Authors/Duns Scotus/Lectura/Lectura I/D7

Latin	English
ƿƿ[1] Circa distinctionem septimam quaeritur utrum potentia generandi in Patre sit aliquid absolutum. Quod non, videtur: Augustinus V De Trinitate cap. 6: "Eo est Pater quo est ei Filius"; sed generatione est ei Filius; igitur generatione est Pater, igitur non per absolutum generat nec habet potentiam generandi.
[2] Praeterea, operatio propria est a propria forma; sed generatio est propria operatio Patris; igitur est a forma propria Patris. Sed propria forma Patris non est aliquid absolutum; igitur principium generationis in Patre non erit aliquid absolutum.
[3] Maior probatur multipliciter: Primo sic: propria forma dat primum esse; sed quod dat primum esse, est principium esse secundi et dat esse secundum, quod est operatio; igitur propria operatio erit a propria forma.
[4] Item, sicut agere essentiale ad formam essentialem, sic agere personale ad formam personalem, etc.
[5] Item, probatur eadem propositio secundo sic: causa et effectus proportionantur secundum universalitatem et particularitatem, et secundum actualitatem et potentiam, sicut patet ex II Physicorum et ex V Metaphysicae; si igitur propria forma, quae est principium ƿoperandi, sit communis, necessario operatio elicita a tali forma erit communis; non igitur stant simul quod sit propria operatio et tamen quod sit a forma non propria.
[6] Praeterea, hoc confirmatur per Philosophum I Ethicorum, quando dicit quod, cum felicitas insit homini prout distinguitur a brutis tamquam operatio, quia felicitas consistit in operatione, oportet quod insit homini secundum aliquid sibi proprium.
[7] Praeterea, potentia et actus sunt in eodem genere; sed generare est relatio; igitur et potentia generandi.
[8] Praeterea, quarto ad principale arguitur sic: medium est eiusdem generis cum extremis, immo medium magis videtur convenire cum extremis quam extrema; sed potentia, quae est principium operandi et producendi, mediat inter operans et actum sive terminum actus; igitur cum extrema sint relativa, et medium erit relativum, quod est principium quo operatur operans.
[9] Sed contra: Damascenus cap. 8: "Generatio est opus naturae"; igitur principium operans generationem Filii erit natura, et per consequens aliquid absolutum.
[10] Praeterea, Hilarius: "Ex virtute naturae Filius subsistit in eadem natura cum Patre", et habetur distinctione 18 cap. 10.
[11] Item, Magister in littera distinctione ista: "Pater non est potens nisi natura"; igitur etc. ƿ
[12] Ad hanc quaestionem dicunt quidam quod essentia, quae est quid absolutum, est principium formale generandi Filium, et huius rationem assignant, quae est fundamentum istius opinionis: illud est principium formale producendi in quo productum assimilatur producenti, sicut patet inductive in omnibus (sicut in creaturis filius, ut Socrates, assimilatur patri suo non in socrateitate sed in humanitate, et ideo humanitas est principium generandi Socratem, in qua pater eius convenit cum eo); sed Pater in divinis assimilat sibi Filium deitate, et non paternitate; igitur deitas est principium generandi, et non paternitas.
[13] Sed contra hanc opinionem arguo sic: quidquid est principium formale agendi in aliqua actione, et perfectum, si potest per se esse, potest et per se operari, - sicut si calor sit per se principium calefaciendi, si ponitur calorem separari, adhuc erit principium calefaciendi; si igitur essentia sit per se principium generationis Filii, essentia divina si per se sit, operabitur et per se producet ipsum Filium. Sed essentia divina per se est antequam intelligatur esse in Patre, ut probatur; igitur essentia generaret Filium antequam intelligeretur esse in Patre.
[14] Probatio assumpti quod 'essentia sit per se ens in quantum distinguitur a Patre', quia in divinis tantum est unum per se esse, sed Pater et omnes personae sunt deitate, et non sunt nisi entitate et per se 'esse'; igitur essentia divina ut consideratur non ut in supposito, per se est: sicut igitur ipsi colori prius natura competit propria actio antequam habeat esse in pariete, ita si essentia sit per se principium generationis Filii, generaret prius natura quam esset in Patre. ƿ
[15] Dicit quod essentia non habet esse nisi in supposito, et ideo non habet prius esse quam in Patre.
[16] Contra: argumentum probat oppositum. Esse incommunicabile personae Patris non est 'primum' esse, quia quando aliquid convenit alicui 'primo', nihil est subiecti quin sit causa praedicati, nec aliquid praedicati quin sit a subiecto, sicut dicit Lincolniensis super librum Posteriorum cap. 'De universali'; si igitur esse quod est commune Patri et Filio, esset Patris primo, tunc totum quod est in subiecto, esset causa totius quod est in praedicato, et tunc paternitas esset illa ratio essendi, quod falsum est, - et etiam tunc Filius non esset; igitur essentia de se per se est antequam intelligatur habere esse incommunicabile in aliquo supposito.
[17] Praeterea, secundo arguitur sic contra opinionem praecedentem: sicut patet ex V Metaphysicae cap. 'De causa', ad idem genus causae reducitur et pertinet effectus et ratio agendi, sive principium quo agit, ut aedificator et ars reducuntur ad genus causae efficientis; si igitur Pater producens in divinis referatur ad Filium, igitur et ratio agendi quod est principium agendi; igitur essentia si esset principium agendi, referretur ad Filium, et sic essentia distingueretur a Filio, quod falsum est.
[18] Praeterea, tertio arguitur contra dictum in opinione quod 'forma in qua producens et productum conveniunt est principium generandi et producendi', - contra: forma non est huic principium operandi nisi ut hoc est in actu per formam; sed non est ƿin actu per formam nisi ut est 'haec'; igitur forma ut est 'haec', in creaturis est principium operandi, et non ut forma tantum; igitur similiter in divinis forma in qua conveniunt Pater et Filius, non erit principium operandi.
[19] Praeterea, forma in quantum est ratio similitudinis producentis et producti, habet tantum unitatem rationis, secundum Damascenum cap. 8; sed secundum tale esse non potest esse principium operationis realis; igitur forma in quantum in ea convenit producens cum producto, non potest esse principium generationis et productionis alicuius realiter distincti.
[20] Praeterea, omnis generatio et productio prius naturaliter distinguit quam assimilat, quia hoc est commune omni generationi et productioni quod distinguat, et si assimilet, hoc est praevia distinctione (unde non competit omni productioni assimilare, sicut patet in productione aequivoca); igitur principium productivum et productionis per prius erit ipsius producentis in quantum est principium distinctivum quam assimilativum. Sed forma in quantum est principium distinctivum, est 'haec'; igitur per prius convenit principio productivo quod sit forma in qua distinguitur producens et productum, quam quod sit forma in qua producens et productum conveniunt.
[21] Praeterea, contra opinantem arguitur sic ex dictis suis: ipse, enim ponit quod natura et voluntas, et omnia essentialia in divinis, tantum distinguuntur ratione, per operationem intellectus. Si igitur - secundum ipsum - principium generationis Filii sit essentiale (et eadem ratione principium spirationis Spiritus Sancti), tunc principium utriusque productionis in divinis erit essentiale; et per consequens - secundum ipsum - principia utriusque proƿductionis distinguuntur ratione. Sed duas productiones reales alterius rationis esse ab eodem principio simpliciter, solum differente secundum rationem, ubi principiatum adaequatur principio, est omnino impossibile; igitur impossibile est quod essentia sit principium formale productionis Filii aut Spiritus Sancti. Non igitur tantum essentia erit principium producendi.
[22] Praeterea, contra rationem opinionis arguitur: vegetativa in brutis est ratio et principium operandi, et tamen productum non assimilatur producenti tantum in forma vegetativa, sed in forma specifica, quae non est productiva, - ut bos assimilatur bovi non tantum in forma vegetativa, sed in bovinitate.
