Authors/Duns Scotus/Lectura/Lectura II/D2/P2Q5

Latin	English
[257] Utrum angelus possit continue moveri de loco ad locum.
[258] Quod non, videtur: Primo, quod 'non possit moveri', quia "motus est actus entis in potentia"; sed omne ens in potentia est perfectibile per actum ad quem est in potentia, - sed angelus non est perfectibilis per 'ubi', quia actus est perfectior potentia et 'ubi' non est perfectius natura angelica.
[259] Praeterea, secundo arguitur quod non movetur 'continue' localiter, - et hoc probando, implicantur plures quaestiones: primo enim hoc probatur, ostendendo quod nullus motus est continuus; secundo hoc ostendetur, quia angelus est indivisibilis; et tertio ostendetur, quia non resistit medio.
[260] Secundum primam viam sic arguitur: Nullum successivum est continuum; ergo nullus motus est continuus. Ergo angelus non movetur continue.
[261] Antecedens ostenditur dupliciter: ƿPrimo sic: omne successivum est ex indivisibilibus compositum; ergo nullum successivum est continuum.
[262] Consequentia patet, quia "continua sunt quorum ultima sunt unum"; sed indivisibilia non habent ultima; igitur indivisibilia non possunt continuari. Ergo si successivum componitur ex indivisibilibus, successivum non erit continuum.
[263] Probatio antecedentis dupliciter: Quia omne successivum dividitur in indivisibilia, quia omne divisibile potest dividi in omne illud in quod est divisibile; ergo potest esse divisum in omne id in quod est divisibile, quia nihil est fieri ad quod non sequatur factum (ex fine VI Physicorum et ex I Caeli et mundi: 'Nihil enim potest fieri quod non potest esse factum'); si autem sit possibile ipsum esse divisum in quodlibet in quod potest dividi, ponatur in esse: successivum est divisum in quodlibet in quod potest dividi; quia omne divisibile potest ulterius dividi, omne igitur successivum est divisibile in indivisibilia, et per consequens omne successivum componitur ex indivisibilibus (ex eisdem componitur in quae dividitur).
[264] Praeterea, idem antecedens ostenditur secundo sic: nihil successivum est simul nisi indivisibile (non enim habet esse in actu nisi per indivisibile); quando ergo est illud indivisibile, tunc successivum illud indivisibile raptim transit: illo raptim transeunte, successivum habet esse, et non nisi per indivisibile et continue; ergo continue per indivisibile est indivisibile successivum in successivo transeunte, et ita successivum est ex indivisibilibus.
[265] Praeterea, secundo, antecedens principalis consequentiae illius, ƿscilicet 'si nullum successivum est continuum, ergo nullus motus est continuus', ostenditur sic: omne successivum componitur ex minimis, igitur nullum successivum est continuum.
[266] Consequentia patet, quia minimum in toto aliquo est aliquid quo non est minus aliquod in toto illo nec esse potest; ergo illud non est quantum formaliter, quia nullum est quantum quo non est aliquod minus nec cuius nulla est pars. Sed quod non est quantum, nulli continuatur; ergo si successivum sit ex minimis, non est ex illis quae possunt continuari, et ita successivum non est continuum.
[267] Antecedens ostenditur multipliciter: Primo per auctoritates: Philosophus - contra Anaxagoram - I Physicorum dicit quod contingit accipere carnem minimam; sed in VI Physicorum dicit quod "eiusdem rationis est magnitudinem et motum et tempus componi ex indivisibilibus, et in haec dividi; ergo sicut est accipere carnem "minimam in magnitudine, ita et motum et tempus; et per consequens ista successiva 'motus' et 'tempus' componuntur ex indivisibilibus.
[268] Item, II De anima: "Omnium natura constantium determinata est ratio magnitudinis et augmenti"; sed tempus et motus, quae sunt successiva, sunt naturalia; ergo habent terminum in magnitudine, et ita in parvitate.
[269] Item, Philosophus in libro De sensu et sensato dubitatione prima ait quod 'qualitates sensibiles sunt indivisibiles, quia diffeƿrunt specie'. Et quia littera sua obscura est, hoc magis patet per rationem suam, quae ista est: 'Si ipsum sensibile potest dividi in infinitum, ipse sensus potest crescere in infinitum, quia quanto sensibile est minus, tanto requirit maiorem virtutem et conatum ad apprehendendum ipsum'; ergo si qualitas sensibilis non esset minima sed divisibilis in infinitum, ergo sensus secundum virtutem suam posset crescere et augmentari in infinitum. Ergo est dare minimum.
[270] Praeterea, antecedens praedictae consequentiae quod 'successivum componitur ex minimis', ostenditur ratione, quia successivum habet primam partem sui; ergo habet minimum: non ergo habet partem ante partem in infinitum.
[271] Antecedens istius consequentiae, scilicet quod 'successivum habeat primam partem sui', ostenditur multipliciter: Primo, quia Philosophus VIII Physicorum ostendit quod "non est necesse, si alterabile sit divisibile in infinitum, quod alteratio sit divisibilis in infinitum: contingit enim totam aquam simul congelari"; unde dicit quod "multoties est velox" vel "subita". ƿIllud autem primum non potest esse mutatio, quia probat in VI quod ante omnem mutationem est mutari; ergo est prima mutatio quae est pars prima eius. - Unde Commentator videtur retractare hoc quod dicit in VI Physicorum, quod 'non contingit dare primam partem motus nec primum in motu'; hic autem in VIII dicit: 'per comparationem ad determinata mobilia contingit dare primum' (et sic exponit ipsum ille expositor, ratio tamen formatur per Averroem).
[272] Ad hoc est expressa auctoritas Philosophi De sensu et sensato, et expressius in nova translatione, quod non similiter est in motu locali et in aliis motibus: 'Non enim similiter est' - ut dicit - 'in latione et in alterationibus; contingit enim simul aliquam partem alterari ab alterante'. Unde ait in secunda dubitatione quod "non similiter se habet in alteratione sicut in latione: lationes namque in medio prius attingunt, - quaecumque vero alterantur, non ex hoc ƿsimiliter: contingit enim simul totum alterari, et non dimidium prius, velut aquam omnem simul congelari".
[273] Praeterea, arguitur per rationem, ostendendo illud antecedens, quod 'successivum habet primam partem sui': inter contradictoria non est medium; ergo cum 'forma quae inducitur' sequatur non esse formae praecedentis, antequam forma sequens inducatur, praefuit non esse formae praecedentis (ista negatio fuit in ultimo instanti; ergo inter illud et esse formae sequentis non est medium); ergo est dare primum formae sequentis, quod immediate sequitur non esse, - quia si non sit dare primum, ergo erit medium: et quaero de medio, aut est divisibile aut indivisibile? Et procedit ratio.
[274] Sic ergo arguitur secundum primam viam quod angelus non potest continue moveri de loco ad locum, ostendendo quod nullus motus sit continuus.
[275] Probatur, secundo, quia angelus est indivisibilis, sic: Indivisibile secundum Philosophum non potest moveri; sed angelus est indivisibilis secundum locum, vel potest esse indivisibilis secundum locum (sicut supra dictum est quod potest esse in loco punctali); ergo angelus non potest moveri secundum locum.
[276] Dicit quod licet angelus sit in loco punctali, tamen potest facere se in spatio consequente, quod est divisibile, et ibi habere locum divisibilem. Et sic potest quis evadere rationem.
[277] Sed hoc non impedit rationem: sicut enim angelus quiescens potest esse in loco indivisibili, ita etiam quando movetur, potest esse in loco indivisibili. ƿ
[278] Probat ergo ratio quod angelus exsistens indivisibiliter in loco, non potest moveri, ita quod transiens de loco ad locum sit semper in loco indivisibili. Est igitur ratio haec, quod 'indivisibile non movetur; sed angelus est indivisibilis secundum se et secundum locum; igitur non movetur'.
[279] Maiorem concludit Philosophus VI Physicorum, - quam probat tribus rationibus, quarum primam ponit in principio VI et replicat eam in fine eiusdem cum aliis rationibus: omne quod movetur, partim est in termino 'a quo' et partim in termino 'ad quem' (quia dum est in termino 'a quo', non movetur sed quiescit quiete opposita motui, - dum est in termino 'ad quem', motum est et non movetur; igitur, dum movetur, partim est in termino 'a quo' et partim in termino 'ad quem'); sed indivisibile non habet partem et partem; ergo etc.
[280] Secunda ratio eius est: omne quod movetur, prius pertransit aequale sibi vel minus, quam maius; sed ipso indivisibili nihil est minus; ergo prius pertransit aequale sibi quam maius. Ergo si indivisibile movetur pertranseundo aequalia sibi, pertransibit totum; ergo totum erit compositum ex indivisibilibus, quod pertransitur ab eo.
