrium: hoc enim dicitur salubre sive sanum ut conservans sanitatem sicut exercitium: aliud autem salubre sive sanum diverso modo dicitur a conservante sicut in actione sua sanitatem faciens, sicut potio sive pharmacia humorem putridum expellens: aliud autem salubre sive sanum dicitur tertio modo a dictis duobus sicut signum sanitatis, sicut pulsus, vel urina, vel cretici dies laudabiles: quartum autem salubre sive sanurn dicitur sicut susceptibile sanitatis de facili, sicut corpus mundum ab humoribus malis. Et cum diversi sint modi quibus ista sana dicuntur, est tanien unica natura sanitatis ad quam sicut $d iinem omnia sana dicuntur, et a qua sani accipiunt nomen. Huius autem adhuc simile exemplum est in communitate analogiae causae efficientis dictum, et est communitas qua multa dicimus esse medicinalia per comparationem ad unam eamdem medicinam. Dicitur enim hic medicus medicinalis in habendo facultatem medicinae secundum habitum regentem actum medicae actionis. Aliud autem dicitur medicinale in existendo subtile secundum industriam ad medicinam, sicut vetula sine arte operans. Aliud autem dicitur medicinale, quia facit actum conferentem medicinae, ut clyster vel syringa. Et cum modi sint diversi omnes isti, tamen una est ars medicinae secundum naturam et nomen et rationem ad quam omnia ista modis diversis dependent, et a qua accipiunt nomen medicinalis. Similiter autem multa alia sumemus ad similitudinem istorum multipliciter secundum ana LIBER IV METABHYSICORUM. TRACT. I 207

logiam dicta, de quibus in quinto huius fUtiMcmtiae libro determinabimus. Simile vi»ro istorum multipliciter dictorum ad u nam formam et ad unam materiam dirlorum, non est possibile invenire: quia niiilta respicientia unum secundum forliiam sunt univoca: eorum autem quorum est una materia, est transmutatio lid invicem: si autem non transmutantur ad invicem, non est eorum materia genere una. Quando autem est una materia neeundum genus multorum, haec non tola est in aliquo ipsorum: et ideo sicut ad iifium ad materiam unam multa non dicuutur. Multipliciter igitur dicta ad unum Hunt secundum finem et efficientem cauHiim. Ita etiam multipliciter ad unum subiectum omnium, sicut superius dictum rsl, etiam ens multipliciter dicitur de multis, quae omnia dependent ad unum (Mis, quod est verum ens et subiectum uiitcum omnium, et accipiunt nomen ab ipso: et ideo talis dicti multipliciter ratio rofertur ad principium unum: quaedam uniip. dicuntur etiam quae sunt substantias, quaedam yero ad substantiam depondentia, quaedam sicut passiones subHtantiae, quaedam autem sicut viae in subnlantiam, sicut generatio quae est subi^antiae actus potentiae permixtus, aut mcut corruptiones quae sunt via in non esse in qua esse substantiae continue abiioitur, aut sicut privationes quae sunt potentia pura actui non permixta, aut sicut qualitates primae vel secundae alterantes substantiam, alterationis enim finis est generatio yel corruptio: aut sicut effeetiva substantiae, sicut sunt virtutes in•formantes qualitates activas et passivas ul actum inducant substantias, sicut sunt virtutes ccelestes, et animae virtutes in caloribus et spiritibus seminum et animatorum: aut sicut generantia substantiam elementaliter, sicut materia et forma: virtutes enim faciunt substantiam effective, generantia aut constituunt eam elementaliter, aut sunt entia, eo quod Hint aliqua de his quae ad siibstantiam dicuntur, sicut tota accidentium multitude): nec tantum recipiunt nomen entis quae sic secundum primos intellectus rerum, sed etiam quae respiciunt ens secundum intellectus secundos logicos: unde bo rum quae dicfa sunt, non solum afErin ati ones, sed etiam negationes: horiim autem entium negationes substantiae dicimus esse et non esse significare, licet huiusmodi intentionum dispositio non sit nisi in anima: propter quod etiam dicimus non ens esse non ens. Omnibus igitur dictis modis dicitur ens per dependentiam ad subiectum unum, quod est vere ens, cui alia vel inferunt passiones, vel sunt transmutationes eius, vel transmutantia ens verum, vel ad ipsum. dicta sicut dispositiones, vel mensural vel respectus, vel habitus, vel actiones vere entis, vel intentiones secundae acceptae circa ipsum esse vere entis, vel alicuius quod dicitur ad ipsum ut accidens ad subiectum: propter quod etiam quidam dicunt accidens non ens, sed esse quodam esse et signare. Omnia igitur diversis modis dicuntur ad unum. Quemadmodum igitur salubrium omnium una et eadem est scientia quae est de vere sano, et medicinalium omnium una est scientia cum verb medicinali dicto: ita hoc convenit esse et in aliis multipliciter ad unum dictis. Non enim solum est unius et eiusdem scientiae speculari circa ea quae univoce unum dicuntur, sed etiam est unius et eiusdem scientiae speculari omnia illa quae praedictis modis ad unam dicuntur naturam: omnia enim illa quodam modo dicuntur circa unum, et secundum quod circa unum sunt, essentialia habent praedicata quae probantur eis inesse. Ea autem quae aequivoca sunt, licet aliquod habeant praedicatum quod universaliter convenit secundum totum ambitum vocis, tamen nullum penitus habent praedicatum essentiale secundum communitatem vocis omnibus conveniens. Vere enim dici potest, quod omnis canis est pulcher: sed cum res penitus sit diversa quae in communi 208 D. ALB. MAG. ORD. PILED. tate vocis continetur, quod essentiale est