[23] Item, alia instantia: calor non auget nisi in virtute animae, ita tamen quod calor est immediatum principium augmentandi et augendi, sicut patet ex II De anima; et tamen calor vivus producitur; igitur non oportet quod illud sit immediatum principium operandi et producendi in quo productum assimilatur producenti.
[24] Alia opinio est, quae ponit quod oportet principium productionis Filii esse aliquid positivum in Patre; in Patre autem non est nisi essentia et relatio; sed relatio non potest esse principium producendi, quia ex V Physicorum in 'ad aliquid' non est motus, et sicut relatio non potest terminare productionem nec esse terminus productionis, ita nec principium.
[25] Item, propter imperfectionem relationis, ipsa non dat esse sed ad aliud esse; principium autem operationis et productionis realis ƿoportet quod det esse, quia agere praesupponit esse, et actus secundus actum primum; igitur essentia erit principium productionis. Sed non quocumque modo, nam essentia de se indeterminata est; sed indeterminatum in quantum tale, non elicit nec potest esse principium determinatae operationis nisi determinetur; ideo relatio est principium determinandi essentiam ad hoc quod eliciat actum, sed essentia tantum elicit et producit. Et ponunt exemplum: calor dat esse secundum et dat esse primum, quia dat esse calidum et dat esse calefacere, sed determinatur ad hoc quod sit principium istorum actuum per respectus; nam per respectum ad subiectum dat esse primum, sed per respectum ad obiectum dat esse secundum. Ista autem videtur esse opinio quorumdam doctorum antiquorum, qui ponunt quod potentia, ut disposita est, est principium generandi, sed non ut est indisposita, relatione.
[26] Sed contra hanc opinionem arguo sic: duplex est potentiae indeterminatio, sicut supra dictum est. Una enim est indeterminatio 'potentiae passivae', et haec est ad contradictoria, quae ad hoc quod determinetur, oportet quod recipiat (sicut lignum est in potentia ad calefaciendum et privatur calore aliquando, et ideo non vadit in actum nisi recipiat calorem); et haec est potentia passiva, quae est 'materiae'. Alia est 'potentiae activae' indeterminatio, quae indeterminatio consequitur illimitationem suae causalitatis et suae virtutis, et haec potentia in naturalibus - licet non in voluntate - non est ad contradictoria; et ista potentia indeterƿminata, ad hoc quod determinetur, non recipit aliquam formam, sed sufficit praesentia passi si requirat passum (sicut sol est indeterminatus ad multos effectus indeterminatione et illimitatione quadam suae virtutis activae; et ideo ad hoc quod determinetur, non requiritur quod aliqua forma sibi imprimatur).
[27] Ex his arguitur sic: principium indeterminatum 'indeterminatione activa', quod est totale principium naturale et non 'voluntarium indifferens ad contradictoria', est de se determinatum ad producendum. Ista propositio iam manifesta est in exemplo praedicto, et iterum probatur ratione: quia si talis causa limitaretur ad unum effectum tantum, determinaretur sufficienter ad illum; sed per hoc quod talis causa ponitur illimitata respectu aliorum effectuum, non aufertur determinatio ad istum effectum nec tollitur comparatio eius ad istum effectum, unde nihil eius perfectionis tollitur per comparationem ad istum effectum; igitur potentia naturalis quae est indeterminata illimitatione suae naturae, determinatur ex se. Cum igitur essentia divina sit indeterminata non indeterminatione passiva, sed indeterminatione quae est virtutis activae illimitatae, ipsa non requiret aliquam formam ipsam determinantem; si igitur essentia divina sit principium generationis aut spirationis, ipsa non determinatur ad producendum per aliquam proprietatem respectivam.
[28] Praeterea, quando aliquod principium se habet ad plura quodam ordine et non aeque primo, tunc determinatur ad primum ex se, sicut sol se habet ad illuminandum et ad calefaciendum mediante lumine creato; si ergo essentia sit principium generationis et spirationis - et manifestum est quod ordine quodam oportet hoc esse tunc essentia ex se determinabitur ad generandum; igitur non requiritur alia relatio determinans essentiam ad generandum, ita quod posito principiato primo, erit de se determinatum ad secundum principiatum, sicut patet in exemplo. ƿ
[29] Praeterea, relatio - secundum istos - est ratio suppositi agentis; sed quando est suppositum, tunc quaeritur quo agit tamquam medium inter agens et productum, et quaerimus relationem mediam; si igitur relatio determinet illud quo agens agit, ita quod sit principium determinativum illius quo agit, et est ratio sive principium agentis, igitur respectu Filii habebit duplicem principiationem, - quod falsum est.
[30] Praeterea, relatio determinat hypostasim, et non naturam, secundum Damascenum et Magistrum, unde relatio nihil confert essentiae, ut supra dictum est; ex quo igitur natura et aliquo absoluto producit, quidquid non potest determinare illud absolutum, non potest determinare illud 'in quo'; igitur si relatio non determinet naturam, secundum Damascenum, nec determinabit eam ut sit quo agens agit.
[31] Respondeo igitur ad quaestionem et dico, quod partim est realis et partim logicalis. Dico igitur primo quantum ad id quod realitatis quaerit, quod (ex V Metaphysicae) duplex est potentia: una logica, cuius contrarium non est impossibile; et potentia realis, quae subdividitur ƿin activam et passivam (et non loquor modo de potentia in geometricis, prout dicitur lineam posse in quadratum, licet iste modus ponitur ibi in V, quia non est ad propositum).
[32] Potentia autem logica ostendit modum compositionis factae ab intellectu cuius extrema non repugnant, et ista potentia nullam realitatem requirit nisi quod extrema non repugnent, - quod autem sit potentia realis in uno extremo vel in alio, hoc accidit, nec hoc requiritur ad istam potentiam: unde tantum requirit quod termini compositionis non repugnent. Exemplum. si ante mundi constitutionem fuisset aliquis intellectus componens 'esse' cum mundo, haec fuisset tunc vera 'mundus potest esse', et haec 'possibilis mundus est'; et tamen nihil reale est in compositione illa ex parte extremorum, nec potentia activa nec passiva. Unde accidit potentiae logicae quod habeat potentiam activam vel passivam in aliquo extremorum, et huius causa non est alia nisi natura talium terminorum, quia termini sunt huiusmodi quod non repugnent.
[33] Si igitur quaestio quaerat de ista potentia generandi, quid dicit cum dicitur 'Pater potest generare', - dico quod tantum dicit compossibilitatem in istis terminis 'Pater generat', quia sunt compossibiles, et ideo vera est; et haec falsa 'Filius potest generare vel Spiritus Sanctus', quia hic est incompossibilitas terminorum, cum impossibile sit Filium aut Spiritum Sanctum generare. Unde potentia hoc modo nec dicit 'quid' nec 'ad aliquid', sed tantum non repugnantiam et compossibilitatem terminorum. Et quando est talis compossibilitas, tunc est veritas in propositione modali, et quando non est talis non repugnantia terminorum, tunc est falsitas in propositione modali. Et loquendo de ista potentia, quaestio non habet difficultatem, sed magis de potentia secundo modo, prout est idem quod principium. ƿ
[34] Unde sciendum est quod relatio, quando abstrahitur a subiecto, adhuc concernit fundamentum: unde relationes possunt abstrahi a subiectis, et tamen stare potest earum concretio ad fundamenta et ad formas supra quas fundantur, sicut calor est potentia calefaciendi, licet abstrahatur a subiecto calefaciente (de qua abstractione supra dictum est). Potentia igitur activa et passiva sunt nomina concreta non quoad subiecta, sed quoad fundamenta.