[281] Tertia ratio eius est quod omne quod movetur, in tempore movetur; omni autem tempore contingit accipere minus; ergo si indivisibile movetur, movetur in tempore, et ideo illo tempore erit aliquod tempus minus; sed in minore tempore potest minus moveri; ergo erit aliquod minus ipso indivisibili.
[282] Aliter formatur ista tertia ratio, quod in omni motu contingit accipere motum minus, quia in littera dicitur quod "in minore necesse est minus moveri". ƿ
[283] Sed sic arguendo videtur esse petitio principii, quia 'in omni motu fit accipere minus motum': hoc enim non est aliud quam petere quod aliquid sit minus indivisibili. Et ideo prior forma videtur melior.
[284] Praeterea, tertia via arguitur sic: Angelus non habet resistentiam ad medium; ergo angelus non movetur in medio.
[285] Consequentia ostenditur per Commentatorem IV Physicorum, qui ait quod omnis successio in motu vel est ex resistentia medii ad mobile, vel medii ad motorem, vel mobilis ad motorem; sed manifestum est quod hic non est resistentia mobilis ad motorem, quia angelus non habet diversas partes quarum una resistat alteri (sicut in animali); nec est resistentia medii ad angelum motum, quia angelus non habet corporeitatem per quam medium possit sibi resistere. Confirmatur per eundem Commentatorem, quia posito vacuo, grave descendit in instanti, quia non est ibi ulla resistentia; cum igitur non sit minor obedientia medii ad angelum quando est plenum quam quando est vacuum, sequitur quod angelus in instanti transibit; ergo non movebitur.
[286] Praeterea, hoc arguitur rationibus Philosophi IV Physicorum, quarum prima est quod quae est proportio medii ad medium in subtilitate et densitate, eadem est proportio motus ad motum in velocitate et tarditate; sed medii pleni ad medium vacuum nulla est proportio; ergo nec motus fieri in pleno ad motum fieri in vacuo nulla est proportio. Sed cuiuslibet motus ad motum est aliqua proportio; ergo nullus erit motus in vacuo. - Sic arguitur in proposito ƿex parte mobilium: quae est proportio mobilis ad mobile ratione resistentiae medii, eadem erit proportio motus ad motum, mobilis corporalis ad incorporale et indivisibile; sed nulla est proportio 'angeli mobilis ad medium' ad resistentiam corporis ad medium; igitur nec motus unius ad motum alterius, - et tunc arguitur ulterius sicut prius.
[287] Praeterea, secunda ratio Philosophi est: si mobile in vacuo movetur in tempore, et mobile in pleno similiter, mobile in minore tempore pertransibit illud spatium vacuum quam plenum; in illo autem tempore minore, in quo mobile pertransit vacuum, potest pertransire aliquod plenum, et hoc si accipiatur medium plenum et vacuum. Si angelus in aliqua hora pertransit medium plenum, sed in minore tempore quam mobile corpus, accipiatur medium in tanto subtilius quanto tempus mensurans motum angeli est minus; ergo in aequali tempore angelus pertransibit medium et corpus mobile, - quod falsum est.
[288] Sed contrarium dicit Damascenus cap. 13 et cap. 16: 'Angelus cum est in caelo, non est in terra'. Et aliquando angelus est in terra, sicut patet de angelis qui loquebantur de repromissione; et similiter extra corpus sunt aliquando in terra, quia non legimus quod angelus qui missus fuit ad Ioseph, fuerit in corpore. ƿ
[289] Iuxta hoc quaeritur utrum angelus possit movere se localiter.
[290] Quod non, videtur: Actus et potentia primo dividunt ens, ergo non possunt esse simul in eodem; sed mobile, dum movetur, est in potentia; ergo non potest esse in actu respectu motus. Sed omne movens movet in quantum est in actu; ergo nihil potest se movere, et ita nec angelus potest se movere.
[291] Confirmatur: aliqua quae non primo dividunt ens, non possunt eidem simul inesse, ut substantia et accidens: idem enim non potest esse substantia et accidens; ergo multo fortius quae primo dividunt ens, non possunt simul inesse eidem (ut actus et potentia).
[292] Praeterea, Philosophus VIII Physicorum: omne quod movet se, dividitur in duo, quorum alterum est primo movens et alterum motum, ut patet de animali; sed in angelo non est talis distinctio, ut sit aliud movens et aliud motum; igitur etc.
[293] Praeterea, hoc arguitur per rationem Philosophi VII Physicorum, quod nullum corpus movet se primo nisi habeat ex se rationem movendi et ut moveatur; sed quod ex se habet et primo quod moveatur, non quiescit ad quietem partis, et pars non est totum; ergo nullum corpus potest primo movere se. ƿ
[294] Contra: Angelus movetur (sicut patet ex prima quaestione); et non movetur a corpore, quia omne agens est praestantius patiente (Augustinus XII Super Genesim 2), et iterum quia omne corpus movetur et movet naturaliter vel violenter, quae non insunt angelo; nec etiam oportet quod moveatur a Deo, quia non est verisimile quod angelus malus moveatur a Deo ad tentandum nos: ergo tunc non movetur a Deo immediate; ergo effective movetur a se.
[295] Ad primam quaestionem dicendum quod angelus potest continue moveri de loco ad locum, - nam ex quaestione praecedente apparet quod angelus sit in loco, quia est in aliquo corpore in quo continetur, extra quod nihil eius est et intra quod totum eius est.
[296] Ex hoc arguitur sic: quidquid est receptivum formarum alicuius generis et non determinatur ad unam illarum et non est illimitatum respectu illarum, potest habere illas, unam post aliam successive (nam praedicatum istius propositionis clauditur in subiecto, - nam si aliquid sit receptivum formarum alicuius generis, potest perfici illis; et si non determinatur ad aliquam illarum, potest esse sine altera; et si non sit illimitatum respectu illarum, ergo non habet eas simul et, per consequens, unam potest habere post aliam); sed sic se habet angelus ad formas de genere 'ubi' eo modo quo sibi competit 'ubi' (scilicet definitive), et non naturaliter determinatur ad unum 'ubi' nec aliquod etiam corpus, nec est illimitatus ad illa 'ubi' sicut Deus potest simul esse in diversis locis et in omnibus; ergo potest habere 'ubi' post 'ubi'. Et quod continue potest habere 'ubi' post 'ubi', patet, quia sicut potest habere istud 'ubi', ita aliud 'ubi', ƿusque ad ultimum, quae sunt infinita in potentia: ergo potest habere esse in quolibet; ergo continue transit ab uno ad aliud, et ita continue movetur.
[297] Confirmatur: animae beatae erunt aequales angelis, sicut testatur Salvator in Evangelio, quia neque nubent neque nubentur, sed similes erunt angelis; sed anima Christi vere descendit ad limbum; ergo etc.
[298] Ad secundam quaestionem respondeo quod angelus movet se, nam bene verum est quod angelus potest immediate moveri a Deo, sed non oportet ponere miraculum in omni motu angeli, sed a se potest immediate moveri.
[299] Et hoc persuadetur sic: illa perfectio quae non repugnat alicui subiecto et data est enti imperfectiori, sibi inerit (sicut patet de actu intelligendi, qui est in homine et angelo); sed 'movere se' non repugnat angelo, - et ista perfectio concessa est corporibus quibusdam, ut gravibus et levibus, ubi nihil est proximum movens nisi grave aut leve; ergo multo magis vis motiva ad movendum se communicatur angelo, cum sit mobilis, - et ita sibi non repugnat moveri, sicut patet ex quaestione praecedente.
[300] Confirmatur, quia angelo competit vis motiva respectu corporis caelestis, sicut patet per Philosophum; igitur respectu sui ipsius. ƿ
[301] Sed dices quod ista probatio est absurda, quia capit quod falsum est et contra intentionem Philosophi VIII Physicorum, qui dicit ibi expresse quod 'gravia et levia non habent principium faciendi aut agendi, sed tantum patiendi' (et hoc dicit in solutione sua ad dubitationem 'de motu gravium et levium, a quo moveantur').
[302] Item, Philosophus hoc probat per quattuor rationes, quod 'non moventur a se'. Prima est ista: quod movetur a se, dividitur in duo, quorum unum est movens et alterum motum; sed non sic se habent gravia et levia.
[303] Praeterea, secunda ratio: quod movetur a se, potest se sistere in motu suo, sicut patet de animali quod movetur a se; sed gravia et levia non possunt se sistere in motu suo.
[304] Praeterea, tertia ratio: inconveniens est quod illud quod movetur a se, moveatur tantum secundum unam differentiam motus, sicut patet de animali; sed gravia et levia tantum moventur secundum unam differentiam motus, ut gravia tantum deorsum, levia tantum sursum.