uni, non est essentiale alteri: et sic nihil essentiale praedicari potest de aequivoco. Ex dictis igitur palam est, quod unius et eiusdem scientiae est speculari entia secundum quod entia sunt in tota entis communitate dicta. Quia vero analogum esse dicitur et dependens ad unum cuius simpliciter et primo est ipsum nomen, ideo proprie illius primi est ipsa scientia, ex quo omnia dependent alia, propter quod accipiunt ipsum nomen commune. Si igitur in analogia entis hoc primum est substantia, oportet primum Philosophum, qui de ente intendit habere scientiam substantiarum: et quia scientia non habetur nisi per causas et principia, oportet Philosophum habere causas et principia substantiarum. Adhuc quoniam omne analogum est in communitate quadam cuiusdam generalitatis et ambitus multorum, et omnis generis unius est unus sensus et una scientia, sicut grammatica quae orthographia dicitur, una existens scientia omnes speculator litteratas voces, ideo etiam unius et eiusdem scientiae est speculari entis in quantum est ens omnes species quascumque species habet ens, et species specierum, sive sint separatae, ut Platoni placuit, sive sint in re, sive in anima, secundum quod ad ens referuntur. Sic enim unum genus vocamus, quod est unum et primum subiectum, ad quod alia quocumque modo omnia referuntur. Palam igitur est de ente omni esse scientiam unam ut de subiecto, quod multa habet essentialia praedicata, quae sequuntur ens in quantum est ens, sicut potentiam et actum, et idem et diversum, et huiusmodi: et haec eadem est de speciebus entis omnibus et specierum speciebus, secundum quod ad ens primum sicut ad unum subiectum quocumque modo referuntur. CAPUT IV. In quo declaratur, quod haec eadem scientia est de his qux insunt enti secundum quod ens, et convertuntur cum ipso, sicut est unum. Nunc igitur tempus est ut secundam Text, et mm partem a principio huius libri inductae propositionis declaremus, quod scilicet secundum hoc eadem scientia est de his quae insunt enti secundum quod est ens, sicut superius diximus. Primum autem inter haec quae sunt entis in quantum est ens, unum est, quod convertitur cum ip. so. Si enim ens et unum sunt sic idem quod sunt una natura formae et non tantum unum suppositum quod subiicitur illi naturae, sed sunt sic idem, quia consequuntur se ad invicem sicut consequuntur haec duo nomina principium et causa, quae eamdem rem modis diversis significant, et ideo non consequuntur se sicut ostensa uno et eodem verbo sive nomine. Sed illa diversitas verbi nihil restat sive resistit, si utrumque istorum similiter accipiamus ut magis primum inter alia. Principium enim et causa unam dicunt naturam, sed non modum unum: quoniam principium dicit modum negationis, secundum quod ante non est aliud: dicit igitur modum abnegationis prioris illius naturae, quae est causa ad quam sequitur aliud, quod est ex ipsa natura quae est causa: et sic principium non addit super causam rem aliquam secundum modum qui consistit in negatione quae consequitur naturam illam quam dicit causa, quae est ex qua sunt omnia alia: haec enim est ratio causae quae tantum causae, et non causati habet nomen et rationem. Si igitur sic unam naturam modo negationis consequentem LIBER IV METAPHYSICORUM, TRACT. I 209

.Quare linimatii dicit men sigure sub[gftnti»»m qualiiate. dicit unum, non differt ab ente: et talis differentia, quod non ostenditur haec natura nomine uno, non impedit quin ipsum unum sit magis primum inter alia sicut et ens. Quod autem principium et causa non sunt nominabilia nomine uno, et quod similiter ens et unum non sunt nominabilia sive ostensibilia nomine uno, ideo est, quia omne nomen sicut alicui imponitur, ita quod ab aliqua imponitur qualitate vel modo qualitatis: propter quod etiam omne nomen substantiam cum qualitate dicit significare grammaticus: qualitatem tamen large accipit pro qualitate et modo qualitatis sive per affirmationem sive per negationem dictae: modos enim potius quam res attendit grammaticus. Non autem idem modus eiusdem naturae est a quo imponitur nomen principii, et a quo imponitur nomen causae in eo quod est causa: quia causae nomen imponitur a modo affirmationis, quod est universaliter et essentialiter aliud esse ex ipsa. Nomen autem principii imponitur a modo negationis. Hanc affirmationem consequentis quod est ipsum non esse ex alio, quae negatio non consistit nisi ex affirmatione priori: et ideo nihil apponit causae, sed dicit modum alium: et cum illi modi sint affirmationis et negationis, non sunt significabiles nomine uno et diffinitione una, modos illos determinante. Et similiter est de modis entis et unius. Ens enim est a forma: forma autem duo facit per suam essentiam, et non per accidens. Unum quidem, quia dat esse per hoc quod est actus: alteram autem est quod terminat per hoc quod est terminus entis: terminat autem per hoc quod facit indivisum in se ab aliis divisum, et divisum ab aliis est per hoc quod non est alia: et sic terminatio formae consistit in negatione quae consequitur entitatem formae in eo quod est: nomen ergo entis est formae per hoc quod dat esse, et nomen unius est eiusdem naturae per hoc quod est terminus: nec addit super ens naturam, sed modum qui consistit in negatione consequente hanc affirmatioiiem qua dicitur hoc ens esse ens. Patet igitur quod licet differentia sit in ostensione nominis, non tamen ista