Authors/grosseteste/commentarius/l2c2

Book II Chapter 2

Latin	English
ƿCap. 2 Huius capituli continuatio supra dicta est. Dicit ergo Aristoteles: quomodo quod quid est eliciatur ex demonstratione et quis sit modus et quae sit ars inveniendi difiinitionem et quid sit diffinitio et quae sint diffinibilia et ex quibus sit diffinitio dicimus opponentcs ↵ primo de his rebus. In primis ergo ostendendum est illud quod ostensum possit esse principium dicendorum post et quod sit magis proprium principium rationibus consequentibus, et hoc est quoniam non omnis rei est diffinitio cuius est demonstratio, hoc est, non omne scitur per diffinitionem quod scitur per demonstrationem; et haec est VI conclusio.
↵ Et non intendit Aristoteles in hoc sermone dicere quod aliqua passio demonstrata non diffiniatur, sed intendit dicere quod diffinitio facit scire rem et similiter demonstratio non facit scire eandem, quia diffinitio facit scire rem incomplexam, demonstratio vero omnis rem complexam. Huius conclusionis probationem sic ingreditur. Dubitabit ali↵quis utrum contingat idem et secundum idem diffinitione scire et demonstratione aut hoc sit impossibile, et quod hoc sit impossibile, scilicet idem et secundum idem diffinitione scire et demonstratione, ostenditur quia difƿfinitio facit scire quid est res, et scientia haec est per modum universalis et affirmative. Sillogismi autem secundae figurae sunt privativi omnes, ↵ in tertia autem particulares, et ita per illos non scitur quid est res. Eorum autem quae sillogizantur per primam figuram non omnium est diffinitio, nec facit diffinitio scire ea, ut hoc quod omnis triangulus habet tres angulos et caetera, non facit scire diffinitio, et huius probatio est quoniam hoc scitur demonstrative. Scire aliquid demonstrative est habere de↵monstrationem sciti, unde cum demonstratio non sit diffinitio nec econverso et talia sciantur per demonstrationem, manifestum est quod non sciuntur per diffinitionem.
Haec ratiocinatio tamen non convincit quoniam medium per quod scitur non sit diffinitio, sed convincit quoniam, cum demonstratio per se faciat scire hoc, diffinitio per se non ↵ facit scire illud, quia diffinitio non facit scire hoc nisi postquam factum fuerit medium ordinatum ad extrema et ita habens supra se conditiones quae non insunt ei ex parte ea ex qua est diffinitio, sed aliunde acquisitas.
Item aliquis scit aliquid quandoque per diffinitionem non habens per demonstrationem, sicut accidit in principiis scientiarum quod sci↵mus quid est antequam aliquid demonstremus, quia nihil prohibet habere diffinitionem et non simul habere demonstrationem. Et ad hoc sufficit fides ex inductione, quia nos diffinientes aliquando adhuc nihil cognoscimus demonstrative vel sillogistice eorum quae insunt per se,ƿ neque eorum quae insunt per accidens, velut in principio geometrie ↵ diffinimus lineam, superficiem, angulum, triangulum et caetera, et scimus quid est unumquodque eorum nullam adhuc habentes demonstrationem geometricam.
Item diffinitio est explicatio essentiae rei et facit cognoscere essentiam et manifestum est quod demonstratio non facit cognoscere rei essen↵tiam, sed facit cognoscere hoc de illo. Ex his igitur omnibus manifesta est praedicta VI conclusio, quod non cuiuslibet est diffinitio cuius est demonstratio, hoc est, non omne quod scitur per se diffinitione scitur per demonstrationem.
Deinde quaerit Aristoteles an cuiuslibet sit demonstratio cuius est ↵ diffinitio aut non, et quod non sit probatur per unam de praedictis rationibus, quia unius in quantum unius una est scientia et unum per se faciens scire. Quare posito quod cuiuslibet rei sit demonstratio cuius est diffinitio, accidit impossibile, quia cuius est diffinitio scimus ipsum habentes diffinitionem eius, quare cum unius sit una scientia, sciemus ↵ ipsum absque demonstratione, et ita quod est scibile per demonstrationem scitur sine demonstratione. Et ita ostenditur haec quae est VII conclusio, quod non quaelibet res scitur per demonstrationem quae scitur per diffinitionem.
ƿAd idem ratio superius pretacta: principia quaedam demonstrationum ↵ sunt diffinitiones, quorum principiorum non sunt demonstrationes, ut demonstratum est in primo libro, quia non abeunt demonstrationes in infinitum, ergo manifestum est quod scitur diffinitione quod non scitur demonstratione.
Post hoc quaerit Aristoteles utrum cuiuslibet eiusdem sit diffinitio ↵ et demonstratio aut nullius eiusdem sit diffinitio et demonstratio, Et ostendit quod nullius eiusdem, hoc est nihil simpliciter idem scitur diffinitione et demonstratione; et haec est VIII conclusio. Diffinitio namque est explicatio substantiae rei, sed omnes demonstrationes demonstrant aliquid ordinatum sub alio et non explicant rei substantiam, sed acci↵piunt diffinitiones quae sunt ante demonstrationes, ut arithmetica quid est unitas et quid inpar et aliae mathematicae scientiae similiter. Item, omnes demonstrationes concludunt aliquid de aliquo, in diffinitione autem non praedicatur alterum de altero, quia neque partes diffinitionis praedicantur de se invicem in ipsa diffinitione neque ipsa tota diffinitio ↵ praedicatur de diffinito cum sumitur diffinitive, ut cum dicitur: homo est animal gressibile, bipes, animal non praedicatur de bipede nec econƿverso, nec hoc totum: animal gressibile et caetera, praedicatur de homine, quia, cum haec oratio sumitur diffinitive, non intenditur nisi explicare hominis substantiam, et explicare substantiam hominis non est enun↵tiare hominem esse aliquid; tamen hac eadem oratione potest quis uti enuntiative cum non intendit explicare substantiam hominis, sed dicere quod homo est homo.
Item, aliud est facere scire quid est res et aliud quia est res, et diffinitio facit scire quid est et demonstratio facit scire quia est, sed alte↵rius rei alterum est faciens scire nisi unum sit sub reliquo, sicut pars sub toto. Verbi gratia, unum est faciens scire quod omnis triangulus habet tres angulos et caetera, et quoniam omnis isosceles habet et caetera, quoniam isosceles pars est trianguli; sed quid est et quia est non sic se habent adinvicem sicut pars ad totum. Ex his itaque rationibus ↵ sequitur manifeste quod nullius eiusdem simpliciter est demonstratio et diffinitio.
Recapitulat autem Aristoteles duas praecedentes conclusiones et consequenter illam ex qua habetur sicut corollarium quod non est demonstratio et diffinitio idem, licet hoc possit haberi ex diffinitionibus dif↵finitionis et demonstrationis, unde hoc non esse idem supra suppositumƿ est. Non enim sunt simpliciter idem neque sicut species et genus idem, quia si essent idem sicut species est idem generi, tunc substantia quam explicat diffinitio similiter se haberet ad rem concludendam quam ostendit demonstratio. Possumus autem breviter ex praemissis colligere ↵ sillogismum ad hoc quod nihil idem simpliciter scitur diffinitione et demonstratione proprie et secundum se, hoc modo: omne scitum diffinitione proprie et secundum se est essentia incomplexa, nulla essentia incomplexa scitur proprie et secundum se per demonstrationem, quia omnis demonstratio proprie et secundum se facit scire complexum et ↵ solum complexum; nullum igitur scitum per diffinitionem proprie et per se scitur proprie et per se per demonstrationem.