[35] Sed non obstante quod potentia sic dicat relationem per concretionem ad fundamentum suum, quaestio tamen non quaerit de relatione quam importat, sed de fundamento et forma quam concernit. Unde non quaerit quaestio quid sit essentialiter potentia generandi secundum quod potentia - potentia enim secundum quod potentia respectus est - sed quaerit de fundamento istius relationis potentiae. Unde quando quaerimus in quo sunt aliqui similes, non quaerimus in quo sunt similes per se primo modo, quia sic similitudine sunt similes, sed quaerimus in quo sunt similes secundo modo per se, utrum sint similes albedine vel alia forma; unde quaerimus de fundamento similitudinis. Similiter quando quaeritur quid sit potentia animae, non quaeritur de respectu quem potentia importat, sed quaeritur de fundamento.
[36] Et sic in proposito, cum quaerimus quid sit 'potentia generandi' in Patre, quaeritur de forma quae substernitur huic potentiae: utrum illa forma sit aliquid absolutum vel non, et utrum 'principium generandi' isto modo sit quid absolutum.
[37] Et sic intelligendo quaestionem, distinguo nomen principii sive potentiae realiter dictae, quod dupliciter sic accipitur potentia: uno modo absolute et praecise pro forma super quam fundatur respectus potentiae; alio modo, quando accipitur pro forma ƿnon praecise sed cum omnibus illis sine quibus non est in potentia proxima ad agendum, quibus efficitur quasi disposita ad agendum, - sicut potentia calefaciendi potest accipi absolute pro forma caloris quae denominatur a relatione, alio modo pro forma caloris cum omnibus illis cum quibus est in potentia proxima ad calefaciendum, et ista sunt praesentia passi et approximatio passi et amotio impedimenti, et si aliqua alia sint. Unde si totus mundus esset ignis, ignis non calefaceret nec esset in potentia proxima ad calefaciendum, quia deficeret passum. Similiter si calefactibile esset et non esset praesens, ignis non esset in potentia proxima ad calefaciendum. Similiter si calefactibile esset approximatum, sed esset ibi aliquod impedimentum, ignis non calefaceret nec esset in potentia proxima ad calefacere.
[38] Istam autem distinctionem potentiae activae habemus a Philosopho, nam primum membrum istius distinctionis habetur a Philosopho V Metaphysicae et etiam IX Metaphysicae, quod est 'principium transmutandi aliud in quantum aliud, vel ab alio in quantum aliud', et hoc membrum potentiae omnes concedunt.
[39] Secundum membrum distinctionis potentiae habetur a Philosopho IX Metaphysicae cap. 4, ubi dicit quod 'quando potentiae irrationales fuerint approximatae ad hoc quod agant, necesse est illud agere et hoc pati'. Et tunc quasi obicit contra se postea quod non sufficit quod potentiae irrationales sint approximatae ad hoc quod agant, sed videtur quod debet addi quod non sit impedimentum ibi, - et ideo hoc removendo ait quod ex hoc quod dicitur 'potentiae irrationales approximari', excluditur impedimenƿtum et includitur amotio impedimenti, et excluditur elongatio passi et obiectum includitur.
[40] Unde ait Philosophus ibi cap. 4 (illo 'Omnibus autem potentiis' etc.) sic: "Tales quidem potentias - scilicet irrationales necesse est quod possunt, quando activum et passivum appropinquat, et possunt, hoc quidem facere, illud vero pati"; et postea addit: "Habet autem potentiam praesente passivo, et ita se habente facere; si autem non, facere non poterit; et tunc consequenter remo"vet obiectionem dicens: "Nullo autem exteriorum prohibente, adiungere nihil adhuc oportet, - potentiam enim habet ut est potentia faciendi: est autem non omnino sed habentium modo aliquo, in quibus excluduntur quae exterius prohibent".
[41] Unde apparet ex intentione Philosophi quod uno modo in ratione potentiae includitur amotio impedimenti, et sic de aliis: quae requiruntur ad actionem, includuntur in ratione potentiae proximae. Unde accipit ibi potentiam activam pro forma cum omnibus illis sine quibus non est actio.
[42] Et ibidem dicit, in eodem IX, de potentia passiva, cap. 5, quod tunc aliquid vere est in potentia passiva quando nihil oportet addere ad hoc quod patiatur. Unde patet praedicta distinctio, quod potentia aequivoce accipitur: vel pro forma quae est fundamentum relationis potentiae, vel pro toto aggregato ex potentia et aliis quae requiruntur ad actionem.
[43] Ad propositum igitur: potentia generandi potest accipi vel pro forma praecise, super quam fundatur relatio potentiae in Patre, ƿvel pro illa forma cum omnibus illis sine quibus non potest elicere actum generationis. Si primo modo loquamur de potentia, sic dico quod non est aliqua forma relativa, sed est aliquid absolutum (de alio membro dicetur postea, quid sit potentia proxima, scilicet talis forma cum aliis, quibus quasi est disposita ad agendum).
[44] Primum istorum ostendo, quod talis forma quae est potentia generandi, non potest esse aliqua forma relativa in qua immediate fundatur potentia generandi Filium, quo modo dicitur quod calor est potentia quaedam calefaciendi: nam si potentia generandi Filium isto modo esset relatio, tunc non esset alius modus producendi Filium et Spiritum Sanctum, quod falsum est, quia Spiritus Sanctus procedit per modum libertatis et Filius per modum naturae; sed si relatio esset potentia producendi Filium in divinis, sicut calor potentia calefaciendi, tantum esset unus modus producendi, scilicet naturalis. Probatio: non est alia ratio nec alius modus producendi nisi propter aliam rationem principii productivi; sed omnes relationes uniformiter se habent ad suos terminos, quia naturali habitudine, - unde sicut paternitas naturaliter est ad filiationem, ita etiam spirabile ad spirativum, et e contra; si igitur formae relativae in divinis essent principia et potentiae generandi et spirandi, sequeretur quod istae productiones non essent diversarum rationum.
[45] Praeterea, secundo sic: si paternitas esset potentia generandi Filium, tunc paternitas - formaliter loquendo - esset perfectior quam filiatio, quia si paternitas sit principium generandi Filium, tunc generatio Filii a Patre esset aequivoca; sed impossibile est proƿductionem esse aequivocam nisi formalis ratio producendi contineat virtualiter ipsum productum et eius rationem; si igitur paternitas sit ratio generandi Filium, paternitas virtualiter continebit filiationem, et non e contra, nisi per circumincessionem, quia effectus non continet virtualiter suam causam, et sic filiatio non esset ita perfecta formaliter sicut paternitas.
[46] Praeterea, filiatio, ut certum est, non est principium productionis alicuius; si igitur paternitas sit principium productionis alicuius - et communicare naturam divinam est magna perfectio igitur paternitas esset perfectior filiatione, quod falsum est.
[47] Praeterea, si paternitas sit principium generationis Filii, eadem relatio erit principium sui ipsius, quia paternitas non est nisi Filius sit, ad quem formaliter dicitur, nam secundum Augustinum, ubi supra, "Pater est Pater eo quo est ei Filius"; si igitur paternitas sit principium generationis Filii, erit principium sui ipsius. Sic igitur patet illa negativa pars, quod relatio non potest esse potentia generandi Filium.
[48] Secundo dico quod aliquid 'absolutum' est formalis ratio generandi Filium. Hoc autem probatur sic:
[49] Absolutum est formalis terminus productionis, igitur absolutum similiter erit formale principium producendi. Antecedens verum, igitur consequens. Probatio consequentiae: omnis terminus formalis in producto requirit aliquam formam in producente, perfectiorem si sit generatio aequivoca, vel aeque perfectam si sit generatio univoca, et hoc loquendo de totali causa producente, - aliter enim, si terminus productus esset perfectior totali causa producente, posset dici quod quodcumque ens perfectum posset produci ab ente imperfecto, quia tunc non repugnaret totali causae quod esset imperfectior; sed Pater est totalis causa communicandi naturam Filio, ƿquae est quid absolutum; igitur Pater habebit aequalem perfectionem cum illo absoluto, quod est formalis terminus in producto, vel perfectiorem. Sed nihil est perfectius illo absoluto communicato Filio, nec formaliter aeque perfectum, quia illud absolutum formaliter infinitum est.