nominatio removet ipsum a natura primi entis. Huius autem probatio est, quod cum dicitur unus homo, et ens homo, et homo, non est aliquid diversum sive divisum in nominibus istis, sed una et eadem natura hominis: sed ostendunt haec tria dictionem eiusdem naturae diversis modis significandi repetitam, cum dicitur ens homo, et unus homo, et homo: palam autem est, quia non separatur natura illa per haec nomina: eo quod est eadem generatio et eadem corruptio entis hominis, et unius hominis, et hominis. Nullam enim naturam per se vel per accidens addit generatio unius super generationem entis hominis, vel hominis. Et nullam alicuius naturae substantiatis vel accidentalis adimit corruptionem corruptio unius hominis aliam a corruptione entis hominis, vel hominis. Si autem unum aliquid adderet super ens, haberet illud generationem et corruptionem praeter generationem et corruptionem entis, sicut Michaeles generatur, et corrumpitur musicus, manens Michaeles et homo. Et ideo palam est, quia in his nominibus unus homo et ens homo et homo, et ostendunt hoc quod diximus de diverso modo significandi, et quod nihil aliud sit unum praeter ens. Amplius autem uniuscuiusque rei substantia est unum quoddam non secundum aliquod accidens, sed per seipsam. Si enim secundum actiones aliquod aliud a se esset una, illud accidens aut esset unum, aut non. Si non esset unum, tunc non esse unum faceret substantiam unam, quod non potest esse. Si autem esse unum, tunc aut illud per seipsum esset unum, aut per aliud. Et non dici potest quod per seipsum, quia datum est quod addit naturam aliam qua id est unum quod unum dicitur. Si autem per aliud est unum, tunc iterum quaeritur de illo alio: et ibit in infinitum. Igitur dare oportet, quod uniuscu 14 210 D. ALB. MAG. QHD. PILED.

iusque rei per se unum est non secundum aliud accidens aliquod. Similiter autem substantia uniuscuiusque entis ens est per seipsam et non secundum accidens aliud substantiae eius: ergo ens est et unum, cum dico, hoc est ens, et hoc est unum, sunt ipsa natura quae est rei substantia: ergo ens et unum sunt i4em, sive una et eadem natura. Ex hoc autem corollarium sequitur ulterius quod quot sunt species unius, tot sunt species entis: et de omnibus illis est unius scientiae secundum genus speculari, quae est illa quae vocatur philosophia prima. Unum autem in substantiis facit idem, et unum in qualitate est simile, et unum in quantitate est aequale: et haec omnia species sunt unius et entis, et consideratio horum et similium his pertinet ad Philosophum. CAPUT V. Et est digressio dmlarans solutionem rar tionum sophistarum inductarum ad hoc quod eiw et unum non sunt una et eadem natura. Dubitabit aliquis de inductis an unum et ens consequuntur seinvicem sicut imam et eamdem rem ot naturam signify cantia. Obiicit enim contra hoc Avicenna dicens, quod si unum et ens significant eamdem naturam, tunc ista nomina unum et ens sunt synonima, et est nugatio quando unum alteri additur, cum dicitur ens unum. Amplius cum dicitur ens unum, haec duo nomina iunguntur sibi per appositionem, sicut cum dicitur animal homo: quia unum non determinat alteram: videtur ergo, quod unum iungatur enti per denominationem et informationem; hoc enim videtur ex hoc quod nurnerum et suppositum trahit ab ente siput denoniinans a denominate, et adieptiyuni a substantivp. Qmiie autein dpuoffiin^tivum fprmam aliam ponit quauidain supra deuomiuaturo Unum ifitur dicit aliquam formam euti additam, cum dicitur umw eus. Amplius unum dicit indivisionem quam non dicit ens ■ et cum dicitur unum ens, indivisionem ponit unum super ens * addit ergo aliquid enti. Amplius unum principium est numeri: sicut igitur punetum est natura continui, licet non sit continuum: ita unum est natura numeri, licet non sit numerus: est igitur unum accidens. Cum igitur dicitur unum ens, addit unum quoddam accidens super ens. Adhuc sicut ex praehabitis scitur, ens solum est creatum: unum autem est per informationem: quia suum intellectual ponit circa ens praesuppositum: est enim unum ens indivisum • ergo addit aliquid super ens. ^nipUuS pmn$ dividens aliquid addit super diyisum; UUUm auteni cum muItQ sibi opppsitp dividit ens: ergo efddit aliquid enti. AmpliUP si ens et UUUW sint penitu^ u?ia et eadem nature quidquld opppiiitur uni, opppnitur et p,Itpri: p^ultum aufem opponitur uuf • ergo opppnitur et enti, quod falsum est: ergo unum et ens non sunt p<enitus una et eadem natura. H^c et similia inducit Avicenua pro se, quctndp contradicit Aristotelem in supra inductis rationibus. Quia autem superius inductae rationes u^iIII sunt irrefragabiles, revertemur dicentes quod ens et unum sunt una et eadem natura: et uniuscuiusque rei vera entitas est eiusdem rei vera unitas: nec addit unitas entitati nisi indivisionem quae nou ponit aliquid, sed in negation^ consistit: et haec negatio consequens est affirmationem verae entitatis, quando dicitur, hoc est ens, vel ens est ens, vel hoc ens LIBER IV IHETAPHYSICORUM, TRACT. I 211