Contingit sillogizare et demonstrare id quod est diffinitio de diffinito. Possumus enim ostendere quoniam ira est accensus sanguinis circa cor et quod anima est numerus se ipsum movens et caetera talia; verumtamen demon↵strationes, quibus tales conclusiones demonstrantur, non faciunt proprie scire nisi quoniam hoc est hoc, et non faciunt nos scire quoniam hoc est explicatio substantiae huius vel quoniam hoc dicit quid est hoc.
Et, ut ad unum dicam, demonstratio quae concludit diffinitionem de diffinito non facit nos cognoscere orationem diffinitivam secundum quod ↵ ipsa est diffinitiva explicans quid est res, sed facit nos cognoscere solum ipsam orationem diffinitivam secundum quod ipsa est praedicativa diƿcens quoniam hoc est hoc. Hoc est igitur quod consequenter probat Aristoteles, scilicet quod demonstratio vel sillogismus non facit scire diffinitionem de diffinito per modum quo est oratio diffinitiva explicans ↵ quid est res, vel quid est esse rei; et haec est conclusio IX. Et ubi ponit Aristoteles tales sermones: B est A in eo quod quid est, intendit dicere quoniam B est A non per viam praedicationis, sed per viam qua A explicat solum quid est B; et haec conclusio solum sic ostenditur per impossibile. Accipiatur enim quoniam C est A in eo quod quid est, et quo↵niam demonstrabile sit quod C est A in eo quod quid est. Si igitur accipiatur B medium per quod demonstratur, oportet duplicare hanc determinationem quod quid est ut coniungatur cum B in minori propositione et cum A in maiori hoc modo: C est B in eo quod quid est, et B est A in eo quod quid est, ergo C est A in eo quod quid est; sic ↵ enim duplicata determinatione sequitur quod C est A in eo quod quid est, quia diffinitio diffinitionis necessario est diffinitio diffiniti.
Verumtamen sic non demonstratur quod quid est, quia petitur principium; petitur enim quod quid est prius quam concludatur, unde manifestum est quod sillogismus talis non facit nos venire primo in cognitionem ↵ orationis diffinitive secundum quod ipsa est diffinitiva explicans quid est res, quia ante conclusionem sillogismi talis necesse est preaccipi orationem diffinitivam per modum quo est diffinitiva, unde quaerenda est alia ars a sillogismo et demonstratione per quam accipiatur primoƿ et simpliciter oratio explicans quid est res, secundum quod huiusmodi. ↵ Si vero non duplicetur praedicto modo haec determinatio quod quid est, non sequitur quod C est A in eo quod quid est. Verbi gratia, si dicatur simpliciter quoniam C est B et quoniam B est A, non amplius sequitur nisi quod C est A, licet tam B quam A sint diffinitiones eius quod est C, Similiter si dicatur quoniam C est B et B est A in eo quod quid est, ↵ non sequitur quod C sit A in eo quod quid est. Manifesta enim est in> stantia terminis. Similiter si ponatur determinatio ad B et non ad A, non sequitur quoniam C est A in eo quod quid est, aut non sequitur necessario quod quid est aut petitur principium. Ordo autem verborum Aristotelis talis est. Contingit A dici de C in eo quod quid est; ↵ sed, si aliquis accipit hoc per ratiocinationem non duplicans hanc determinationem quod quid est in maiori et minori, non necesse est A in eo quod quid est praedicari de C, neque etiam si B medium accipiatur in eo quod quid est et non accipitur A similiter in maiori, non sequitur necessario A in eo quod quid est de C, sed oportet quod utraque pro↵positionum habeat hanc determinationem quod quid est; propter hoc oportet quod B dicatur de C in eo quod quid est. Igitur, cum utraque propositionum habeat quod quid est, prius acceptum est cum medio termino quod quid est in minori propositione quam concludatur.
Verbi gratia, si quidem contingit monstrare quid est homo, sit C homo, A veroƿ↵ diffinitio sit hominis sicut animal bipes vel aliqua alia eius diffinitio sumpta secundum quod ipsa est diffinitio. Si igitur sillogizatur A in eo quod quid est de C, necesse est A prius praedicari de B medio, et erit B alia diffinitio minoris extremitatis. Et hoc manifestius est, scilicet, quod oportet medium esse diffinitionem minoris sumpto unico medio et dua↵bus propositionibus proximis conclusioni et immediatis, et maxime manifesta erit intentio nostra hoc modo. Nos demonstrantes per conversionem, hoc est per terminos convertibiles, et per medium quod est diffinitio quid est animal vel quid est homo aut quid est aliquid aliud de numero entium, repetemus quod est ex principio et non sillogizabimus ↵ quod quid est.
Ut si aliquis diffiniat animam ipsam esse sibi ipsi causam vivendi, et iterum diffiniat rem quae sibi ipsi est eadem causa vivendi esse numerum eundem se ipsum moventem, necesse est petere principium si concludat animam esse numerum se ipsum moventem in eo quod quid est, hoc est sicut diffinitionem et idem animae simpliciter. ↵ Non enim sequitur quod si A sit in B et B in C, quod A sit in C in eo quod quid est, sed sequitur solum quod C sit in A; neque enim si A sit diffinitio et praedicetur de B omni non sequitur quod C sit A in eo quod quid est, sicut diffinitio animalis praedicatur de diffinitione hominis quemadmodum animal de homine, sed non sic ut dicant esse ↵ unum rei unius utpote hominis. Si quidem igitur non accipiatur perƿ duplicationem huius determinationis quod quid est in maiori et minori, quod A sit in C quod quid erat esse non concluditur necessario; si vero accipiatur per talem duplicationem, tunc prius est accipiens quod in C est B quod quid erat esse. Quare non est demonstratio, sed petitio prin↵cipii.
Quia divisio est via inveniendi diffinitionem, ut in arte diffiniendi patebit, posset credi quod per divisionem necessario infertur diffinitio de diffinito secundum quod diffinitio; propter hoc consequenter ostendit Aristoteles quod per divisionem non sillogizatur vel demonstratur ↵ diffinitio de diffinito in quantum explicans quid est diffinitum; et haec est X conclusio. Dicit ergo quod neque per divisiones est via ad sillogizandum diffinitiones sive quod quid est, sicut dictum est in Prioribus Analeticis, quia divisio non sillogizat, quia quod accipitur per divisionem non necesse est esse propter aliqua praemissa in ipsa divisione, ↵ et ita non sillogizatur. Sicut neque demonstrat qui inducit, sic non sillogizat aut demonstrat qui dividit; neuter enim causam affert. Et dico quod dividens non demonstrat aut sillogizat, quia si alterum faceret non oporteret in fine dubitare de conclusione et interrogare illam neque oporteret eam accipi per concessionem solam ipsius, sed necesse esset ↵ conclusionem esse propter praemissa, sive respondens concederet ipsamƿ sive non. Exemplum autem quod dividens non sillogizat, sed solum petit et accipit principium absque necessitate, est velut si dicatur: homo est animal aut non animal, postea accipit quoniam animal non sillogizando hoc. Item omne animal aut est gressibile aut aquaticum; deinde quia homo ↵ est gressibilis accipit et deinde coniungit hoc totum quod homo est animal gressibile, et hoc non accipit ex necessitate, licet verum sit, sed acceptum est absque consecutione necessaria. Et sufficit haec speculatio exemplaris in his paucis terminis, quia eadem est ratio in paucis et in multis. Manifestum est itaque quod sic procedentibus per divisionem ↵ non inest usus sillogisticus, licet eadem quae accepta sunt per divisionem possint sillogizari et sint de numero eorum quae conveniunt sillogizari. Et licet hoc totum 'animal gressibile' sit verum de homine, non tamen divisione aut sillogismo ostenditur de homine quod quid est vel quod quid erat esse. Et nota hic quod Aristoteles quandoque sumit hanc ap↵pellationem 'quod quid est' pro omni diffinitione generaliter, quandoque pro diffinitione materiali, et 'quod quid erat esse' pro diffinitione formali, et huius ratio exponetur in sequentibus.
