Authors/Boethius/Periherm/CPerI/A9

Perihermenias Liber 9

Latin	English
IN HIS ERGO QUAE SUNT ET FACTA SUNT NECESSE EST AFFIRMATIONEM VEL NEGATIONEM VERAM VEL FALSAM ESSE, IN UNIVERSALIBUS QUIDEM ƿ UNIVERSALITER SEMPER HANC QUIDEM VERAM, ILLAM VERO FALSAM, ET IN HIS QUAE SUNT SINGULARIA, QUEMADMODUM DICTUM EST.
In praesentibus rebus et in praeteritis factas contradictorie enuntiationes dicit definite unam semper veram, alteram definite semper esse mendacem, ut si quis dicat: Omnes Fabii perierunt qui ad pugnam contra Veientes privata conspiratione progressi sunt Hoc si negetur sic: Non omnes Fabii perierunt qui ad pugnam contra Veientes privata conspiratione progressi sunt necesse est quidem unam veram, unam esse falsam sed definite vera affirmatio est, definite falsa negatio. Cum id enim quod factum est dicitur factum, definite verum est; quod si id factum denegetur, falsum id est definite.
Sive ergo in universalibus universaliter praedicatis contradictio per oppositionem particularitatis fiat sive in singularibus, ut in Socrate et in caeteris individuis, in his quae sunt praeterita semper una vera est, altera falsa, ut in eo quod est: Socrates veneno peremptus est Socrates veneno peremptus non est vera est affirmatio definite et ita rursus falsa negatio. In praesentibus quoque idem esse necesse est. Si enim disputante Socrate dicat aliquis: Socrates disputat et hoc alius neget, sicut disputare Socratem praesentis temporis ratione definitum est, ita quoque definite affirmatio retinet veritatem, negatio definite mendacium. Et in universalibus quidem vel affirmativis vel negativis, in ƿ quibus vel affirmatio particularis vel negatio particularis opponitur, idem est.
Hoc est enim quod ait: IN HIS QUAE SUNT ET QUAE FACTA SUNT, id est in praesentibus atque praeteritis, una semper definite vera est, semper altera falsa definite, sive universalis una sit, altera particularis, quod per hoc monstratur quod ait: IN UNIVERSALIBUS QUIDEM UNIVERSALITER SEMPER HANC VERAM, ILLAM VERO FALSAM, sive in singularibus atque individuis praedicamentis, quod per hoc designat quod addidit: ET IN HIS QUAE SUNT SINGULARIA.
Sed postquam de contradictoriis dixit, adiecit in his autem quae indefinitae sunt non necesse est semper inane quidem veram, illam vero esse mendacem, hoc seilicet designans quod dixit: IN HIS VERO QUAE IN UNIVERSALIBUS NON UNIVERSALITER DICUNTUR, NON EST NECESSE. Non est enim necesse in his unam veram, alteram falsam proponi, potest enim fieri ut utraeque sint verae quae fuerint indefinitae.
IN SINGULARIBUS VERO ET FUTURIS NON SIMILITER.
Propositionum aliae sunt tantum inesse significantes, ut si quis Socrate vivo dixisset: Socrates calvus est aliusque negaret: Socrates calvus non est Illa enim inesse posuit Socrati caluitium, illa caluitium a Socrate disiunxit.
Aliae vero sunt necessariae, ut si quis dicat: Necesse est solem annis omnibus in arietem rursus redire Rem namque necessariam et ex necessitate evenientem praedicans totem fecit necessariam propositionem.
Aliae autem sunt contingentes, quae cum non sint, eas tamen ƿ in futurum evenire possibile est, ut si quis dicat: Hodie Alexander pransurus est Hodie Alexander pransurus non est
Etenim cum ista dicuntur, quoniam illi adhuc prandere non inest, inesse tamen contingit et potest fieri ut hodie prandeat, idcirco eas dicimus contingentes. Contingit enim fieri, quod adhuc nondum factum est. Sed hae non insunt quidem, ut dictum est, sunt enim futuri temporis. Quae autem non insunt sed inesse possum, necessariae non sunt, quoniam huiusmodi retinent naturam, ut eas et esse et non esse possibile sit. Potest enim fieri, ut hodie Alexander prandeat, et rursus potest fieri, ut hodie non prandeat. Et hanc eveniendi vel non eveniendi possibilitatem utrumlibet vocamus. In huiusmodi enim rebus utrumlibet contingit, aut affirmatio aut negatio, et non est necesse aut affirmationem fieri aut negationem. Nam cum non sit affirmatio necessaria, non interclusum est contingere negationem. Rursus cum negatio necessaria non sit, interdum accidit, ut affirmatio contingat. Quare haec huiusmodi eveniendi et non eveniendi potentia utrumlibet vocatur, quod in his utrumlibet, id est vel affirmationes vel negationes, evenire conceditur.
