Authors/Boethius/Periherm/CPerI/A11

Perihermenias Liber 11

Latin	English
ƿ AT VERO UNUM DE PLURIBUS VEL PLURA DE UNO AFFIRMARE VEL NEGARE, SI NON EST UNUM EX PLURIBUS, NON EST AFFIRMATIO UNA NEQUE NEGATIO.
Multa Peripateticis de discernendis propositionibus, quae essent unae, quae multae, consideratio fuit. Atque ideo nunc hoc dicit: et si una res, inquit, de pluribus praedicetur in propositionibus vel affirmativis vel negativis vel rursus tes plures de una iterum praedicentur, et si pluribus illis rebus unum nomen sit positum et una res de uno nomine plura signanti praedicetur, si es illis omnibus rebus unum aliquid non fit, non est una affirmatio nec una negatio.
Si quis enim dicat: Animal rationale bipes homo est unum hominem pluribus praedicando subiecit. Sed haec singillatim quidem dicta plura sunt, unam vero quandam substantiam informant. Coeuntibus namque animali rationali et bipedi fit una substantia animal rationale bipes, quod est homo. Et quamquam haec singillatim dicta multa sint (si quis enim dicat animal et rursus rationale et intermisso tempore bipes, discerptim multa signant), tamen inucta in unum unam faciunt naturam. Et hoc est quod ait:
UT HOMO EST FORTASSE ET ANIMAL ET BIPES ET MANSUETUM SED EX HIS UNUM FIT
tamquam si diceret: homo enim plura significat sed ita, si ea quae signantur discerptim dicantur. Nam et animal et bipes ƿ et mansuetum designat. Dicimus enim hominem animal esse et mansuetum et bipedem. Sed haec iuncta in unum corpus efficiunt animal mansuetum bipes, quod est homo. Quare quamquam de uno plura praedicata sint, tamen, quoniam ex omnibus unum aliquid fit, ex hoc una est affirmatio atque negatio. Quod si duae res tales subiectae sint de quibus una res praedicetur, ut de his unum fieri aliquid nequeat, non est una affirmatib nec una negatio.
Si quis enim candido aliquo homine ambulante dicat: Album et ambulans homo est album et ambulare in unam naturam non conveniunt nec fit ex utrisque unum aliquid, ita ut alicuius haec duo iuncta subetantiam forment. Quare sive affirmentur sive negentur sive subiecta sint sive praedicata, non erit una affirmatio nec una negatio sed vox quidem una est, tot autem in ea sunt affirmationes et negationes, quot termini sunt positi ex quibus unum non fit. Sive autem de pluribus unus terminus praedicetur, sive plura de uno praedicentur, idem modus est.
Ut si quis dicat: Homo animal rationale bipes est quoniam ex his unum quiddam fit, una est propositio; sin vero quis dicat: Homo album ambulans est quoniam ex his nihil unum fit, non est una propositio. Amplius quoque si pluribus rebus unum nomen sit positum, ex quibus coniunctis nulla una natura sit, et de illo uno nomine unum quodlibet aliud praedicetur, non est una affirmatio nec una negatio. Marinus namque et hic latrabilis uno vocabulo canes vocantur.
Si quis igitur dicat: Canis animal est quoniam ex his ƿ quae signantur cani in unum coniunctis nihil efficietur (ex cane enim latrabili et ex marino iunctis nulla una substantia est), illa propositio multiplex est et multa significans et non una. Quare quemadmodum, si quis huiusmodi propositiones interroget, debeat responderi docet dicens:
SI ERGO DIALECTICA INTERROGATIO RESPONSIONIS EST PETITIO, VEL PROPOSITIONIS VEL ALTERIUS PARTIS CONTRADICTIONIS.