[50] Sed contra hanc rationem instatur dupliciter. Primo contra antecedens, quod formalis terminus productionis Filii est relatio, et non aliquid absolutum, ut essentia, sed quod illud absolutum sit quasi 'de quo', ut quasi materia, sicut dixit una opinio superius in quadam quaestione recitata. Hoc autem probatur sic: formalis terminus communicatur per generationem; sed illud quod communicatur, praesupponit illud cui communicatur; sed absolutum, ut essentia, non praesupponit relationem, sed magis e contra relatio essentiam tamquam fundamentum; igitur absolutum nullum, ut essentia, communicatur, sed relatio, et ita relatio erit formalis terminus productionis.
[51] Praeterea, secundo instatur contra consequentiam, quod non sequitur nisi in generatione univoca 'formalis terminus productionis est absolutum, igitur formale principium productionis erit aliquid absolutum' ; sed ista generatio qua Filius in divinis producitur, magis assimilatur generationi aequivocae quam univocae, quia termini sunt formaliter distincti, nec conveniunt in una forma secundum speciem suam oppositae relationes, et sunt oppositarum rationum. - Et dicunt isti de ista opinione, quod philosophi non loquebantur de ista generatione univoca, sed eam ƿomnino negabant, et ideo non contradicendum est per dicta eorum in ista generatione.
[52] Contra. Ostendo primo quod instantia prima non valet qua arguitur quod 'formalis terminus communicatur; et quod communicatur, praesupponit illud cui communicatur; igitur essentia non est formalis terminus, sed relatio'. - Contra: in creaturis natura praesupponitur principio individuanti, sicut in Socrate humanitas praesupponitur principio individuationis, et sit illud a; et tamen humanitas est formalis terminus generationis ut est in Socrate, cum tamen humanitas in Socrate praesupponatur principio individuationis, sicut contractum praesupponitur contrahenti. Sed per rationem priorem sequeretur oppositum, quia arguo eadem forma sic: quod communicatur, praesupponitur ei cui communicatur; sed humanitas in Socrate est formalis terminus qui communicatur; igitur praesupponitur in Socrate principio individuanti cui communicatur. Falsum est igitur quod ratio concludit.
[53] Ideo respondeo ad rationem illam et dico quod 'prioritas naturae' est illa, quae dicit aliqua posse esse sine invicem, et ista prioritate possunt aliqua esse sine invicem; et tamen respectu tertii hoc repugnat, sed simul sunt, licet tamen in se et absolute unum sit prius alio natura, - sicut patet in exemplo: nam humanitas quae contrahitur in Socrate per principium individuationis, est prior natura illo et potest esse sine eo absque contradictione; et tamen ƿquod humanitas in Socrate accipiat esse per generationem et non socrateitas, est impossibile et includens contradictionem; unde respectu productionis necessario sunt simul.
[54] Primum autem istorum suppono, quod 'natura quae generatur, contrahitur et individuatur, sit prior natura principio individuante'; hoc enim communiter conceditur. Sed probo secundum, quod 'in comparatione ad generationem humanitas in Socrate non sit prior socrateitate, sed simul omnino', quia productio est alicuius termini producti in quo est formalis terminus, quo terminat productionem ipsum productum, - quod patet per distinctionem termini generationis superius datam; ille autem formalis terminus est natura communicata; in omni igitur producto ex hoc quod productum est, est aliquis formalis terminus productionis.
[55] Item, de ratione producti est, ut terminat productionem, quod sit habens rationem subsistentiae, aliter enim non intelligeretur ut ratio terminans productionem, nam generationes sunt primo suppositorum, et ideo productum ut comparatur ad productionem utrumque includit, nec unum prius alio; nihil enim potest capere esse in humanitate nisi simul cum hoc capiat esse in supposito. Et ideo productio sive generatio est distinctiva et assimilativa, et non potest unum esse sine alio: et ideo unum non capit esse sine alio, nec in aliquo signo naturae unum potest esse sine alio ut terminat generationem. Et tamen natura per prius intendit siƿmile quam distinctum, et hoc est singulare vagum, non singulare expressum, distinctum, sicut declarat Avicenna in Physica sua diffuse cap. 2.
[56] Ad formam igitur rationis dicendum est quod non sequitur 'natura communicatur, igitur respectu productionis praesupponit illud cui communicatur', quia communicare illud non est communicare formam subiecto. Unde ista communicatio non attenditur secundum illam prioritatem quam in se habent, qua unum potest esse sine alio, quia productio utrumque includit, et neutrum praesupponit aliud in comparatione ad productionem. Sic dico in divinis quod natura communicatur nec praesupponit aliquid cui communicatur, sed idem est 'generare Filium' et 'communicare naturam Filio simpliciter'; et ideo relatio licet absolute praesupponit essentiam, non tamen in comparatione ad productionem.
[57] Praeterea, contra secundam instantiam: sive sit generatio univoca sive aequivoca, ratio necessario concludit, quia si sit generatio univoca, requiritur forma aeque perfecta, - si aequivoca, perfectior; unde concludit illa ratio si 'absolutum' sit formalis terminus terminandi generationem, sicut necessarium est dicere.
[58] Praeterea, arguo quod ibi sit generatio univoca: Quia quaero: a quo habet generatio quod sit univoca? Aut quia est distinctiva, et tunc omnis generatio esset univoca; aut quia est assimilativa, et tunc generatio in creaturis univoca erit propter hoc ƿquod assimilat in ratione naturae, licet sit distinctiva secundum principia individualia. Sed in divinis in natura est maxima assimilatio, licet non assimilantur in proprietatibus relativis, quae correspondent proprietatibus individualibus in creaturis; igitur erit ibi generatio univoca propter convenientiam in natura.
[59] Item, omnes differentiae individuales, etiam eiusdem speciei, sunt primo diversae, quia omnes sunt ultimae differentiae, - aliter procederetur in infinitum; si igitur generatio esset aequivoca ratione differentiarum aut proprietatum individualium, tunc omnis generatio esset aequivoca, etiam eorum quae sunt in eadem specie, quod falsum est; generatio igitur dicetur univoca propter convenientiam in natura communicata. Igitur similiter generatio Filii a Patre erit univoca propter convenientiam in natura communicata, licet proprietates personales sint diversae, quae correspondent differentiis individualibus in creaturis.
[60] Similiter, si Socrates esset formaliter hac paternitate et Plato hac filiatione, non distinguerentur Socrates et Plato specifice, sicut nec modo, cum habeant proprietates individuales diversas; igitur similiter in divinis, licet Pater et Filius sint distinctae personae proprietatibus relativis, tamen propter convenientiam in natura generatio Filii a Patre erit univoca.
[61] Item, quod dicunt de Philosopho, non est pro eis, nam aliud est Philosophum negare maiorem, et minorem: Philosophus enim concederet istam maiorem, quod 'ubicumque per generationem communicatur eadem natura, est generatio univoca', sicut patet ex VII Metaphysicae; si igitur ista minor esset vera apud eum, quod 'in divinis possit esse talis communicatio', ƿnecessario sequeretur apud eum quod ibi esset generatio univoca, et tanto magis univoca quanto est communicatio naturae secundum maiorem unitatem et identitatem.
[62] Praeterea, secundo arguitur quod principium productionis sit aliquid absolutum: illud quod est perfectionis in principio productivo, non aufert ab aliquo principium productionis; sed illud ratione cuius negas absolutum esse principium productionis, est perfectio in principio productivo; igitur ex hoc quod negas absolutum non esse principium productionis, concedis illud esse principium productionis.