Nunc ergo Aristoteles hoc validissima argumentatione contendit adstruere, quod quemadmodum in praeteritis et in his quae sunt praesentia non modo in affirmatione et negatione unam veram, alteram falsam esse necesse est sed definite una vera est, definite altera suscipit falsitatem, non ita in his quae contingentes uocantur. Necesse enim est ut aut affirmatio vera ƿ sit aut negatio sed non ut definite quaelibet earum vera sit, altera falsa definite. Nam quod dicimus: Alexander lavandus est
id si alius neget dicatque: Alexander lavandus non est totum quidem hoc necesse est evenire, ut aut lavetur aut non lavetur, et necesse est unam esse veram, alteram falsam, aut affirmationem, si lotus fuerit, aut si non lotus fuerit, negationem sed non necesse ut definite affirmatio vera sit, idcirco quod in huiusmodi rebus poterit evenire negatio. Sed nec umquam definitum est, ut negatio vera sit, falsa affirmatio, idcirco quoniam potest non evenire negatio. Quare in tota contradictione unam quidem veram, falsam alteram esse necesae est, ut autem definite una vera sit, altera falsa definite, sicut in his quae sunt praeterita quaeque praesentia, nulla rerum ratione possibile est.
Sed hoc prius Aristoteles in singularium praedicamentorum propositionibus probat, post autem idem debere in universalibus docet intellegi. Idcirco enim ait in singul aribus vero et futuris non similiter. Id est in singularibus propositionibus, de quibus primum tractat, et futuris id est contingentibus non idem modus est verarum falsarumque propositionum, qui in praeteritis atque praesentibus, quondam in praeteritis atque praesentibus et totum contradictionis corpus in veritatem falsitatemque dividitur et vera una est definite, ut possit ex his certus aliquis ac sciens dicere, quoniam affirmatio vera sit vel rursus quondam negatio; vel si id nullus dixerit, certa praeteriti tamen temporis vel praesentis secundum sui naturam ratio, ƿ certus euentus est. In his vero in quibus contingens est futurum, id est variabile et instabile, totum quidem corpus contradictionis veritatem falsitatemque partitur sed haec veritas atque falsitas indiscreta est atque volubilis. Nullus enim potest dicere quoniam affirmatio vera est: non est enim necesse veram esse affirmationem, idcirco quoniam negationem fieri possibile est, nec rursus negationem, quoniam non est impossibile affirmationem contingere, et postremo quoniam utrumlibet ipsorum contingit, idcirco una earum vera esse definite et certa naturaliter non potest. Quibus autem id argumentationibus exsequatur, manifestum erit hoc modo:
NAM SI OMNIS AFFIRMATIO VEL NEGATIO VERA VEL FALSA EST, ET OMNE NECESSE EST VEL ESSE VEL NON ESSE. <NAM> SI HIC QUIDEM DICAT FUTURUM ALIQUID, ILLE VERO NON DICAT HOC IDEM IPSUM
Si quidquid in affirmationibus negationibusque proponitur verum vel falsum est definite, sequitur ut, quod illae negationes affirmationesque significant, aut evenire aut non evenire necesse sit. Hoc est enim quod dicit: NAM SI OMNIS AFFIRMATIO VEL NEGATIO VERA VEL FALSA EST: definite. Idcirco enim addidit omnis. In his enim, quae sunt futura vel contingentia, non esse affirmationes et negationes ueras vel falsas definite probare contendit. Nam si unus dicat aliquid futurum, alius neget, ut utraque eveniant fieri non potest. Quis enim dixerit dicente alio, quoniam Socrates cenaturus est alioque Socrates cenaturus ƿ non est, utrasque veras in uno eodemque contingere? Hoc igitur fieri non potest. Unus ergo eorum verum dicturus est, alius mentietur. Ponatur enim definite una earum vera esse vel falsa: si ergo omnis affirmatio et negatio vera vel falsa est definite et uterque negans affirmansque veri in contradictionibus esse non possunt, necesse est unum verum dicere alterum falsum et unum definite verum, falsum alterum definite. Hoc si est in omnibus affirmationibus atque negationibus, ut una definite falsa sit, altera vera definite, quidquid vera dicit euenturum necesse est evenire, quidquid non euenturum non evenire necesse est. Hoc est enim quod ait: MANIFESTUM EST QUONIAM NECESSE EST VERUM DICERE ALTERUM IPSORUM. Neque enim potest fieri ut affirmatio negatioque consentiant in talibus id est in contradictionis oppositionibus. Necesse autem esse evenire quaecumque vera definite affirmatio loquitur et non evenire quod profert definite vera negatio sic probat:
NAM SI VERUM EST DICERE, QUONIAM ALBUM. VEL NON ALBUM EST, NECESSE EST ESSE ALBUM VEL NON ALBUM, ET SI EST ALBUM VEL NON ALBUM, VERUM EST VEL AFFIRMARE VEL NEGARE.