[305] Praeterea, quarta ratio, quod nullum continuum potest movere se, quia est uniforme, et non magis est unum motivum quam aliud; sed gravia et levia sunt continua. ƿ
[306] Respondeo et dico quod haec non est intentio Philosophi, quoniam ibidem primo disputat 'a quo moveantur gravia et levia', et quando disputat quaestionem, rationes non sunt sua solutio, - sed solvit quaestionem quod "potentia dicitur multipliciter, et ideo immanifestum est a quo moveantur". Sicut enim ibidem dicitur, "aliter est in potentia 'addiscens' et 'ipsum sciens non tamen considerans' ad scientiam": addiscens enim est in potentia ad actum primum scientiae, et ideo non reducitur nisi ab alio, - sed sciens reducitur ad actum considerandi non ab alio, sed a se, removendo impedimenta.
[307] Et sic distinguit de potentia in gravibus et levibus: leve enim est in potentia essentiali ut grave sit, et e converso; sed cum fuerit tale, "statim operabitur nisi aliquid impediat"; et eius operatio est moveri sursum: "actus enim levis alicubi est et esse sursum", sicut ibidem dicitur. ƿ
[308] Praeterea, Philosophus IV Physicorum, in fine cap. 'De vacuo', dicit quod rarum et densum consequuntur duae contrarietates, scilicet grave et leve, durum et molle, et dicit quod "rarum et densum secundum hanc contrarietatem, scilicet gravitatis et levitatis, motus sunt activa, durum autem et molle sunt passionis et non passionis receptiva".
[309] Dices quod ista concordantia tantum est litteralis et non ad intentionem Philosophi, quia dicit expresse in II De generatione quod gravitas et levitas non sunt qualitates activae.
[310] Sed e converso dico quod tu tantum allegas Philosophum litteraliter, quia dicit in VIII Physicorum quod 'gravia et levia sunt principia patiendi tantum', et hoc allegas pro te, - cum tamen dicit in II De generatione quod "nec sunt principia activa nec passiva"; ergo nihil ad mentem Philosophi.
[311] Ideo dico quod aliter loquitur Philosophus in VIII Physicorum de actione et passione et aliter in libro De generatione et corruptione. Nam in libro De generatione et corruptione stricte loquitur de actione et passione (prout est secundum qualitates activas et passivas, quae sunt eiusdem generis et differunt secundum speciem, quae sunt primae qualitates quattuor); et si aliquando loquitur de actione aequivoca (ut de actione solis), loquitur tamen solum de actione quae est ad formam. Sed in III Physicorum loquitur de actione et ƿpassione in communi, secundum quod - per eas - res cuiuslibet generis potest induci, sive sit actio ad formam sive ad 'ubi'. Et quid mirum, si aliter loquitur hic et ibi, cum liber Physicorum sit de 'universalibus naturae' (unde Philosophus aliquando dicit: 'Dictum est de universalibus de natura', hoc est in libro Physicorum), sed liber De generatione et corruptione est tantum de motu ad formam?
[312] Tunc dico quod Philosophus loquitur in libro De generatione et corruptione de actione et passione, quae activae aut passivae dicuntur secundum qualitates quibus aliquid alterat aut alteratur, - et hae sunt primae qualitates elementorum. Gravitas autem et levitas non hoc modo sunt qualitates activae et passivae, - sed tamen sunt 'principia activa motus', sicut dicit Philosophus IV Physicorum.
[313] Et Commentator aliquando dicit quod gravia et levia, in quantum sunt in actu per formas suas, sic movent se, - et moventur, in quantum sunt in potentia per materiam.
[314] Sed contra: non est multum inhaerendum in hac materia, quia aliquando dicit unum et aliquando dicit contrarium. Ait enim III Caeli et mundi commento 28 quod grave non movet se nisi pellendo medium, et sic movet se per accidens; et sic nauta movens navem movet se per accidens. Unde variat tota die; unde de ipso non curo. ƿ
[315] Sed per rationem arguitur: Omnis motus in actu habet causam motivam (unde II Physicorum et V Metaphysicae ait Philosophus quod 'effectus particularis simul est et non est cum sua causa particulari'); quod enim nunc sit nova motio et tamen a nulla causa, non est intelligibile alicui intellectui bene disposito. Descensus igitur gravis est aliqua causa. Si removens prohibens, tunc grave movet, quia ipsum removet prohibens dividendo medium. Non tractum centri, quia si in centro nihil esset naturale, adhuc grave naturaliter descenderet, quia centrum dicitur quia est in tali situ ad circumferentiam; unde grave semper tenderet ad illum locum immobilem, sive esset ibi corpus naturale sive non. Nec potest esse causa sui descensus influentia totius caeli, quia haec est fuga philosophantium, negare causas particulares et attribuere totum influentiae caeli. Similiter, 'generans' non est causa, quia ipsum non est. Ergo ipsum grave erit causa effectiva sui descensus. - Ista ratio communis est et necessario concludit, nec video quod sit possibilis responsio ad eam.
[316] Si dicas quod generans movet 'quia est in virtute', - contra, adhuc sequitur propositum: generans grave non aliter est in gravi generato quam ut causa in effectu (generans enim grave dicitur esse in gravi 'secundum virtutem', quia dedit ei formam; sed ad idem genus tunc reducitur movens mediatum et immediatum, et generans pertinet ad causam moventem; ergo ut habet esse in gravi per virtutem suam, reducitur ad genus causae efficientis); sed non habet ƿesse in gravi nisi per formam gravis; ergo forma gravis erit causa effectiva motus gravis.
[317] Praeterea, quando aliquid non movet nisi quia movetur prius quam moveat, oportet quod eadem sit causa motionis remotioris et prioris (sicut quando baculus movet lapidem et non movet nisi quia movetur a manu, manus est causa motionis qua movetur baculus et etiam motus lapidis); sed si leve alligatur gravi effective, grave movet leve ad centrum, et non movet localiter leve nisi quia movetur localiter (quia non alteratur); igitur idem est principium movendi grave et etiam ipsum leve deorsum alligatum gravi. Sed videtur quod leve movetur deorsum per violentiam a gravi; ergo videtur quod grave sit causa sui proprii motus deorsum.
[318] Praeterea, sub alia forma potest argui quod grave est principium movendi aliud et est receptivum illius motus sicut aliud; ergo habet principium effectivum movendi se.
[319] Praeterea, si grave imponitur alicui continuo sursum (ut trabi), ita quod per gravitatem possit illud vincere, tunc frangit illud continuum (ut trabem); sed hoc non est nisi propter inclinationem ad locum deorsum; ergo grave prius habet motionem et est principium actionis per quam potest illud frangere per gravitatem, quam sit deorsum: habet enim in se principium activum inclinandi et movendi se deorsum.
[320] Praeterea, "motus naturalis intenditur in fine"; sed non est facile assignare causam illius intensionis, nisi grave moveatur a se; ergo etc.
[321] Dico ergo primo ad istum articulum, antequam dicam ulterius, quod sic intelligo 'grave moveri a se', quod calidum - ex hoc quod est actu calidum - habet principium movendi omne mobile quod potest recipere calorem, et si ipsum esset receptivum caloris, calefaceret se, quia tunc esset passum immediatius sibi ipsi approximatum quam aliquid aliud. Sed ƿtamen hoc est impossibile in univoce agentibus, in quibus agens habet formam ad quam movet, et nihil movetur ad formam quam habet (quia tunc eam haberet et ea careret). Sed tamen in agentibus aequivoce hoc contingit, quod aliquid moveat se ad formam qua caret; et ideo si sit receptivum illius formae, potest se movere ad illam formam, - sicut sol habet virtutem producendi plantam, et si sol haberet potentiam receptivam formae plantae, posset movere se ad formam plantae (nisi impediatur, quia nihil generat se; si tamen posset manere sub propria forma et esset receptivum illius formae, tunc faceret se plantam). Et ideo sicut est impossibile in agentibus univoce quod aliquid moveat se ad formam motu univoco, quia illam habet, ita possibile est - opposito modo - quod in agentibus aequivoce aliquid moveat se ad formam aliquam, quia illa caret et est capax et dispositum ad susceptionem illius formae; et ideo prius causaret in se illam formam quam in alio.
[322] Nunc autem ita est in proposito, quod omnes motus locales sunt aequivoci, quia mobile movetur localiter ad 'ubi' non quia habet illud 'ubi', sed quia caret illo 'ubi', et habet illud 'ubi' non formaliter sed virtualiter. Sicut igitur calor formaliter habet calorem, ideo potest movere aliud ad calorem, ita grave et mobile secundum ipsum locum (quia habet virtualiter ipsum 'ubi', et non formaliter, sed caret eo) potest movere se effective ad formam 'ubi'. Unde sicut grave, si esset quiescens et posset propellere aliud grave deorsum, tunc haberet unam actionem, ita modo quando grave est extra locum suum, tunc movet se et se ipsum effective propellit.