[63] Probatio minoris: nam imperfectionis est in principio communicativo communicare aliud a se et non se, et similiter imperfectionis est in principio communicativo quod non communicat communicatione adaequata; igitur opposita istorum erunt perfectionis in principio communicativo, scilicet communicare se ita perfecte sicut est, et hoc est communicare perfectione adaequata.
[64] Unde si ponitur per impossibile, vel incompossibile, quod Deus generaret alium Deum, et ille tertium, tunc deitas esset ratio communicandi, et non communicaret se nec communicatione adaequata, quia tunc Deus generatus non generaret alium, et haec sunt imperfectionis; igitur cum principium productivum in divinis sit perfectissimum, et producit productione adaequata, ita quod non potest communicari eadem via iterum, et haec sunt perfectionis, non debet dici quin natura sit ratio communicandi et non relatio. Unde Deus Pater habet perfectum principium communicandi et ita perfectum productivum quod communicat se, non divisum, et communicat communicatione adaequata, et ƿideo Filius habet eandem formam cum Patre; nec tamen Filius potest generare, quia forma in Patre quae est principium productivum, habet terminum adaequatum, et ideo non potest producere, sicut si ignis produceret ignem communicando sibi formam suam communicatione adaequata, ignis productus, licet habeat igneitatem, non tamen posset producere ignem, quia tunc non esset effectus adaequatus igni producenti, exhauriens potentiam eius. Sic in proposito.
[65] Sic igitur ostensum est quod potentia generandi Filium est quid 'absolutum', loquendo de forma super quam fundatur respectus potentiae, sicut potentia calefaciendi est fundamentaliter quid absolutum, ut calor. Sed dico quod illud absolutum non est tantum essentia, sed essentia ut praesens est intellectui paterno; hoc enim totum habet perfectam rationem memoriae ad gignendum Verbum, sicut supra dictum est in aliis quaestionibus.
[66] Sed modo considerandum est quid sit potentia proxima generationis Filii, quia iam dictum est de potentia prout dicit formam absolutam, ut in ea fundatur respectus. Et loquendo de ista potentia, dico quod absolutum non est tota causa, ita quod sit causa proxima immediate disposita et conveniens ad agendum, sicut potentia calefactiva - ut est causa proxima - non tantum importat formam caloris, sed includit approximationem passi et exclusionem et amotionem impedimenti. Haec autem in divinis esse non possunt, ubi non est passum; ideo absolutum, ad hoc quod fiat potentia proxima generandi, requirit aliquid aliud quam sunt illa quae inveniuntur in creaturis.
[67] Quid igitur est illud? Dico sic, quod omnis forma quae est principium agendi aliquam actionem requirentem distinctionem suppositorum, est forma agendi in supposito, si non potest esse ƿdistinctio nisi suppositorum; sed in natura divina non potest esse distinctio nisi suppositorum, et productio requirit distinctionem suppositorum, quia nihil producit se; igitur forma quae est principium generandi in divinis, requirit esse in supposito conveniente huic actioni. Sicut igitur in creaturis potentia proxima agendi includit approximationem passi et exclusionem impedimenti, ita in divinis forma - ut est potentia proxima agendi - includit esse in supposito conveniente huic actioni; ista autem convenientia suppositi est: ut sit suppositum habens formam et essentiam divinam, ut non habuerit eam per actionem adaequatam, - et illud est suppositum conveniens huic actioni; absolutum igitur cum proprietate suppositi, qua conveniens est actioni, est potentia proxima generationis Filii.
[68] Ista autem proprietas qua sic suppositum Patris est conveniens actioni generationis, est innascibilitas, et ideo absolutum cum innascibilitate est potentia proxima generandi in divinis. Unde non dico quod paternitas est ista relatio et proprietas, sed innascibilitas; suppositum igitur conveniens actioni generationis est suppositum non habens naturam ab alio, et hoc est innascibile.
[69] Potentia igitur primo modo est quid absolutum, sed potentia secundo modo est absolutum cum proprietate conveniente supposito agenti, et haec proprietas est innascibilitas. Et haec videtur esse opinio unius antiqui doctoris, cuius sententia magis approbatur in hac materia. Dicit enim quod potentia generandi non tantum dicit 'quid', sed 'ad aliquid'; et similiter alius doctor, qui sequitur eum. Et hoc est quod modo dictum est.
[70] Et haec est opinio Magistri in littera, sicut patet diligenter intuenti eum. Opponit enim contra se quod "aliud est 'posse gignere' et aliud 'posse gigni', quia aliud est gignere et aliud gigni", ubi sic distinguit: "Si enim cum dicitur 'aliud est posse gignere ƿet aliud posse gigni', aliam significes potentiam, qua Pater potens est gignere, et aliam qua Filius potens est gigni, falsus est intellectus. Si autem dicas Patrem posse habere aliam proprietatem sive notionem, qua genitor est, et Filium aliam qua genitus est, verus est intellectus". Vult igitur quod potentia, ut dicit formam absolute tamquam fundamentum, est eadem in Patre et Filio, sed tamen potentia cum notione per quam Pater efficitur conveniens suppositum ad producendum, non est eadem in Patre et Filio, secundum ipsum. Et hoc est quod dictum est.
[71] Ultimo dicendum est ad quaestionem in quantum logica est, quod potentia generandi in Patre non est aliquid absolutum accipiendo 'in' formaliter, licet potentia qua Pater potest generare sit quid absolutum, quemadmodum potentia calefaciendi, quae calor est, est quid absolutum. Secundum patet ex dictis. - Primum etiam manifestum est, quia si intellectus cum essentia praecise esset potentia generandi in Patre - et ei non repugnat praedicatum, cui non repugnat subiectum - cum intellectus et essentia sint in Filio, tunc potentia generandi esset in Filio, et tunc Filius de virtute sermonis haberet potentiam ad generandum, quod falsum est. Et ideo sciendum est quod quando gerundivum construitur cum aliquo casuali, significat actum egredientem a supposito cui attribuitur actus importatus per gerundivum, et ideo haec falsa est 'habeo voluntatem volandi', licet haec vera sit 'volo avem volare', vel 'avis habet potentiam volandi'. Quia igitur actus generandi egreditur a supposito Patris, ideo haec vera est 'Pater habet potentiam generandi', et haec falsa 'Filius habet potentiam generandi', licet haec sit vera 'Filius vult Patrem generare'. ƿ
[72] Ad primam rationem principalem, quando arguitur secundum Augustinum quod 'eo est Pater quo est ei Filius', dico quod in praedicationibus relativis aliquid denotatur a relatione et dicitur relativum formaliter ipsa relatione, et aliquid denotatur a relatione causaliter, quia est fundamentum relationis, sicut aliqua dicuntur esse similia similitudine et alia dicuntur similia albedine. Tunc dico quod Pater formaliter est Pater relatione, qua formaliter est ei Filius, quo modo loquitur Augustinus; sed tamen dicitur aliquid esse Pater fundamentaliter, quo est ei Filius, et de fundamento nunc quaerimus, quod est illud quod est fundamentaliter potentia generandi, sicut supra dictum est.
[73] Ad aliud, quando arguitur quod 'propria operatio est a propria forma', dico quod duplex est communitas formae: una est communitas formae qua communis est pluribus quorum quodlibet est ipsum, et haec est communitas praedicationis; alia est communitas formae qua communicatur perfectibili, et sic eadem forma numero, si ponitur esse in pluribus subiectis, est communis, sicut si eadem albedo esset in pluribus superficiebus, esset communis pluribus sicut subiectis participantibus ipsam.