Quod de futuro possit esse iudicium, a praesentibus trahit exemplum. Ait enim hanc esse rerum consequentiam, ut rem subsistentem propositionis veritas consequatur, veritatem propositionis rei, de qua loquitur propositio, essentia comitetur. Nam si hic ƿ lapis vel quodlibet aliud album est, verum est de eo dicere quondam album est, et hoc convertitur. Nam si verum est dicere de eo quondam album est, sine dubio album est et album esse necesse est. Itaque fit ut res veritatem et veritas rem, de qua proponitur, subsequatur. Rursus si lapis hic albus non est, verum est de eo dicere quondam non est albus et si de eo verum est dicere quondam non est albus, ut sit albus fieri non potest, cum vere dicatur quondam non est albus. Idem quoque etiam in mendaciis valet. Nam si quid non est, cum hoc aliquis esse proposuit, mentietur. Et si quis de aliquo mentietur, illud de quo fit mendacium non est, ut si quam rem cum alba non sit dicat aliquii esse albam mentitus est, quocirca necesse est illud quoque non esse de qua mentitus est. Ita igitur veritas quidem rei quae est et res quae est veritati, falsitas vero rei quae non est et res quae non est falsitati convertitur.
Quod si hoc est in omnibus rebus et quidquid dicitur cum veritate vel falsitate ad rem quae est vel non est convertitur, sive negatio sit sive affirmatio, et unam veram semper, alteram falsam esse necesse est, si una definite vera est: impossibile quiddam ex hac positione continget. Eveniet namque omnia quaecumque sunt vel fiunt ex necessitate fieri et nihil a casu nihilque esse possibile quod sit et non esse possibile. Nihil etiam in liberi arbitrii moderamine relinquetur sed totum erit ex necessitate, quidquid euenerit. Nam si verum est definite de qualibet re dicere quondam erit, illam rem ƿ sine dubio futuram esse necesse est et ut non fiat non potest evenire. Verum enim est dicere de ea quoniam future est nec vere de ea quoniam future est poterat dici, nisi eam fore esset necesse. Quare si in omni affirmatione et negatione aut affirmatio aut negatio in futurum definite vera vel falsa est, necesse est vel quod ab affirmatione vera definite vel quod a negatione dicitur evenire. In falsitate quoque similis causa est. Nam quod non erit falsum est dicere quondam erit et quod falsum est dicere quondam erit ex necessitate non erit.
Item quod erit falsum est dicere quondam non erit et quod falsum est dicere quondam non erit necessario erit. Ut igitur veras propositiones necessarius sequitur euentus ut fiat quod dicitur, ita et falsas propositiones necessarius sequitur euentus ut non fiat quod dicitur a falsa propositione. Quod si in futurum omnis affirmatio vel negatio definite semper dividunt veritatem et falsitatem erit rerum quae praedicuntur necessarius euentus et omnia est necessitate contingent vel non contingent. Itaque et casus et possibilitas et liberum periit arbitrium. Syllogismus autem huiusmodi est: si omnis affirmatio vera est aut falsa definite et eodem modo negatio, eveniet ut omnia inevitabili necessitatis ratione contingent. Quod si hoc est, liberum perit arbitrium sed hoc impossibile est: non igitur verum est omnem affirmationem vel negationem veram definite esse vel falsam. Omnia autem ex necessitate contingere, si illae definite verae vel falsae sunt, talis syllogismus ostendit: omnis in futurum definita veritas vel falsitas ƿ euentum rei vel futurum vel non futurum ex necessitate constituit. Sed omnes propositiones futurae definite verae vel falsae sunt: in omnibus est igitur eveniendi vel non eveniendi necessitas. Pro qua conclusione illud Aristoteles intulit quod ait:
NIHIL IGITUR NEQUE EST NEQUE FIT NEC A CASU NEC UTRUMLIBET NEC ERIT NEC NON ERIT SED EX NECESSITATE OMNIA.