[323] Ad Philosophum igitur VIII Physicorum respondeo quod omnis motus 'naturalis' praecise dicitur ex principio passivo: natura enim est "principium motus eius in quo est et per se et primo, et non secundum accidens"; non auƿtem est in eo sic 'primo et non secundum accidens', nisi quia habet principium passivum motus, - non autem quia principium activum motus (hoc enim accidit, ad hoc quod aliquid moveatur naturaliter, quod habeat in se principium activum motus sui; et ideo accidit medico quod sanat se, sicut exemplificat Philosophus II Physicorum). Unde quia mobile habet principium passivum naturale motus, per quod naturaliter inclinatur ad talem motum, ideo naturaliter movetur a quocumque moveatur, sive a se sive ab alio.
[324] Unde dictum est in principio I huius quod naturale distinguitur a supernaturali non a parte principii passivi, quia anima nostra ita naturaliter inclinatur ad beatitudinem passive sicut grave ad deorsum, et adhuc verius quanto natura sua est perfectior, - sed distinguitur a supernaturali ex parte principii activi, quia non habet aliquod principium activum naturale per quod potest pertingere ad beatitudinem; unde naturale et violentum et potentia neutra distinguuntur a parte principii passivi, et non activi. Verumtamen natura in aliquibus cum principio passivo supplet principium activum, sicut patet in augmentatione animalium et similiter in potentia sentiendi; unde non tantum natura concessit principium passivum augmentationis et sensationis, sed etiam principium activum. Sic etiam est in gravibus et levibus, quod habent in se principium passivum sui motus et quo mere dicuntur naturaliter moveri; sed tamen ut possint moveri ad loca sua exsistentia extra loca sua, ideo natura concessit eis principium activum motus.
[325] Ex hoc apparet intentio Philosophi VIII Physicorum, quod actus levis est facere se sursum, - et hoc habet effective per princiƿpium effectivum, sed naturaliter fertur sursum in quantum naturale est aut naturale per principium passivum tantum; unde in quantum naturaliter movetur, hoc sibi competit solum per principium passivum (et interscalariter quandoque in VIII loquitur de principio activo et quandoque de principio passivo). Unde efficientia sui motus attribuenda est principio activo, sed naturalitas principio passivo.
[326] Et si dicas quod si aliquid moveat se, ergo non habet Philosophus unde probare possit primum movens esse immobile per hoc quod "omne quod movetur, ab alio movetur", - dico quod Philosophus ostendit quod nullum motum est primum movens (et circa hoc principium laborat in VII Physicorum et in VIII); unde ex hoc concluditur quod primum movens non sit motum, sed immobile. Et hoc potest salvari sive omne motum moveatur ab alio mediate sive immediate moveatur a se, nam nihil movetur a se immediate nisi prius moveatur ab alio vel potest moveri ab alio; ergo nullum movens se est primum movens. Unde in sua solutione apparet quod grave non movetur a se prima motione qua movetur, - sed ipsum moveri ad locum, necessario praesupponit motum ad formam, ita quod prius moveatur ad formam vel potuit moveri ad formam. Et hoc addo, quia secundum Philosophum elementa secundum totum non generantur, sed secundum partem; et ideo ƿpotentia essentialis actu non praecessit potentiam accidentalem secundum totum. Sed quia eiusdem naturae sunt totum et pars, ideo totum, quantum est ex parte materiae et formae, non repugnat generato. Et ideo non sunt ex se omni motu mota gravia et levia, sed praesupponunt se moveri prius ad actum primum. Et ideo Philosophus non distinguit frustra duplicem potentiam, accidentalem scilicet et essentialem.
[327] Quomodo igitur concludunt rationes Philosophi in VIII Physicorum? Dico quod tres primae rationes concludunt quod gravia et levia non movent se motu sequente cognitionem, sicut patet de motu animalis qui sequitur apprehensionem et appetitum, qui propter hoc quod possunt variari, et motus sequentes variantur; sed gravia et levia non possunt se sic et contrario motu movere; ideo habent motum sequentem formam naturalem, et non cognitionem. Et ex hoc sequitur propositum Philosophi, quod primum movens non sit movens sicut grave et leve, nec motum, quia primum movens est movens per cognitionem (quia primum agens est sapiens, quia habet regulare omnia alia, ex I Metaphysicae).
[328] Quarta autem ratio probat quod grave non movet se motu: univoco. Quando enim ait quod in continuo una pars non movet aliam, non intelligit de continuitate secundum quantitatem, sed de continuitate secundum naturam, quia partes sunt unius naturae et ideo movent aeque motu univoco. Sed tantum totum est in potentia ad formam, ideo totum movet et movetur, sed aequivoce, quia ad formam quam non habet. ƿ
[329] Ad rationem primam istius secundae quaestionis, quando arguitur 'idem non est in potentia et in actu', ad illam responsum est distinctione 3 huius in I. Nunc sufficit breviter dicere quod potentia et actus, ut sunt opposita, non sunt in eodem nec insunt eidem; potentia enim et actus non solum ut dividunt ens in communi sunt opposita, verum etiam ut dividunt quodlibet ens in particulari, - sicut albedo in potentia et in actu: unde albedo dividitur per potentiam et actum per oppositos modos essendi, ita quod unus modus essendi simpliciter et alius secundum quid; unde si esse praeteritum et esse futurum dicant modos essendi secundum quid, multo fortius esse possibile dicit modum essendi secundum quid; unde si homo mortuus est homo secundum quid, multo fortius homo in potentia est homo secundum quid.
[330] Dico tunc quod potentia et actus dividunt ens sicut oppositi modi essendi, et non sunt simul, hoc est potentia ante actum non est simul cum actu.
[331] Sed hoc nihil est ad propositum. Si enim aliquid movet se ad 'ubi', non est in actu 'ubi' (nec 'ubi' est in actu), sed secundum quid, quia virtualiter secundum entitatem principii quo movetur ad 'ubi'; et ideo est in potentia ad 'ubi', - et non est in actu secundum 'ubi', sed est in actu secundum primum motum. Unde quando aliquid movet se, ut angelus, 'ubi' est in potentia, et principium est in actu (ut voluntas vel aliquid aliud), et est tertium, scilicet angelus, qui est in potentia secundum 'ubi' et in actu secundum voluntatem et principium movendi.
[332] Sed dices quod angelus, qui movet se, est principium motum efficiens, - et recipit motum suum, quia movetur: ideo respectu eiusdem est in potentia et est in actu; ergo actus et potentia insunt eidem. ƿ
[333] Dico quod aequivocatio est de potentia: si enim est potentia ut est differentia entis, dicens modum oppositum essendi respectu actus, non est simul in eodem cum actu; sed potentia prout est principium passivum et actus prout est principium activum, sic possunt esse simul, - sicut idem respectu accidentis eiusdem est efficiens et subiectum, et ita quasi materia. Et in proposito, quando dicitur quod angelus est in potentia ad motum, recipiendo ipsum, ibi accipitur potentia pro principio passivo et receptivo, et ibi aequivocatur potentia et non accipitur potentia ut est differentia entis. Unde principium activum et passivum sunt principia disparata, et non opposita.
[334] Ad auctoritatem de VIII Physicorum, patet responsio ex praecedentibus.
[335] Ad rationem de VII Physicorum, quando dicitur quod nihil potest movere se primo, dico quod 'primum' duas habet significationes: Uno modo significat intentionem totalitatis, prout distinguitur contra partem, - et sic dicitur aliquid inesse alicui 'primo', quia inest sibi secundum totum et secundum quamlibet partem, et non quia secundum partem aliquam determinate. Et sic loquitur Philosophus V Physicorum, ubi docet quomodo aliquid transmutatur primo; et similiter in VI Physicorum, quando dicit quod 'quando idem numero movetur in aliquo tempore, primo, movetur in quolibet illius temporis', et similiter 'quod quiescit in aliquo tempore, primo, quiescit in quolibet illius temporis'. ƿ
[336] Alio modo 'primum' significat causalitatem praecisam et adaequatam (et sic loquitur Philosophus de 'primo' I Posteriorum), quando praedicatum inest subiecto, ita quod 'nihil est in subiecto quod non sit causa praedicati, nec est aliquid praedicati quod non sit a subiecto', sicut ibidem dicit Lincolniensis.
[337] Tunc dico quod nihil movetur a se hac duplici primitate, sicut ostendit Philosophus: Si enim 'primum' dicat causalitatem praecisam, ergo praedicatum non removetur a subiecto per hoc quod removetur a quocumque quod non est subiectum; ergo si totum primo movet se et totum primo movetur, ergo parte quiescente - quae non est totum adhuc totum movebitur, sicut si 'habere tres angulos aequales duobus rectis' primo conveniat triangulo, non propter hoc removetur a triangulo quia removetur a parte trianguli.