[74] Si primo modo, tunc veritatem habet quod si forma sit communis, quae est principium operationis, et operatio erit communis, et si propria, et operatio erit propria; et si principium operationis sit singulare, et operatio erit singularis, ut si calor est principium calefactionis, et 'hic calor' est principium 'huius calefactionis'. Unde isto modo loquendo de communitate formae, verum est quod si operatio sit a tali forma, quod propria operatio est a propria forma singulari, nisi sit forma imperfecta quae non habet operationem. ƿ
[75] Si autem forma sit communis secundo modo, tunc dico quod non oportet quod si operatio sit a forma, quod propria operatio sit a propria forma singulari, quando talis operatio plus requirit quam singularitatem; tunc enim non sufficit ad singularitatem operationis singularitas formae quae est principium operationis, sicut patet in exemplo: ponatur quod ignis produceret ignem cui communicaret eandem formam quam habet, et communicatione adaequata (et intelligo hanc communicationem formae adaequatam quando talis forma, ut igneitas, non est principium nisi istius communicationis qua communicatur alteri); hoc enim per impossibile posito, ignis generatus non posset generare alium ignem, quia non eadem actione aut calefactione qua ipsum producitur, certum est, - nec alia, quia tunc non esset communicatio adaequata igni ut principio elicitivo. Sic dico in proposito: forma qua Pater est principium generationis, communicatur Filio communicatione adaequata, et ideo non potest esse principium generationis.
[76] Tunc dico ad formam rationis quod non est necesse propriam operationem esse a propria forma quae est in supposito cui communicatur communicatione adaequata.
[77] Ad probationem primam, quando arguitur quod 'illud quod dat esse primum, dat esse secundum, quod est propria operatio', dicendum quod hoc non est verum universaliter; sic enim Filius generaret quia filiatio dat esse primum. Unde multae sunt formae quae dant esse primum et non dant esse secundum, quod est agere, sicut quantitas; et ideo multae sunt formae non activae, de quarum numero sunt relationes, ut ponit haec positio quam teneo.
[78] Dicitur quod quantitas forma activa est, quia unum corpus expellit aliud et repugnat quod sint simul. - Dico, quantum ad propositum sufficit, quod unum corpus expellit aliud a loco repugnantia formali, sicut album expellit nigrum per repugnantiam ƿformalem et non effective, sed effective expellens est ipsum dealbans, sicut effective expellens aliud corpus est illud quod collocat corpus in loco. Sed de hoc magis pertinet ad IV librum considerare, licet in exemplo adducto non sit omnino similitudo.
[79] Et si quaeras quare haec forma est activa et illa non, - dico quod huius non est alia causa nisi quia est haec et quia talis forma: nam haec est immediata 'calor calefacit', nec est medium; quia enim calor est calor, ideo calefacit, et ideo non est quaerere causam mediam. Unde haec forma est activa et illa non sed passiva, quia haec forma est haec et illa est illa; nec est alia ratio quare forma substantialis non generat, sed forma accidentalis agit.
[80] Videmus enim quod aliquando forma imperfectior est activa et forma perfectior non, sicut ignis generat sibi simile et corpus caeleste non; similiter animatum generat sibi simile et angelus non; et e contra, aliquando perfectus generat sibi simile et imperfectus non, sicut animatum generat sibi simile, inanimatum non, ut lapis. Ex quo igitur aliquando formae imperfectiores generant sibi simile et perfectiores non, et aliquando e contra, non est causa quare hae formae sunt activae et illae non, nisi quia hae formae sunt hae et illae sunt illae. Si enim esset alia ratio communis, tunc quod perfectius participaret illam rationem, perfectius ageret, et sic semper entia perfectiora et formae perfectiores essent magis activae, quod falsum est.
[81] Ad secundam probationem, quando arguitur per Philosophum quod 'effectus et causa proportionantur secundum universalitatem et particularitatem, et ita causa et operatio', dico quod dictum Philosophi est verum de communitate et universalitate primo modo dicta superius, quae est communitas praedicationis, et sic loquitur Philosophus ibidem. Sed de communitate secundo modo non est verum quod dicitur; unde si essent plures deitates, tunc sicut deitas est principium operationis ƿdivinae, sic haec deitas huius operationis, et sic intelligendum est dictum Philosophi.
[82] Ad tertiam probationem, de I Ethicorum, dicendum quod verum est quod illud est principium operationis humanae per quod distinguitur a brutis; sed dico quod hoc est aliquid commune, ut anima intellectiva. Et ideo sicut anima intellectiva est principium operationis intellectivae, sic haec anima intellectiva huius intellectionis, et tenet descensus sub communi ad particularia quorum quodlibet est ipsum quod commune est; sed tamen descendendo a forma communi secundo modo ad participantia ipsam, non oportet quod forma communicata alicui sit principium propriae operationis, quando communicatur communicatione adaequata. Nunc autem intellectus cum essentia, quae sunt principium generationis, communicantur Filio communicatione adaequata, et ideo in Filio illud non potest esse principium generationis.
[83] Ad tertiam rationem principalem, quando arguitur quod 'potentia et actus sunt eiusdem generis, sed actus generationis est relativum, igitur et potentia, quae est principium istius actus', dico quod aequivocatur potentia, nam potentia quae dividitur contra actum in eodem genere, et dividit ens contra actum, est potentia quae fit actus, et sunt modi oppositi eiusdem entis; et sic quodlibet ens quod non est necesse esse, tam compositum quam simplex, ut differentiae, dividuntur per potentiam et actum, quia prius fuerunt in potentia antequam actu essent. Sed generatio in divinis non dividitur per actum et potentiam quae est ante actum, quia nihil est ibi potentia ante actum. Sed nos non loquimur de hac potentia, quae sic dividit ens contra actum, sed de potentia productiva; et hanc non oportet esse in eodem genere cum actu, sed possunt differre genere generalissimo. ƿ
[84] Ad quartum, quando arguitur quod 'medium est eiusdem generis cum extremis', dicendum quod hoc verum est de medio quod mediat mediatione naturae, quod mediat participatione utriusque extremi. Sed loquendo de eo quod non sic mediat, sed mediat in ratione causae effectivae aut perfectionis aut aliquo tali modo, non habet veritatem quod tale medium sit eiusdem generis cum extremis. Sicut 'angelus per potentiam intellectivam intelligit, et intelligere suum est accidens (ut qualitas vel actio), igitur et potentia intellectiva eius sive anima', similiter 'ignis generat et forma mediat ut principium generationis, et generatio est in genere actionis, igitur et forma quae est principium generandi', non valet, sic dico in divinis quod potentia non est medium participatione utriusque extremi, et ideo non sequitur quod sit eiusdem generis cum extremis.
[85] Aliter etiam potest dici quod minor falsa est, quia productio mediat inter extrema, et ideo productio est relatio sicut extrema; sed potentia non mediat, sed tenet se magis cum productione.
[86] Ad primam rationem contra primam opinionem, quando arguitur 'si essentia esset ratio generandi, igitur per se generaret, quia omne quod per se est, per se agit', dico quod si principium elicitivum esset separatum in creaturis nec haberet passum sibi approximatum nec impedimenta essent amota, non ageret per se exsistens, et si in subiecto haberet ista, ageret, - et tamen est ibi vera potentia, modo dicta, licet sit separatum. Exemplum: species visibilis in medio est eiusdem rationis cum specie in oculo; et ponatur, licet falsum sit, quod species esset tota ratio videndi, ƿtamen si illa species in oculo separaretur, non esset principium visionis, quia deficeret passum, nec haberet passum approximatum.
[87] Sic in proposito: licet hic non sit passum et impedimentum, tamen forma quae est hic principium generandi, si per se esset et non in supposito, non ageret, quia deficeret sibi convenientia suppositi agentis, quod est suppositum distinctum et non habens per generationem essentiam, et ideo licet essentia prius sit, quia tamen in illo priore non habet convenientiam suppositi agentis, ideo non potest generare, licet 'hic Deus' possit reri et intelligere.
[88] Per hoc dicendum est ad formam rationis quod per se ens potest per se agere si potest habere ea quae conveniunt actioni; nunc autem si essentia consideratur ut praecedit, sic consideratur non ut in supposito conveniente actioni, et ideo nec sic ageret.