Casus namque et id quod est utrumlibet exstinguitur, libera etiam uoluntas adimitur, si omnia quaecumque fient ex necessitate futura sunt. Et probat superiorem conclusionem, quae dicit omnia ex necessitate contingere, per hoc quod ait: AUT ENIM QUI DICIT verUS EST, AUT QUI NEGAT. Si ergo veritas rerum necessitati convertitur et aut qui negat verus est aut qui affirmat, omnia fieri ex necessitate necesse est. Nam si non erunt ex necessitate, non erunt verae definite, id quod ipse subiunxit:
SIMILITER ENIM VEL FIERET VEL NON FIERET; UTRUMLIBET ENIM NIHIL MAGIS SIC VEL NON SIC SE HABET AUT HABEBIT.
Exponit enim quae sit contingentis natura, cum quid sit utrumlibet exposuit. Utrumlibet est cuius indiscretus euentus est id est quod aequaliter esse vel non esse contingit. Hoc est enim quod ait similiter enim vel fieret vel non fieret. Neque enim directam unam necessariamque habet viam vel ad affirmationem ƿ vel ad negationem sed nihil se magis sic habet vel sic non habet. Et est utrumlibet quod aequalem cursum et ad evenire retinet et ad non evenire. Nihil enim se magis vel sic habet vel sic non habet id est aequaliter se habet et ad esse et ad non esse. Nihil enim magis sese habet, ut fiat quam ut non fiat.
AMPLIUS EI EST ALBUM NUNC, VERUM ERAT DICERE PRIMO QUONIAM ERIT ALBUM, QUARE SEMPER VERUM FUIT DICERE QUODLIBET EORUM QUAE FACTA SUNT, QUONIAM ERIT.
Validissimam sibi ipsi vim argumentationis opponit, qua possit ostendere affirmationes negationesque veras vel falsas esse definite. Et ait providendum esse ne forte necesse sit suspicari id quod iam factum est vere dici potuisse antequam fieret esse faciendum, ut si Socrates hesterna cenavit nocte, verum fuit hesterna matutina dicere, quoniam cenaturus est: quocirca definite quoque verum fuisset, si praediceretur. Omnia igitur ea quae fient definite poterant vere praedici. Hoc est enim quod ait: SI EST ALBUM NUNC, VERUM ERAT DICERE PRIMO QUONIAM ERIT ALBUM. Nam si qua res nunc alba est, verum erat ante dicere quoniam erit alba, quare definite quoque fuit QUODLIBET EORUM QUAE FACTA SUNT vere praedicere. Hoc autem rei ipsius exitus comprobavit.
Huic oppositioni ƿ per eandem rursus occurrit. Non enim qui haec dicit licet ei laqueum superioris argumentationis effugere, rursus enim eadem illum cuncta circumveniunt et eisdem iterum urgetur incommodis.
QUOD SI SEMPER VERUM EST DICERE QUONIAM EST VEL ERIT, NON POTEST HOC NON ESSE NEC NON FUTURUM ESSE.
Mira ratione superiorem argumentationem dicentes ad idem reduxit incommodum dicens: si verum est omnia quaecumque facta sunt definite uere potuisse praedici, quoniam veritatem propositionis rei necessitas sequitur, quod vere definite praedictum erat non evenire non poterat. Sed si non evenire non poterat, ut non eveniret erat impossibile. Quod autem non fieri impossibile est, fieri necesse est. Euentus igitur eius ex necessitate consequitur. NIHIL ERGO UTRUMLIBET NEQUE A CASU ERIT; NAM SI A CASU esse poterit, NON EX NECESSITATE futurum est; quod si non est ex necessitate futurum, non est impossibile non fieri; si non est impossibile non fieri, potest non fieri; si potest non fieri, non potest definite vere praedici. Quod enim vere definite praedicitur, ex necessitate futurum est: quod autem casu est, ex necessitate non evenit.
AT VERO NEC QUONIAM NEUTRUM VERUM EST CONTINGIT DICERE, UT QUONIAM NEQUE ERIT NEQUE NON ERIT.
ƿ Quattuor differentiis contingentium futurorum diversitas constat. Aut enim id quod affirmatur et negatur in futurum utrumque erit verum aut utrumque falsum aut unum verum, falsum alterum definite aut unum verum, falsum alterum indefinite. Non esse quidem et affirmationem et negationem veram in his propositionibus, quae de rebus contingentibus in futurum tempus proponuntur, per hoc demonstravit superius quod ait:
MANIFESTUM EST, QUONIAM NECESSE EST VERUM DICERE ALTERUM IPSORUM, SI OMNIS AFFIRMATIO VERA VEL FALSA. UTRAQUE ENIM NON ERUNT SIMUL IN TALIBUS.