Sensus huiusmodi est: quicumque interrogat, si ab arte dialectica non declinet, idcirco interrogat ut ei respondeatur, respondeatur autem aut tota propositio aut contradictionis una particula. Si quis enim sic dicat interrogans: Animane immortalis est? Tunc respondens aut "Est" respondebit aut "Non". Hoc autem est totius contradictionis una particula. Contradictio est enim anima immortalis est, anima immortalis non est. Ergo est et non contradictionis sunt particulae. Quod si quis sic interroget:
ANIMANE IMMORTALIS EST AN ƿ NON?
Tunc ille ita respondebit si velit totam propositionem dicens videtur mihi immortalis esse vel rursus videtur mihi non esse immortalis. Ergo quisquis interrogat, ita responsionem petit, ut illa responsionis petitio vel propositionis petitio sit vel unius partis contradictionis. Propositio autem unius contradictionis est id est omnis affirmatio una unam habebit negationem et in duabus propositionibus una erit contradictio. Quare quisquis plura significantem propositionem dixerit, ille non facit propositionem ad quam sit una negatio. Quocirca huiusmodi interrogationi, quae plura significat, nec si vera sit debet esse una responsio. Si quis <enim> interroget: Substantiane sit canis? quamquam verum sit dicere: Substantia est quoniam et latrabilis et marinus substantiae sunt, tamen non est ad hanc una facienda responsio sed dicendum est de quo cane interroget. Quod si ille dixerit de marino vel rursus de latrabili, tunc cum per illius determinationem definitionemque interrogationis facta fuerit una propositio unumque significans, adhibenda est una responsio. De his autem in topicis dictum esse commemorat.
SIMILITER AUTEM MANIFESTUM EST, QUONIAM NEC HOC IPSUM QUID EST DIALECTICA EST INTERROGATIO.
Qualis debet esse modus dialecticae interrogationis exsequitur. Ait enim: si quis interroget: Quid est animal? Haec non est dialectica interrogatio. Oportet enim per dialecticam interrogationem optionem respondenti dari, utrum affirmare velit an negare quod dicitur. Ut si ƿ quis sic interroget: Putasne bonum malo contrarium est? Tunc respondenti datur electio utrum affirmare velit an negare. Dicit enim ille aut "Est" aut "Non est". Qui autem interrogat: Quid est animal? nullum illi locum aut affirmationis aut negationis reliquit. Quid enim dicturus est interrogante aliquo: Quid est animal? Dicturus est "Non" inconveniens erit responsio. Eodem quoque modo si dicat "Est animal", nihil adhuc ad causam. Sola igitur illa est dialectica interrogatio, in qua datur respondenti ex interrogatione optio utram velit partem contradictionis eligere eamque enuntiare vel affirmando scilicet vel negando. Oportet enim interrogantem determinare, utrum verbi gratia animal homo sit an non, ut ex illa interrogatione quam velit partem contradictionis possit is qui respondet eligere.
QUONIAM VERO HAEC QUIDEM PRAEDICANTUR COMPOSITA, UT UNUM SIT OMNE PRAEDICAMENTUM EORUM QUAE EXTRA PRAEDICANTUR
Postquam de unitate propositionis explicuit et quid esset dialectica propositio terminavit, nunc ad illa venit in quibus plura saepe de uno singillatim veraciter praedicantur, quae simul praedicata alias vera sunt alias falsa si quis enim sic dicat: Marius malus est fortasse verum est. Rursus: Marius dux est et hoc verum est. Quae iuncta in unum nulla ƿ ratione sunt vera, velut si quis dicat: Marius malus dux est est namque optimus omnium.
Rursus: Homo animal est verum est, et: Homo bipes est verum est, et haec iuncta vera rursus sunt. Si quis enim dicat: Homo animal bipes est verum est. Horum ergo qui modus sit vel quando ea, quae singula extra praedicantur, iuncta vera vel falsa sint, regulam daturus adgreditur.