Item nihil prohibet per talem divisionem accipere superflua in diffinitione, ut si dividatur animal per differentias substantiales et acci↵dentales, aut auferre necessaria diffinitioni, ut si dividatur animal per differentias non proximas, aut accipere res transcendentes quae non conƿveniunt in rei diffinitione, sed relinquendae sunt, ut si quis sic incipiat dividere ut quoniam homo aut est ens aut non ens, et postea accipiat quoniam ens. Vel hoc quod dicit: aut excellere substantias, potest aliter ↵ exponi ut sit sensus: nihil prohibet acceptum per divisionem esse maioris ambitus in praedicando quam rem diffiniendam, et ita per divisionem non pervenitur ad diffinitionem.
Sed ista triplex oppositio solvitur si omnia accepta per divisionem praedicentur de diffinito in quidditate ipsius, hoc est si primo accipiatur genus diffiniendi et postea dividatur ↵ per differentias substantiales solum, quarum altera semper ingreditur quidditatem diffiniendi, et ita non apponatur accidentale superfluum, et sic divisio fit per differentias ordine continuo consequentes et ita non erit ablatum aliquid occasione divisionis interruptae.
Et oportet iterum nullam divisionem aut differentiam relinquere donec veniatur ad con↵vertibile cum diffiniendo et ita non erit totum acceptum excellens diffiniendum, sed acceptum sic per divisionem necessarium est esse diffinitionem, quia diffinitio indivisa est secundum praedicationem et secundum essentiam a specie diffinita. Sed, licet hac via perveniatur in illud quod est diffinitio, tamen sillogismus non est adhuc secundum ↵ praedictam viam, sed inconveniens est dicere diffinitionem per praediƿctam viam divisionis sillogizari, quia sicut inducens non demonstrat, cum non ostendit aliquid demonstrabile, sic sillogismum non dicit qui accipit diffinitionem ex divisione.
Quia sicut accidit in conclusionibus quae inferuntur absque expressa necessitate in sermone, sicut est ↵ in sillogismis curtatis, si dicat opponens quoniam necesse est conclusionem esse praemissis existentibus, potest respondens interrogare rationabiliter propter quid necessario sequitur conclusio, cum non sit necessitas consecutionis eius expressa in sermone, sic contingit in diffinitionibus sumptis per divisionem quod potest rationabiliter quaeri propter ↵ quid secundum unamquamque particulam diffinitionis. Ut si accipiatur per divisionem quod homo est animal mortale pedes habens, bipes, sine pennis, potest rationabiliter quaeri quare homo sit mortalis, et sic de caeteris particulis, cum non sint nisi petita solum de homine et non sint accepta virtute sillogismi, quia, licet opinetur se demonstrare divi↵sione eo quod divisio tota necessaria est de quolibet, sicut de quolibet est necessarium quod ipsum sit mortale vel immortale, non tamen necessario infert ipsam diffinitionem, quia tota haec ratio, hoc est, tota haec divisio: omne animal aut est mortale aut immortale, non est diffinitio, sed pars huius altera venit in diffinitionem quae non sequitur ex divi↵sione necessario, sed accepta est solum. Quare, quamvis divisio consequatur necessario hoc vel illud sub disiunctione, tamen diffinitio fit acceptione solum, et non est sillogismus acceptus per viam divisionisƿ ad diffinitionem. Verba autem haec Aristotelis: quod est consequenter divisioni facere, quaesitum prius, obscura sunt, sed sic erunt manifesta. Cum ↵ incipit dividens accipere diffinitionem per viam divisionis, dividit primo sic: homo est animal aut non est animal; deinde quaerit utrum et accipit per concessionem solam quoniam est animal. Deinde cum dividit animal per differentias suas proximas et non per differentias longinquas, tunc facit animal quod est quaesitum prius et acceptum esse consequenter ↵ divisioni, quia inter ipsum et divisionem nihil est medium eiusdem generis et consequenter sunt quorum non est medium eiusdem generis. Si vero fieret divisio animalis per longinquas differentias eius et non per proximas, tunc non esset animal consequenter divisioni suae, quia esset inter ipsum et suam divisionem alia divisio prior.
↵ Item quod dicit Aristoteles: neque inducens demonstrat, forte voluit intelligere quod sicut divisione non demonstratur quod quid est, sic neque inductione demonstratur quod quid est. Sicut videtur divisione posse demonstrari quod quid est, sic videtur vel etiam magis videtur posse demonstrari quod quid est per methodum diffinitivam, non tamen ↵ verum est quod per eam demonstratur oratio diffinitiva secundum quod ipsa est diffinitiva explicans diffinitum. Hic ergo intendit Aristoteles consequenter demonstrare quod methodus diffinitiva non demonstrat orationem diffinitivam per modum quo est oratio diffinitiva explicans substantiam diffiniti, et haec est XI conclusio.
Et hanc ostendit Aristoteles ↵ ponens rationes sumptas a methodo diffinitiva quibus maxime videturƿ posse demonstrari quod quid est et explanat quod nec illis rationibus explicatur quod quid est, et ita simpliciter per methodum diffinitivam non demonstratur quod quid est. Methodus autem diffinitiva concludit orationes tales: animal rationale mortale est diffinitio hominis, et haec est ↵ conclusio composita ex secundis intentionibus et non est haec oratio diffinitiva solum explicans quid est homo, sed est oratio praedicativa huius secundae intentionis, diffinitio de hac diffinitione: animal rationale mortale. Sed si methodus diffinitiva demonstraret quoniam homo est animal rationale mortale secundum quod haec oratio accipitur diffinitive explicans ↵ solum quid est homo, tunc methodus diffinitiva demonstraret quod quid est et non egeremus alia arte ad inveniendum diffinitiones et ad sciendum quid est res.
Quaerit itaque Aristoteles in primis utrum contingat demonstrare quod quid est secundum substantiam, hoc est, secundum diffinitionem secundum quod explicat solum substantiam diffiniti acci↵piendo diffinitionem diffinitionis; hoc modo diffinitio, sive quod quid erat esse, est composita ex his propriis quae intrant in quidditatem, et est convertibile. Hic autem demonstratis propriis quae intrant in quidditatem hominis, quae collecta sunt convertibilia cum homine, sunt in eo quod quid est in homine. Verbi gratia, 'animal rationale mortale' ↵ est ex his propriis quae sunt in homine in eo quod quid est, et hoc toƿtum est convertibile cum homine, ergo 'animal rationale mortale' est in homine in eo quod quid erat esse et ut diffinitio, quia hoc est esse et diffinitio difiinitionis, scilicet, esse convertibile et ex his propriis quae sunt in eo quod quid est. Sed secundum veritatem iterum et in hoc ↵ modo arguendi acceptum est principium et petitum quod quid erat esse, quia ex tali ratiocinatione sumpta ex methodo diffinitiva bene sequitur quod animal rationale mortale sit diffinitio hominis, sed non sequitur directe ex illa ratiocinatione quod homo est animal rationale mortale, secundum quod haec oratio est sumpta diffinitive solum. Et ↵ hic debuit ostendi unde si hoc accipiatur ex praedicta ratiocinatione, cum non sequatur ex ea, acceptum est solum et non demonstratum.