[338] Si autem totum movet se 'primo' alio modo primitatis, prout dicit totalitatem, tunc totum - in quantum movens - est unigeneum et 'moveri' est passio unigenea; quando autem est 'unigenea ƿpassio' conveniens toti unigeneo (vel homogeneo), conveniet cuilibet parti, si primo convenit sibi ista primitate (sicut se habet calor respectu ignis); ergo si totum movet se primo, sequitur quod pars movetur et movet se: ergo, ex opposito, si pars non movetur, totum non movetur primo a se.
[339] Iungantur ergo simul, et sequitur quod si totum movet se primo hac duplici primitate, quod 'moveri a se' removetur a toto et non removetur, et sequuntur opposita. - Et hoc ostendit Philosophus ibi.
[340] Unde ex hoc non sufficienter probatur 'primum movens immobile', quia tunc superflueret VIII liber. Sed istud non est contra ea quae dicta sunt; nam aliquid potest movere se una primitate (secundum primitatem totalitatis), quod est totum unigeneum, quia totum movet et totum movetur (et totum movet et totum est in potentia ad 'ubi' in gravibus et levibus), et quaelibet pars movet et movetur ut est in toto.
[341] Sed quaeres: cui primo competit causalitas respectu passionis? Non parti, manifestum est. Nec toti, quia tunc sequitur contradictio, quia 'pars ignis non est totus ignis, ergo pars ignis non est calida, ergo nec totus primo est calidus'.
[342] Dico ergo quod nulla passio unigenea primo competit subiecto unigeneo secundum se totum, loquendo de primitate causalitatis, quia sequitur contradictio (tunc sequitur quod illa passio removetur a parte, quia quod sic primo inest alicui, removetur a quocumque quod non est ipsum; sed pars ignis non est totus ignis; si ergo totus esset primo calidus, pars ignis non esset calida, ergo nec totus ignis; et ita sequitur contradictio); et ideo passio talis inest toti non secundum quod concernit partes, sed ut consideratur secundum se, abstrahendo ipsum a partibus quantitatis. Sic ignis primo est caliƿdus. Et tunc non sequitur contradictio: si enim ignis sit primo calidus et pars ignis est ignis, ergo pars ignis est calida. Unde hic non removetur subiectum - quando sic abstrahitur a totalitate partium - ab aliqua parte, si sit totum homogeneum.
[343] Sed quoniam totum est respectu singularium, in quibus est invenire aliquam causalitatem respectu passionis, dico quod in toto accepto ut totum respectu passionis ut tota est (quia passio unigenea dicitur sicut totum unigeneum) verum est quod ille ignis totus est calidus primo secundum totalitatem caloris; et tunc non sequitur inconveniens, quia sequitur tunc quod sicut pars illius ignis non est totus ille ignis, ita non est calidus secundum totalitatem caloris. Et ideo non debet subiectum accipi ut totum et passio absolute, dicendo quod si totus ille ignis primo est calidus, tunc sequitur quod pars non sit calida. Unde totum secundum partem non habet causalitatem respectu passionis absolute, sed respectu passionis secundum suam totalitatem et partibilitatem acceptae; similiter, totum - ut est in parte una - habet similiter causalitatem proportionaliter respectu passionis secundum partibilitatem suam. Et sic non sequitur inconveniens.
[344] Ad primam rationem primae quaestionis, quando arguitur quod si angelus moveretur ad 'ubi', angelus esset in potentia ad 'ubi', concedatur.
[345] Et quando arguitur quod tunc 'ubi' esset perfectio angeli et angelus per consequens esset imperfectior 'ubi', dicendum quod omne quod non formaliter est infinitum, potest esse receptivum perfectionis quam non habet formaliter nisi sit imperfectum ultimata imperfectione in entibus, sicut sunt accidentia ultima (ut relationes) quae propter eorum imperfectionem non sunt in potentia ƿad ulteriorem imperfectionem. Quantumcumque enim angelus sit natura perfecta, - ex quo non habet 'ubi' per identitatem sed est receptivus eius, non est inconveniens ut recipiat illud non tamquam perfectionem eius essentialem sed accidentalem: sicut, angelus non est suum intelligere, et ideo intelligere requiritur in eo et est perfectio eius, est tamen minor perfectio quam sua natura. Sic in proposito, licet 'ubi' sit aliqualis perfectio ipsius angeli, quia perfectio secundum quid, non sequitur quod natura angeli sit imperfectior ipso 'ubi'. Unde ista propositio quod 'omnis perfectio est nobilior suo perfectibili' est vera de perfectione simpliciter, non de perfectione secundum quid (cuiusmodi est 'ubi').
[346] Ad aliam rationem, quando arguitur quod 'nullum successivum est continuum', nego.
[347] Et quando probatur per hoc quod 'omne successivum componitur ex indivisibilibus' et 'ex minimis', - negandum est utrumque antecedens.
[348] Et antequam respondeatur ad rationes, probanda est falsitas antecedentis. Primo, per rationem Philosophi, quae ista est: si successivum componitur ex indivisibilibus, illa indivisibilia aut sunt continua aut contigua aut consequenter entia. Quod non continua nec contigua, quia eorum non sunt ultima. Nec sunt consequenƿter entia, quia talia sunt inter quae non cadit medium eiusdem generis; sed inter indivisibilia successiva cadit medium eiusdem generis (sicut inter instantia tempus, in quo est instans).
[349] Ad hoc dicunt aliqui quod instantia in tempore sunt consequenter entia et quod inter illa non cadit tempus medium, - sed tempus nihil aliud est nisi instantia discreta, quae continue sibi invicem succedunt, et sic componitur ex instantibus.
[350] Et si dicas quod indivisibile cum indivisibili non facit maius ita quod faciant quamdam protensionem discretam in tempore, iterum respondent ad rationem Philosophi in VI Physicorum de sesquialtera proportione, 'si tempus componitur ex instantibus, et motus similiter, accipiatur aliquod mobile quod pertransit aliquod spatium in tempore composito ex duobus instantibus, et accipiatur aliud mobile: quod si aliud habet prius moveri in sesquialtera proportione, ita quod habeat virtutem motivam sesquialteram (quod concludit virtutem motivam eius et medietatem), istud ergo mobile pertransibit aequale spatium in tempore composito ex uno instanti et dimidio, et ita erit instans divisibile', - ad hoc dicunt aliqui quod ratio procedit ex falsa imaginatione quod 'contingit ƿaccipere motum in quacumque proportione ad alium motum'; et quando dicitur de virtute motiva quod potest habere quamcumque proportionem ad aliam, - dicunt quod falsum est, quia secundum Philosophum contingit dare virtutem motivam mixtam.
[351] Contra: non est contra rationem motus, ut motus est, quod se habeat in quacumque proportione ad alium motum, licet hoc non conveniat motui in comparatione ad determinata mobilia; et tamen sequitur impossibile praedictum, arguendo ex ratione motus absolute, non in comparatione ad determinata mobilia. Sic igitur videtur quod ratio Philosophi evidentiam habeat.
[352] Praeterea, "eiusdem rationis est magnitudinem et motum et tempus componi ex indivisibilibus, aut in haec dividi"; sed magnitudo non componitur ex indivisibilibus; ergo nec motus et tempus.
[353] Maior propositio est Philosophi, et puto quod ab illa est incipiendum in hac materia. Illa autem probatur sic: ponatur quod una linea moveatur continue super aliam; si ergo ipsae componuntur ex indivisibilibus, in primo instanti puncto indivisibili in extremo unius lineae correspondet 'ubi' indivisibile in linea super quam movetur; si igitur movetur continue, quaero in quo 'ubi' est in secundo instanti immediate post primum instans temporis, - aut in 'ubi' indivisibili mediato aut immediato? Si in 'ubi' indivisibili immediato, sequitur semper propositum. Si autem in 'ubi' indivisibili mediato, quaero in quo pertransibit illud medium, si in tempore aut in instanti? Non in instanti, ergo nec in secundo instanti immeƿdiato, ergo inter illud et primum est medium temporis; ergo pertransit illud 'ubi' medium. Et sic habetur propositum - ex parte temporis - quod instans non sequitur instans immediate.
[354] Et si dicatur tunc quod linea non potest moveri, - arguitur tunc de corpore cubico, quod si movetur, in quolibet instanti est in spatio sibi aequali; in secundo ergo instanti est in superficie continentis indivisibiliter. Aut igitur inter illam superficiem et priorem est medium, aut non. Si non, habetur propositum. Si sit medium, illud medium pertransivit: aut ergo in tempore aut in instanti medio, - et sic inter quaelibet duo instantia est instans. Unde est quaerendum an illa 'ubi' respectu corporis quae se habent indivisibiliter (aut superficies), sunt immediate aut mediate. Ergo 'eiusdem rationis est magnitudinem aut motum aut tempus componi ex indivisibilibus aut in indivisibilia dividi'.