Neque enim fieri potest ut in contradictoria propositionum oppositione utrasque veras quisquam valeat invenire. Nunc autem monstrat, quoniam ne hoc quidem fieri potest ut utraeque sint falsae. Ait enim: at vero ne hoc quidem nobis contingit dicere, quoniam neutrum verum est id est nec affirmatio nec negatio. Contingeret atltem utramque esse falsam affirmationem scilicet et negationem, si nec quod diceret affirmatio futurum esse esset nec quod non esse negatio diceret non esset. Ita enim fieret, ut nec esset quod esse affirmatio praedicavit nec non esset quod negatio non esse proposuit. Si quis ergo hoc ita dicat, primum, inquit, illud inconveniens atque impossibile est, quod in contradictoria oppositione cum affirmatio falsa sit non est vera negatio et rursus cum negatio falsa sit falsa quoque affirmatio est. Hoc enim in solis contrariis contingebat, non etiam in contradictoria dispositione. In hac enim unam semper veram esse necesse est, semper alteram falsam. ƿ
AD HAEC SI VERUM EST DICERE, QUONIAM ALBUM EST ET MAGNUM, OPORTET UTRAQUE ESSE.
Addidit quoque aliud, quo magis id quod dicitur videatur incongruum. Omne enim quod praedicitur in futurum, si vere praedicitur, erit. Si quis enim dicat in praesenti tempore: hoc animal quodlibet album est vel magni corporis et hoc vere pronuntiet, album et magnum illud animal esse necesse est. Ita etiam in futurum si quis uere dicat, quoniam hoc animal cras album fiet et corporis uastioris, necesse est cras utraque contingere, ut et album fiat et corporis uastioris. Sin vero falso aliquid praedicatur, necesse est non esse quod dicitur, si sit <falsa> affirmatio: ut si quis affirmet falso futurum nauale bellum, necesse est non fieri quod a falsa affirmatione praedicitur. At si sit falsa negatio, necesse est fieri quod falsa negatio futurum non esse praedixit. Sin vero utraque falsa sunt, nec erit ex necessitate quod dicitur, quia definite affirmatio falsa est, nec non erit quod dicitur ex necessitate, quia definite est negatio falsa. Unde fit ut utrumlibet quod est in rebus omnino perimatur. Utraque enim necessaria sunt et ex necessitate contingunt et est necessitas ipsa impossibilis. Nam si quis dicat cras futurum nauale bellum aliusque neget et pronuntiet non futurum, si utraeque sint falsae, necesse quidem erit non esse cras nauale bellum, quoniam affirmatio, quae illud dicit futurum, falsa est; rursus necesse est esse cras nauale bellum, quoniam negatio quae dicit cras non futurum ipsa quoque mentitur. Quare necesse erit et esse nauale bellum et non esse, ƿ quod est impossibile et praeter communem cogitationis naturam. Non est igitur verum utrasque simul id est affirmationem negationemque mentiri.
QUAE ERGO, INQUIT, CONTINGUNT INCONVENIENTIA, HAEC SUNT ET HUIUSMODI.
Si quis dicat vel in his quae universalia sunt et universaliter praedicantur vel in his quae singularia in propositionibus enuntiantur unam necessario definite esse veram, definite alteram falsam, talia illum, inquit, inconvenientia consequentur et alia similia, hoc scilicet dicens de superioribus argumentis, in quibus ostendebat omnia ex necessitate contingere, si quis unam veram definite, alteram diceret definite mendacem. Quaenam vero adserat alia inconvenientia impossibiliaque concurrere his qui unam definite veram proponunt, haec sunt; si quis enim proponat unam esse veram, alteram falsam, tollit (ut supra dictum est) id quod est utrumlibet in rebus et omnia esse vel fieri ex necessitate constituit, nihil a casu, nihil a propria uoluntate. Unde fit ut neque negotiari sit utile nec inire actum, quae omnia consilii ratione tractantur: ipsum enim consilium superuacuum est, cum omnia quaecumque futura sunt necesse sit evenire. Quid enim unusquisque dicat: si hoc faciam, illud mihi eveniet atque continget, si vero hoc, illa ƿ res eveniet? Etenim nihil prohibet quemuis illum affirmare aliquid esse faciendum, alium vero negare cum omnia vi necessitatis eveniant. Nam si omnia quae fiunt nunc ante aliquis vere praediceret, quis dubitat quin illa quae facta sunt immutabili uiolentia necessitatis euenerint? Hoc est enim quod ait: QUARE EX NECESSITATE ERIT QUODLIBET EORUM VERUM ERAT DICERE TUNC.