imi hoc ens 4. Cum enipi duo facit forma il.tmlo esse et determinandp, et terminet |»<»r hoc quod esse dat, erit terminatio nucnndum ratipnem intelligendi consequnis dationem esse, licet simul generations et tempore sit utrumque: et quoad hoc unum est consequens ad ens, cum taMMii una natura sit utriusque: modus igilur, diversus importatus per ens et unum, fuci|. quod nomina non sunt synonima, not; est iiugp,tio, qu^iido sibi coniungunlur, i^ec per ^ppositipnem coniunguntur nihi. Et licet iiiium ppi^at modum suum quom importat circa ens, sicut circa supiiosilum siium, tamen ille modus non est iilioiiius fprmae alterius ab ente, sed nap\\m ipgatipnis qui sufficit grammaticp: «If ideo non est denominativupi, sed IIIOilufn Iiabens denpminativi: et hoc fprte dlloridit Avicenna cum dicit esse denotuinativum, sed modupi habens denominulivi. Sic igitur licet indivisionem addafMlipra ens, et quoad hoc praesupponat ims, hoc tamen non est aliquam fornaara itddere, sed potius modum qui ex negalionc resultat. Quod $utem dicitur, quod unum prinripium est numeri, diipliciter accipi potml, propter aequivoccttionem principii * mi enim principium cpnnaturale ei cuIUH pst prmcipium et reductuin ad genus priiicipiati, et hoc est quasi prinpipium intra, sicut punctum est princi|iiiim continui, et nunc temporis: et rst principium quod est causa non in.* Mi irans in genus causati, sicut substantia ** mi causa accidentis, et subiectuni pasnionis, et hpc modo duplex est unitas 2, quarum una est terminus substantias vel entis, et unum huiusmodi est entis terminatio, et hoc est causa unitatum nop de genere iinitatum existens: alia ost unitas quae est indivisibile sive inilivisibilitas causata et abstracta ab hoc uno, et hoc est accidens, cuius collectio facit numerum: et hpc unum non 1 Vide pro hac via Averroem IV Metaphys. com. 3, et■ X Metaphys. pom. 8. est convertibile cum ente, sed primum. Ex dictis autem patet qualiter unum sit factuiii per informatipnem, et ens per creationem, et qualiter unum consequitur ens: et idep diviclit ipsum, et modum quemdaui addit ei, gratia cuius opponitur multitudini, cui iion opponitur ens: et sic patet omnium praeinductorum solutio. Et facile est per haec quae hic dicta sunt, excusare dicta Avicennae, quia pro certo si quis subtiliter dicta sua inspiciat, dicere intendit hoc quod dictum est. Ex omnit>i;p airtem inductis hoc accipieiidum e^t, qiiod ens et unum unam dicunt naturapi: et ifieo species iiiuus §unt species enti§. Et philosophus traptans de ente et speciebus eius, tractabit de uno et ^peciehus unius. CAPUT VI. In quo ex predictis declarantur partes et ordo primse philosophic. Rede&iftus igitur ad prppositum, di 'Iext. et c*m, centes quod fere omnia cpiitrarp reducuptur ad unum et sicut ad principium: quia cum idem sit unum, sicut diximus, et illi opponitur diversum, a diversitate iiicipit omnis contrarietas et omnis pppositio. Dico autem fere propter pppositionem privativam quae relinquit subiectum: et quoad hoc a diversitate non incipit: haec autem speculata sunt in parte in Logicis et speculanda sunt melius posterius in egloga, hoc est in distinctione contrariorum: et in quantum principiantur ab uno, in tantum sp^culatio eoruip pertinet ad istaip philosophiam: quia tamen speculatur Philosophus &B ente, et primum eps ex quo alia pendent 2 Vide etiam Averroem hic, com. 3 et X Metaphys. com. 8. 212 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

et entia nominantur, est substantia, quot sunt substantias, tot sunt partes philosophiae primae. Sunt autem substantias separatae quae primae sunt in esse secundum omnes sui differentias, licet ultimae sunt in nostra cognitione, et sunt substantias physicae quae secundum suas differentias posteriores sunt in natura, licet priores sint in nostra cognitione quae a sensu incipit: et ideo sequentes facilitatem doctrinas in septimo et octavo determinabimus quidditates physicarum substantiarum, et sua consequentia, sicut potentiam et actum, unum et multum in nono et in decimo,et tuncin'undecimo libro deinceps et de separatis cum subtilitate loquemur. Ex his igitur patet, quod necesse est esse aliquam primam philosophiam habentem istas substantias, et similiter habentem cognoscere unum et ens. Omnia enim ista recta ratione existunt habentia pro generibus primis unum et ens. Dico autem unum et ens esse genera: eo quod sunt prima subiecta, ad quae omnia alia se habent per informationem et additionem, sicut diximus in ante habitis. Ex quo prima philosophia est de his, necesse est etiam quod scientiae librorum in quos ista philosophia dividitur, sequantur hoc sicut diximus: est enim Philosophus in hac parte similis illi qui dicitur mathematicus. Mathesis enim habet partes in quibus quaedam est scientia prima, sicut in quanto discreto est arithmetica prima, et in quanto continuo geometria est prima. Est ciutem in discretis secunda scientia, sicut musica: et in continuis, sicut perspectiva: et sunt in mathematibus aliae deinde scientiae, sicut in discretis scientia Algorismi et de pugnis numerorum, et scientia abachi et huiusmodi: et in continuis scientia de planimetria et cosmimetria et de ponderibus et de ingeniis. Et sic etiam partes habet philosophia prima de substantia et accidente, quae erit scientia libri sexti: et de quidditate substantias, quas erit scientia libri septinii, et de substantia physica, quae erit deterrninanda in octavo, et de consequentibus substantiam et unam substantiam, quas erunt scientiae noni, libri, quoniam potentia et actus sequuntur primum ens, et unum et multum, et idem et diversum et contrarium sequuntur primum unum: et potentiam et actum considerabimus in nono, et unum et multum et idem et diversum et contrarium perlractabimus in decimo, et