[355] 'Sed magnitudo non componitur ex indivisibilibus', sicut ponit Philosophus, - et potest demonstrari per demonstrationes geometricas necessarias: Quarum una fit secundum descriptionem duorum circulorum circa centrum, a quo protrahantur duae lineae ad duo puncta immediata in circumferentia maioris circuli, quem dicis esse compositum ex punctis. Quaero igitur an istae duae lineae resecant minorem circulum in duobus punctis aut in uno? Si autem in duobus punctis, protrahantur tunc lineae a centro ad omnia puncta maioris circuli, - ergo similiter protrahantur per diversa puncta minoris circuli, ita quod semper secent minorem ƿcirculum in diversis punctis sicut maiorem; ergo tot sunt puncta minoris circuli sicut maioris. Sed quaecumque ex aequalibus magnitudine et multitudine sunt aequales; ergo minor circulus et maior sunt aequales! Si autem dicatur quod duae lineae a centro ad duo puncta immediata maioris circuli concurrunt in eodem puncto minoris circuli, tunc sequitur quod pars sit aequalis toti: si enim protrahatur linea recta cadens super unam lineam rectam, constituit duos angulos rectos aut aequales duobus rectis; ergo angulus aequalis qui causatur ex cadentia lineae rectae super aliam lineam, ultra transeuntem, cum angulo ex alia parte facit duos angulos rectos aut aequales eis (et sic arguitur de angulo qui causatur ex cadentia super lineam rectam); sed angulus ex una parte semper manet idem; igitur quae remanent ex cadentia lineae super illas duas, erunt aequalia. Sed unus angulus est pars respectu alterius; ergo pars est aequalis toti!
[356] Secunda demonstratio est quod si linea componatur ex punctis, diameter erit commensurabilis costae quadrati.
[357] Probatio: Primo per hoc quod si costa et diameter componantur ex punctis, ergo erit aliquis numerus illorum punctorum; ergo cum omnis numerus alteri numero sit comparabilis secundum aliquam proportionem, quia non sunt mensurandi sicut lineae, - sequitur quod costa quadrati et diameter sunt commensurabiles!
[358] Item, hoc ostenditur sic: si duo puncta sint immediata in costa, protrahantur ergo duae lineae ab illis duobus punctis ad alia duo puncta in opposita costa, quae similiter se habeant immediate, et protrahantur per diametrum ipsum secando. Aut igitur secant ipsum diametrum in duobus punctis, aut in uno. Si in uno, ergo sic protrahendo lineas ab omnibus punctis costae, essent pauciora puncta in diametro quam in costa, et sic diameter erit minor costa. ƿSi autem secent diametrum in duobus punctis, aut ergo in duobus punctis immediatis aut mediatis. Si immediatis, tunc sequitur quod non solum diameter sit commensurabilis costae, sed quod sit ei aequalis, quia tunc protrahendo lineas ab omnibus punctis in costa, secabunt diametrum per aequalia puncta, et ita componuntur costa et diameter ex aequalibus magnitudine et multitudine, et per consequens sunt aequales. Si autem secent diametrum non in duobus punctis immediatis sed mediatis, ab illo ergo puncto medio contingit protrahere lineam aeque distantem cum alia linea quam prius posuimus secare diametrum (a puncto extra lineam rectam contingit aeque distantem protrahere): ista ergo linea non concurret cum duabus lineis a quarum puncto medio protrahitur; ergo non concurrunt in eodem puncto in costa; igitur illae duae lineae aliae non protrahuntur a punctis immediate se habentibus in costa! Et hoc est propositum.
[359] Sic igitur ostensa est falsitas antecedentis, scilicet quod 'nullum successivum componitur ex indivisibilibus' et per consequens 'ex minimis'.
[360] Ad primam probationem, quando arguitur quod 'continuum potest dividi secundum omne signum, igitur potest esse divisum secundum omne signum, quia nihil est in fieri nisi quod potest esse factum', dicunt ƿquod consequentia non valet, quia non est una potentia in continuo ut dividatur secundum omne signum, sed facta divisione secundum unum signum, remanet potentia ad divisionem secundum aliud signum, - et ideo illae potentiae non terminabuntur; et ideo non sequitur 'factum esse'.
[361] Et hanc responsionem accipiunt ex III Physicorum ex dictis Commentatoris, ubi assignat rationem quare contingit procedere in infinitum in additione numerorum, et non in additione magnitudinis: 'Quia additio in numeris non erit ad aliquid unum secundum potentiam, sicut in magnitudinibus', - et ideo non terminabitur. ƿ
[362] Sed contra: licet ista responsio sit realis, tamen non solvit difficultatem logicalem quod 'si possibile sit continuum dividi secundum omne signum, ergo possibile est divisum esse secundum omne signum', quia hic non est nisi una potentia.
[363] Similiter arguitur de a signo, et sic de quolibet; ergo singularia antecedentis inferunt singularia consequentis: ergo antecedens universale infert consequens universale.
[364] Respondeo quod hoc antecedens de virtute sermonis est falsum 'possibile est continuum dividi secundum quodlibet signum', quia licet 'possibile' posset ampliare compositionem ad quodcumque instans futurum, non tamen pro quibuscumque instantibus ampliat, quia aliter non posset poni in esse, nam in illa de inesse significatur praedicatum inesse subiecto pro uno instanti; sed si in illa de possibili non intelligerentur extrema possibilitatis uniri pro aliquo uno instanti, singularia universalis de inesse possent esse incompossibilia, et propositio universalis de possibili singulari vera pro quolibet ƿfiat ampliatio respectu unius instantis cuiuscumque. Et quia pro nullo instanti uno - nec in sensu discreto - possibile est hoc praedicatum 'dividi secundum unumquodque signum' inesse subiecto, ideo propositio est falsa absolute.
[365] Et ad probationem, quando arguitur 'possibile est continuum dividi secundum hoc signum a, et possibile est continuum dividi secundum hoc signum b, et sic de omnibus insimul, ergo possibile est continuum dividi secundum quodlibet signum', - dicendum quod singularia simul accepta includunt incompossibilitatem, et ideo sequitur impossibile.
[366] Contra: cum isto singulari 'possibile est continuum dividi secundum hoc signum a' stat aliud singulare quod 'possibile sit ipsum dividi secundum signum b', et sic de aliis; ergo singularia simul stant.
[367] Respondeo. Dico quod singulares de possibili formaliter non inferunt universalem de possibili, quia praedicatum in propositionibus singularibus potest denotari inesse pro diversis instantibus, quia haec est vera pro uno instanti 'possibile est continuum dividi secundum a signum', et alia singularis 'possibile est continuum dividi secundum signum b' pro alio instanti; sed in universali oportet quod fiat ampliatio ad quodcumque instans futurum, unum. Et ideo a forma arguitur 'de pluribus determinatis ad unum determinatum' ex parte mensurae compositionis. Et ideo ad hoc quod singularia inferant universale, oportet quod accipiantur pro eodem instanti, sic: 'continuum potest dividi pro hoc instanti secundum a signum, et potest dividi pro eodem instanti secundum b signum', et sic de omnibus, - et tunc sequitur universale.
[368] Sed dices quod adhuc isto modo singularia sunt vera, quia non solum in continuo est potentia ut dividatur secundum omne signum, sed etiam in continuo est potentia ut simul dividatur secundum omne signum; unde non solum est ibi simultas potentiae, sed ƿetiam potentia simultatis, quia sicut possibile est continuum dividi pro aliquo instanti secundum a signum, ita possibile est ipsum dividi pro eodem secundum b signum, quia aliter actus unius potentiae impediret potentiam alterius, ita quod 'divisio in uno signo impediret ne fieret divisio in alio signo', sicut dicit Averroes super I De generatione et corruptione. Sed hoc falsum est, quia si impediat divisionem in alio signo fieri, aut ergo in signo immediato aut in signo mediato: non in signo mediato, quia divisio secundum unum signum non impedit divisionem secundum aliud signum; nec in signo immediato, manifestum est.
[369] Dicendum quod quaecumque singulares possunt accipi, compossibiles sunt pro eodem instanti, pro quo potest universale inferri; sed impossibile est quaecumque signa reduci ad actum, quoniam inter quaecumque duo signa sunt infinita media; et ideo singulares infinitae non reducuntur ad actum, quia adhuc restant infinita reducenda ad actum.
[370] Exemplum huius potest haberi: 'omnem qualitatem respectu possibilis possibile est tibi inesse', - haec formaliter falsa est, quia praedicatum non potest inesse subiecto universaliter accepto, pro aliquo uno instanti; et ideo falsa est tam in sensu compositionis quam divisionis. Non enim est possibile tot qualitates tibi esse compossibiles, quia non possunt tot reduci ad actum quin incompossibile sit aliud simul reduci ad actum, eo quod semper inter puncta sunt alia infinita media in potentia; et ideo potentiae non possunt simul reduci ad actum.