Et sensus quidem huiusmodi est, ordo autem sermonum talis est: quoniam vero, inquit, quaedam sunt, quae ita coniuncta de aliquo praedicantur, ut eorum praedicamentum unum sit et in unam congruat formam eorum quae extra vere poterant praedicari (ut in eo quod est animal bipes: animal bipes de homine iuncta compositaque dicuntur et fit una quodammodo praedicatio, cum animal et bipes extra singillatim valeant praedicari: dicimus enim: Homo animal est et rursus: Homo bipes est alia vero quae non sunt eo modo, quae singillatim quidem praedicare verum est, composita vero falsum: quae horum differentia est vel quando illud, quando hoc evenit dicendum est. Et hoc docet exemplis. DE HOMINE ENIM, inquit, VERUM EST DICERE ET EXTRA ANIMAL ET EXTRA BIPES ET UT UNUM, ut de eo dicatur animal bipes.
Rursus quemlibet hominem, ut Socratem, possumus dicere: Ille homo albus est rursus: Ille homo homo est et haec ut unum iuncta dicentes: Ille homo homo albus est
Sed aliquotiens evenit ut aliquis homo citharoedus quidem sit imperitus, bonus autem homo. Et si de ipso dicatur ƿ quoniam est citharoedus verum est et quia bonus est hoc quoque verum est. Sed non, si et citharoedus est et bonus, idcirco iam bonus est citharoedus. Fortasse enim est imperitissimus, homo autem bonus.
SI ENIM, QUONIAM ALTERUTRUM DICITUR, ET UTRUMQUE DICITUR, MULTA ET INCONVENIENTIA ERUNT.
Si quis sit qui dicat omnia, quaecumque singillatim vere dicuntur, ea iuncta etiam vere posse dici, multa inconvenientia impossibilisque contingunt. Hoc est enim quod ait: SI ENIM, QUONIAM ALTERUTRUM DICITUR, ET UTRUMQUE DICITUR. Si enim aliquis dicat, quoniam alterutrum extra vere dicitur, et utrumque simul vere semper posse dici, multa sunt impossibilia quae coniungunt. Quae autem sint impossibilia quae contingunt haec sunt. De homine enim possumus dicere quoniam homo est et rursus possumus dicere quoniam albus est: dicimus igitur et simul de homine homo albus est. [Rursus de homine albo possumus dicere quoniam homo est, possumus dicere quoniam albus est: igitur et haec inucta dicuntur homo homo albus albus est. Nam si verum est dicere de homine quoniam homo est et de albo quoniam albus est, et omne hoc vere dici potest id est homo homo albus albus est.] Et si de hoc iterum homine albo verum est dicere quoniam albus est et verum est de eo album praedicare, et rursus omne praedicare verum est: erit ergo homo albus albus. Et rursus de hoc album ƿ praedicare verum est: erit igitur tertio homo albus albus albus. Et hoc in infinitum progreditur.
Et rursus si verum est dicere de homine quondam musicus est et rursus quondam albus est et quoniam ambulans est, et haec rursus in unum dicuntur, quondam homo musicus albus ambulans est. Rursus qui musicus albus ambulans est, et albus est et ambulans est et musicus est. Dicuntur haec igitur rursus simul homo albus albus musicus musicus ambulans ambulans est. Et haec adsidue complexa eadem faciunt superfluam locutionem. Nec non etiam in singularibus quoque idem evenit. Si enim Socrates Socrates est et homo, erit Socrates Socrates homo, et si Socrates Socrates est et homo et bipes, erit Socrates Socrates homo bipes; et rursus si hic idem bipes est et homo, erit Socrates Socrates homo homo bipes bipes. Quae omnia quam sint inconvenientia nullus ignorat.
Non igitur dicendum est quondam omnia, quaecumque singillatim praedicantur, eadem iuncta semper poterunt praedicari. Ergo quae iuncta vere dici possum et quae falso eorum, quae singillatim atque extra ante vere dicebantur, exponit.
Hoc enim solum hactenus demonstratum est quoniam, si quis simpliciter et omni modo fieri complexiones dicat, multa inconvenientia evenire necesse est: quemadmodum autem fiant complexiones ponendum atque tractandum est.