undecimo, et deinceps attingemus ad loquendum de substantiis separatis: et in his complebitur tota ista philosophia. Quoniam autem est istius scientiae speculari ea quae opponuntur uni, et uni opponitur pluralitas quacumque oppositione, oportet quod ista scientia speculetur et negationem et privationem unius: utraque enim istarum oppositionum speculatur unum, cuius aliqua oppositio est sicut negatio, et aliqua sicut privatio: haec autem negatio cuius oppositionem aliquando importat unum, est duplex: aut enim simpliciter dicitur extra genus et negat universaliter, quia non est illi universaliter conveniens: aut negat in genere, quia scilicet non est illi conveniens de his quae sunt alicuius generis determinati. Hoc autem est, quia sicut diximus in praehabitis, unum non addit supra ens nisi modum negationis: est enim unum indivisum in se et divisum ab aliis: et cum actus negationis sit dividere, est unum non alia sibi opposita, et cum sic negatur ab aliis sibi oppositis, quae sunt plura et multa et pauca, his enim opponitur, potest esse oppositio negationis, et potest esse oppositio privationis. Et sicut oppositio negationis potest esse oppositio universalis negationis in omni genere vel in genere determinato: sicut si dicam unum in discretis esse negativum pluralitatis, aut paucitatis, aut multitudinis, sicut par et impar negative possunt opponi in genere nutneri. Quando autem habet oppositionem privativam ad sua opposita, accipitur ut potentia privata formis opposi LIBER IV METAPHYSICORUM, TRACT. I 213

Itiriim suorum: et hoc est quando accipilur ut potentia omnis numerus: quia *M' potentia est pluralitas, et potentia iiiiiliitudo, et potentia paucitas. Omnes tiutf^iii istos modos oppositionum unius opnrtet determinare hanc scientiam: huic enim uni quod haec scientia consiili'rat, adest differentia harum opposilimitim, sicut diximus. Et causa differenlim est, quia intellectus eius est in negalioiio. Absentia enim unius in suis oppo*ilin negatio estipsius in oppositione qua uppouitur ut negatio: in oppositione auli'iii privationis quaedam fit natura subievia quae potentia est sub formis suorum uppositorum: et de illa dicitur privatio. Iloriitn autem omnium causa est, quod nun in extra genus est, et unum in geneits Kxtra genus quidem universaliter nuivcrtitur cum ente: in genere autem IInuin quidem in substantia facit et est idem, et in qualitate est simile, et in qinmtitate est aequale, et sic de aliis. Uportet igitur quod unum extra genus iuiportet modum negationis extra genus, H iinum in genere importet modum negationis in genere. Si autem accipitur ui potentia pura, importabit modum privulionis. Quia igitur omnes istos oppositionis uiodos habet unum, et pluralitas opponiIIII* uni, oportet quod iam dictae scientiae qua*, est prima philosophia, sit cognoHi'ere quaecumque his opponuntur quae ilicla sunt praedictis modis oppositionum: H habebit cognoscere quaecumque oppoiiii 11 (ur his quae dicta sunt praeinductis modin oppositionum, et habebit cognoscere Mpposita modis unius, quod in uno sumilur genere, sicut diversum, et dissimile, vt iiuxiquale, et quaecumque alia uni in IMMIIUII genere dicto opponuntur, aut qua*, sunt dicta secundum ista opposita, mil etiam quocumque modo dicuntur Mwiirulum pluralitatem et unum sicut fiiusala ab ipsis: unum enim in genere Mibstantiae dicitur idem, et unum in geIMTC qualitatis dicitur simile, et unum in geiierc quantitatis dicitur aequale: et his opponitur diversum et dissimile et inaequale causata a pluralitate in dictis generibus accepta: et ideo diximus quod negatio unius duplex est, extra genus secundum quod cum ente convertitur, in genere quando in uno determinato genere accipitur, ut idem, simile, et aequale: unum autem eorum quae sic uni opponuntur in genere uno accepto, est contrarietas. Differentiae namque accipiuntur in genere determinato, et differentiae sunt contrarietas generis in quo potestate sunt differentiae: contrarietas autem diversitas est et causa diversitatis. Ex omnibus igitur inductis planum. est, quod cum multipliciter dicatur unum, oportet quod et ea quae dicta sunt oppositionum, multipliciter dicantur: attamen quia non dicuntur aequivoce, omnia haec est cognoscere unius et eiusdem scientiae. Non enim sic multipliciter dicta sunt simpliciter diversa sicut aequivoca: sederunt aequivoca, si nec secundum primum dicerentur a quo nomen accipiunt: nec dicerentur ad unum ad quod dependent secundum rationem: tunc enim omnino esset ratio substantiae diversa: et ideo de eis non posset determinare una et eadem scientia. Hoc igitur est causa divisionis et ordinis partium huius scientiae. Quoniam vero omnia sic multipliciter dicta referuntur ad id quod primum et principaliter habet nomen illud et rationem, sicut verbi gratia quaecumque multipliciter unum dicuntur, referuntur ad primum unum, quod principaliter unum dicitur, et similiter dicendum est se habere in aliis multipliciter dictis, sicut est idem, et diversum, et contrarium, et his similia, oportet quod sigillatim sic reddendum sit ad primum cum divisum et distinctum est, quoties sive quot modis dicitur in singulis praedicam^ntis quae tali multiplicitate communiter de multis dicuntur: oportet enim distinguerc quomodo singula ad suum primum dicuntur: in tali enim multiplicitate dicitur hoc quidem habendo illud primum per nomen et 214 D. ALB. MAG. ORB. PtliED.