Praeterea, praedicta ratiocinatio arguit accipiendo diffinitionem diffinitionis et ita petit diffinitionem et quod quid erat esse antequam ostendat quod quid erat esse et ita ratiocinatio talis non est universaliter via ad ↵ inveniendum quod quid est. Quod autem dicit: Necesse est enim per medium monstrare, sic est intelligendum. Dixit quod in praedicta ratiocinatione petitum est principium et non demonstratum, quod intenditur quia demonstratio est per medium ordinatum ad id quod demonstratur; sed in praedicta ratiocinatione non est medium ordinatum ad diffinitioƿ↵nem et suum diffinitum, sed est medium ordinatum ad probandum hanc secundam intentionem 'diffinitio de diffinitione proposita'. Aliam rationem affert Aristoteles quod non ostenditur quod quid est per diffinitionem diffinitionis praedicto modo, et est ratio eius talis. Cum intendimus sillogizare aliquid, non ordinamus in illo sillogismo diffini↵tionem sillogismi, nec dicimus quid est sillogizare, quia sillogismus non habet in se nisi duas propositiones ex quibus est sillogismus, quarum altera est ut totum, reliqua ut pars, in quibus non accipitur diffinitio sillogismi.
Sic etiam in sillogismo demonstrante quod quid est non oportet sumi diffinitionem diffinitionis, sed diffinitio sillogismi et dif↵finitio diffinitionis extra contextum sillogismi sunt. Verumtamen, cum sillogistica est aliqua conclusio, si dubitet aliquis de illo sillogismo an sit sillogismus, vel contradicat quoniam non est sillogismus, ad dubitantem sic vel contradicentem utendum est diffinitione sillogismi ut ostendatur de proposita argumentatione quoniam est sillogismus. Similiter ↵ cum assumpta est secundum artem diffiniendi vel per sillogismum vel per demonstrationem, si possibile esset, oratio diffinitiva in quantum huiusmodi, ad dubitantem de oratione proposita an sit diffinitio vel ad contradicentem quoniam non est diffinitio utendum est supra dicto modo diffinitione diffinitionis et ratiocinatione sumpta a methodo dif↵finitiva. Et hoc est quod dicit: sed oportet diffinitionem sillogismi et diffinitionem diffinitionis esse seorsum ab acceptis in sillogizando et diffiniendo, sed his utendum est contra dubitantes vel contradicentes,ƿ sed non ad dubitantem si sillogizatum est aut non est contradicere quoniam sillogismus erit hoc.
↵ Ostensa diffinitione sillogismi, et similiter ad illum qui contradicit quoniam non sillogizatum est quod quid erat esse vel debito modo acceptum obviandum est ostendendo quoniam oratio proposita est diffinitio per diffinitionem diffinitionis posita. Explanatum est quod sine diffinitione sillogismi sillogizare est aliquid et sine diffinitione diffinitio↵nis est venire in orationem diffinitivam secundum quod huiusmodi.
Item si aliquis demonstret per ratiocinationem sumptam ex methodo diffinitiva, ut per locum a contrariis sumptum ab illa methodo, quod oratio proposita est diffinitio propositi eo quod contrarium est diffinitio contrarii, erit iterum accipiens solum quod quid erat esse, quia ↵ tali ratiocinatione non venit in orationem diffinitivam secundum quod huiusmodi, sed si eam vult accipere petit eam secundum quod supra dictum est.
Et haec via nullo modo potest esse via ad veniendum in diffinitionem simpliciter, eo quod accipit diffinitionem contrarii antequam concludat quoniam oratio proposita est diffinitio propositi, et ↵ ita semper accipit quod intendit investigare. Sed ad demonstrandum aliquid oportet accipere rem alteram a re demonstranda per quam deƿmonstratur, sicut ad demonstrandum quod quid erat esse oportet accipere alterum ab eo quod quid erat esse, quia in demonstrationibus omnibus hoc est. Accipitur enim minor extremitas de medio altero a ↵ se per quod demonstratur, sed non ipsum se ipsum demonstrat. Et iterum in nulla demonstratione aut via scientifica sumitur aliquid pro medio et ratione alicuius si id cuius posita est ratio potest aequaliter converti ut ipsum sit medium et ratio, sed in tali ratiocinatione qualis sumitur in loco a contrariis ad ostendendum quoniam haec est diffinitio ↵ huius, potest aequaliter per utramque diffinitionem utriusque contrarii alterius diffinitio demonstrari, unde via illa non est via scientifica.
Et iterum ad ostendentem quod quid est per viam divisionis et ad praedicto modo per methodum diffinitivam sillogizantem una est communis oppositio, scilicet, quod post completam uniuscuiusque osten↵sionem potest quaeri propter quid est homo animal gressibile bipes; utens methodo diffinitiva accipit hoc in principio et non ostendit neque quod homo est animal rationale et caetera neque propter quid, similiter dividens accipit hoc totum 'animal gressibile bipes' ut unum et non ut multa et diversa ex quibus non fit unum. Quem sensum innuit Aristoteles ↵ per hanc litteram: sed non animal et bipes. Verumtamen ex acceptis non est necessitas esse, sicut licet idem homo sit grammaticus et musicus,ƿ haec tamen non praedicantur de homine ut unum; non ergo dividens ostendit animal gressibile bipes esse unum aliquid, sed accipit solum.
His ostensis, scilicet quod neque per viam divisionis neque per ↵ methodum diffinitivam demonstratur quod quid est, quaerit Aristoteles qualiter igitur monstrabit quis et explicabit rei substantiam et quid est res aliqua, quia explicans rei substantiam non procedit sicut demonstrator ex principiis certis manifestando ignotum per hoc quod necesse est alterum aliquod esse, cum illa principia sint. Hoc enim est proprium ↵ demonstrationis et ostensum est supra quod demonstratio non facit scire quod quid est neque monstrabit quod quid est, sicut inducens per singularia manifesta quoniam universaliter sic est, cum non videtur instantia in aliquo. Inducens enim non demonstrat quid est, sed quoniam est aut non est solum, nec videtur esse modus alius a dictis; non enim ↵ cognoscitur quid est res cognitione sensitiva.
His igitur demonstratis, scilicet quod neque sillogismo neque per divisionem neque per methodum diffinitivam demonstratur quod quid est, et eisdem recapitulatis breviter cum quaesitione modi alterius venandi quid est, cum non venetur quod quid est inductive aut sensu, ↵ item quaerit Aristoteles modum investigandi quod quid est opponendo prius, et deinde quod bene dictum est in oppositionibus assumendo explanat quod illud quod est diffinitio demonstratur et per diffinitioƿnem demonstratur, et ex omni diffinitione dicitur demonstratio et ex omni demonstratione diffinitio. Verumtamen non demonstratur dif↵finitio secundum quod est diffinitio et oratio explicans solum quod quid est res sicut praeostensum est, neque etiam per modum hunc est medium demonstrativum. Verumtamen illud quod est oratio explicans solum quid est per modum quo venatur per artem diffiniendi post dicendam est conclusio demonstrationis et medium demonstrationis secundum quod ↵ est oratio praedicativa. Quaerit igitur Aristoteles: cum nullo modorum dictorum demonstretur diffinitio, quomodo igitur monstrabit aliquis quod quid est? Est enim difficultas et dubitatio in modo venandi quod quid est, quia si scitur quid est homo aut aliquid aliud necesse est scire de ipso quia est, quia de re quae non est non scitur quid ipsa est.
Possibile ↵ est tamen rei quae non est accipere rationem indicantem quid est quod dicitur per nomen, quia et nominatur non ens et diffinitur diffinitione explicante intentionem nominis, sicut ut tragelaphus, quod latine sonat hyrcocervus, non est aliquid in rerum natura, nominatur tamen et diffinitur diffinitione explicante quid est quod significat nomen et dif↵finitione ponente altera nomina; non diffinitur tamen diffinitione significante quid est nec est possibile scire quid est tragelaphus, eo quod tragelaphus nihil est. Et dico quod diffinitio quae significat quid est aliquid componitur ex sermonibus significantibus res praedicabiles quaeƿ sunt possibiles in natura et quarum ordinatio et coniunctio est possibilis ↵ in natura per modum quo ordinantur et coniunguntur in sermone diffinitivo; et ex hoc manifestum est quod non diffinitur nisi quod habet esse in natura.