Sed ne illud videatur incongruum quod rerum euentum non ex ipsarum natura sed ex propositionum veritate et falsitate indicamus. Hunc enim scrupulum ipse dissolvit dicens:
AT VERO NEC HOC DIFFERT, SI ALIQUI DIXERUNT CONTRADICTIONEM VEL NON DIXERUNT.
Ad tollendum enim perimendumque consilium, quod nihil omnino homines oporteat consiliari, parum valet aliquid praedici. Sive enim praedicatur aliquid, sive non, quidquid vere praedici potuisset, illud etiam si non praedicatur evenire necesse est. Idcirco enim vere praedicitur, quia vere praedici potest; idcirco vere praedici potest, quia immutabiliter futurum est. Quare futurum est, si praedicitur uere, nec tantum si praedicitur sed etiam si praedici vere potest sive enim praedicatur, sive non praedicatur, quidquld vere praedici potest, hoc ex ƿ necessitate futurum est.
MANIFESTUM EST ENIM, inquit, QUOD SIC SE HABEAT RES, sive unus eam affirmet, alius neget, <sive non>: si euentura est, nihil illi negatio officit; si euentura non est, nihil affirmatio prodest. NON ENIM, inquit, PROPTER NEGARE VEL AFFIRMARE ERIT VEL NON ERIT, nec hanc vim naturae tempus mutabit. Eodem modo enim evenient ea quae post millensimum annum euentura creduntur his quae post quantumlibet tempus ex necessitate futura sunt. Unde sit ut, si in omni tempore omnia sic se habent, ut uuum definite vere dici possit, definite alterum falsa, omnia quaecumque facta sunt vel fient immutabili rerum ratione contingant.
Hoc est enim quod ait: NECESSE ESSET <HOC> FIERI <ET> UNUMQUODQUE EORUM QUAE FIUNT SIC SE HABERET, UT EX NECESSITATE FIERET. Et hoc superiore argumentatione confirmat dicens: QUANDO ENIM UERE DICIT QUIS, QUONIAM ERIT, NON POTEST NON FIERI, euentus enim necessitas sequitur veritatem, ET QUOD FACTUM EST VERUM ERAT DICERE SEMPER QUONIAM ERIT, veritas namque propositionibus ex rerum necessariis venit euentibus.
QUOD SI HAEC NON SUNT POSSIBILIA: VIDEMUS ENIM ESSE PRINCIPIUM FUTURORUM ET AB EO QUOD CONSILIAMUR ATQUE AGIMUS ALIQUID.
ƿ Longum hyperbaton est, quod nos prius exponimus, postea continuamus. Liquet enim aliquarum rerum nos esse principium, ut actnum nostrorum. Si enim quis aliquid cousilio facit, quidquid consiliatione peregerit, eius rei ipse principium est. A consiliante enim incipit, quidquid consilii sollertia ministratur. Sunt enim quaedam quae actu non sunt sed potestate, quae potestas non fit ex necessitate, id est, ut possit quidem fieri, non tamen necesse sit: ut hanc vel quamlibet tunicam possibile est quidem ferro incidi sed non est necesse. Fortasse enim utendo uetustabitur et ipso cotidiano soluetur adtritu. Ergo potest quidem incidi sed forte non incidetur sed ante quam incidi possit exteritur. Rursus potest fieri ut non dividatur, neque enim exteri eam possibile esset, nisi prius esset possibile non incidi. Quare possunt quidem quaedam fieri sed si ita contingit fortasse non fient. Sunt igitur quaedam possibilia non necessaria. Et in aliis quoque quae fiunt eadem ratio est. Omne enim quod fit a quolibet consilio, ipse qui consiliatur illius rei principium est, non necessitas. Et quaecumque sunt possibilia mutabiliter evenient. Quae enim secundum aliquam possibilitatem dicuntur, non eveniunt secundum necessitatem. Unde fit ut manifestum sit quoniam non omnia ex necessitate vel sunt vel fiunt sed quaedam sunt quae acquali modo vel fiunt vel non fiunt. Et hoc est utrumlibet fieri.