principalem rationeiii: illa vero alia dicuntur nomine illa faciendo actionem aliquam illius, sicut vetUla dicitur fiiedica: alia vero secundum quosdam alios modos dicuntur. Sic igitur opdftet nos in hac sapientia specialem iiiducere libfuni, ut distinguamus quo ties singulum talium dicitur, et ille erit liber quintus. De principiis autem entis et de statu principiorum oportuit fieri librum prirnutn et librurii secundum. Et quia priricipia sunt per quae deteriiiiiiantur huius scientiae quaesita, et oportuit praescire quaesita, oportuit de qUaesitis inducere librum tertium. Qualiter autem quaesita sunt determinanda per principia, et qualiter in unaiii scientiam reducuntur, et quo ordine terminanda sunt, oportuit scire per istum librum quartum. Palam est igitur illud quod in quaestionibus in praecedenti libro dictum est, quod unius et eiusdem scientiae est sermonem habere de his omnibus quae sequuntur unum, et de Substantia et consequentibus eius: hob enim fuit unum dubitatorum in quaestionibus: quia licet plures fuerint quaestiones, tamen circa unum versantur omnes. In sex enim quaestionibus quae sunt a septima usque ad duodecimam inclusive, haec quaesita sunt, utrum scilicet unius et eiusdem scientiae esset determinare de substantiis et consequentibus vel non. CAPUT VII. In quo probantur ea qux dicta sunt in praecedenti capitulo. Text et com, g^ autem omnia probantur ex hoc quod Philosophi de ornnibus inductis est posse speculari secundum facultatem istam: quia si non est Philosoplli, tunc oportet quod sit alicuius qui consideret ens determiiiatUm quem supra vocavimus Philosophum particularem, sicut est mathematicus, vel physicus: et tunc quaeratur quis sit ille qui investigate si idem est Socrates et Socrates sedens, et similiter in aliis in quibus dicitur idem vel diversum: aut quis sit ille qui investigat, si unum uni est contrariuili vel non: aut qui investigat quid est contrarium secundum esse et naturam: aut qui investigat quoties dicitur singulum multipliciter dictorurn: et similiter qUis est ille qui investigat de omnibus talibUs. Quoniam enim secundum omnia quae iiiduximus entis secundum quod est ens et unius secundum qUod est unum, sunt eaedem passiones, et eaedem passidnes non sunt numeri in quantum est nUmerus, nec sunt lineae in quantum est liuea, nec sunt ignis in quantum est ignis, palam est quod non particularis scietitide, sed universalis illius scientiae quae considerat ens et unum, est in talibus cogndscere et quid est sive substantiam, et omnia accidentia consequentia eam: et ideo etiam primi Philosdphi qui de illis accidentibus intendebant, non peccant, sicut nec recte vel de quibus convenit philosophari: sed ideo peccant, quia in omnibus talibus primum ens est substantia, de qua nihil audiunt per inquisitionem, quia non receperunt, dicentes et ponentes principia substantiae, et noluerunt ponere numerum et unum et multa esse principia, cum illa sint substantiam et substantiae principia consequentia. Sicut enim numeri sunt quaedam subiecta, et illorum subiectorum in quantum sunt numeri sunt numerorum quaedam passiones per se consequentes numerum, sicut imparitas, et paritas, et commensufatio, et sequalitas, et excedentia sive abundantia, et defectus, de quibus in arithmetica dictum est,et alia his similia quae ad invicem secundum seipsa insunt numeris ut passiones subiectis. Similiter autem sicut insunt quaedam passiones per se et solido et immobili et levi et gravi, quae in phy LIBER IY MM^APHtSIGORUM, TRACT. I 219

nicii fltltlt determinate ^ iiifeunt Miqua propria: sic etiarii etiti iti quaiituM est efts* i|iifBtlattl iiisiint propria * et illa ^xitlt nllain de quibus pfiiiii Phildsophi est iinrUtari veritatem, sictit diximus. § Wm Signuiii auteiri huiiis est; qiidd dialeciii vi et sophists licet dbceiidd dialecti<eatii i*t sophisticaiii siiit deteritiiiiati generis, (amen iii iisii eatiidem stibinduunt figuriim cum primd Philosophd, eo quod iiilitaiitttr etim: Sophi&tica eiiim circa omnia apparent est sdphia sive sapietitia, «l dialectica disputat d£ dmiiibiis sicut et Philosophus. DisptrWiis aiitetii de oiiinibus noil potest inqiiirere de oiiiiiibus nisi Hocundum id quod COffitaiine est omiiibiis: mis autem est id quod commune est omnibus et unum. Similiter circa ista eadem vero communia est philosophia, sicut dictum est: tam sophistica enim quam dialectica circa idem genus subiectum versantur cum prima philosophia. Sed differt philosophia a dialectica quidem modo potestatis et virtutis medii: quoniam dialectica procedit ex signis quae inveniuntur in multis: sed philosophia procedit ex essentialibus propriis et profundatis in natura rei. A sophistica autem differt secundum