[89] Ad aliud, quando arguitur quod 'eadem est relatio causae agentis et rationis sive principii agendi', dico quod verum est, quia utriusque ad effectum est relatio realis; et huius causa illud est, quia illud quo efficiens efficit, realiter distinguitur ab effectu sicut ipsum efficiens, et etiam quia effectus realiter dependet a principio effectivo sicut ab efficiente, et ideo sunt relationes reales utrobique. Sed opposito modo est in proposito, quia principium quo Pater producit non distinguitur realiter a termino producto, nec etiam forma communicata dependet a principio communicante, et ideo non est relatio realis principii productivi ad productum sicut producentis ad productum.
[90] Ad tertium, quando arguitur quod 'forma non est principium agendi nisi ut in hoc', concedo quod forma non est principium agendi proximum nisi 'in hoc', scilicet in tali supposito, et ideo in Filio non est principium generandi, et ideo illa ratio concludit propositum. ƿ
[91] Ad quartum, quando arguitur quod 'forma in qua conveniunt producens et productum, habet tantum unitatem secundum rationem', dico modo, quantum ad propositum sufficit (et plus dicetur quando quaeretur de causa individuationis), quod forma ut est illud in quo assimilatur generans et generatum, non est tantum habens unitatem rationis, quia nullo intellectu posito ignis generans assimilatur igni genito realiter, quia nullo intellectu exsistente ignis generaret ignem et esset corruptio sui contrarii; et ideo intellectus non facit illam similitudinem. Propter quod concedendum est quod est alia unitas, realis, ex parte rei, quae tamen sit minor unitas quam unitas numeralis; unde est alia unitas, realis, inter duos ignes.
[92] Ad quintum, quando arguitur quod 'productio prius distinguit quam assimilat', dicendum quod frequenter illud quod est prius consequentia, est posterius secundum naturam et in esse sive perfectione. Exemplum: 'omnis malus est ignorans,' secundum Philosophum in libro Ethicorum, et non e contra; et tamen malitia prior est in esse quam ignorantia, secundum unam opinionem. Aut si hoc exemplum non placet, accipiatur exemplum ubi non est dubium: sequitur 'ignis, igitur calidus', et non ƿe contra - et tamen ignis prior est secundum naturam quam caliditas in igne.
[93] Ita sequitur in proposito 'productio, igitur distinguens et assimilativa', et per prius secundum consequentiam est distinguens quam assimilativa; non tamen sequitur quod perfectior sit ratio productionis in quantum est distinctiva, quam assimilativa, sed magis oppositum sequitur. Unde ratio distinctiva est prior quia communior, sed ratio assimilativa est perfectior. Nunc autem quando quaeritur generatio univoca, non quaeritur ratio communior, sed illa quae est perfectior, secundum quam attenditur univocatio; Socrates enim per socrateitatem suam distinguitur a toto universo, sed non convenit per socrateitatem suam cum toto universo.
[94] Ad sextum patet quod non est contra dicta, sed tantum contra praedictam opinionem.
[95] Ad alias instantias dicendum quod non sunt contra me, quia semper terminus vel est aeque perfectus vel minus perfectus. Verumtamen non multum movent. Unde ad primam instantiam dico quod generans generat forma aeque perfecta cum forma producti, vel forma perfectiore; et ideo quando semen deciditur, oportet necessario vel quod concurrat aliud agens perfectius, vel quod non generet, sicut apparebit magis in quaestione de rationibus seminalibus; unde nullo modo est concedendum quod generatum sit perfectius sua totali causa.
[96] Ad aliam instantiam dicendum est quod non tantum calor ibi agit sed anima vegetativa, et principalius anima vegetativa, unde utrumque est principium effectivum et utrumque communicatur: et anima vegetativa et calor naturalis. ƿ
[97] Quia vero supra dictum est quod generatio in divinis est univoca et non aequivoca, contrarium multipliciter arguitur, et illa argumenta reducuntur ad sufficientiam sic: primo hoc arguitur ex parte relationum, quod quia relationes in divinis sunt distinctae, ideo et personae; secunda via ex parte productionum, quod productiones in divinis differunt specie, igitur et producta; tertia via ex parte differentiae specificae, quae perfectior est, igitur ponenda est in divinis. Ad istas autem tres vias reducuntur multa argumenta quae fiunt.
[98] Prima igitur sic prosequitur: relationes in divinis differunt specie, igitur et personae. Antecedens verum, igitur consequens. Veritas antecedentis patet, quia relationes oppositae differunt specie; sed paternitas et filiatio, et relationes quibus personae constituuntur, sunt oppositae; igitur sunt differentes specie.
[99] Consequentia autem ostenditur multipliciter: Primo sic: quorum formales rationes differunt specie, illa inter se differunt specie, quia non est minor differentia in principiatis quam in ipsis principiis; sed personae divinae constituuntur in esse personali per relationes quae inter se differunt specie; igitur et ipsae personae constitutae per ipsas.
[100] Praeterea, secundo sic: non minorem identitatem habent relationes divinae cum essentia divina quam personae divinae cum ƿessentia divina; sed non obstante identitate quae est inter relationes cum essentia divina, ipsae relationes differunt specie; igitur similiter, licet personae habeant identitatem in essentia, differunt specie, - non igitur debet dici quod sint eiusdem speciei quia habent eandem essentiam, quae ab uno communicatur alteri.
[101] Praeterea, tertio sic: quando aliqua per aliquas differentias differunt et nullo modo differunt nisi in quantum illae differentiae differunt, videtur quod illa differunt eadem differentia qua differentiae illae inter se distant vel differunt, - verbi gratia, si Socrates et Plato differant per albedinem et nigredinem et nullo alio modo possunt differre nisi per albedinem et nigredinem, eadem differentia differunt Socrates albus et Plato niger qua albedo et nigredo differunt. A simili de personis in divinis: personae divinae solum differunt per relationes et non possunt differre nisi per relationes; videtur igitur quod sicut relationes differunt, ita personae differunt inter se.
[102] Praeterea, quarto arguitur sic: formae quae inter se differunt specie, non possunt esse rationes constituendi supposita eiusdem speciei; sed relationes in divinis differunt specie; igitur si relationes sint constitutivae personarum, necesse est quod constituant personas specie diversas.
[103] Praeterea, quinto sic: unumquodque per suum formale constituitur in specie; cum personis divinis relationes sint formales rationes, igitur personae divinae constituuntur in specie saltem eo modo quo sunt in specie per relationes. Sed relationes in divinis sunt distinctae differentiae specificae; igitur per eas non constituuntur in eadem specie.
[104] Praeterea, sexto sic: distinctio constitutorum maxime assimilatur distinctioni constituentium; si igitur relationes quae constituunt personas distinguuntur specie, et personae simili distinctione distinguuntur. ƿ
[105] Praeterea, septimo sic: omnis distinctio accepta a pura forma est distinctio secundum speciem, quia forma et species idem; sed distinctio personarum, ut in divinis accipitur, est a pura forma, quia quidquid est in divinis, est pura forma, - et similiter illa distinctio est per relationes quae sunt purae formae; igitur personae in divinis distinguuntur specie.
[106] Praeterea, octavo sic: relatio in divinis non constituit et distinguit nisi secundum quod manet; sed relatio in divinis manet secundum rationem quiditativam; igitur constituit et distinguit secundum rationem quiditativam. Sed ratio quiditativa cuiuscumque est ratio specifica; igitur etc. Sic igitur probatur prima consequentia.
