Authors/Abelard/IP/DeDiv/3

DIVISIO GENERIS

Latin	English
NUNC ERGO QUONIAM SECUNDUM SE DIVISIONIS DIFFERENTIAE DICTAE SUNT GENERIS DISTRIBUTIO PERTRACTETUR. PRIMUM QUID GENUS SIT DEFINIENDUM EST: GENUS EST QUOD DE PLURIBUS SPECIE DIFFERENTIBUS IN EO QUOD QUID SIT PRAEDICATUR.
NUNC IGITUR. Dedit differentias divisionum secundum se. Modo vult tractare naturam divisionis generis et secundum divisum et secundum dividentia ut superius promisit. Illatio sic: ostendi differentias divisionis secundum se et quoniam dictae sunt differentiae divisionis secundum se propter evidentiam, ergo pertractetur distributio generis propter eamdem causam; a simili propter eamdem causam. Dico quia pertractetur distributio generis et hoc ordine: primum quid etc. Genus est quod praedicatur de pluribus individuis et de differentibus specie, id est de diversis speciebus, in eo quod quid sit, id est ad interrogationem factam per quid; univoce, ad remotionem aequivocarum.
SPECIES VERO EST QUAM SUB GENERE COLLOCAMUS, DIFFERENTIA QUA ALIUD AB ALIO DISTARE PROPONIMUS.
SPECIES VERO. Sic definitur genus; sed species est illa voz quam collocamus sub genere propinquo sibi, in recto ordine praedicandi; difterentia est illa vox qua proponimus distare aliud ab alio, ita ut si<t> praedicabilis in quale.
ET EST QUIDEM GENUS QUOD INTERROGANTI QUID QUAEQUE RES SIT CONVENIT RESPONDERI, DIFFERENTIA QUAE AD QUALIS PERCONTATIONEM RECTISSIME RESPONDETUR.
ET EST QUIDEM GENUS. Dat aliam proprietatem de genere.
NAM CUM QUIS INTERROGATUR "QUID EST HOMO?" RECTE "ANIMAL", "QUALIS EST HOMO?" CONVENIENTER "RATIONABILIS", RESPONDETUR.
NAM CUM QUIS. Vere genus respondetur alicui interrogant quid sit quaeque res, quia animal; a parte generis, et hoc est: NAM CUM QUIS etc.
DIVIDITUR AUTEM GENUS ALIAS IN SPECIES, ALIAS IN DIFFERENTIAS SI SPECIES QUIBUS GENUS OPORTET DIVIDI NOMINIBUS CARENT, UT CUM DICO "ANIMALIUM ALIA RATIONABILIA SUNT, ALIA IRRATIONABILIA" RATIONABILE ET IRRATIONABILE DIFFERENTIAE SUNT.
DIVIDITUR AUTEM. Superius dictum est quia divisio generis in species. Et unde videretur quod tantum fieret per species. Modo vult ostendere quia fit etiam per differentias, et inde reddit causam. Ideo scilicet divisio generis fit aliquando per differentias quia species carent nominibus et quia divisio facta per differentias valet a<d> definitione<m> specierum. Continuatio: dictum est quia divisio generis vocatur divisio generis in species, unde videretur alicui quod non posset fieri nisi per species; dividitur autem etc.
SED QUONIAM SPECIEI HUIUS QUAE EST ANIMAL RATIONABILE NOMEN UNUM NON EST, IDCIRCO PRO SPECIE DIFFERENTIAM PONIMUS.
SED QUONIAM. Dico quia rationale et irrationale sunt differentiae quae ponuntur in divisione et non sine causa, sed quoniam etc.
EAMQUE SUPERIORI GENERI COPULAMUS.
EAMQUE. Et bene ponimus istam differentiam de specie, quia copulamus eam superiori generi, id est animali, et ita ipsa differentia copulata generi fit species.
OMNIS ENIM DIFFERENTIA IN GENUS PROPRIUM VENIENS SPECIEM FACIT.
OMNIS ENIM. Et vere ista difterentia copulata generi facit speciem; omnis enim etc.; a toto.
UNDE FIT UT MATERIA QUAEDAM GENUS SIT, FORMA DIFFERENTIA.
UNDE FIT. Quandoquidem omnis differentia veniens in proprium genus facit speciem, unde fit ut genus sit materia quaedam, id est vocalis, et non realis; forma vero est differentia; a causa.
CUM AUTEM PROPRIIS NOMINIBUS SPECIES APPELLANTUR, NON IN DIFFERENTIAS GENERIS FIT RECTA DIVISIO.
CUM AUTEM. Quando species non habent nomina, fit divisio generis in differentias; cum autem etc.
UNDE EST UT EX PLURIBUS TERMINIS DEFINITIO COLLIGATUR.
UNDE. Quandoquidem species non habent nomina, unde est ut definitio colligatur ex pluribus terminis quam ex duobus, id est non fit tantum ex duobus terminis, inter causam et effectum.
SI ENIM OMNES SPECIES SUIS NOMINIBUS APPELLARENTUR EX DUOBUS SOLIS TERMINIS OMNIS FIERET DEFINITIO; UT CUM DICO "QUID EST HOMO?" QUID MIHI NECESSE ESSET DICERE "ANIMAL RATIONALE MORTALE" SI ANIMAL RATIONALE ESSET NOMINE PROPRIO NUNCUPATUM.
SI ENIM. Et unde hoc habes quod, si species non habent nomina, ideo definitio non fiat tanlum ex duobus terminis, quia si species habe<n> t nomina, tantum fieret ex duobus terminis; et hoc est: Si enim etc.; ab oppositis secundum affirmationem et negationem ad eumdem ordinem. Maxima propositio: si affirmatio probat affirmationem, et negatio negationem. Notandum quia paria sunt species habere nomina et definitionem constare ex duobus terminis. Item paria sunt species non labere nomina et definitionem non constare ex duobus terminis tantum.
CUM RELIQUA DIFFERENTIA, ID EST MORTALI, IUNCTUM DEFINITIONEM HOMINIS VERISSIMA RATIONE ET INTEGRA CONCLUSIONE PERFICERET?
CUM RELIQUA. Dico: si esset noncupatum proprio nomine quod iunctum cum reliqua differentia, id est cum mortali, perficere<t> slignitionem hominis lwerissima ratione, quia ibi esset matelia et differentia, et integrel conclusionc, quia definitio esset convertibilis.
NUNC AUTEM AD DEFINITIONES INTEGRAS SPECIERUM DIVISIO NECESSARIA EST ET FORTE IN EODEM DIVISIONIS DEFINITIONISQUE RATIO VERSETUR.
NUNC AUTEM. Non tantum propter supra dictam causam, scilicet quia species non habent nomina, fit divisio generis per differentias, <sed etiam> ext necessaria ad integras definitiones specierum. Et forte ratio, id est compositio, divisionis et definitionis versatur in eodem, id est in eadem materia.
NAM DIVISIONIBUS IUNCTIS UNA COMPONITUR DEFINITIO.
NAM DIVISIONIBUS. Vere ratio divisionis et definitionis versatur in eadem materia. Nam una definitio componitur iunctis divisionibus, id est iuncto divis[i]o cum uno ex dividentibus; a parte eiusdem materiae.
SED QUONIAM ALIA SUNT AEQUIVOCA, ALIA UNIVOCA, ET QUAE SUNT UNIVOCA IPSA IN GENERUM SUSCIPIMUS SECTIONES, QUAE VERO SUNT AEQUIVOCA IN HIS DIVISIO SOLA SIGNIFICATIONIS EST, VIDENDUM PRIUS EST QUID SIT UNIVOCUM QUID AEQUIVOCUM NE, CUM ISTA FEFELLERINT, AEQUIVOCUM NOMEN QUASI IN SPECIES ITA IN SIGNIFICATIVAS RESOLVAMUS.
SED QUONIAM. Ostendi<t> quia divisio generis valet ad definitionem. Modo vult ostendere e converso quia definitio valet ad divisionem et ostendit causam quare; quia, cum facimus aliquam divisionem, videndum est per definitionem an ipsum divisum aequivocum sit, an sit univocum. Ideo videndum est, ne divisiones commisceamus, ne per divisionem vocis in significationes accipiamus divisionem generis in species; et e converso. Continuatio: non tantum divisio est necessaria a<d> definitionem, sed etiam definitio est necessaria ad divisionem; et ponit causam sic: quoniam nominum alia sunt etc. Et quia hoc est, prius est videndum per definitionem quid sit univocum. Et quid aequivocum. Ne[c], cum ista fefellerint nos ita resolvimus aequivocum nomen in significativas voces quasi in species, scilicet ne, cum faciamus divisionem vocis in significationes, dicamus esse divisionem generis in species.
UNDE FIT UT RURSUS AD DIVISIONEM NECESSARIA SIT DEFINITIO, QUID ENIM SIT AEQUIVOCUM QUID UNIVOCUM DEFINITIONE COLLIGIMUS.
UNDE FIT. Quandoquidem prius videndum est per definitionem quid sit univocum et quid aequivocum, unde fit etc.; inter causam et effectum. Et repraesentat causam ubi dicit: qui enim etc.
SUNT AUTEM DIFFERENTIAE ALIAE PER SE, ALIAE VERO PER ACCIDENS.