[371] Et haec est ratio illius logici, quod 'reductionem unius ad actum, necessario concomitatur potentia alterius, propter continuitatem'.
[372] Et secundum hoc intelligendum est dictum Commentatoris sane quod 'facta divisione secundum unum signum, sit impediƿmentum ut dividatur secundum aliud': non respectu signi immediati, sed mediati, quia quantumcumque signa reducantur ad actum, restant infinita reducenda.
[373] Verumtamen licet haec non sit falsa de virtute sermonis 'continuum potest dividi secundum omne signum', tamen haec est vera 'continuum potest dividi secundum quodcumque signum', quia secundum Philosophum 'quodcumque' est distributivum et partitivum; et ideo non oportet ut insit praedicatum omnibus singularibus simul, sed partitive et divisim; et ideo singularia inferunt ipsum.
[374] Ad aliam probationem dicendum est quod successivum non habet esse per indivisibile, sicut nec indeterminatum habet esse per terminum, nec divisibile per indivisibile, nec sicut linea per punctum; unde non magis concludit de continuo successivo quam de continuo permanente; et ideo non concludit quod tempus componatur ex instantibus.
[375] Per hoc ad formam rationis, quando dicitur quod instans est et transit raptim, conceditur.
[376] Sed dices quod tempus est in illo indivisibili sui, sed divisibile, - et dices 'ergo divisibile est simul'.
[377] Dico quod non ita quod totum continuum sit simul cum instanti (vel immediate vel statim) sicut consequenter ens; sed inter illa non est medium, quia illud totum non habet aliquod principium sui; unde idem est de continuo respectu puncti.
[378] Dicis quod non est tempus nisi quando est indivisibile.
[379] Dicendum quod si hoc esset, numquam haberet esse nisi esse termini; sed esse eius est in fluere. ƿ
[380] Ad aliud, quando arguitur quod 'successivum componitur ex minimis', dicendum quod non.
[381] Et quando dicitur quod est dare minimum in rebus naturalibus (sicut minimam carnem) secundum Philosophum: et hoc est quod communiter distinguitur, quod 'est dare minimum in rebus naturalibus quod potest esse per se, et non minimum in toto, quia forma potest perficere et maiorem et minorem materiam finitam in toto'; et hoc etiam est quod dicitur secundum aliam distinctionem, quod 'res secundum quod quanta potest dividi in infinitum, sed non in quantum naturalis est', - contra: haec non sunt vera nisi bene intelligantur; nam quandocumque aliqua passio convenit alicui secundum rationem praecisam, - cuicumque aequaliter inest illa ratio praecisa, eis aequaliter convenit praedicatum (nam praedicatum huius propositionis clauditur in subiecto); sed quantitas est praecisa ratio quare aliquid dividatur secundum partes quantitatis, et haec ratio (scilicet quantitas) univoce et aequaliter et secundum eanƿdem rationem convenit rei naturali (quam ponis esse minimam et maximam); ergo divisio aequaliter ei convenit.
[382] Dices quod si res naturalis minima (ut caro minima) dividatur, corrumpitur in continens.
[383] Contra: hoc non solvit, quia causa quare aliquid potest esse per se vel non per se, requirit causam intrinsecam, non causam extrinsecam. Quod enim forma non possit perficere minorem materiam (sicut tu ponis), hoc oportet ponere propter causam intrinsecam; si enim sit vacuum, causam intrinsecam habet; ergo huius causa non est impedimentum continentis: si enim esset divisio in vacuo, esset concedendum quod caro manens caro posset dividi in infinitum, - et hoc est propositum; sicut enim aqua replens amphoram esset minime in natura, quia si esset divisa in sphaera, ergo corrumperetur in continens.
[384] Praeterea, quaelibet pars in toto homogeneo est eiusdem rationis cum toto: sicut in materia forma perficit totam materiam, ita pars formae partem materiae (ut patet de igne); ergo quaelibet 'pars in toto' ponitur per se, habet sufficientia principia essendi per se sicut in toto. Unde forma non requirit minimam quantitatem in homogeneis sicut in heterogeneis; et ideo non est minima pars ignis sicut minima hominis.
[385] Praeterea, pars est prior toto secundum naturam et secundum ordinem generationis et naturae, nam ad hoc quod compositum habeat esse, oportet quod praeintelligantur partes eius; si ergo non sit dare minimam partem in toto, non erit dare minimam partem per se (est concedendum), ita quod quaecumque pars potest esse in toto, potest per se exsistere.
[386] Praeterea. est ad hoc auctoritas Commentatoris super III Phyƿsicorum (cui ipsi innituntur): dicit enim quod illa propositio quod 'omni linea minore contingit accipere minorem' duas rationes habet ('aliud' mathematicum et 'aliud' naturale), licet non illa propositio quae dicit quod 'omni linea maiore contingit dare maiorem' (sic ratio est 'aliud' mathematicum, non 'aliud' naturale).
[387] Praeterea, haec est intentio Philosophi, De sensu et sensato, quod minima pars grani minimam quantitatem naturalem habet, licet nec videri possit nec sentiri. Unde licet non possit movere visum, tamen in se divisibile est, nec est ibi minimum accipere.
[388] Ideo dico quod, formaliter et simpliciter loquendo, non contingit dare minimum in rebus naturalibus.
[389] Et quando dicitur quod secundum Philosophum est caro minima, dico quod Philosophus ibi loquitur contra Anaxagoram, qui posuit quidlibet formaliter esse in quolibet sub quadam latitantia, qui posuit generationem non esse nisi segregationem quamdam, unde posuit asinum formaliter praeexsistere in lapide vel in carne de qua generatur; contra quae dicit Philosophus ƿquod est dare carnem minimam, quae sufficit ad generationem asini vel alterius, ita quod si minor datur, non sufficiat ad generationem eius; nec pertinet ad intentionem suam, ibi, dicere quod sit caro simpliciter minima.
[390] Ad aliud, quando arguitur secundum Philosophum quod "omnium natura constantium" etc., dicendum quod illa ratio non est ad propositum, quia probat ibi quod ignis non est causa augmentationis, quia res animalis vel animal habet certum terminum augmentationis, sed ignis augetur in infinitum si apponuntur combustibilia; ergo ignis non potest esse causa augmentationis animalis. Similiter, est minima pars animalis, non simpliciter, sed a qua incipit generatio et augmentatio (ut cor vel aliquid aliud). Unde illa auctoritas non est ad propositum.
[391] Ad auctoritatem De sensu et sensato dicendum quod facit propter hoc quod dictum est. Nam illud quod est sensibile, potest dividi in infinitum 'habens quantitatem naturalem', - non tamen 'secundum quod est sensibile', quia cum sensibile refertur ad sensum, si secundum quod est sensibile divideretur in infinitum, sensus cresceret in infinitum. Unde ait quod 'minima pars grani, sensibilis quidem est virtute, non autem actione', hoc est dicere quod secundum quod est in toto, actionem potest habere sub forma totius et ita virtute sensibilis est, sed non actione propria.
[392] Ad auctoritatem de VIII Physicorum et De sensu et sensato, dicendum quod communiter expositores ibi errant, et praecipue ƿCommentator qui exponit quod illa alteratio est 'subita, hoc est instantanea', quasi retractans illud quod Philosophus et ipse dixerant in VI Physicorum. Unde male exponit 'subito', quia in IV Physicorum, ubi nos habemus "repente", ibi littera sua habet subito, quod denotat tempus, licet modicum et non perceptibile, sicut ipse dicit in IV Physicorum.
[393] Unde non est intelligibile quod in excavatione lapidis aliqua pars lapidis in instanti amoveatur et transeat locum suum, nec quod in instanti aliqua pars alteretur, quia motus non est in instanti, - sicut loquitur contra eos (in VIII Physicorum) qui dixerunt 'omnia semper moveri', moti maxime ex hoc quod videbant aliquid augmentari in anno et non perceperunt motus eius in uno tempore magis quam in alio; ideo dixerunt ipsum continue augmentari. Sed contra hoc dicit Philosophus in motu augmentationis et alterationis quod non contingit partium tempore aliquid mutari, sed contingit ipsum subito - hoc est in tempore non perceptibili - augmentari et alterari; alteratio tamen illa est vere in tempore.
[394] Ad aliud, quando arguitur quod 'inter contradictoria non est medium, ergo inter non esse formae praecedentis et esse formae sequentis non est medium', - dicendum quod verum est, sicut nec inter lineam et punctum.