EORUM IGITUR QUAE PRAEDICANTUR ET DE QUIBUS PRAEDICANTUR QUAECUMQUE SECUNDUM ACCIDENS ƿ DICUNTUR VEL DE EODEM VEL ALTERUM DE ALTERO, HAEC NON ERUNT UNUM.
In his, inquit, quae praedicantur et de his, de quibus illa ipsa praedicantur, duplex ratio est. Aut enim duo accidentia de uno subiecto dicuntur, ut: Marius malus est Marius dux est aut unum accidens de uno subiecto praedicatur, aliud vero accidens de illo praedicato accidenti praedicatur, ut si quis dicat: Cicero est calvus Calvus orator est Hic enim calvus de subiecto Cicerone, orator de calvo praedicatur. Hoc est enim quod ait:
QUAECUMQUE SECUNDUM ACCIDENS DICUNTUR VEL DE EODEM VEL ALTERUM DE ALTERO.
DE EODEM, ut si qua duo accidentia de uno praedicentur; ALTERUM DE ALTERO, ut si unum accidens de altero accidenti dicatur, ut ipsum accidens de quo dicitur de altero rursus subiecto praedicetur. Quod si ita fiat praedicatio, in unum fungi accidentia copularique non possunt. Etenim si quis sic dicat: homo albus est, homo musicus est, haec iuncta simul unum non facient, ut est musicus albus. Vel si rursus musicum praedicetur de albo, ut album de homine dicatur et praedicetur illud album musicum est, non idem est album musicum. Nec in unam substantiam coeunt quaecumque sic vere praedicari possum singillatim. Idcirco enim haec de se invicem videntur posse praedicari, quia de uno eodemque subiecto praedicantur, non quod ex his unum aliquid fiat. Accidentia enim sunt utraque. QUARE NON ERIT ALBUM MUSICUM sed quondam homo albus idem musicus est, per id quod utraque uni accidunt per accidens ƿ album musicum praedicatur. Nec rursus si citharoedus est et bonus, idcirco iam bonus dici poterit citharoedus. Neque enim bonus et citharoedus talia sunt ut ex his unum fieri possit sed quondam utraque eidem accidunt, idcirco de se secundum accidens praedicantur.
Sed magis fortasse possumus dicere: homo animal est, homo bipes est, ut haec iuncta dicamus animal bipes. Et his iunctis secundum substantiam non secundum accidens est facta praedicatio.
AMPLIUS NEC QUAECUMQUE INSUNT IN ALTERO. QUARE NEQUE ALBUM FREQUENTER NEQUE HOMO HOMO ANIMAL VEL BIPES; INSUNT ENIM IN HOMINE BIPES ET ANIMAL.
Quaecumque singillatim secundum accidens praedicantur ea simul praedicari non posse monstravit. Nunc autem illud etiam docet, quondam illa quoque quae substantialiter praedicantur non semper simul iuncta praedicentur. Et haec ratio et accidentibus convenit et substantialibus rebus. Quotiens enim inest praedicato aliquid et nos illud extra volumuspraedicare et in unum rursus duo praedicata coniungere, tunc et incongrua praedicatio. Et hoc aliquotiens quidem in ipsa nominum prolatione perspicitur, aliquotiens vero in vi et intellectu atque in termini continentia. Si quis enim sit homo albus et de eo dicatur verbi gratia: Callias homo albus est et ƿ rursus de eo dicatur: Callias albus est si quis id velit iungere, inconvenientissime praedicabitur – dicit enim: Callias homo albus albus est – idcirco quoniam albus in homine albo continebatur, quod ante de Callia praedicatum est.
Atque hoc est quod ait: QUARE NEQUE ALBUM FREQUENTER. Alia vero sunt quae hoc in prolatione non habent sed in natura. Si quis enim sic dicat: Socrates Socrates est et rursus: Socrates homo est et haec simul iungat et dicat: Socrates Socrates homo est non recte fecerit praedicationem. Nam homo in Socrate inerat et rursus homo de Socrate praedicatum est. Tale est ergo qui haec iuncta id est Socratem hominem voluerit praedicare de Socrate, tamquam si dicat Socrates homo homo est. Nam in Socrate inest hominis natura. Vel rursus si de aliquo homine velit aliquis hominem praedicare et rursus animal et dicat homo homo [est et] animal. Homo enim idem est quod animal. Ergo qui haec duo iuncta componit, nihil differt quam si dicat homo animal animal est. Homo namque animal est.