SUNT AUTEM. Ipse superius dedit talem definitionem de differentia: differentia est qua aliud ab alio distare proponimus. In qua definitione clausit tam accidentales quam substantiales [in] differentias et per hoc videretur quod omnes valerent ad divisionem generis et constitutionem specierum. Modo facit quamdam divisionem de differentia, ut ipse ostendat quae differentiae valeant ad divisionem generi<s>, id est constitutionem speciei, et quae non valeant. Continuatio: non tantum erat sciendum de differentia quod differentia est qua aliud ab alio distare proponimus, sed etiam hoc sciendum est. quod differentiae aliae sunt per se, aliae per accidens; differentias per se vocat illas quae non indigent fundamento, differentias vero per accidens vocat illas quae indigent iundamento.
ET HARUM ALIAE SUNT CONSEQUENTES, ALIAE STATIM RELINQUENTES. STATIM RELINQUENTES SUNT HUIUSMODI, DORMIRE VEL SEDERE VEL STARE VEL VIGILARE.
ET HARUM. Dico quod differentiae aliae sunt per se, aliae per accidens. Et harum quae sunt per accidens aliae sunt consequentes statim id est permanentes in subiecto, aliae sunt relinquentes statim, id est permutabiles [et] <in> subiecto.
CONSEQUENTES VERO UT CAPILLI CRISPI (SI NON AMISSI SINT) ET GLAUCI OCULI (SI NON SINT QUADAM EXTRINSECUS DEBILITATE TURBATI).
CONSEQUENTES VERO. Istae sunt differentiae [sunt] relinquenles. Sed consequentes sunt ut capilli crispi. Cum deberet dicere: consequentes sunt ut crispitudo in capillis et glaucitas in oculis, ponit differentias cum subiectis sic: consequentes sunt ut capilli crispi, si non sunt a<d>missi, id est per aliquid artificium adaptati, et oculi dicuntur glauci, si non sunt turbati extrinsecus debilitate qua[m]dam, id est permutabili.
SED HAEC AD GENERIS DIVISIONEM SUMENDA NON SUNT.
SED HAEC. Tales sunt relinquentes et tales sunt consequentes. Sed haec etc.
NEQUE ENIM AD DEFINITIONEM SUNT COMMODA.
NEQUE ENIM. Vere haec non sunt sumenda ad definitione generis quia non sunt commoda ad definitionem speciei, a pari. Et hoc est: Neque enim etc.
OMNE ENIM QUICQUID AD DIVISIONEM GENERIS APTUM EST IDEM AD DEFINITIONES RECTISSIME CONGREGAMUS.
OMNE ENIM. Unde hoc habes, quod si non sunt commoda ad definitionem, non sunt commoda ad divisionem et hoc est: Omne enim etc. Locus ab oppositis secundum affirmationem et negationem.
ILLA VERO QUAE PER SE SUNT SOLA AD DIVISIONEM GENERIS APTA SUNT.
ILLA VERO. Consequentes et relinquentes non valent ad divisionem generis, sed illa <quae> per se sunt etc.
HAEC AUTEM INFORMANT PERFICIUNTQUE UNIUSCUIUSQUE SUBSTANTIAM, UT HOMINIS RATIONABILITAS ET MORTALITAS.
HAEC AUTEM. Ego dico quod illa quae per se sunt ipsa sola ad divisionem generis apta sunt et non sine causa; sed ideo quia haec, id est differentiae per se, informant ipsum genus et perficiunt substantiam, id est substantialem definitionem, uniuscuiusque speciei.
SED HAS QUEMADMODUM PROBARE POSSIMUS UTRUM EX EO SINT GENERE STATIM RELINQUENTIUM AN CONSEQUENTIUM AN IN SUBSTANTIA PERMANENTIUM HOC MODO MIHI VIDENDUM EST.
SED HAS. Dixit quod illae quae per se sunt valent ad divisionem generis, relinquentes vero et consequentes non valent. Nec inde dedit causam. Modo vult ostendere quare illae quae per <se> sunt, <sint> sumendae ad divisionem, aliae vero sint retinendae. Relinquentes ideo non valent ad divisionem generis quia possunt separari a subiecto ratione et actu. Consequentes vero ideo non valent quia possunt separari ratione a subiecto; sunt etiam aliae differentiae quae neque actu nec ratione possunt separari a subiecto et, destructae, destruunt ipsum subiectum, ut possibilitas numerandi. Ista differentia destructa destruit hominem suum subiectum et tamen ista nec aliae sibi consimiles valent ad divisionem generis, quia non valent ad constitutionem speciei. Illae vero quae sunt per se valent ad divisionem generis quia et destructae destruunt ipsam speciem et iunctae cum genere constituunt eam. Continuatio: dixi quod relinquentes et consequentes non valent ad divisionem generis et quod illae quae sunt per se valent. Sed [di]uidendum est mihi quemadmodum, id est qua ratione, probare possumus has differentias utrum si<n>t ex genere, id est ex maneria, statim relinquentium, an ex genere [per] consequentiu, an ex genere permanentium in substantia, id est substantialium.
NEQUE ENIM SUFFICIT SCIRE QUAS IN DIVISIONE SUMAMUS NISI ILLUD QUOQUE SIT COGNITUM, QUEMADMODUM EASDEM IPSAS QUAE SUMENDAE ET QUAE REICIENDAE SUNT RECTISSIME COGNOSCAMUS.
NEQUE ENIM. Vere videndum est quemadmodum possumus probare ex quo genere sunt differentiae. Neque enim sufficit scire quas in divisione etc.; causa est probans ad modum immediati.
VIDENDUM ERGO PRIMUM EST UTRUM PROPOSITA DIFFERENTIA OMNI POSSIT ET SEMPER INESSE SUBIECTO; QUOD SI IPSA VEL ACTU VEL RATIONE SEIUNGITUR, HAEC A DIVISIONE GENERIS SEPARANDA EST.
VIDENDUM EST ERGO. Quandoquidem videndum est mihi hoc modo, ergo dicam; a pari; paria sunt esse videndum hoc modo et dicere illud quomodo dicit, sic: primum est videndum proponenti utrum differentia proposita a dividente omni possit etc.
SI ENIM SAEPE ET ACTU ET RATIONE SEIUNGITUR, EX EORUM EST GENERE QUAE STATIM RELINQUUNT, UT SEDERE QUIDEM FREQUENTIUS SEPARATUR ET ACTU IPSO A SUBIECTO DIVIDITUR.
SI ENIM. Vere si potest separari et actu et ratione, est separanda a divisione generis. Si enim saepe sefungitur et actu et ratione ex eo genere est quae statim relinquunt; locus est a parte. Quia illae quae separandae sunt a[d] divisione[m] generis, aliae sunt relinquentes statim, aliae sunt consequentes statim, aliae quae destructae destruunt ipsam speciem, nec constituunt eam.
QUAE VERO RATIONE SOLA A SUBIECTO DIVIDUNTUR EA SUNT CONSEQUENTIUM DIFFERENTIARUM, UT GLAUCIS OCULIS ESSE A SUBIECTO RATIONE SEIUNGIMUS, UT CUM DICO "EST ANIMAL LUMINIBUS GLAUCIS, UT QUILIBET HOMO".
QUAE VERO. Vere illae differentiae quae separantur actu et ratione sunt ex genere relinquentium et ideo non valent ad divisionem generis.
QUOD SI HIC NON ESSET HUIUSMODI NON EUM RES ALIQUA ESSE HOMINEM PROHIBERET.
QUOD SI HIC. Dico quia <qui>libet homo potest <esse> etiam cum glaucis oculis. Quod pro et: et si hic homo non esset huiusmodi, id est cum glaucis oculis, non eum etc. Ac si dicat: ista differentia destructa non destruit hominem.
ALIUD RURSUS EST QUOD RATIONE SEPARARI NON POSSIT, QUOD SI SEPARATUM SIT SPECIES INTERIMATUR, UT CUM DICIMUS INESSE HOMINI UT SOLUS NUMERARE POSSIT VEL GEOMETRIAM DISCERE. QUOD SI HAEC POSSIBILITAS AB HOMINE SEIUNGATUR, HOMO IPSE NON PERMANET.
ALIUD. Haec sunt duo genera differentiarum, id est relinquentes et consequentes, quae non valent ad divisionem generis. Rursus est aliud genus differentiae quod non possit sepa rari ratione et non valet ad divisionem generis.
SED HAEC NON STATIM EARUM SUNT QUAE IN SUBSTANTIA INSUNT.
SED HAEC. Dico quia potentia numerandi et potentia geometriam discendi destructae destruunt hominem. Sed haec possibilitas non statim est earum differentiarum quae insunt in substantia, id est in definitione, scilicet non constituit.
NAM NON IDCIRCO HOMO EST QUONIAM HAEC FACERE POTEST, SED QUONIAM RATIONALIS EST ATQUE MORTALIS.
NAM NON. Vere haec [im]possibilitas non est earum quae insunt in substantia, quia non constituit hominem, a causa et hoc est: Nam non idcirco etc.