vitae prohaeresim site eleetibhem: quia sophistica eligit conseqtli gldfiaiii, phlldsophia autem veritatem. Est eniiii dialectica quasi cum forMdine tentahs per prdbabile de eisilerii de quibus philosophia per essentiale medium est scierts quidem veritatem: sophistiea enim visa est scire; sed non est secundum veritatem ens sciens. I&w*^ <<»»•. Aiiiplius autem alia cdtttrariorUm cdelemeiitatid ab ea quae dicta est, quod, redUeUntlir coiitraria iii geiiiis liiitiin priititliii quod est pHvatio: omnia enim, sicut et iii Naiiirdlius docuimus, cdntraria reducuntiir ad privationem et habitum, i*edUctiiitUr eiiim ad cdiitraria in situ sicut ad prima elementa et principia contrariorum: et haec reducuntur ad pri vationeni et habitum: et qUalitei4 fit, in parte diximus in Physicis et in parte posteriuB dicemus. Omnia enim taliter opposita referuntur ad ens et non ens, secundum quod ens et non ens privative oppomiiitur, et referuntur ad unum et piiiralitatem secundum quod unum potentia plUra privata actu pluralitatis. Sic enim inter ea est dppositio privationis et habitus, sicut ex ante habitis Constat: secundum hoc enim motus et status, hoc est immobilitas quae sutit coniraria, referuntur secundum Antiques ad unum et pliira: qiioiiiairi indivisibile qiiod vere est unUm, est immobile, et mobile pluralitate partium quae sunt ante et post, continue referiur ad pluralitatem. Similiter autem fere omnes Philosophi confitentur omnia entia et substantiaffi componi ex cdnirariis. Fere autem dico propter eds qui ponebant ununi ens infinitum et immobile, sicut Melissus et Parmenides. Hi enim entia ex contrariis cdmponi non dicebant. Omnes autem alii dicebattt entia coiiipoiii ex contrariis: quidam namque dicebant nuitieros esse principia, et hi dicebant eiitia cdmponi ex pari et impari. Alii autem physica pdnetites principia, dicebaht contraria esse calidiim et frigiduiii, ex quibus omnia dicebant cdinpoiii. Alii atitein ndiaterialia voleiites ponere contraria, dicebaiit ea esse iinitum et infinitum, ex quibus omnia dicebant cdiiipdiii: ex his enim dicebaiit conapoiii magriUm etparvuiii. Alii autem formalia ponentes coiitraria, dicebant illa esse athoreni et odium, ex quibus omiiia dicebant cdiiiponi. Alia etiam omnia quaecumque contraria ponebant Antiqui, redticta videntur secundum veritatem et secuiidutii eos ad uniliii, et pluralitatem, siciit ad eiis ei iidii ens privative opposita. Hic igittir ipsa reductio sUniatur et supponaitir a nobis ab ipsis Antiquis: principia vero diriiiia qiisB sunt praeter alia quae dicuntur principiata entia, caduiit secundum reductionem ad unum et ens, quasi ad ea genera quae dicta sunt esse genera principiorum. Sicut titiitti iii pritild Phy 216 D. ALB. MAG. ORB. PILED. sicorum ostendimus *, omnes qui ponebant principia contraria, ponebant unum sicut ens, et alteram sicut non ens, et sicut diximus, hoc ponebant sicut unum, et alteram sicut plura. Palam igitur est de his quae dicta sunt hic, quia unius et eiusdem scientiae est de his quae dicta sunt contraria speculari, et ens in quantum est ens. Et huius ratio est, quia secundum praeinductos Philosophos, omnia aut contraria, aut ex contrariis facta: principia vero contrariorum secundum eosdem Philosophos sunt unum et pluralitas, et illa quae sic reducuntur ad unum et ens, sunt unius et eiusdem scientiae, sive unum quod est gerius ad quod reducuntur secundum unum et idem nomine et ratione, dicatur univoce, sicut dixit Plato, sive non dicatur secundum unum univocum, sed niultipliciter, sicut forsan Veritas se habet: et hoc hic non probatur, sed supponimus, et in consequentibus ostendemus. Attamen quamvis multipliciter dicatur unum de multis, alia tamen omnia una dicuntur ad unum primum, et contraria uni, sicut multa, et diversa, et dissimilia, et inaequalia, et huiusmodi alia, dicuntur etiam ad unum primum. Et quamvis ens et unum non sint universaliter idem nomine et ratione sicut univocum, tamen forsan in omnibus non separatas habent rationes sicut aequivocum, sed quidam modorum eius est dictus ad unum primum nomine et ratione: alii vero modorum eius participant nomen ad idem dictum sive posterius: et haec omnia speculari est istius universalis scientiae. Propter quod non est geometriae speculari quid absolute et universaliter sit contrarium, aut quid absolute et universaliter sit perfectum, aut quid uniyersaliter sit unum, aut ens, aut idem, aut diversum: non enim ista considerat nisi ex conditione qua ad materiam sibi propriam contrahuntur. Manifestum est igitur, quod unius et eiusdem scientiae universalis est ens in quantum est ens speculari, et omnia quae insunt ei in quantum est ens. Manifestum est etiam, quod theoria ista