Eodem modo et si de aliquo homine hominem praedicet aliquis et rursus bipedem atque haec iuncta velit dicere, incongruam faciet praedicationem. Nihil enim aliud dicit qui dixerit homo homo bipes est, quam si dicat homo bipes bipes est. Etenim homo per se bipes est. Quare neque ea quae in ipsa prolatione in altero insunt cum extra praedicantur recte iunguntur nec ea quae in prolatione quidem non insunt sed tantum in natura ƿ atque substantia. Quod si neque accidentia sint nec alterum in altero et ea singillatim praedicentur, recte iuncta praedicantur. Si quis enim dicat de homine quoniam animal est, verum dixerit, et rursus quoniam bipes, verum hoc quoque dixerit. Haec si iungat, faciet homo est animal bipes; hoc recte praedicatur. Nam neque accidentia dicuntur nec alterum alteri inest. Illa autem sola aliquibus insunt substantialiter quaecumque in eorum definitione sumuntur. Ut in definitione hominis sumitur animal et in definitione rursus hominis sumitur bipes: inest ergo et bipes in homine. Quare illa sola singillatim praedicata recte iuncta praedicantur, quae neque accidentia sunt nec alterum in altero inest vel prolatione vel natura. Idque fiet manifestum, si eorum alterius definitio sumatur. Velut si quaeratur an de homine homo et bipes praedicari simul possint, definiendus est homo et, si in hominis definitione bipes incurrerit, dicendum est bipes inesse homini et utrumque ianctum de homine non posse praedicari.
VERUM AUTEM DICERE DE ALIQUO ET SIMPLICITER, UT QUENDAM HOMINEM HOMINEM AUT QUENDAM ALBUM HOMINEM ALBUM.
Dudum quaesivit utrum omnia quae singillatim vere praediearentur ea iuncta veraciter dicerentur, ƿ nunc autem considerat atque perpendit utrum omnia, quaecumque simul vere dicuntur, et simpliciter uere praedicentur. Dicimus enim Socratem quendam hominem esse et rursus simpliciter dicimus Socratem hominem esse. Rursus dicimus verbi gratia Calliam album hominem esse et de eo album simpliciter praedicamus. Dicimus enim Callias albus est.
Quaerit ergo utrum hoc in omnibus praedicamentis esse videatur, ut quaecumque verum est iuncta praedicare eadem quoque verum sit simpliciter dicere. Sed hoc non in omnibus eveniet. Nam si qua huiusmodi sit praedicatio, in qua aliquid oppositum addatur ipsi praedicationi, praeter illud oppositum simpliciter illa praedicatio non potest praedicari. Ut si quis dicat de Socrate iam mortuo, quoniam hoc quod iacet homo mortuus est, vere dicit, simpliciter autem dicere non potest hoc quod iacet homo est, idcirco quoniam additum est praedicato id est homini id quod homini oppositum est id est mortuus. Dictum est enim hoc quod iacet homo mortuus est. Mortuus autem et homo opposita quodammodo sunt. Nam si eorum definitiones sumamus facile hoc perspici potest. Homo namque est animatus, mortuus vero praeter animam. Atque ideo quaedam est oppositio secundum privationem atque habitum hominis et mortui et utraque simul vere praedicantur, unum ipsorum, quod est homo, simpliciter et praeter mortuum de cadavere non potest praedicari. Atque hoc est quod ait:
SED QUANDO IN ADIECTO QUIDEM ALIQUID ƿ OPPOSITORUM INEST QUAE CONSEQUITUR CONTRADICTIO.