HAE IGITUR DIFFERENTIAE PROPTER QUAS SPECIES CONSISTIT IPSAE ET IN DEFINITIONE SPECIEI ET IN GENERIS EIUS DIVISIONE QUOD CONTINET SPECIEM COLLOCANTUR.
HAEC IGITUR. Quandoquidem neque relinquentes differentiae, neque consequentes, neque illae quae destructae destruunt speciem, valent ad divisionem generis, haec igitur etc.; ab immedi[et]atis.
ET UNIVERSALITER DICENDUM EST, QUAECUMQUE DIFFERENTIAE HUIUSMODI SUNT UT NON MODO PRAETER EAS SPECIES ESSE NON POSSIT SED PROPTER EAS SOLAS SIT, HAE VEL IN DIVISIONE GENERIS VEL IN SPECIEI DEFINITIONE SUMENDAE SUNT.
ET UNIVERSALITER. Plus apponit in ista regula quam in superiori conclusione, quia dicit quod illae differentiae quae ponuntur in divisione generis et destructae destruunt speciem et quia constituunt speciem.
QUONIAM VERO QUAEDAM SUNT QUAE DIFFERUNT QUAE CONTRA SE IN DIVISIONIBUS PONI NON DEBENT, UT IN ANIMALI RATIONALE ET BIPES.
QUONIAM VERO. Ostendit quae differentiae valeant ad divisionem generis et quae non valeant et dedit causas quare valeant et quare non valeant. Modo vult ostendere quo ordine ponatur in divisione generis. Continuatio: hoc erat dicendum quod dictum est de differentiis et non tantum illud erat dicendum, sed etiam istud quoniam quaedam sunt etc.
NULLUS ENIM DICIT "ANIMALIUM ALIA SUNT RATIONABILIA, ALIA DUOS PEDES HABENTIA" IDCIRCO QUOD RATIONALE ET BIPES, LICET DIFFERENT, NULLA A SE OPPOSITIONE DISIUNGUNTUR; CONSTAT QUAECUMQUE A SE ALIQUA OPPOSITIONE DIFFERUNT EAS SOLAS DIFFERENTIAS SUB GENERE POSITAS GENUS IPSUM POSSE DISIUNGERE.
NULLUS ENIM. Bonum exemplum dedi. NULLUS ENIM DICIT etc.; ab effectu. IDCIRCO QUOD RATIONALE ET BIPES, LICET DIFFERENT in materia vocis, tamen non DISIUNGUNTUR A SE ulla OPPOSITIONE, id est ulla lege oppositionis, quia neque opponuntur ut relativa, neque ut contraria, neque ut privatio et habitus, neque ut affirmatio et negatio. Et quia hoc est, CONSTAT QUAECUMQUE A SE etc.; consequentia est inter causam et effectum.
SUNT AUTEM OPPOSITIONES QUATUOR: AUT UT CONTRARIA, UT BONUM MALO, AUT UT HABITUS ET PRIVATIO, UT VISUS ET CAECITAS.
SUNT AUTEM, etc.
QUAMQUAM SINT ET QUAEDAM RES IN QUIBUS DISCERNERE DIFFICULTAS SIT UTRUM IN CONTRARIIS AN IN PRIVATIONE VEL HABITU EA OPORTEAT COLLOCARI, UT SUNT MOTUS QUIES, SANITAS AEGRITUDO, viGILATIO SOMNUS, LUX TENEBRAE – SED HAEC ALIAS, NUNC AUTEM DE RELIQUIS OPPOSITIONIBUS DICENDUM EST. TERTIA OPPOSITIO EST QUAE EST SECUNDUM AFFIRMATIONEM ET NEGATIONEM, UT: "SOCRATES VIVIT" "SOCRATES NON VIVIT". QUARTA SECUNDUM RELATIONEM, UT PATER FILIUS, DOMINUS SERVUS.
QUAMQUAM. Ego disiungo inter contraria et inter habitum et privationem, quamquam sint quaedam res etc. Propterea ista, scilicet motus et quies, et sanitas et aegritudo, lux et tenebrae videbantur <esse habitus et privationes> quoniam aegritudo <sanitatis>, tenebrae quia lux; ideo autem videbantur esse contraria quia <non> sunt per [im]mutabilia in alterutrum.
SECUNDUM QUAS IGITUR HARUM QUATTUOR OPPOSITIONUM DIVISIO GENERIS SIT RECTISSIMA RATIONE MONSTRANDUM EST.
SECUNDUM QUAS. Quandoquidem sunt quattuor oppositiones secundum quas etc.; inter causam et effectum.
MANIFESTUM EST ENIM ET OPPOSITIONES ESSE QUATTUOR ET SPECIES ET GENERA PER OPPOSITA SEPARARI.
MANIFESTUM EST ENIM. Vere est monstrandum rectissima ratione; nam manifestum est et oppositiones esse quattuor et Separari species subalternas et genera generalissima per opposita; a causa.
NUNC ERGO DICENDUM EST SECUNDUM QUAM OPPOSITIONEM HARUM QUATTUOR VEL QUEMADMODUM SPECIES A GENERE DISIUNGI CONVENIAT.
NUNC ERGO. Ostendit esse quattuor oppositiones et separari species et genera per opposita; modo vult ostendere quae oppositiones sint recipiendae in divisione generis et quae sint retinendae, scilicet oppositio secundum affirmationem et negationem est recipienda ad divisionem generis, et propter istam causam, scilicet propter necessitatem, quia multitudo specierum non habet unum nomen quo possit assignari illa multitudo specierum, et ideo ponitur ipsa negatio in divisione. Et eo ordine fit divisio generis per affirmationem et negatio nem ut affirmatio praecedat et negatio subsequatur. Eodem modo oppositio quae sit secundum habitum et privationem est recipienda ad divisionem generis et propter hanc causam, quia privatio habet affinitate<m> cum substantiali differentia, quia quemadmodum substantialis differentia semper inest manente suo subiecto, eodem modo privatio semper inest subiecto post habitum praecedentem realiter aut temporaliter. Fit quia omnis divisio semper debet fieri per opposita, ideo habitus ponitur in divisione generis cum ipsa privatione, et eo ordine ut habitus praecedat et privatio subsequatur. Rursus oppositio quae est secundum contraria est recipienda ad divisionem generis quia contrariae differentiae ponuntur in divisione generis propter necessitatem, ideo quia species carent nominibus pro quibus ponuntur ipsae differentiae in divisionem generis et propter naturam, quia ipsae differentiae valent a<d> definitiones specierum. Item species valent ad divisiones generum propter naturam, quia divisio generis in species est naturalis, quae species dicuntur quasi contrariae quia habent se secundum legem contrariorum quia una species non sumitur respectu alterius sicuti relativa, neque habent ordinem ut habitus et privatio, neque unum est materia alterius sicuti affirmatio est materia negationis. Illatio sic: quandoquidem oppositiones sunt quattuor et genera et species oportet separari per opposita, ergo nunc dicendum est secundum quam oppositionem harum quattuor conveniat disiungi, id est species a genere, vel quemadmodum, id est secundum quam causa et quo ordine; inter causam et effectum.
ET PRIMA QUIDEM SIT CONTRADICTIONIS OPPOSITIO.
ET PRIMA. Dico quia dicendum est et prima fit ad tractandum oppositio contradictionis.
VOCO AUTEM CONTRADICTIONIS OPPOSITIONEM QUAE AFFIRMATIONE ET NEGATIONE PROPONITUR.
VOCO AUTEM. Apposui nouum vocabulum unde videretur diversum a superiori, scilicet ab oppositione, quae fit secundum affirmationem et negationem. Voco autem etc.
IN HAC IGITUR NEGATIO PER SE NULLAM SPECIEM FACIT.
IN HAC IGITUR. Quandoquidem oppositio contradictionis prima est ad tractandum, igitur dicam; inter causam et effectum. Ecce quod dico in hac oppositione affirmationis et negationis: negatio, id est non negativa particula, iuncta cum aliqua per se, id est in natura sui, non facit ullam speciem, scilicet non est species.
NAM CUM DICO "HOMO" VEL "EQUUS", ET ALIQUID HUIUSMODI, SPECIES SUNT, QUICQUID AUTEM QUIS IN NEGATIONE PROTULERIT SPECIEM NON DECLARAT.
NAM CUM DICO. Vere negatio non est species. Nam hoc modo potest probari; a causa extra. Omnis species vel est homo, vel est equus, vel aliquid huiusmodi. Negatio autem neque homo neque est equus, neque est aliquid huiusmodi; ergo negatio non est species; a partibus. Maxima propositio: Unde removentur partes, et totum. Propositio ubi dicit: Cum dico homo etc., affirmatio ubi dicit aequipollenter: quidquid autem non declarat speciem, id est non ostendit illam negationem esse aliquam speciem de istis.
NON ESSE ENIM HOMINEM NON EST SPECIES.
NON ESSE ENIM. Vere negatio non est species; non esse hominem est negatio. Sed non esse hominem non est species. Ergo negatio non est species; a parte negationis.
OMNIS ENIM SPECIES ESSE CONSTITUIT, NEGATIO VERO QUICQUID PROPONIT AB EO QUOD EST ESSE DISIUNGIT, UT CUM DICO "HOMO" QUASI SI SIT QUIDDAM LOCUTUS SUM, CUM VERO "NON HOMO" SUBSTANTIAM HOMINIS NEGATIONE DESTRUXI.