Ratio vero, etsi forte non apprehendit nisi quod aliquo modo est in possibilitate, tamen eius est aliter ordinare et componere res apprehensas quam eas ordinat vel componit natura. Cum autem ↵ sermo proprie et primo sit signum intellectus, significari potest omne per modum quo intelligitur, unde cum intellectus significat aliquid componens illud et ordinans aliter quam sit in natura, potest etiam illud nomine uno significare et potest etiam illud sicut est in intellectu per partes explicare. Sermo igitur compositus qui intendit explicare rem ↵ per partes ex quibus componitur apud intellectum, sive sit consimilis compositio in rerum natura sive non, est diffinitio non explicans quid est res, sed solum quid significat nomen, hoc est quid res significata est secundum esse quod habet apud intellectum, sive habeat esse in natura sive non.
↵ Redeo itaque ad sermonem Aristotelis dicentem quod si scitur quid est, necessario scitur quia est; ergo, si demonstrabit aliquis de re una quid ipsa est et quia ipsa est, nullo modo monstrabit illud una et eadem ratione, quia diffinitio est res una per quam ostenditur quid est, et demonstratio est res alia per quam ostenditur quia est, et diffe↵runt haec duo sicut differunt quid est et quia est. Habemus igitur quodƿ non ratione una sciuntur haec duo, quid est, scilicet, et quia est, et ita non simul accipitur horum scientia. Quapropter sequitur, cum necesse sit scire quia est ad hoc ut sciatur quid est, quod scire quia est prius est quam scire quid est. Sed contra hoc opponit Aristoteles hoc modo: de ↵ quolibet scimus quia ipsum est per demonstrationem nisi res de qua inquirimus esse sit substantia; sed si demonstratur quia est scitur per causam, ergo scitur per diffinitionem, quia idem est causa et diffinitio, ergo prius accepta est diffinitio quae dicit quid est res quam sciatur quia est res, et ita habetur diffinitio et scitur quid est res et nondum ↵ scitur si est res, quod est impossibile. Redeo autem ad verba Aristotelis quibus contexitur haec oppositio, et dico quod esse demonstratur de quolibet nisi sit substantia, quia de substantia prima quae per se est et quae est sua essentia non scitur per causam quia ipsa est.
Et hoc intelligit hic Aristoteles per demonstrare, scilicet per causam scire. De↵monstratur tamen in metaphysica per effectum de causa prima quia ipsa est, similiter forte de hoc genere substantia non scitur per causam quod sit, licet habeat causam efficientem causam primam, sed esse cuiuslibet substantiae specialis et esse accidentis potest demonstrari per causam et diffinitionem. Et hoc est quod dicit: Esse autem non substantia est nulla, ↵ hoc est de substantia aliqua contingit demonstrare esse, licet excepta sit substantia simpliciter. Et dico quod non de omni substantia potestƿ demonstrari quia est, eo quod ens non est genus. Si enim ens esset genus, cum praedicatur de causa prima et de hoc genere substantia, utraque illarum esset diffinibilis et demonstrabilis per suam diffinitionem quia ↵ esset.
Cum itaque sit demonstrare omne quia est, nisi sit substantia, demonstratio quae hoc facit erit quod quid est, hoc est causa demonstrationis erit diffinitio, et hoc faciunt scientiae speciales iam inventae, scilicet per causam et medium quod est diffinitio demonstrant, velut geometer in principio geometriae diffinit triangulum intendens expositionem huius nominis ↵ 'triangulus' quia nondum curat sive triangulus sit sive non; et eadem diffinitio postea demonstrat triangulum, quia licet non utatur geometer in principio geometrie diffinitionibus nisi intentione exponendi nomina, eaedem tamen diffinitiones significant quid est, quia omnis diffinitio, quae explicat quid est, explicat quid nomen significat, sed non convertitur. ↵ Itaque diffiniens quid est res demonstrat illud esse per diffinitionem ut aequale vel triangulum, ergo aliquis per diffinitionem sciens quid est nondum scit si est, quod est impossibile.
Ex hac oppositione ostendit iam Aristoteles quod scire quid est praecedit scire quia est, cum per quid est demonstretur quia est. Et quia ↵ aliquis non haberet hoc pro inconveniente, sed concederet quod scire quid est praecedit scire quia est, et demonstrat ipsum; verumtamenƿ illud quid est non dicit quid est res, sed solum quid significat nomen, et constat quod scire quid significat nomen praecedit scire quid est. Tam ostendit Aristoteles quod scire quid significat nomen non potest. ↵ demonstrare esse, immo necessario est inconveniens prescire quid est, per quod potest demonstrari esse, antequam sciatur quia est.
Dicit ergo quod manifestum est quod diffinientes quid est secundum omnes modos praedictos diffinitionum non demonstrant quia est. Praedicti enim sunt duo diffinitionum modi, una quae dicit quid est res et altera quae dicit ↵ quid significat nomen, et haec secundum quod huiusmodi non demonstrat quia est, quia si ponatur diffinitio circuli quod ipse est figura ex cuius puncto medio egrediuntur omnes rectae lineae aequales, et sumatur haec diffinitio solum in intentione explicandi quid significat nomen, adhuc restat quaestio propter quid est illud quod diffinitum est, scilicet ↵ circulus. Non enim est sumpta causa sui esse, quia montis enei, quod nihil est in rerum natura, est dicere diffinitionem talem quae explicat solum quid significat nomen. Diffinitiones enim tales assignantur cum assignant eas diffinientes, non quia possibile sit rem significatam esse neque quia res diffinita sit actu, sed solum ut faciant intelligere inten↵tionem nominis, et semper licet post talem diffinitionem quaerere causam propter quam res est, quia diffinitio, in quantum talis est, causam reiƿ non dicit. Si ergo diffiniens quid est aut quid significat nomen demonstrat per diffinitionem assumptam esse rei, si non est demonstrans esse rei per diffinitionem quae dicit quid est sicut concedit adversarius, erit dif↵finitio quae est ratio nominis significans idem cum nomine ostendens esse rei, et erit talis ratio vera diffinitio. Sed hoc est inconveniens, quia rerum non entium secundum hoc esset diffinitio vera per quam posset ostendi esse eorum, quia ea quae non sunt contingit significare nomine et diffinitione exponente nomen; et iterum omnis oratio et omnis ra↵tiocinatio esset vera diffinitio, quia omni ratiocinationi est imponere nomen unum et toti uni historiae. Totus enim sermo compositus qui scribitur in libro Homeri continens historiam Troianam vocatur Ilias, unde si omnis sermo qui explicat quid significat nomen esset diffinitio, totus sermo continens historiam Troianam esset diffinitio huius no↵minis 'Ilias' et tota una ratiocinatio qua disputamus esset una diffinitio, cum ei posset unum nomen inponi.
Item nulla scientia demonstrat neque quid significat nomen neque per hoc quod nomen significat hoc, unde, cum per diffinitionem demonstrant, manifestum est quod non assignant diffinitiones per quas volunt demonstrare secundum quod ex↵ponunt solum quid significat nomen, et propter hoc talis diffinitio nonƿ est vera diffinitio. Et ex his sequitur quod si talis diffinitio esset vera diffinitio nihil demonstraret neque demonstraretur diffinitio neque cognosceretur quid est per diffinitionem neque per demonstrationem.