Quae utraque id est et praedicatum et quod additur praedicato ex ipsa oppositione contradictio comitatur (ut quoniam homo et mortuus opposita sunt ea quaedam comitatur atque consequitur per oppositionem contradictio: dicimus enim: qui homo est vivit, qui mortuus est non uivit; vivit autem et non vivit quaedam contradictio est): ergo in huiusmodi praedicationibus non est verum unum simpliciter praedicari. Quando autem huiusmodi oppositio ei quod praedicatur non iungitur, potest simpliciter vere praedicari. Sed nec hoc semper magisque illud verius dicitur, quoniam, cum ista oppositio est, numquam verum est eorum quae inucta vere praedicantur simpliciter vere aliquid appellari, cum autem ista oppositio non inest, non semper vere simpliciter praedicari eorum aliquid, quae de aliquo vere iuncta dicuntur.
Si quis enim sic dicat: Homerus poeta est verum dixerit; quod si dicat: Homerus est (simpliciter praeter poetam) falsum est. Atqui esse et poeta non sunt opposita. Ergo non semper, quando oppositio non est in praedicatis, verum est aliquid simpliciter praedicari, cum autem oppositio inest, semper falsum unum praedicamentorum quae iuncta dicuntur simpliciter et praeter aliud dicere. Nam cum de Homero dicimus quoniam est aliquid id est quoniam Homerus poeta est, verum est. Numquid etiam dicendum est per se quoniam est, an potius esse non simpliciter sed secundum accidens ƿ de Homero praedicatum est? Non enim quia est sed quia poeta est et quoniam ei et poetae esse accidit, idcirco esse quoque Homerum aliquid id est poetam, non per se esse praedicamus. Concludit igitur hoc modo: in quibuscumque praedicationibus iunctis neque contrarietas aliqua aut ulla oppositio est, si eorum definitiones pro uocabulis sumantur (in quibusdam enim nominibus dictis non adparet oppositio: quod si definiatur, mox sese illa oppositio patefacit, ut in eo quod est homo et mortuns nomina quidem ipsa opposita non sunt sed definita inveniuntur opposita): in huiusmodi igitur compositionibus vel quotiens non secundum accidens praedicatur aliquid, ut esse de Homero secundum poetam scilicet quod Homero accidens sed per se et secundum ipsum subiectum, manifestum est quoniam quidquid coniuncte vere dici potest idem vere dicitur et simpliciter praedicatum.
Ut si quis dicat de aliquo homine quoniam hic homo albus est, verum fortasse dixerit, et rursus hic albus est hoc quoque verum est dicere idcirco quoniam de eo non ideo album praedicavit, quia dixit eum esse hominem, sicut de Homero idcirco esse praedicatur, quia poeta esse dicitur sed quod per se albus est. Sed hoc non secundum accidens praedicatur sed per se. Quare recte dictum est quoniam, in quibus inuctis praedicationibus neque oppositio quaedam inest nec ipsa per accidens ƿ praedicatio est, illa simpliciter etiam et posse praedicari.
QUOD AUTEM NON EST, QUONDAM OPINABILE EST, NON VERUM DICERE ESSE ALIQUID. OPINATIO ENIM EIUS NON EST, QUONDAM EST SED QUONDAM NON EST.
Quidam volentes id quod non est aliquo modo esse monstrare tali utebantur syllogismo: quod opinabile est, est; quod autem non est, opinabile est; concludebant quod non est igitur est docentes ea quae essent scibilia potius, non opinabilia esse, quod autem non est opinioni tantum subiacere, nulla etiam scientia claudi. Quod Aristoteles hoc modo discutit: ait enim: non idcirco est opinabile, quondam est sed idcirco est opinabile, quondam non est; sed hoc quod non est, est quidem quiddam sed est non per se sed opinabile. Et quemadmodum Homerus est quidem quiddam id est poeta, non tamen est per se, ita id quod non est, est quidem aliquid id est opinabile vel ignorabile, non tamen est per se aliquid in natura.