OMNIS ENIM. Vere non esse hominem non est species. Nam hoc modo potest probari; a causa extra. Omnis <species> constituit esse, id est ponit certum generalissimum, sicuti anlmal subiectum, color vero qualitatem; sed negatio non constituit certum esse; aliud species aliud differentia. Affirmatio ubi dicit: Negatio vero quidquid proponit auditori disiungit, id est removet auditorem, ab eo quod est certum esse.
SIC IGITUR PER SE CARET DIVISIO GENERIS IN SPECIES NEGATIONE.
SIC IGITUR. Quandoquidem negatio non constituit certum esse, igitur divisio generis in species caret negatione per se, id est in natura sui; a causa quae probat ad modum immediati.
NECESSE EST AUTEM SAEPE SPECIEM NEGATIONE COMPONERE CUM EA QUAM SIMPLICI NOMINE SPECIEM VOLUMUS ASSIGNARE NULLO VOCABULO NUNCUPATUR, UT CUM DICO "IMPARIUM NUMERORUM ALII PRIMI", UT TRES, QUINQUE, VEL SEPTEM, "ALII NON PRIMI", UT NOVEM, ET RURSUS "FIGURARUM ALIAE SUNT RECTILINEAE, ALIAE NON RECTILINEAE" ET "COLORUM ALII SUNT ALBI, ALII NIGRI, ALII NEC ALBI NEC NIGRI".
NECESSE EST AUTEM. Dico quia divisio generis in species caret negatione per se. Sed tamen necesse est componere speciem negatione, cum ea species, id est multitudo specierum, quam nos volumus assignare simplici nomine etc.
ERGO QUANDO NOMEN UNUM SPECIEBUS POSITUM NON EST, EAS NEGATIONE PROFERRE NECESSE EST.
ERGO. Quandoquidem ita est in istis exemplis quod oportet fieri divisionem generis per negationem, ideo quia non est nomen positum speciebus, ergo in omnibus aliis necesse est fieri divisionem generis per negationem quia non est unum nomen positum speciebus; a simili propter eamdem causam.
HOC IGITUR COGIT INTERDUM NECESSITAS, NON NATURA.
HOC IGITUR. Quandoquidem ista necessitas, scilicet quia non est unum [est] nomen positum speciebus, cogit fieri divisionem generis per negationem, ergo hoc cogit interdum necessitas, non natura, quia non est naturale; a parte necessitatis.
IN EODEM QUOQUE QUOTIENS NEGATIONE FACIMUS SECTIONEM PRIUS AUT AFFIRMATIO AUT SIMPLEX DICENDUM EST NOMEN, UT EST "NUMERORUM ALII SUNT PRIMI, ALII NON PRIMI".
IN EODEM QUOQUE. Ostendi fieri divisionem generis per affirmationem et negationem; in eodem, id est in eadem divisione, quoque, id est omne, quia <dat> hanc regulam: quotiens facimus sectionem, id est divisionem, negatione hoc ordine faciamus quod prius est dicenda aut affirmatio aut simplex nomen, id est finitum nomen; hoc modo proponitur affirmatio in divisionem animalis, aliud est homo, aliud non est homo; hoc modo proponitur in divisione simplex nomen, id est finitum: animal, aliud homo, aliud non homo.
NAM SI PRIUS NEGATIO DICTA SIT, TARDIOR FIT REI QUAM PROPONIMUS INTELLECTUS.
NAM SI. Vere est praeponenda affirmatio in divisionem quia dat citiorem intellectum auditori; ab effectu extra. Et vere si affirmatio praeponatur in divisione, fit citior intellectus in auditore, quia si praeponatur negatio;, fit tardior intellectus in auditore; a contrariis. Maxima propositio: Contraria contrariis conveniunt. Contraria sunt: tardior et citior, affirmatio et negatio, et hoc est: nam si prius negatio etc.
NAM CUM PRIMUM DICIS ESSE ALIQUOS NUMEROS PRIMOS, CUM QUALES SINT PRIMI EXEMPLO VEL DEFINITIONE DOCVERIS, QUALES NON SINT PRIMI MOX AUDITOR INTELLIGET.
NAM CUM. Vere si praeponatur affirmatio in divisione fit citior intellectus in auditore, quia ita est in ista[m] affirmatione[m]; a parte affirmationis; et hoc est: Nam cum primum dicis etc.
SIN VERO E CONTRARIO FECERIS, AUT NEUTRA SUBITO AUT TARDIUS UTRAQUE COGNOSCET.
SI VERO. Si affirmatio praeponatur, fit citior intellectus. Si vero e contrario feceris, scilicet ut praeponas negationem, aut hoc subito eveniet quod auditor neutra cognoscet, id est utrumque ignorabit, aut si hoc non contingat ut utrumque ignoret, sed contingat quod utrumque vel alterum cognoscat, tardius utraque cognoscet; ab immediatis. Aliter. Si e contrario feceris, et hoc eveniet in quibusdam exemplis quod auditor neutra cognoscet, et in quibusdam exemplis hoc eveniet quod ipse auditor tardius cognoscet utraque. Utrumque aut pro et.
DIVISIO VERO QUAE PROPTER APERTISSIMAM GENERIS NATURAM REPERTA EST DEBET POTIUS AD INTELLIGIBILIORA DEDUCERE.
DIVISIO VERO. Dico quia tardius cognoscet utraque, si praeponatur negatio; divisio vero etc.
AMPLIUS QUOQUE PRIOR AFFIRMATIO EST, POSTERIOR NEGATIO, QUOD AUTEM PRIMUM EST IN DIVISIONE QUOQUE OPORTET PRIMITUS ORDINARI.
151r| generis. Propositio et assumptio in libro; conclusio vero extra. Maxima propositio: quod convenit toti universaliter et parti.
NECESSE EST QUOQUE SEMPER FINITA INFINITIS ESSE PRIORA, UT AEQUALE INAEQUALI, VIRTUTEM VITIIS, CERTUM INCERTO, STABILE FIXUMQUE MUTABILI. SED OMNIA QUAE AUT DEFINITA PARTE ORATIONIS AUT AFFIRMATIONE PROFERUNTUR PLUS FINITA SUNT QUAM AUT NOMEN CUM PARTICULA NEGATIVA AUT TOTA NEGATIO, QUARE FINITO POTIUS QUAM INFINITO EST FACIENDA DIVISIO.
NECESSE EST QUOQUE. Probatum est hoc argumento quia affirmatio est praeponenda in divisione; quoque, id est simi liter, potest probari hoc alio argumento quod affirmatio et simplex vocabulum debent praeponi in divisione. Necesse est omnia finita semper esse priora infinitis et per finitum accipit ailirmationem et simplex vocabulum, et per infinitum accipit negationem et infinitum vocabulum et ostendit prioritatem illam et secundum materiam et secundum dignitatem; secundum materiam, ut aequale<s> est prius inaequali; secundum materiam, quia materia illius est; et certum incertum et stabile instabili; secundum dignitatem ut virtus vitio, fixum mutabili. Assumptio ubi dicit: Sed omnia quae proferuntur aut definita, id est determinata, parte orationis, sicuti simplex vocabulum, aut proferuntur tota affirmatione, plus sunt finita etc. Ac si dicat: ista sunt finita et illa sunt infinita; ergo affirmatio et simplex vocabulum sunt ponenda in divisione; lucus a toto extra. Et quandoquidem affirmatio aut simplex vocabulum sunt praeponenda in divisione, quare divisio est facienda potius finito praemisso quam infinito praemisso inter causam et effectum.
HAEC QUIDEM DICTA SUNT DE OPPOSITIONE QUAM AFFIRMATIO NEGATIOQUE CONSTITUIT. <<PROBLEM>>
SED SI CUI. Superius proposui me datur<um> facillimam doctrinam et interposui quasdam difficiles sententias et in hoc video<r> contraire proposito meo. Sed si cui etc.
NEQUE ENIM. Vere nihil ad me pollicentem facilem cognitionem; Neque enim etc.; a causa.
QUI VERO. Dico progressis in ulteriore loco et ideo videor agere de ordine dialectici operis. Qui vero etc.
ILLA VERO QUAE SECUNDUM HABITUM PRIVATIONEMQUE FIT IPSA QUOQUE SUPERIORI VIDETUR ESSE CONSIMILIS.
ILLA VERO. Ostendit quia oppositio quae est secundum affirmationem et negationem valet ad divisionem generis et propter quam causam, scilicet propter necessitatem, et quo ordine debeant poni in divisione generis. Modo vult ostendere quia oppositio quae fit secundum privationem et habitum valet ad divisionem generis et propter quam causam, scilicet quia privatio habet affinitatem cum substantiali differentia, et quo ordine debeant poni in divisione generis. Continuatio: non tantum illa oppositio quae est secundum finitum et infinitum est consimilis illi oppositioni quae est secundum affirmationem et negationem. Sed illa oppositio quae fit secundum habitum et privationem, ipsa quoque, id est similiter sicuti illa quae est secundum finitum et infinitum, videtur esse consimilis superiori oppositioni, scilicet illi oppositioni quae est secundum affirmationem et negationem.