Alia vero in pluribus quidem fiunt, in paucioribus vero non fiunt. Et aequaliter quidem fiunt, ut egredientem domo amicum uidere. Fit enim hoc et non fit aequaliter. Quaedam vero frequentius ƿ fiunt quam non fiunt, ut sexagenarium canescere frequentius fit quam non fit, et tamen ita hoc potest fieri, ut et non fieri impossibile non sit. Hoc est enim quod ait: ALIA VERO MAGIS QUIDEM <ET> IN PLURIBUS ALTERUM, ut canescere in pluribus e sexagenariis quam non canescere SED CONTINGIT FIERI <ET> ALTERUM, scilicet ut non canescat, ALTERUM VERO MINIME, scilicet ut canescat. Est autem hyperbaton hoc modo: quod si haec impossibilia videmus, sumus enim aliquibus ipsi principium et quaecumque possibilia sunt fieri possum et non fieri; si igitur possibile est ut et sint et non sint, MANIFESTUM EST NON OMNIA EX NECESSITATE contingere sed alia aequaliter, alia vero evenire quidem in pluribus, in paucioribus vero non evenire sed ut non eveniant necesse non est.
IGITUR ESSE QUOD EST, QUANDO EST, ET NON ESSE, QUOD NON EST, QUANDO NON EST, NECESSE EST.
Nunc quid sit necessarium temporale describit. Ait enim: res omnis quando est eam sine dubio esse necesse est. Non enim fieri potest ut cum est non sit. Et rursus res quae non est quando non est eam non esse necesse est. Neque enim fieri potest ut quando non est sit. Sed si, quando est, eam esse necesse est, non idcirco simpliciter et sine temporis ƿ praesentis descriptione ex necessitate. Quando enim sedeo, non potest fieri ut non sedeam et necesse est mihi tunc sedere cum sedeo sed ipsum sedere mihi non ex necessitate inest, possum enim surgere. Rursus cum non sedeo, tunc mihi necesse est non sedere sed ipsum non sedere mihi ex becessitate non inest, possum enim sedere. Ergo quod est, quando est, ex necessitate est, et quod non est, tunc eum non est, fieri ut sit non potest. Non tamen omnia quaecumque sunt aut non sunt aut ex necessitate sunt praeter temporis praesentis nuncupationem aut ex necessitate non sunt nulla mentione praesentis temporis facta. Quare, inquit, non est idem temporaliter necessarium esse, ut est mihi cum sedeo, et simpliciter ex necessitate esse, ut homini mortalitas. Nec idem est, cum non est, necessario non esse, ut mihi cum non sedeo non inest sedere, et quod simpliciter ex necessitate non habeo, ut tres oculos vel immortalitatem. Atque hoc est quod ait: SIMILITER AUTEM ET IN EO QUOD NON EST.
Hoc autem cur dixerit sequitur:
ET IN CONTRADICTIONE EADEM RATIO. ESSE QUIDEM VEL NON ESSE OMNE NECESSE EST ET FUTURUM ESSE VEL NON.
Similis est, inquit, ratio in contradictionibus contingentibus et in his quae, cum sunt, secundum tempus necessaria sunt. Quae autem secundum tempus, simpliciter necessaria non sunt. Nam in futuris ƿ et contingentibus contradictionibus totem quidem contradictionem necesse est unam veram habere partem, alteram falsam, ut si quis affirmet cras bellum nauale futurum (id ergo non est necesse) et rursus si qui neget non futurum, est quidem aut esse aut non esse necesse sed non est necesse esse nec rursus necesse est non esse sed tantum aut esse aut non esse. Idcirco tota quidem contradictio unam habebit partem veram, alteram falsam sed non erit ipsarum una definite vera, falsa altera definite. In praeteritis enim sic dicimus: Romulus Romam condidit Romulus Romam non condidit una quidem vera est, altera falsa sed in his definite vera est affirmatio, definite falsa negatio. Nam quia cum factum est fieri ut factum non sit non potest, ideo definite in praeteritum contradictio vera vel falsa est.
In futuris vero propositionibus non idem est, in his scilicet quae contingentia significant. Ut si dicam: Philoxenus cenaturus est Philoxenus cenaturus non est in tota quidem contradictione una vera est, altera falsa sed nullus potest dividere, ut dicat aut affirmationem constitute et definite ueram esse aut negationem. Ante enim quam cenet, indefinitum est et uariabile an cenet, postquam vero cenaverit, praeteritum definitur. Igitur aut esse aut non esse aliquid in futuris contradictionibus necesse est, ut autem unum fiat et unum non fiat, non est necesse. In quo igitur similitudo est contingentis contradictionis et temporalis neque simplicis necessitatis? In eo scilicet, quia sicut necesse est esse quod est, ƿ quando est, non tamen simpliciter necesse est esse quod est praeter temporis adiectionem: ita in contradictione contingenti affirmatio nem quid em vel ne gationem veram esse necesse est, non tamen vel affirmationem simpliciter ac definite veram vel negationem sed utramlibet et quam certae veritatis constituerit euentus.