[107] Secunda autem consequentia, quae est ista 'productiones differunt specie, igitur producta', probatur primo sic: quando aliqua producta producuntur in esse per productiones aliquas naturales specie differentes, si producta illa ex natura sua determinant sibi tales productiones specie differentes, ita quod impossibile est ea produci per aliquas alias productiones, nec per istas nisi in quantum istae specie differunt, necesse est quod producta per huiusmodi productiones differant specie, alioquin non esset proportio inter producta et ipsas productiones; sed Filius et Spiritus Sanctus sic producuntur per generationem et spirationem quod impossibile est eos alio modo produci quam per istas productiones specie differentes; igitur necesse est quod personae productae differant specie.
[108] Praeterea, secundo sic: quorum productiones sunt eiusdem rationis cum productis, per tales productiones necesse est, si productiones specie differant, quod producta specie differant, sicut dealbatio et denigratio cum albo et nigro, quia dato quod productiones specie differant et non producta, tunc productiones non essent eiusdem rationis cum ipsis productis; sed generatio in divinis ƿest eiusdem rationis cum genito et spiratio cum spirato; igitur si generatio et spiratio specie differant, necesse quod generatum et spiratum specie differant. Et hoc est sic arguere: quorum productiones differunt specie, et ipsa inter se producta differunt specie; sed productiones divinarum personarum specie differunt, hoc est, sunt diversarum rationum; igitur et personae productae.
[109] Tertia consequentia probatur primo sic: illa distinctio quae est maioris perfectionis attribuenda est divinis personis, quae differre debent perfectissima distinctione, cum sint perfectissima distincta; sed talis est distinctio specierum quae specifica est, quia multiplicatio specierum per se est de perfectione universi, distinctio autem individuorum per accidens.
[110] Praeterea, secundo sic: si essent aliquae potentiae specie distinctae naturaliter praesupponentes obiecta specie distincta, si tales potentiae possent facere sibi obiecta, certe facerent obiecta specie distincta, sicut praesupponunt obiecta specie distincta; sed intellectus et voluntas sunt potentiae specie distinctae naturaliter praesupponentes obiecta specie distincta in ratione obiecti, quia 'verum' et 'bonum'; si igitur istae potentiae possent sibi facere obiecta, facerent sibi obiecta specie distincta. Sed productio Verbi in divinis est operatio intellectus ut intellectus est, sed processio Spiritus Sancti, qui est amor, est operatio voluntatis ut voluntas est; igitur Verbum et amor, qui est Spiritus Sanctus, specie differunt.
[111] Ex omnibus istis rationibus sequitur quod productio in divinis non sit univoca, quia termini non sunt unius speciei; et etiam probatur quod Filius et Spiritus Sanctus sunt supposita alterius rationis, et sic formalis terminus productionis utriusque non erit essentia, quod est contra praedicta. ƿ
[112] Sed videtur mihi quod istae rationes non necessario concludunt, nam individua sunt eiusdem speciei, et tamen differentiae individuales quibus supposita eiusdem speciei constituuntur sunt primo diversae, cum sint ultimae differentiae; si igitur distinctio individuorum acciperetur penes differentias individuales, essent primo diversa, et omnis generatio et productio esset aequivoca, quod falsum est. Cum proprietates personales quibus personae constituuntur correspondent proprietatibus sive differentiis individualibus in creaturis, sequitur quod distinctio specifica personarum in divinis non erit secundum distinctionem relationum quibus in esse supposita constituuntur; sicut igitur ibi non est distinctio specifica, sic nec erit ibi generatio aequivoca et productio aequivoca. Unde quia essentia divina est communis tribus personis, ideo simpliciter sunt eiusdem rationis, nec specie distinguuntur.
[113] Ad primum, quando arguitur 'relationes in divinis sunt alterius rationis, ergo et personae', nego consequentiam et utor, loco 'differentiae secundum speciem', 'esse alterius rationis', quia in divinis proprie non est species nec genus.
[114] Et ad primam probationem, quando dicitur quod 'non est minor distinctio in principiatis quam in principiis', dico quod distinctio potest dici maior vel minor, vel propter repugnantiam eorum vel propter non convenientiam eorum. Prima distinctione magis distinguuntur album et nigrum quam album et homo, unde illa quae sic distinguuntur, proprie magis dicuntur opponi. Si autem aliqua distinguantur secundo modo, tunc illa quae minus conveniunt et quanto magis non conveniunt, tanto magis dicuntur distingui (licet non repugnant), sicut materia et forma, quae sunt ƿprincipia primo diversa, quorum unum non resolvitur in aliud nec utrumque in tertium.
[115] Et loquendo de illis quae distinguuntur isto modo secundo, universaliter falsa est ista propositio quod 'constituta distinguuntur tanta distinctione quanta constituentia'; numquam enim tanta distinctione distinguuntur 'distincta' constituta quanta 'distinctiva', nam aliqua distinguuntur per differentias quae in nullo conveniunt, ut differentiae ultimae sunt, sicut Socrates et Plato per a et b, quae sunt differentiae ultimae. Unde illa quae distinguunt et constituunt, universaliter permittunt unitatem aliquam maiorem in distinctis quam sint distinctiva, quia distinctiva in nullo conveniunt, et tamen distincta sunt eiusdem speciei: nam substantia dividitur per corporeum et incorporeum, et incorporeum constituit angelum et corporeum corpus de genere substantiae, et tamen angelus et corpus univoce conveniunt in substantia, non tamen differentiae quibus constituuntur et distinguuntur. Unde illa propositio universaliter falsa est. Sic in proposito: licet personae constituantur per relationes et distinguantur, et illae relationes sint diversarum rationum, non oportet quod personae sint diversarum rationum. Et per hoc ad omnia illa argumenta quae probant primam consequentiam.
[116] Ad secundam consequentiam dicendum quod non sequitur 'productiones sunt diversarum rationum, igitur et producta', ubi idem terminus formalis potest duobus modis acquiri, nam idem 'ubi' potest acquiri motu recto et motu circulari, sicut patet ex V Physicorum, licet motus sint diversarum specierum. Nunc in ƿproposito formalis terminus utriusque productionis est essentia divina. Unde productiones et motus non semper distinguuntur per terminos, sed aliquando ex principiis suis et aliquando per ea super quae fiunt tales motus et productiones, sicut in exemplo Philosophi patet.
[117] Item, rationes illae non sunt ad propositum, nam antiqui doctores bene dixerunt quod productiones in divinis sunt aequivocae, hoc est, quod sunt diversarum rationum, non tamen dixerunt quod aliqua productio in se sit aequivoca sed maxime univoca.
[118] Ad probationem igitur primam, quando arguitur per illam longam maiorem, dico quod ipsa non est aliud quam consequentia, et ideo sicut neganda est consequentia, sic et illa. Et quando dicitur quod tunc 'non esset proportio inter productiones et suos terminos', dico quod est proportio quod haec productio habet suum terminum et illa suum, et sicut ista habet terminum adaequatum sic et illa; et tamen non oportet quod sit proportio quod termini distinguantur sicut productiones. Per hoc ad aliam probationem illius consequentiae.
[119] Ad tertium enthymema, quando arguitur quod 'productio simpliciter perfecta debet poni in divinis', dico quod aliquid est perfectionis in creaturis quod non est simpliciter perfectionis, sicut generare aliud 'distinctum', sibi simile; similiter perfectionis in misero est consolari se in miseria sua, non tamen est simpliciter perfectionis. Sic dico quod distinctio specifica, licet sit perfectionis in universo propter eius imperfectionem, non tamen est per fectio simpliciter, sed multo perfectior distinctio est per relationes constituentes hypostases - et non diversas species - cum unitate ƿnaturae, quae communicatur et quae est formalis terminus communicationis et productionis in divinis.
[120] Ad aliam probationem, quando arguitur de potentiis productivis obiectorum, dico quod potentiae - in quantum sunt productivae - non requirunt formalem distinctionem in terminis, sed in producentibus; sed tamen, ut sunt operativae, requirunt formalem distinctionem in terminis sive obiectis. Et sic de intellectu et voluntate, si facerent obiecta sua 'verum' et 'bonum'.