NEGAT ENIM QUODAMMODO PRIVATIO HABITUM, SED DIFFERT QUOD SEMPER QUIDEM POTEST ESSE NEGATIO, PRIVATIO VERO NON SEMPER, SED TUNC QUANDO HABITUM HABERE POSSIBILE EST (HOC VERO NOS IAM PRAEDICAMENTA DOCVERUNT).
NEGAT ENIM. Vere videtur esse consimilis superiori oppositioni, quia in hoc; a parte et hoc est: Negat enim privatio habitum quodammodo, id est suo proprio modo, scilicet in regressibili modo vel ordinali modo; sed tamen differt, quod negatio quidem potest esse semper, sive affirmatio praecedat in eisdem significatis, sive non praecedat. Sed privatio non semper est, sed tunc semper est, <id est> habet sempiternum esse, quando subiectum possibile est habere habitum, sive realiter sive temporaliter. Et hoc non dico ex me, sed hoc docuerunt nos iam praedicamenta.
QUARE FORMA QUAEDAM INTELLIGITUR ESSE PRIVATIO.
QUARE. Quandoquidem privatio habet sempiternum esse post habitum praecedentem sive realiter sive temporaliter, quare privatio intelligitur esse forma quaedam, id est consimilis substantiali formae; a causa.
NON ENIM TANTUM PRIVAT SED ETIAM CIRCA SE IPSAM PRIVATUM QUEMQUE DISPONIT.
NON ENIM. Vere privatio est forma quia confert forma[tu]m subiecto; a definitione; et hoc est: Non enim tantum privat ipsa privatio, sed etiam disponit que<m>cumque suscipientem ipsam privationem factum privatum circa se ipsam, id est admodum sui, quia quemadmodum ipsa privatio est irregressibilis eodem modo ipsum privatum est ir<re>gressibile.
NEQUE ENIM SOLUM OCULUM CAECITAS PRIVAT LUMINE SED IPSA QUOQUE SECUNDUM SE PRIVATUM LUCE DISPONIT, CAECUS ENIM DICITUR AD PRIVATIONEM QUODAMMODO QUASI DISPOSITUS ET AFFECTUS.
NEQUE ENIM. Vere privatio disponit <quem>que privatum et circa se ipsams, quia caecitas disponit privatum luce secundum se, id est secundum naturam sui, quod quemadmodum ipsa caecitas est irregressibilis eodem modo privatum luce, quia disponit caecum; a pari et hoc est: Caecus enim dicitur homo aut oculus quasi dispositus, id est diverso modo a vivente positus et affectus, id est applicatus, ad privationem suscipiendam quodammodo, id est irregressibili modo.
HOC QUOQUE ARISTOTELES TESTATUR, IN PHYSICIS.
HOC QUOQUE. Id est similiter sicuti alii a<u>ctores Aristoteles testatur in Physicis.
UNDE FIT UT PRIVATIONIS DIFFERENTIA AD GENERUM DIVISIONEM FREQUENTER UTAMUR.
UNDE FIT. Quandoquidem privatio est consimilis substantiali formae, unde fit ut frequenter utamur ad divisionem generum differentia privationis, id est ipsa privatione[m] quae est differentia quantum ad oppositionem quae fit secundum affirmationem et negationem; inter causam et effectum.
SED HIC QUOQUE EODEM MODO SICUT IN CONTRADICTIONE FACIENDUM EST.
SED HIC. Nos utamur differentia privationis ad definitionem generum et non quolibet modo. Sed hic quoque etc.
PRIUS ENIM PONENDUS EST HABITUS, QUI EST AFFIRMATIONI CONSIMILIS, POST PRIVATIO, QUAE NEGATIONI.
PRIUS ENIM. Vere est faciendum eodem modo, quia hoc eodem modo; a parte et hoc est: Prius enim etc.
ALIQUOTIENS TAMEN PRIVATIONES QUAEDAM HABITUS VOCABULO PROFERUNTUR, UT "ORBUS", "CAECUS", "VIDUUS", ALIQUOTIENS CUM PARTICULA PRIVATIONIS, UT CUM DICIMUS "FINITUM" ET "INFINITUM", "AEQUUM" ET "INAEQUALE".
ALIQUOTIENS TAMEN. Ostendit fieri divisionem generis per privationem et habitum; modo innuit quamdam divisionem de privatione, hanc scilicet quia privationes aliquando proferuntur in vocabulo habitus, aliquando proferuntur cum privatoria particula; illae privationes proferuntur in vocabulo hahitus quae non habent in privatoriam particulam. Illae vero proferuntur cum particula privationis quae habent in privat<ori>am particulam. Et notandum est quia illae quae proferuntur cum particula negationis, non sunt verae privationes, sed quasi privationes. Continuatio: Tractavi de vera oppositione quae fit secundum privationem et habitum et videretur inde satis esse dictum et tamen adhuc dictum est istud: Aliquotiens privationes quaedam etc.
SED IN HIS "AEQUUM" ET "FINITUM" IN DIVISIONE PRIMA PONENDA SUNT, PRIVATIONES SECUNDAE. AC DE OPPOSITIONE QUIDEM PRIVATIONIS ET HABITUS HAEC DICTA DIFFERENT.
SED IN HIS. Dictum <est> quia infinitum et inaequale sunt privationes tantum propter in privatoriam particulam. Unde videretur quod non ponerentur in divisionibus eo ordine quo ponuntur rectae privationes. Sed in his etc.
CONTRARIORUM VERO OPPOSITIO DUBITATUR FORTASSE AN SECUNDUM PRIVATIONEM ET HABITUM ESSE VIDEATUR, UT ALBUM ET NIGRUM, AN ALBUM QUIDEM PRIVATIO NIGRI SIT, NIGRUM VERO ALBI – SED HAEC ALIAS, NUNC AUTEM ITA TRACTANDUM EST TAMQUAM SI SIT ALIUD OPPOSITIONIS GENUS, SICUT EST IN PRAEDICAMENTIS AB IPSO QUOQUE ARISTOTELE DISPOSITUM.
CONTRARIORUM VERO. Tractavit de oppositione quae fit secundum affirmationem et negationem, habitum et privationem; et ostendit causas quare valeant ad divisionem generis et quo ordine ponantur. Nunc vult tractare de oppositione contrariorum quae valet ad divisionem generis. Sed prius proponit quamdam quaestionem, hanc scilicet: an oppositio quae secundum contraria fit, secundum privationem et habitum, ut videbatur quibusdam propter hanc causam quia, quemadmodum privatio expellit habitum, ita unum contrarium expellit aliud contrarium. Continuatio: ostendit oppositionem quae fit secundum afiirmationem et negationem, habitum et privationem, de quibus nulla dubitatio est. Sed dubitatur an oppositio contrariorum videatur esse secundum privationem et habitum, ut album et nigrum videntur esse opposita secundum privationem et habitum. Et si sint opposita ut privatio et habitus, an album quidem sit privatio nigri. Et non tantum illud dubitatur. Sed etiam dubitatur an nigrum sit privatio albi.
IN CONTRARIIS AUTEM GENERUM MULTA DIVISIO EST.
IN CONTRARIIS AUTEM. In oppositione quae fit secundum affirmationem et negationem, habitum et dispositionem, raro fit divisio generis. Sed divisio generum tit multa, id est multiplex, in contrariis.
FERE ENIM CUNCTAS DIFFERENTIAS IN CONTRARIA DUCIMUS, SED QUONIAM CONTRARIA SUNT ALIA MEDIO CARENTIA, ALIA MEDIATA, ITA QUOQUE DIVISIO FACIENDA EST, UT "COLORUM ALIA SUNT ALBA, ALIA NIGRA, ALIA NEUTRA".
FERE ENIM. Vere divisio generum fit multa in contrariis quia nos ducimus differentias in contraria fere cunctas. Fere dicit ad remotionem quarumdam differentiarum, quae non sunt contrariae, sicuti aquatile, gressibile, volatile. Aliter: ducimus cunctas differentias in contraria et fere solas, quia divisio generum in contrariis est multa et non quolibet modo sed quoniam contraria alia sunt medio carentia, alia mediata, ita est facienda divisio in contrariis per negationem quoque, id est similiter siculi in divisione generis, quae fit per negationem et per affirmationem.
FIERET AUTEM OMNIS DEFINITIO OMNISQUE DIVISIO DUOBUS TERMINIS PRAEDICATIS NISI, UT SUPRA IAM DICTUM EST, INDIGENTIA (QUAE SAEPE EXISTIT) IN NOMINE PROHIBERET.
FIERET AUTEM. Feci divisionem generis per tria membra. Fieret autem etc. Non ideo apponit de definitione quia satis sit dictum, sed ideo quia omnis definitio habet affinitatem cum divisione, scilicet quia descendit a divisione et quia versatur in eadem materia.
QUO AUTEM MODO UTRAEQUE DUOBUS TERMINIS FIERENT ERIT MANIFESTUM HOC MODO.
QUO AUTEM. Dico quia omnis definitio et omnis divisio fieret duobus terminis, quo autem modo etc.