QUARE QUONDAM SIMILITER ORATIONES VERAE SUNT QUEMADMODUM ET RES, MANIFESTUM EST QUONDAM QUAECUMQUE SIC SE HABENT, UT UTRUMLIBET SINT ET CONTRARIA IPSORUM CONTINGENT, NECESSE EST SIMILITER SE HABERE ET CONTRADICTIONEM.
Habent, inquit, quandam cognationem res et illa quae res ipsas propria significatione designant. Quare et oratio, quae designat atque significat rem, sic se habebit, quemadmodum res ipsa est. Ergo si res non fuerit, falsa oratio est; si res fuerit, vera oratio est; et si vera vel falsa oratio est, erit id quod dicitur vel non erit, ut sibi res et oratio convertantur. Ergo si res constitute non est nec definita necessitate proveniens, nec illa oratio, quae rem ipsam designat, definitae est veritatis. Ergo in quibus rebus possibile est non modo esse sed etiam non esse contingere, in his affirmatio et negatio utrumlibet sese habet et quemadmodum rem ipsam et esse et non esse contingit, ita quoque et contradictionem et veram et falsam esse indefinite proveniet. Hoc autem in quibus fiat, ipse declarat. Ait enim:
IN HIS QUAE NON SEMPER SUNT ET NON SEMPER NON SUNT.
Sola enim sunt ƿ quae et esse et non esse contingit, quae non semper sunt et non semper non sunt. Si enim semper essent, status eorum mutari non posset atque ideo ex necessitate essent; si autem semper non essent, ea non esse necesse esset. Etenim sicut ipsa natura rerum evenientium est varia, ita quoque altera pars contradictionis habet variabilem veritatem. Et semper quidem vera vel falsa est, NON TAMEN una definite, ut HOC verum sit determinate AUT ILLUD SED UTRUMLIBET, ut sicut status ipse rerum mutabilis est, ita quoque veritas aut falsitas propositionum dubitabilis sit et eveniat quideml ut in aliquibus frequentius una sit vera, non tamen semper, et ut una rarius vera, non tamen eam falsam esse necesse sit. Quod per hoc demonstravit quod dixit: ET MAGIS QUIDEM VERAM ALTERAM, NON TAMEN IAM VERAM VEL FALSAM.
Concludit igitur totem de futuris et contingentibus propositionibus quaestionem et ait: manifestum esse non necesse esse omnes affirmationes et negationes definite veras esse (sed deest DEFINITE atque ideo subaudiendum est). Illarum enim quae contingentes et futurae sunt, numquam definite una vera est, altera falsa. NEQUE ENIM, inquit, QUEMADMODUM IN HIS QUAE SUNT, SIC SE HABET ETIAM IN HIS QUAE NON SUNT, POSSIBILIBUS TAMEN ESSE AUT NON ESSE SED QUEMADMODUM DICTUM EST. Illa etenim quae sunt praesentis temporis, sicut ipsorum esse definitum est, ita quoque de his definita est propositionum veritas falsitasque. Illa ƿ vero quae non sunt quidem, possunt tamen esse et non esse et ita futura sunt, ut non ex necessitate proveniant sed possint ita esse, ut etiam possint non esse, in his hoc modo se habebit contradictio QUEMADMODUM DICTUM EST. Dictum autem est quoniam ESSE QUIDEM VEL NON ESSE OMNE NECESSE EST ET FUTURUM ESSE VEL NON NECESSE EST, non tamen iam divise ac definite alterum eorum esse necesse est.
Erant autem quattuor diversitates: ut aut utraeque verae essent, quod sustulit per hoc quod ait UTRAQUE ENIM NON ERUNT SIMUL IN TALIBUS; aut ut utraeque falsae essent, quod per hoc euertit quod ait: AT VERO NEC QUONIAM NEUTRUM VERUM EST CONTINGIT DICERE; aut ut una vera definite, una definite falsa esset, quod illa argumentatione destruxit, per quam omnia ex necessitate docuit evenire, si hoc admitteretur. Quod si res illae minime sunt, constat unam quidem veram esse, aliam vero in contradictione mendacem; sed sicut res ipsae mutabiliter et indefinite futurae sunt, ita quoque enuntiationes variabili nec definita veritate et falsitate proferentur. ƿ