His itaque obiectis, convertit se Aristoteles ad speculandum quid ↵ in his oppositionibus dicitur bene et quid non bene, et quid sit diffinitio. Verumtamen quidditas diffinitionis verius explanabitur in his quae subsequuntur in arte diffiniendi; et convertit se etiam ad speculandum an illud quod quid est aliquo modo demonstretur aut nullo modo demonstretur, sed solum sit diffinitio faciens cognoscere quid est. Demonstrat ↵ itaque in primis quoniam illud quod est diffinitio demonstratur per medium quod est diffinitio, et haec est XII conclusio; non tamen ostendit diffinitionem demonstratio secundum quod est diffinitio explicans solum quid est res, sicut supra dictum est.
Huius conclusionis probationem sic affert Aristoteles. Sicut supra dictum est, idem est scire quod quid ↵ est et causam rei si est, quia causa et diffinitio idem sunt. Ratio autem demonstrans de re quia est, est causa eius aliqua, quae causa aut est eadem rei aut est alia a re, et si est alia a re, tunc ipsa aut est demonstrabilisƿ aut indemonstrabilis. Et si ipsa est alia et demonstrabilis, tunc medium per quod demonstratur iterum erit causa; et erit demonstratio in prima ↵ figura, quia talis demonstratio quae demonstrat causam, quae causa est diffinitio, demonstrat universalem affirmativam et necesse est medium esse convertibile cum extremis, cum ita sit quod extrema convertantur adinvicem, et ita, cum medium sit causa et convertibile, erit medium diffinitio. Iam igitur inventus est modus quo demonstretur diffinitio per ↵ medium, et hoc medium necesse est iterum esse diffinitionem, unde diffinitio eiusdem rei demonstrat diffinitionem eiusdem rei; et hic modus non demonstrat diffinitionem in quantum huiusmodi, sed sillogizat id quod est diffinitio.
Quod autem dictum est in hac ostensione quod causa aut est eadem rei aut alia sic est intelligendum. Causa autem eadem ↵ rei est eius causa formalis, quia totum verum esse rei in se habet, et si sit forma quae non egeat materia, ipsa est vere res ipsa, et forma quae eget materia, si posset subsistere absque materia, esset verius res ipsa quam res materiata, sicut si figura statuae posset esse sine materia, esset ipsa figura verius et nobilius quam sit statua materiata. Causa igitur formalis et dif↵finitio sumpta a causa formali hac ratione dicitur eadem rei. Finalis vero et efficiens extra rem sunt; materialis vero, licet sit de integritate rei, non est tamen de puritate essentiae, sed est assumpta propter necessitatem, quia, ut forma sit, necesse est materiam talem esse, et hac ratione et hae tres causae et diffinitiones ab illis sumpte dicuntur aliae a re.
ƿ↵Probatio vero praedicta sic potest breviter recapitulari. Ratio demonstrans de re quia est, est causa eius aliqua et eius diffinitio, cum idem sit causa et difiinitio, et haec causa et diffinitio aut est formalis et eadem rei aut est alia a re; et illa causa et diffinitio, quae alia est, aut est demonstrabilis aut non. Constat autem quod illa quae est alia demonstrabilis est de ↵ re, nisi forte sit causa finalis et diffinitio sumpta a causa finali; et hoc totum planius patebit post. Causa igitur et diffinitio alia et demonstrabilis necesse est ut demonstretur per medium quod iterum est causa et diffinitio; necesse est enim causam mediam convertibilem esse cum demonstret universale affirmativum compositum ex terminis converti↵bilibus, scilicet, ex diffinitione et diffinito.
Ostenso hoc, redit ad modum quo contingit solvere praedictas oppositiones et videre quid in eis dicitur bene et quid non bene. Dicit ergo quod sicut habentes quia est res ponentes in numerum quaerimus adhuc propter quid (aliquando autem simul scimus quia et propter ↵ quid, ut quando scimus quia per medium quod est causa, sed nullo modo possibile est prius scire propter quid quam quia), ita est circa quid est et circa si est similiter, quia quandoque scimus si est nondum scientes quid est, quandoque autem simul scimus quid est et si est. Sed non est possibile ut prius sciamus quid est quam sciamus si est, sed si est quan↵doque cognoscitur secundum accidens, hoc est per medium accidentaleƿ et non per causam; et haec cognitio non est cognitio demonstrativa et haec potest praecedere cognitionem quid est et scientiam demonstrativam si est.
Quandoque vero cognoscimus si est per medium quod est diffinitio ipsius rei, et tunc simul scimus si est et quid est, et haec cognitio ↵ si est est cognitio demonstrativa. Possumus igitur scire si est per medium accidentale non habentes quod quid est eiusdem rei, sed hoc non est demonstrative scire; tamen hoc modo oportet per medium accidentale cognoscere de re quia est antequam quaeratur quid est, quia non potest quaeri quid est nisi habeatur per medium accidentale si est. Sed habito ↵ hoc modo quia est, quaeritur quid est, et habito quid est, scitur propter quid est demonstrative quia est. Et in quantum cognoscimus quidditatem rei in tantum habemus scientiam demonstrativam de esse eius simpliciter, et econverso, quantum novimus demonstrative de esse eius simpliciter, tantum novimus de quidditate eius, quia non scimus demon↵strative rem esse nisi per diffinitionem eius quae explicat quidditatem eius.
Et in his dictis manifesta est solutio praedictarum oppositionum quae videbantur arguere quod quia est prescitur ante quid est, et iterum quod quid est prescitur ante quia est. Utraeque enim oppositiones habent in se per modum iam dictum veritatem, quia si est praecognoscitur ↵ secundum accidens, sed non praecognoscitur demonstrative. Et iterum iam patet quomodo idem est faciens scire quod quid est et quia est et quomodo non idem. Diffinitio enim sumpta per modum diffinitionis ostendit quid est secundum accidens, sed illud quod est diffinitio factumƿ medium sillogisticum demonstrat quia est, et ita quodammodo est ↵ eadem ratio quae ostendit quid est et quia est, et quodammodo non eadem. Illae vero oppositiones, quae ostendebant quod diffinitio explicans intentionem nominis in quantum huiusmodi est non potest esse medium quo demonstratur si est simpliciter et quod talis diffinitio non est diffinitio vera neque scientifica, sunt oppositiones vere.
↵ Explanat autem Aristoteles per exempla quod per quid est scimus si est simpliciter, et haec est XIII conclusio in eisdem exemplis. Et manifestum est quod quia est ponens in numerum ostenditur similiter per diffinitionem. Ratio autem demonstrativa huius conclusionis est quia scire si est simpliciter vel in parte est noscere causam; causa autem ↵ et diffinitio idem, unde quod scitur demonstrative scitur per diffinitionem.
Huius autem explanatio per exemplum est talis. Cum causa defectus lunae sit interpositio terrae secundum lineam rectam inter solem et lunam, quaerere an defectus lunae sit vel an luna sic deficiat, est quaerere sicut medium an oppositio terrae sit secundum lineam rectam inter solem ↵ et lunam; et hoc est quaerere diffinitionem defectus. Deficere namque est habere umbrosum interpositum quod prohibeat receptionem illuminatioriis, et cum scimus per tale medium, tunc simul cognoscimus quia est et propter quid est; et econverso, cum simul cognoscimus haec duo, tunc scimus per medium tale et cum non scimus per medium ↵ tale cognoscimus solum quia per accidens et nondum scimus propter quid, sicut cum scimus quod luna deficit propter hoc quod in pleniƿlunio non proicit umbram; cum tamen nihil sit medium quod interpositum est inter nos et lunam per quod prohibeatur eius illuminatio a terra, scimus solum quod deficit et nondum scimus propter quid. Et ↵ similiter scimus quia defectus est et nondum scimus quid est defectus, sed possumus adhuc quaerere propter quid deficit et quid est defectus, et quaerere hoc est quaerere medium quod est diffinitio defectus, sicut obiectionem terrae inter solem et lunam aut oppositionem soli secundum diametrum mundi.