CUM ENIM DICO "ANIMALIUM ALIA SUNT RATIONABILIA, ALIA IRRATIONABILIA" ANIMAL RATIONALE AD HOMINIS DEFINITIONEM CONTENDIT, SED QUONIAM ANIMALIS RATIONALIS UNUM NOMEN NON EST PONAMUS EI NOMEN A LITTERAM: "RURSUS A LITTERAE", QUOD EST ANIMAL RATIONALE, "ALIA SUNT MORTALIA, ALIA IMMORTALIA".
CUM ENIM. Vere definitio constat de duobus terminis, quia ista; a parte definitionis.
VOLENTES IGITUR DEFINITIONEM HOMINIS REDDERE DICEMUS: "HOMO EST A LITTERA MORTALIS".
VOLENTES IGITUR. Quandoquidem nomen positum est, VOLENTES IGITUR etc.: inter causam et effectum.
NAM SI HOMINIS DEFINITIO EST ANIMAL RATIONALE MORTALE, ANIMAL VERO RATIONALE PER A LITTERAM SIGNIFICATUR.
NAM SI. Vere a mortale est definitio hominis, quia animal rationale mortale est definitio hominis; a pari extra. Et unde hoc habes quod si animal rationale mortale est definitio hominis, ideo a mortale sit definitio hominis; assignatio paritatis; a causa ubi dicit: si hominis definitio est etc.
IDEM SENTIT "A MORTALE" TANQUAM SI DICERETUR "ANIMAL RATIONALE MORTALE".
IDEM SENTIT. In significatione et in coniunctione materiae et formae. Nam quemadmodum ista definitio quae est animal rationale mortale habet in sui constitutionem materiam et formam, eodem modo ista quae dicit a mortale habet materiam et formam in constitutionem sui.
A ENIM, UT DICTUM EST, ANIMAL RATIONALE SIGNIFICAT.
A ENIM. Vere idem sentit a mortale quod animal rationale mortale; a enim, ut dictum est, significat, id est ponit pariter ut suum par, animal rationale.
SIC ERGO A LITTERA ET MORTALI, DUOBUS TERMINIS, FACTA DEFINITIO EST; QUOD SI REPERIRENTUR IN OMNIBUS QUOQUE NOMINA, DUOBUS SEMPER TERMINIS TOTA DEFINITIO CONSTITVERETUR.
SIC ERGO. Quandoquidem ista definitio constat ex duobus terminis, ergo definitio facta est ex duobus terminis; a par huius duorum terminorum; et repraesentat illos duos terminos, scilicet ex a littera et mortali.
DIVISIO VERO NOMINIBUS POSITIS QUONIAM SEMPER IN DUOS TERMINOS SECATUR MANIFESTUM EST.
DIVISIO VERO. Non tantum manifestum est quia omnis definitio constaret ex duobus terminis si nomina reperirentur; divisio vero etc.
SI QUIS GENERI ET DIFFERENTIAE CUM DEEST NOMEN IMPONAT, UT CUM DICIMUS: "FIGURARUM QUAE SUNT TRILATERAE ALIAE SUNT AEQUILATERAE, ALIAE DUO LATERA HABENTES AEQUA, ALIAE TOTAE INAEQUALES". TRINA IGITUR ISTA DIVISIO SI SIC PROFERRETUR FIERET DUPLEX: "FIGURARUM QUAE TRILATERAE SUNT ALIAE SUNT AEQUALES, ALIAE INAEQUALES; INAEQUALIUM ALIAE SUNT DUO LATERA TANTUM AEQUA HABENTES, ALIAE TRIA INAEQUALIA", ID EST OMNIA; ET CUM DICIMUS "RERUM OMNIUM ALIA SUNT BONA, ALIA MALA, ALIA INDIFFERENTIA", QUAE NEC BONA SCILICET NEC MALA, SI ITA DICERETUR GEMINA DIVISIO PROVENIRET: "RERUM OMNIUM ALIA SUNT DIFFERENTIA, ALIA INDIFFERENTIA; DIFFERENTIUM ALIA SUNT BONA, ALIA MALA".
SI QUIS. Dictum est quia divisio fieret ex duobus terminis, positis nominibus. Modo vult ostendere quomodo divisio generis quae fit per tria membra possit fieri per duo membra, scilicet si imponatur quod sit irmmediatun generis dividenti et differentiae dividenti in diversis divisionibus; sic imponitur nomen immediatum generis dividenti: Animatum corpus aliud animal, aliud arbor, aliud herba; si vero ita dicatur: animatum corpus, aliud animal, aliud plancta, ecce nomen, scilicet plancta quae est immediatum quantum ad animal, et ita divisio quae primitus fiebat per tria membra, fit per duo membra. In subsequenti dabit exemplum quomodo imponatur nomen differentiae immediatum dividenti, ubi dicit: rerum omnium etc. et hoc est quod dicit littera: si quis imponat nomen immediatum generi dividenti cum deest ipsum nomen.
ITA ERGO DIVISIO OMNIS IN GEMINA SECARETUR SI SPECIEBUS ET DIFFERENTIIS VOCABULA NON DEESSENT.
ITA ERGO. Quandoquidem ista divisio fit per duo membra, ideo quia nomen positum est, ita ergo etc.; a simili propter eamdem causam.
QUARTAM VERO OPPOSITIONEM DIXIMUS QUAE EST SECUNDUM AD ALIQUID, UT PATER FILIUS, DOMINUS SERVUS, DUPLEX MEDIUM, SENSIBILE SENSUS.
QUARTAM VERO. Superius tractavit de oppositione quae fit secundum affirmationem et negationem, secundum habitum et privationem, et quae fit secundum contraria; et ostendit causas quare ponantur in divisionem generis quia sunt accidentia et negatio non valet quia est aequivocum. Et ideo subiungit quod relativa ita sunt accidentia quod unum positum ponit aliud, et ideo non possunt poni in divisione quia omnia dividentia sunt opposita. Item potest considerari alia causa quare relativa non possunt poni in divisione generis, quia sunt talia accidentia quae nullam habent affinitatem cum illis quae ponuntur in divisione generis, quia non ponunt esse uno nomine multarum specierum sicuti negatio, nec possunt esse forma quaedam, sicuti privatio, nec possunt poni in loco differentiarum, sicuti propria, quae ponuntur in divisione generis propter vicarietatem hoc modo: irrationale animal, aliud mugibile, aliud hinnibile ut equus, aliud rudibile. Haec propria ponuntur in hac divisione vice differentiarum, quia non habemus differentias unientes quibus different bos et asinus et equus. Continuatio: Prima oppositio est secundum affirmationem et negationem, secunda secundum habitum et privationem, tertia[m] secundum contraria. Quartam vero etc.
HAEC IGITUR NULLAM HABENT SUBSTANTIALEM DIFFERENTIAM QUA A SE DISCREPENT, IMMO POTIUS HABENT HUIUSMODI COGNATIONEM QUA AD SE INVICEM REFERANTUR AC SINE SE ESSE NON POSSINT. NON EST ERGO GENERIS IN RELATIVAS PARTES FACIENDA DIVISIO, SED TOTA HUIUSMODI SECTIO A GENERE SEPARANDA EST.
HAEC IGITUR. Quandoquidem ista sunt relativa, haec igitur etc.; ab oppositis. Non habent substantialem differentiam quia a se discrepent [a se], immo habent coqnationem qua a<d> se referantur ac sine se esse non possint. Ergo non est facienda divisio generis in relativas partes, sed tota sectio huiusmodi, id est tota familia horum dividentium, est separanda a genere; locus ab oppositis.
NEQUE ENIM HOMINIS SPECIES EST SERVUS AUT DOMINUS NEC NUMERI MEDIUM AUT DUPLUM.
NEQUE ENIM. Videtur esse falsum non posse fieri divisionem generis in relativas partes. Quia cum dicimus: homo, alius dominus, alius seruus, videtur esse divisio generis in species secundum opinionem quorumdam, quibus videbatur quod omnis divisio generis esset in species et hoc removet iste. Continuatio: Merito dico quia tota illa sectio est separanda, ad divisionem generis, quia illa obiectio quae fit de domino et de seruo non valet; et hoc est: neque enim etc.; a causa.
CUM IGITUR QUATTUOR SINT DIFFERENTIAE, AFFIRMATIONIS ET NEGATIONIS SI NON NECESSE EST SEMPER TAMEN RELATIONIS REICIENDA DIVISIO EST, PRIVATIONIS ET HABITUS ET CONTRARIORUM SUMENDAE.
CUM IGITUR. Ostendi quia sunt quattuor differentiae oppositionum et solae aliae tres sunt sumendae, igitur divisio relationis sola est retinenda; ab immedi[et]atis. Si pro cum; et cum necesse id est opus, affirmationis et negationis ad divisionem generis; nisi propter necessitatem, unde videretur esse reicienda; tamen semper est reicienda tantum disisio relationis, sed oppositiones privationis et habitus et contrariorum et affirmationis et negationis sumendae sunt.
MAXIME AUTEM CONTRARIETAS IN DIFFERENTIIS PONENDA EST NEC NON ETIAM PRIVATIO, IDCIRCO QUONIAM CONTRA HABITUM QUIDDAM CONTRARIUM VIDETUR APPONERE, UT EST FINITUM ET INTINITUM.