non solum est substantiarum secundum suas diversitates, sed etiam existentium quocumque modo,secundum quod ad ens reducuntur, et etiam dictorum superius quae insunt enti secundum quod ens: est igitur de inductis supra, et de priori et posteriori, et genere et specie, et toto et parte, et aliis et de omnibus talibus. Et sic patet de quibus est scientia ista. Ex istis patet solutio omnium quaestionum duodecim primarum praeter secundam. CAPUT VIII. Et est digressio declarans coelementationem contrariorum ad privationem et habitum, qualiter unum in genere et extra genus habent negationem. Ad faciliorem autem doctrinam oportet nos hic ostendere quod supposuimus, qualiter scilicet coelementatio contrariorum ad privationem et habitum reducatur, et qualiter prima contraria sint contraria accepta secundum situm. Ad hoc autem intelligendum est, quod et in quarto Coeli et Mundi diximus, et perfectius in libro de Natura loci et locati. Si enim intelligamus materiam universitatis generatorum extensam in concavo orbis lunae sine forma naturali cum potentia ad ipsam, non erit causa quare hic generatur terra et ibi aer, nisi aliquod generans: quia generans dando formam dat locum: generans autem non potest esse nisi motus coeli secundum quod motus est actus talis corporis secundum 1 I Physic, tex. et com. 41. LIBER IV METAPHYSICORUM, TRACT. I 217

quod est compositum ex motore et mobili: quia sic virtus eius formas producit Hiihstantiales, sicut et calor naturalis per hoc quod est instrumentum animae. Si igitur concavum lunae sumatur secundum quod est locus, sunt in concavo virtutes cteiestes generantes. Non enim accipitur locus mathematice, sedphysice. Virtutes igitur istae sunt fortiores etiam in imme(liato quam in mediato, et fortiores in propinquo quam in remote In eo igitur quod immediate coniungitur concavo superticiei lunae, quae est locus altus, simpliciter generabitur corpus rarum et calidum et formalissimum inter corpora, et in concavo ignis in quo iam virtus coeli diminuta et privata est, et deficit virtus ignis, generabitur illi conveniens magis: et iterum in concavo illius ubi virtus coeli adhuc minor est, et deficit virtus aeris, generabitur copus quod est sub illo materialius et spissius illo,et sicdeinceps, sicut diximus in libris physicis. Et si obiiciat aliquis, quod differentiae situs sunt accidentia: et secundum hoc accidentia sunt causa substantiae: patet quod hoc non valet, quia accipit hic locum physice in quo agunt virtutes corporis illius cuius est superficies, et agunt ut vires substantias ccelestis et elementalis. Hoc autem modo producunt substantias et generant eas: et hoc modo prima in materia accepta contrarietas est rarum et spissum ex parte patientis: ex parte autem generantis est prima contrarietas altera, et unum, et in omnibus forma et virtus est generans et dans locum, et privatio virtutis et formae inducit aliquid materi alius, quod se habet per modum privationis ad iliud: et hoc modo calidum est habitus, et frigiditas est privatio: quia in ea deficit virtus ccelestis, et deficit in ea virtus motus, et ideo sistit motum. Sic etiam rarum est habitus, et spissum est privatio propter eamdem causam: et album est habitus propter lucis parti cipationem, et nigrum est privatio eiusdem: in igne autem siccum est habitus, et humidum est a privatione causatum: et in terra est conversus modus horum contrariorum: et hoc est ideo, quia humidum in aere est ex privatione completae raritatis: in terra autem siccum est ex privatione, quia est ex sicco humidum exprimente, sicut in aliis locis satis declaratum est. Philosophi autem haec omnia reducebant ad ens et non ens, quae similiter dicebant opponi sicut privatio et habitus opponuntur, et ad unum et plura quae similiter dicebant opponi. Et causam huius assignavimus in primo libro: entitatem enim dicebant esse in omni re ab uno primo, quodcumque ponebant esse illud primum, et illud esse univocum in omni genere entis dicebant, et hoc dicebant esse unum: sed non ens dicebant esse privationem illius primi in omni eo quod non est, et sic cadebat in resolutionem in plura: et ideo dicebant pluralitatem esse non ens: et sic sicut ad prima opposita reducebant omnia in ens et non ens, et in unum et plura. Unum autem secundum intellectum Aristotelis dupliciter accipitur, extra genus scilicet, secundum quod convertitur cum ente: et in genere, et sic in substantia unum est idem, et in qualitate unum est simile, et in quantitate est aequale, et sic de aliis: et ideo cum unum sit non divisum in se et divisum ab aliis, habet negationem extra genus et in genere, et habet etiam oppositum privationis ad ea quae sibi opponuntur, sicut patet per ante dicta. 218