Hoc enim forte vocat Aristoteles conversio↵nem lunae, scilicet oppositionem qua luna opponitur soli per diametrum mundi vel reditionem lunae ad oppositum solis per diametrum mundi. Medium autem supra dictum quo scimus quia luna deficit non dicit causam, sed signum solum; quod enim luna in hora plenilunii non facit umbram rerum erectarum super superficiem terrae, cum tamen aer ↵ sit purus inter nos et lunam et non sit nubes interposita, signum est defectus et non causa immo quia deficit ideo non potest umbram facere. Similiter probamus esse tonitruum per eius causam et diffinitionem, sicut per extinctionem ignis in nube et per sonum continuum in nube; et, si oportet demonstrare hanc causam et diffinitionem tonitrui, eritƿ↵ iterum eius demonstratio ex causa et diffinitione alia. Manifestum igitur est quod demonstratio est per medium quod est diffinitio et ex duabus premissis conclusionibus, scilicet, quod contingit demonstrare diffinitionem per medium quod est diffinitio et quod si est simpliciter et quia est ponens in numerum similiter demonstratur per medium quod est ↵ diffinitio.
Sequitur haec XIV conclusio quod ex omni demonstratione potest elici diffinitio et manifesta est diffinitio, et etiam econverso ex omni diffinitione potest elici demonstratio, quia si ex demonstratione habita extrahatur terminus medius cum terminus medius sit diffinitio, iam ↵ extracta est diffinitio. Et iterum habita diffinitione, si diffinitio illa fiat medium sillogisticum, potest demonstrari de diffinito quia est simpliciter, et si sic, diffinitio potest demonstrare materialem de diffinito, unde manifestum est quod diffinitionem materialem quae habet causam non cognoscimus sine demonstratione, nec tamen cognoscimus eam per de↵monstrationem in quantum est diffinitio, sicut supra ostensum est.
Quoniam ostensum est iam quod diffinitio demonstratur per diffinitionem, non autem explanatum est quae diffinitio sit demonstrans et quae demonstrata, ponit Aristoteles divisionem diffinitionum et earum differentias, ut ostendat quae sit demonstrans et quae demonstrata. Et ↵ demonstrat nobis quod diffinitio formalis est demonstrans diffinitionem materialem de diffinito et non demonstratur formalis de diffinito suo,ƿ et haec est XV conclusio.
Et ex hac sicut corollarium manifestum est quod diffinitio composita ex diffinitione materiali et formali est demonstratio in situ alterata. Et dico: cum quatuor sint causae, necesse est ut ↵ ex qualibet earum sumatur diffinitio, licet quaedam causae sint extra rem et diffinitio sit explicans quid est res. In omni enim causa proxima, qua existente necesse est rem esse, est tota rei descriptio et habet quodammodo rem totam in se; nulla enim causa proxima et per se causa dat nisi illud quod aliquo modo habet in se, licet sermo iste magis appro↵prietur causae efficienti. Finis autem et causa efficiens habent in se descriptionem et esse causati per modum nobiliorem quam sit res in se ipsa. Forma vero, ut supra dictum est, est vere res ipsa. Materia vero habet in se descriptionem causati per modum debiliorem et ignobiliorem, quia forma elevat materiam et ducit eam de inperfecto ad perfectum. Finis ↵ vero est causa formae et forma est causa materiae et materia non est nisi occasio formae ut sit, et finis etiam est causa efficientis in quantum efficiens.
Ex his manifestum est quod causa et diffinitio formalis probat materialem de diffinito, quia est causa eius, et non convertitur. Et credo quod Aristoteles in hoc transitu sub nomine diffinitionis formalis com↵prehendit tam diffinitionem sumptam a fine quam diffinitionem sumptam a forma, quae est intra rem vel quae est exemplar formae interioris. Finis enim est actus et operatio egrediens a forma interiori et est secunda perfectio rei, unde non immerito nomine formae censeri debet. Diffiniƿtiones vero a materiali et ab efficiente tractatas comprehendit sub no↵mine diffinitionis materialis. Sunt igitur duo genera diffinitionum, prima, scilicet diffinitio materialis, et diffinitio formalis, et est tertium genus quod componitur ex utrisque, scilicet, materiali et formaii; et praeter has diffinitiones est diffinitio quarta quae non intendit dicere quid est res, sed solum quid significat nomen, ut supra dictum est.
Et credo quod ↵ diffinitio quae constat ex genere et differentia, quae est dicta simpliciter et maxime diffinitio, est diffinitio formalis, quia inter intentionem generis vel speciei et formam, a qua res est id quod est, non est diversitas, nisi quod forma dicitur secundum quod est pars rei cum materia constituens totum et sic non est praedicabilis de re, cum sit eius pars. Intentio ↵ vero generis vel speciei est ipsa eadem forma secundum quod sub ipsa speculatur tota res composita, et sic est praedicabilis de re et totum rei. Dicit igitur Aristoteles quod quarundam causarum et diffinitionum est causa et diffinitio altera, quarundam vero non, sicut diffinitiones formales non habent medium quo demonstrentur de diffinitis, quia non ↵ habent causas; sed diffinitiones materiales habent medium quia habent causam, nam diffinitiones formales sunt causae materialium; unde manifestum est quoniam de numero diffinitionum quaedam sunt sine medio quo demonstrentur de diffinitis. Et hae sunt principia demonstrationum quae supponuntur esse et quid sunt, id est quid significant. Aut si nonƿ↵ sint per se penitus manifesta, tunc levi aliqua dialetica ratione fiunt manifesta a doctore absque demonstratione, sicut arithmeticus supponit unitatem quid est et quia est.
Et hae diffinitiones, quae sunt principia, sunt diffinitiones formales; sed diffinitionum habentium medium, quarum est altera causa essentiae suae et esse, est ostensio per demonstrationem; ↵ non tamen est demonstrare quod quid est in quantum huiusmodi, sicut praeostensum est. Iam igitur habemus duas diffinitiones, scilicet diffinitiones formales quae sunt principia et media demonstrantia, et diffinitiones materiales quae sunt conclusiones demonstrate. Praeter has duas subiungit Aristoteles tertiam quae est diffinitio nominis dicens: quoniam ↵ quidem diffinitio omnis est id super quod decurrit ratio in cognitionem quid est, esse autem dupliciter est in se et in intellectu, manifestum est quoniam aliqua erit diffinitio super quam decurrit ratio in cognitionem huius, scilicet quid significat nomen iam impositum, aut erit illud super quod decurrit ratio in cognitionem quid significat nomen imponen↵dum.
Proponimus enim diffinitionem explicantem esse intellectuale vel ut faciamus intelligere quid significat nomen ignote significationis vel ut per ipsam instituamus nomen ad significandum. Et habentes talem diffinitionem primo quaerimus an sit simpliciter, et habentes quia est per medium accidentale, postea quaerimus propter quid est; et difficileƿ↵ est accipere propter quid est quando nescimus quia est, quia non vere scimus si est aut non est de quo nescimus propter quid est, sed secundum accidens solum potest sciri quia est de quo nescitur propter quid est, sicut supra dictum est. Iam igitur manifestum est quod diffinitio primo bifarie dividitur, quia aut est diffinitio nominis aut rei, et illa quae est ↵ diffinitio nominis est explicans cognitionem intellectualem ut cum intendimus diffinire hoc nomen 'Ilias'. Diffinitio vero rei praeter duas species praedictas, scilicet diffinitionem formalem et materialem, habet tertiam speciem quae composita est ex duabus praedictis, et haec est secundum rem demonstratio unius de uno, sicut iam explanabitur.