MAXIME AUTEM. Ostendit quia finitum et infinitum sunt privatio et habitus, quia sunt contraria. Modo vult ostendere quod horum maxime habeant, id est vel sint contraria vel sinl privatio et habitus. Continuatio: dictum est quia finitum et infinitum sunt habitus et privatio; sed maxime est ponenda contrarietas in ipsis differentiis, id est istae differentiae, scilicet finitum et infinitum, maxime debent vocari contraria; nec non etiam infinitum potest dici privatio. Idcirco infinitum videtur esse contrarium quantum ad finitum quoniam videtur opponeret quiddam contrarium, id est proprium contrarium scilicet infinitatem.
CONTRA HABITUM, id est contra finitum, quod dicebamus esse suum habitum. Causa est.
QUANQUAM ENIM SIT PRIVATIO, INFINITUM TAMEN CONTRARII IMAGINATIONE FORMATUR.
QUAMQUAM ENIM. Bonum exemplum dedi, quamquam enim infinitum sit privatio et hoc improprie, tamen formatur imaginatione, id est ad similitudinem veri contrarii. Nam quem admodum album formatur ab albedine, ita infinitum ab infinitate.
EST QUAEDAM NAMQUE, UT DICTUM EST, FORMA.
EST QUAEDAM. Et vere infinitum formatur in imaginatione contrarii[s]. Namque privatio est quaedam forma scilicet infinitas, a qua informatur infinitum, ut dictum est superius ubi dixit: Privatio enim quaedam forma est. Aliter potest dici. Ostendit quia tres oppositiones sunt assumendae in divisione[s] generis, quarta vero reicienda est. Et ne videretur alicui quod aequaliter ponerentur aliae tres oppositiones in divisione generis, vult ostendere quod contraria dignius ponuntur in divisione generis, postea privatio et habitus, postea affirmatio et negatio. Continuatio: dico quia tres oppositiones ponuntur in divisione generis et non aequaliter, sed maxime contrarietas quae considera[n]tur in differentiis est ponenda in divisione generi<s>, id est contrariae differentiae maxime valent ad divisionem generis. De speciebus non dicit, nam de illis patet quod praeualent in divisione generis. Nec non etiam privatio ad divisionem generis valet dignius quam affirmatio et negatio, post ipsa contraria. Idcirco, id est propter istam causam, ponenda est privatio in divisione generis dignius post ipsa contraria, quam negatio, quoniam videtur opponeret contra habitum contrarium quiddam, id est quasi contrarium; quod contrarium est in certa causa significandi, sicuti caecum esse ponit caecitatem quasi contrarium ad divisionem quoniaml caecitas est illi, id est caeco, certa causa significandi. Quod non habet negatio. Et cum deberet dare exemplum de vero habitu et vera privatione, dat exemplum de quasi habitu et quasi privatione[m] cum dicit: ut est finitum et infinitum quod infinitubm ponit infinitatem, id est contrariam infinitatem.
DIGNUM VERO INQUISITU EST UTRUM IN SPECIES AN IN DIFFERENTIAS RECTE GENERA DIVIDANTUR.
DIGNUM VERO. Ostendi<t> divisionem generis fieri per speciem et per differentias. Modo facit quamdam quaestionem, hanc scilicet ut rec<t>ius fiat divisio generis in species an in differentias. Ideo facit quaestionem istam quia videbatur quibusdam quod rec<t>ius fieret per differentias quam per species, sicuti Platoni qui iubet descendere dividentem per media specificis differentiis. Et ideo videbatur rec<t>ius fieri per differentias quia omnis definitio descendit de divisione facta per differentias. Item quibusdam videbatur <quod> divisio generis rectius fieret per species, quia genus istud vocabulum semper requiret species. Modo Boethius facit quaestionem istam ut ostendat cui parti faveat. Continuatio: ostendi fieri divisionem generis in species et in differentias. Dignum vero etc.
DEFINITIO NAMQUE DIVISIONIS EST GENERIS IN SPECIES PROXIMAS DISTRIBUTIO.
DEFINITIO NAMQUE. Ideo est dignum [in] inquisitu. Namque definitio divisionis generis, istius vocis, est distributio in proximas species. Duplex ideo et divisio generis fit in differentias; a causa.
OPORTET IGITUR SECUNDUM NATURAM DIVISIONIS ET SECUNDUM DEFINITIONEM IN PROPRIAS SPECIES SEMPER FIERI GENERIS DISGREGATIONEM; SED HOC INTERDUM FIERI NEQUIT PROPTER EAM QUAM SUPRA REDDIDIMUS CAUSAM.
OPORTET IGITUR. Quandoquidem talis est definitio divisionis generis, igitur opor<tet> fieri disgregationem generis in proximas species secundum <naturam> divisionis, id est ipsius divisi quia genus semper requirit speciem, et secundum definitionem divisionis generis; a causa.
MULTIS ENIM SPECIEBUS NON SUNT NOMINA.
MULTIS ENIM. Vere inquit fieri propter supradictam causa<m> quia propter istam; a pari; et hoc est: Multis enim etc.
ATQUE IDEO, QUONIAM QUAEDAM SUNT PRIMA GENERA, QUAEDAM ULTIMA, QUAEDAM MEDIA: PRIMUM QUIDEM UT SUBSTANTIA, ULTIMUM UT ANIMAL, MEDIUM UT CORPUS.
ATQUE IDEO. Propter istam supra dictam causam, rectius fit divisio generis in species quam in differentias. Atque ideo, id est propter istam causam, quoniam quaedam genera sunt prima, quaedam ultima, quaedam media. Assumptio extra sic: sed et prima et ultima et media rectius dividuntur per species quam per differentias. Conclusio ubi dicit: quare antiquior videbam etc.; a partibus generum.
CORPUS NAMQUE ANIMALIS GENUS EST, SUBSTANTIA CORPORIS.
CORPUS NAMQUE. Vere corpus est medium, quia est genus alimalis et est species substantiae, a definitione et hoc est: Corpus namque est genus animalis, nec tantum hoc est, sed substantia est genus corporis, unde habemus quia corpus est species substantiae.
SED NEQUE SUPER SUBSTANTIAM QUICQUAM INVENIRI POTEST QUOD GENERIS LOCO VALEAT COLLOCARI NEQUE SUB ANIMALI.
SED NEQUE. Dico quia corpus est medium. Sed neque etc. Falsum videtur nihil esse sub animali quod sit genus, quia rationale animal est sub animali et est genus; et si aliquis ita velit determinare nihil esse sub animali ut genus quod sit in simplici vocabulo, tamen falsum est quia avis et piscis sunt animali et sunt genera in simplici vocabulo. Et ideo determinandum est ita nihil esse sub animali quod sit genus in simplici vocabulo inde ex tali ordine praedicamenti.
HOMO NAMQUE SPECIES, NON GENUS, EST. QUARE ANTIQUIOR VIDEBITUR SPECIEI DIVISIO SI NON SIT INDIGENTIA NOMINUM, QUOD SI HIS OMNIBUS NON ABUNDAMUS, PRIMA GENERA USQUE AD ULTIMA CONVENIT IN DIFFERENTIAS SEPARARE.
HOMO NAMQUE. Vere nihil potest poni sub animali quod sit genus quia homo, de quo magis videretur; a maiori.
HOC AUTEM FIT HOC MODO, UT PRIMUM GENUS IN SUAS DIFFERENTIAS DISGREGEMUS NON IN POSTERIORES, ET POSTERIUS RURSUS IN SUAS SED NON IN POSTERIORES. NEQUE ENIM EAEDEM SUNT DIFFERENTIAE CORPORIS QUAE ANIMALIS.
HOC AUTEM. Ostendi<t> quia genus dividitur in differentias. Modo vult dare praeceptum de divisione generis in differentias, hoc scilicet ut unumquodque genus dividitur in suas proprias differentias et non in differentias posterioris generis Cum hoc est quod differentiae inferiorum dividant superiora licet insufficienter. Sed non convertitur. Continuatio: dictum est quia convenit separare genera in differentias et non quolibet modo. Sed hoc fit hoc modo ut primum genus, id est [in] substantiam, disgregemus in suas proprias differentias, non in differentias posterioris, id est corporis, et posterius genus, id est corpus, disgregemus in suas proprias differentias sed non in differentias posterioris, id est smimalis. Neque enim etc.; a causa.
SI QUIS ENIM DICAT "SUBSTANTIAE ALIUD EST CORPORALE, ALIUD INCORPORALE" RECTE DIVISIONEM FECERIT.
SI QUIS ENIM. Vere primum genus est dividendum in suas proprias differentias, quia substantia est dividenda in corporale <et incorporale>; a parte primi generis et a partibus differentiarum; et hoc est: Si quis enim etc.
HAE NAMQUE DIFFERENTIAE PROPRIAE SUBSTANTIAE SUNT; SI QUIS VERO SIC, "SUBSTANTIARUM ALIA SUNT ANIMATA, ALIA INANIMATA", HIC NON RECTE SUBSTANTIAE DIFFERENTIAS DISGREGAVIT.
HAE NAMQUE. Vere recte fecerit divisionem. Hae namque etc.; a causa.