Ergo de ↵ duabus diffinitionibus nunc ultimo dictis una est diffinitio nominis et alia est diffinitio demonstrans propter quid est; quare prius dicta illarum ostendit quid significat nomen, et in quantum huiusmodi non demonstrat; quae vero posterius dicta est, scilicet, quae composita est ex diffinitione formali et materiali, est idem quod demonstratio non ↵ differens a demonstratione nisi in situ et ordine terminorum. Et dico quod diffinitio composita est idem cum demonstratione, quia causa et diffinitio idem sunt, sed differunt in modo, quia differt dicere propter quid tonat et quid est tonitruus. Dicens enim propter quid dicit propter id quod extinguitur ignis in nubibus, et dicens quid, dicit quoniam est ignisƿ↵ extinctus vel extinctio ignis in nubibus; et dicens hanc diffinitionem et causam dicit diffinitionem et causam causatam et materialem. Et huius est alia causa, scilicet, diffinitio et causa formalis tonitrui, haec, scilicet: tonitruus est sonus continuus in nube, quare haec diffinitio coniuncta: tonitruus est extinctio ignis in nube propter continuum sonum in nube, ↵ si convertatur situs eius, erit completa demonstratio demonstrans diffinitionem materialem de diffinito. In diffinitione namque composita ordinatur diffinitio materialis ante formalem praedicto modo, sed, cum convertitur talis diffinitio in demonstrationem, diffinitio formalis fit medium et ordinatur ante, et diffinitio materialis fit ultimum et con↵clusio. Et sic differunt in situ et ordine terminorum, unde idem uno modo est diffinitio et alio modo continua demonstratio. Ordo autem verborum Aristotelis hic perturbatus est, sed credo quod praedicto modo debent ordinari, ut exponatur eius intentio.
Explanato iam tertio modo diffinitionis rei, recapitulat eosdem , ↵ tres modos dicens: haec autem est quae est ipsius quid est demonstrationis conclusio, vel alia littera: hoc autem et caetera. Si autem est in littera 'hoc' tunc est ablativi casus, et demonstrat hanc diffinitionem tonitrui: continuus sonus in nubibus. Et est sensus: per hanc diffinitionem est conclusio demonstrativa quae est conclusio ipsius demonstrationis demonstrantis ↵ ipsum quid est et secundum hoc posset haec littera esse de continuitateƿ superioris sensus et non esse de recapitulatione.
Si vero in littera est 'haec' tunc non est demonstrativum alicuius, sed est divisivum, quasi diceret: una est diffinitio quae est conclusio demonstrationis et alia est diffinitio quae est medium demonstrationis et ipsa est indemonstrabilis, ↵ et alia est diffinitio quae eadem est sillogismus demonstrans quid est ordine differens a demonstratione et casu, quia cum diffinio dico 'extinctionem' et cum demonstro dico 'extinguitur' quae duo differunt casu sicut principale et sumptum. Tertia autem est quae est conclusio demonstrationis, et, ne bis idem dicat Aristoteles propter hoc adiectum, vi↵detur quod recapitulatio incipiat ibi: Quae autem est in medio diffinitio et caetera.
Si vero recapitulatio incipiat ibi: haec autem est et caetera, tunc est sensus huius litterae: tertium autem est et caetera. Quasi diceret: tres sunt diffinitiones iam dicte, sed illa quae est conclusio demonstrationis quae prima enumeratur in recapitulatione tertia est et ultima in ordine ↵ naturali, quia diffinitio formalis est prima et principium demonstrationis; illa autem quae est conclusio est ultima, tertia autem cum constet ex utrisque media est inter haec extrema, licet omne medium compositum ex aliquibus extremis per modum aliquem posterius sit utroque extremorum.
↵ Post hoc recapitulat breviter omnia dicta in hoc capitulo, quae recapitulatio manifesta est per se.
ƿQuod autem dixi superius quod diffinitio composita sic est ordinata: tonitruus est extinctio ignis in nube propter continuum sonum in nube, videtur falsum, quia continuus sonus videtur propter extinctionem et ↵ non econverso. Et dico quod forma est finis materiae et quod materia in veritate non efficit formam, sed est occasio vere efficienti, ut vere efficiens agat et inducat formam in materia, unde haec dictio 'propter', secundum quod accipitur in diffinitione composita ordinans simul diffinitionem materialem et diffinitionem formalem, non dicit circumstan↵tiam causae efficientis, sed circumstantiam causae finalis. Propter hoc enim extinguit natura universalis ignem in nubibus, ut proveniat continuus sonus in nubibus. Et si diceret causam efficientem, non esset diffinitio, quia non diceret ordinem essentialem materiae ad formam; et manifestum est quod per se notum est tonitruum esse sonum in nubibus, ↵ unde demonstrari non potest, sed non patet quod tonitruus sit extinctio ignis in nube nisi his qui noverunt generationem tonitrui et quomodo sit sonus extinctio ignis in humido. Cum enim per virtutem corporum celestium ascendit vapor frigidus et humidus qui est materia nubis et pluviae et cum eo ascendit vapor frigidus et siccus qui est materia venti ↵ et perveniunt hi duo vapores ad mediam aeris regionem frigidam congregantem et inspissantem vapores et fit calor multus in circumstanƿtibus duabus regionibus aeris, tunc frigus congregans, fugiens suum contrarium, congregat vehementi congregatione vapores humidos et solidat quasi subito in nube et comprimit vehementer in interiori nube ↵ vapores siccos, et in compressione illa necessario disgregat eos et cogit eos rumpere nubem et violenter exire; et in illo violento exitu rarefiunt et inflammantur, quae inflammatio extinguitur in vapore nubis residuo et extincta in ipso calefacit vaporem et subtiliat in tantum quod necesse est ipsum expirare.
Unde ille vapor subtiliatus expirans per grossiores ↵ vapores circumstantes necessario sibilat et sonat, et sonatio illa tremor est in partibus vaporis expirantis, quem tremorem efficit virtus naturalis sita in ipso vapore expirante, quae partes egressas a situ naturali per compressionem eius per quod expirat reinclinat ad situm naturalem. Effectiva igitur causa sonationis non est ignis extinctio, sed est ↵ necessitas materialis quam necesse est esse ad hoc quod sit praedicta sonatio.
Vocat autem Aristoteles diffinitionem multis nominibus. Dicitur enim apud illum, tam sillogismus quam diffinitio, ratio, eo quod ratio primo dicta est virtus cadendi super occulta. Haec autem virtus discur↵rit in cognitionem occulti super aliquid notum per quod venit in notitiam ignoti. Ea autem super quae discurrit sunt sillogismus et diffinitio per quorum alterum venit in notitiam complexi ignoti et per reliquum ƿ in notitiam incomplexi.
Haec duo igitur quae sunt quasi via super quam decurrit ratio dicta secundum prius vocantur nomine rationis; secundum ↵ posterius dicitur etiam diffinitio terminus, eo quod diffinitio exprimit totam rem ita quod nihil minus aut nihil amplius. Quod autem minus est re non attingit ad terminos rei, et quod amplius est re excedit terminos rei; sed quod praecise commensuratur rei terminat rem, ideo diffinitio dicitur terminus, eo quod praecise commensuratur rei. Et eadem ↵ ratione dicitur diffinitio, quia statuit fines rei ultra quos non extenditur res, nec citra quos sistit. Vocatur etiam hac appellatione 'quod quid est' eo quod explicat de quovis quid ipsum sit. Diffinitio autem formalis dicitur ostendere quid erat esse, eo quod forma est vere essentia ipsius rei et dat esse proprie. Materia autem dat proprie potentiam es↵sendi, sicut supra plenius expressum est.