CORPORIS NAMQUE DIFFERENTIAE SUNT, NON SUBSTANTIAE, ID EST SECUNDI GENERIS NON PRIMI. QUARE MANIFESTUM EST SECUNDUM PROPRIAS DIFFERENTIAS, NON SECUNDUM POSTERIORIS GENERIS, PRIORUM GENERUM DIVISIONEM ESSE FACIENDAM.
CORPORIS NAMQUE. Vere non recte disgregavit. Corporis namque etc.; ab oppositis.
Quandoquidem substantia et corpus et animal sunt dividenda in suas proprias diffierentias et non in differentias posterioris, quare manifestum est esse faciendam divisionem primorum generum et mediorum et ultimorum secundum proprias differentias, non secundum differentias posterioris generis; a parte primorum generum et a parte mediorum et a parte ultimorum.
QUOTIENS AUTEM GENUS AUT IN DIFFERENTIAS AUT IN SPECIES SOLVITUR, POST DIVISIONEM FACTAM MOX DEFINITIONES AUT EXEMPLA SUBDENDA SUNT, SED SI QUIS DEFINITIONIBUS NON ABUNDET SATIS EST EXEMPLA SUBICERE, UT CUM DICIMUS "CORPORUM ALIA SUNT ANIMATA" SUBICIAMUS "UT HOMINES VEL FERAE; ALIA INANIMATA, UT LAPIDES".
QUOTIENS AUTEM. Ostendit quia divisio generis aliquando fit per species, aliquando per differentias. Modo vult dare quoddam praeceptum de divisione generis quod, facta divisione generis, subdendae sunt definitiones vel exempla si non abundamus definitionibus. Continuatio: non tantum sunt intelligenda de divisione generis illa quae dicta sunt, sed etiam istud: Quotiens genus etc.
OPORTET AUTEM DIVISIONEM QUOQUE, SICUT TERMINUM NEQUE DIMINUTAM ESSE, NEQUE SUPERFLUAM.
OPORTET AUTEM. Modo vult dare aliud praeceptum de divisione generis in species, hoc scilicet ut ipsum divisum convertatur sub disiunctione cun dividentibus et dividentia cum diviso. Sicuti terminus, id est definitio, convertitur cum suo definito; quae definitio ideo dicitur terminus quia determinat modum significandi ipsius defilniti et numerum significatorum. Modum significandi ipsius definiti determinat ideo, nam quemadmodum ipsa definitio significat materialiter et formaliter, eodem modo definitum. Nunertlm significatorum determinat quia quot significata habet definitio tot habet definitum. Continuatio: non tantum illa erant dicenda de divisione generis, quae dicta sunt. Oportet autem etc.
NAM NEQUE PLURES SPECIES QUAM SUB GENERE SUNT OPORTET APPONI NEC PAUCIORES, UT IN SE IPSA DIVISIO SICUT TERMINUS CONVERTATUR.
NAM NEQUE. Vere oportet divisionem neque esse diminutam neque superfluam. Nam neque plures etc.; a definitione superfluae et a definitione diminutae.
CONVERTITUR ENIM TERMINUS SIC: "VIRTUS EST MENTIS HABITUS OPTIMUS", RURSUS "HABITUS MENTIS OPTIMUS VIRTUS EST".
CONVERTITUR AUTEM. Dico quia terminus convertitur et non quolibet modo. Convertitur autem etc.
SIC ETIAM DIVISIO: "OMNE GENUS ALIQUID EORUM ERIT QUAE SUNT SPECIES", RURSUS "QUAELIBET SPECIES PROPRIUM GENUS EST".
SIC ETIAM. Convertitur quia omne genus erit aliquid eorum quia species, hoc est omne genus subicitur universaliter suis speciebus, ut cum dicimus: Omne animal aut est rationale animal, aut est irrationale animal. Rursus quaelibet species est proprium genus, id est quaelibet species subicitur universaliter suo generi sub disiunctione[m]; ut cum dicimus: Omne quidem aut rationale animal aut irrationale animal est animal. Notandum quia istae propositiones quae ita enuntiantur universaliter sub disiunctione dicuntur et categoricae et hypotheticae; categoricae propter subiectum universaliter enuntiatum; hypotheticae propter dividentia sub disiunctione posita. Magis tamen videntur esse categoricae, quia facimus inde talem syllogismum: Omne animal, aut est rationale, aut est irrationale animal; sed omnis homo animal est; igitur omnis homo vel est rationale, vel est irrationale <animal>. Et notandum quod huiusmodi oppositiones hypotheticae debent in coniunctas <converti> per particulares sic: si quoddam animal non est rationale, quoddam animal est irrationale.
FIT AUTEM GENERIS EIUSDEM MULTIPLICITER DIVISIO, UT OMNIUM CORPORUM ET QUAECUMQUE ALICUIUS SUNT MAGNITUDINIS.
FIT AUTEM. Ostendit quia divisio generis fit multis modis, scilicet secundum affirmationem et negationem, secundum contraria. Et ne videretur alicui quod illa diversitas divisionis non posset fieri nisi in diversis generibus, ostendi<t> idem genus posse dividi omnibus his modis. Continuatio: Ostendi fieri divisionem generis multis modis, quae diversitas divisionis non tantum consideratur in diversis generibus, sed fit divisio eiusdem generis multis modis, id est multipliciter ut omnium cor porum geometricorum est multipliciter divisio, et quaecumque corpora sunt alicuius magnitudinis multipliciter dividuntur.
SICUT ENIM CIRCULUM IN SEMICIRCULOS ET IN EOS QUOS GRAECI *TOMEAS* VOCANT (NOS DIVISIONES POSSUMUS DICERE) DISTRIBUIMUS, ET TETRAGONUM ALIAS DUCTO PER ANGULUM DIAMETRO IN TRIANGULA, ALIAS IN PARALLELOGRAMMATA, ALIAS IN TETRAGONA SEPARAMUS, ITA QUOQUE GENUS, UT CUM DICIMUS "NUMERORUM ALII SUNT PARES, ALII IMPARES" ET RURSUS "ALII PRIMI, ALII NON PRIMI", ET "TRIANGULORUM ALIA SUNT AEQUILATERA, ALIA DUO SOLA LATERA AEQUA HABENTIA, ALIA TOTIS INAEQUALIA LATERIBUS" ET RURSUS "TRIANGULORUM ALIA SUNT RECTIANGULA, ALIA ACUTOS HABENTIA TRES ANGULOS, ALIA OBTUSUM".
SIC ENIM. Vere geometrica corpora multis dividuntur modis, quia circulus; a parte et est: Sic enim etc.
SIC IGITUR GENERIS UNIUS FIT DIVISIO MULTIPLEX.
SIC IGITUR. Quandoquidem divisio istius generis, scilicet numeri fit multiplex, sic ipitur etc.; a parte generis. Hoc patet in hoc exemplo: Animal aliud est homo, aliud non est homo; ecce divisio per affirmationem et negationem. Animul aliud videns, aliud caecum; ecce per habitum et privationem. Animal aliud rationale, aliud irrationale ecce per contraria.
ILLUD AUTEM SCIRE PERUTILE EST, QUONIAM GENUS UNA QUODAMMODO MULTARUM SPECIERUM SIMILITUDO EST QUAE EARUM OMNIUM SUBSTANTIALEM CONVENIENTIAM MONSTRET, ATQUE IDEO COLLECTIVUM PLURIMARUM SPECIERUM GENUS EST.
ILLUD AUTEM. Superius dixit quia divisio[nem] generis non potest fieri per minus quam per duas species et modo vult ostendere causam. Continuatio: utile erat ad dicendum quicquid est dictum de divisione generis. Nec tantum illud erat utile. Sed illud est perutile scire, quoniam genus est una, id est univocal, similitudo, id est convenientia, multarum specierum quodammodo, id est materiali modo, quae similitudo monstret substantialem convenientiam omnium specierum, scilicet monstrat omnes species substantialiter convenire in suo genere. Atque ideo, scilicet quia genus monstrat substantialem convenientiam omnium specierum, est collectivum; et quarum rerum? Scilicet plurimarum specierum; locus a parte. Quia collectivum aliud monstrat substantialem convenientiam suorum suppositorum, aliud est collectivum sola voce, ut aequivocum.
DISIUNCTIVAE VERO UNIUS GENERIS SPECIES. QUAE QUONIAM DIFFERENTIIS INFORMANTUR, UT DICTUM EST, IDCIRCO SUB UNO GENERE MINUS DUABUS SPECIEBUS ESSE NON POSSUNT.
DISIUNCTIVAE VERO. Genus est collectivum plurimarum specierum; disiunctivae vero etc.; quae quoniam informantur differentiis, ut dictum est, idcirco etc.; ab oppositis.
OMNIS ENIM DIFFERENTIA IN DISCREPANTIUM PLURALITATE CONSTAT.
OMNIS ENIM. Vere non possunt esse minus duabus speciebus sub genere. Omnis enim differentia consistit in pluralitate discrepantium specierum, id est facit discrepare pluras species et omnis species habet differentiam; locus a causa.
SED DE DIVISIONE GENERIS ET SPECIEI PERPLURA DICTA SUNT.
SED DE DIVISIONE. Tractavi de divisione generis et non insufficienter: Sed de divisione etc.