[395] Et si dicas quod contradictoria intelliguntur pro eodem instanti, - dicendum quod hoc verum est in complexis (et sic definit Philosophus contradictionem in libro Elenchorum), cum in singularibus non sunt simul, sed quando unum erit, aliud non est; et tamen ƿsunt contradictoria, quia impossibile est quod simul sint, sed destruunt se. Unde quando aliquid movetur ab una forma ad aliam formam, ut a frigore ad calorem, contingit dare ultimum instans quietis, et est immutatio terminans quietem: post illam immutationem non contingit dare primam partem caloris (vel principium calefactionis); vel simul sunt motus frigoris et motus intensionis caloris, quousque calor reducatur secundum gradum perfectum, qui sit incompossibilis cuilibet gradui frigoris, - et in illo instanti frigus non est; et si in illo instanti occurrit generans, non ultra moveret. Ergo inter illud non esse formae praecedentis et esse eius non est medium, sicut nec inter lineam et punctum.
[396] Ad aliam rationem, quando arguitur quod angelus non movetur, quia indivisibilis, et indivisibile secundum Philosophum non movetur, - istam rationem potest aliquis sic primo faciliter evadere, dicendo quod angelus quando quiescit, potest habere 'ubi' indivisibile tamquam principium sui motus, - non tamen potest moveri ut habet 'ubi' indivisibile, sed si ab illo 'ubi' indivisibili debeat moveri, oportet quod faciat se in 'ubi' divisibili, et sic ab 'ubi' indivisibili potest continue moveri per 'ubi' divisibilia.
[397] Sed huius dicti non video necessitatem, quia sicut quando quiescit, potest esse in 'ubi' indivisibili, ita etiam quando movetur potest esse in 'ubi' sibi aequali indivisibili; unde non magis requirit 'ubi' indivisibile quando quiescit quam quando movetur.
[398] Item, etiam si indivisibile quantitativum ponatur per se esse, non video quin possit moveri; nec tamen sequitur quod linea super quam movetur, componatur ex punctis.
[399] Hoc autem probatur sic ratione communi et necessaria: sphaera, si movetur super planum, tangit planum in puncto; hoc autem corƿpus moveri potest, et tamen non sequitur quod motu suo describat lineam ex punctis, pertranseundo punctum post punctum. Ergo similiter in proposito; non tamen sequitur ipsum describere suo motu lineam ex punctis.
[400] Ad istam rationem sunt quaedam responsiones, quae non valent: Dicitur enim quod nihil est sphaericum in natura; et ideo ratio supponit falsum, quod sit corpus sphaericum aliquod quod moveatur super planum.
[401] Sed contra: corpus caeleste est simpliciter sphaericum, ut probat Philosophus De caelo et mundo, aliter enim in movendo derelinqueretur vacuum. Item, non est contradictio in natura quod sit aliquod corpus quantum simpliciter sphaericum, sicut nec aliam figuram esse in natura includit contradictionem.
[402] Alia responsio est (quae non valet), quod corpus naturale, si ponitur sphaericum, simpliciter tanget planum non in puncto simpliciter indivisibili, sed in puncto naturali, et hoc est divisibile.
[403] Contra tunc sequitur necessario quod aliqua linea in corpore sphaerico sit recta, - et ita aliqua pars non erit circularis, ex quo commensuratur plano secundum lineam rectam in plano. ƿ
[404] Ideo responsio melior ad rationem - quae potest dari - est quod corpus sphaericum movetur per se super planum; punctum autem, secundum quod tangit planum, movetur per accidens, et ideo non describit lineam ex punctis.
[405] Contra: nec haec responsio solvit rationem, quia sicut motum per se in toto est in spatio sibi aequali, ita etiam pars in toto, quae movetur per accidens, est in spatio sibi aequali per accidens, - et sicut totum mobile commensurat sibi totum spatium, ita punctum describeret aliud si esset per se. Ex hoc arguitur quod omne inconveniens quod sequitur si aliquid movetur per se, sequitur etiam si movetur per accidens (sicut patet de parte et de toto); sicut ergo non sequitur inconveniens si ponitur indivisibile moveri per accidens (sicut patet de corpore sphaerico moto), ita non sequitur inconveniens si ponitur per se esse et tunc moveri: ex hoc enim non sequitur quod describat lineam ex punctis.
[406] Item, ponatur quod sphaera sit in vacuo et quod non tangat aliquid nisi lineam (tantum enim potest punctis illius lineae tangi), nec tamen sequitur quod si movetur super illam lineam, quod illa sit composita ex indivisibilibus.
[407] Praeterea, ponatur quod corpus cubicum moveatur super aliquam superficiem: tantum conservabit - ita movendo - superficiem secundum lineam sibi suppositam; nec tamen sequitur quod ista superficies sit composita ex lineis.
[408] Praeterea, si ponatur quod linea movetur super lineam quiescentem, punctum unius lineae pertransibit aliam lineam, nec tamen illa linea componitur ex punctis. ƿ
[409] Ideo dico quod si ponatur indivisibile per se esse, non repugnat sibi quod moveatur, nec sequitur quod spatium quod pertransibit, sit compositum ex punctis.
[410] Quid ergo dicemus ad Philosophum, qui probat in VI Physicorum quod indivisibile non movetur, per tres rationes? Dico quod hoc non est contra intentionem Philosophi, quod indivisibile, si ponatur, quod movetur, - sed non potest motum continuare ex parte sui, nam in motu locali est duplex causa continuitatis motus et successionis in motu, quarum utraque sufficit, si altera non esset: una causa est ex parte spatii et alia ex parte mobilis. Nam mobile secundum se totum potest comparari ad partes spatii, et sic est continuitas in motu ex continuitate partium spatii, etsi mobile non haberet partes; alio modo, mobile potest comparari ad idem signum in spatio, secundum quod prius una pars mobilis pertransit aliquod signum in spatio quam alia, - et sic continuitas in motu est ex parte mobilis, licet signum sit indivisibile super quo transit. Ut si corpus pedale movetur super aliquod spatium, totum corpus pedale prius pertransit unam partem spatii quam aliam, - et ideo continuitas in motu est ex parte spatii; similiter, respectu eiusdem in spatio, corpus pedale prius secundum unam partem pertransit aliquam partem spatii aequalem quam secundum aliam, - et sic est continuitas in motu ex parte continuitatis partium mobilis pedalis, secundum quod prior pars mobilis pedalis semper per prius pertransit quam pars posterior.
[411] Contra:Philosophus VI Physicorum, comparans quinque ad invicem quae simul condividuntur (tempus et motus, moveri et mobile, et forma secundum quam est motus), dicit postea: "Secuƿtum est maxime dividi omnia ab ipso mobili"; cum hoc tamen stat quod divisio potest esse in motu, maxime si sit a mobili; ergo si mobile sit indivisibile, non erit motus continuus.
[412] Responsio: dicit enim quod inter illa est differentia, quia forma secundum qualitatem est divisibilis per accidens, et illa habet divisibilitatem suam a mobili tantum; quia igitur de facto omnia dividuntur ad divisionem mobilis, et non ad divisionem magnitudinis (quia non in alteratione), ideo dicit quod "secutum est maxime" - hoc est universaliter et generaliter - "ab ipso mobili"; cum hoc tamen stat quod divisio potest esse in motu locali, licet indivisibile moveatur a parte spatii. Tunc dico quod omne quod movetur continue, ex se habet unde primo possit continuare motum super idem in spatio; et tamen si non habet unde potest ex parte sui continuare motum, non destruit rationem continuitatis in motu.
[413] Dico ergo quod Philosophus tantum dicit quod indivisibile non movetur continue ex parte sui, ita quod ex parte sui non habet unde potest motum continuare; tamen non habet unde destruat continuitatem motus in spatio super quo movetur.
[414] Et hoc tantum concludunt rationes Philosophi, sicut patet inducendo: Quando enim prima arguit quod 'omne quod movetur, partim est in termino a quo et partim in termino ad quem' , quomodo intelligitur hic terminus 'ad quem'? Secundum quod Philosophus exponit se, hoc est intelligendum de termino 'ad quem' proximo. ƿEt sic accipiendo maiorem, ipsa vera est quando est continuitas a parte mobilis, quia comparatur mobile ad spatium, ut partibilitatem et continuitatem partium habet in se. Propositio tamen non est vera, quod sit partim in uno et partim in alio: corpus enim sphaericum, dum movetur, non est sic partim in uno termino et partim in alio immediate, eo quod non est nisi in 'ubi' indivisibili simpliciter, dum movetur. Unde vera est quando continuitas est in motu actualiter secundum partes mobilis. Sed non est contradictio quod mobile quod movetur secundum se totum, prius est in una parte spatii quam in alia: ad hoc quod sic continue moveatur, non requirit quod prius pars prior pertranseat quam pars posterior, quia si totum esset indivisibile, continue transiret; unde accidit huic continuitati in motu quod pars sit ante partem in mobili.
[415] Item, secunda ratio Philosophi concludit quod indivisibile non movetur, nec est continuitas in motu huius secundum quod continuitatem habet a parte mobilis. Quando enim arguit quod 'omne quod movetur, prius pertransit minus se vel aequale, quam maius', hoc verum est secundum partem mobilis, quia pars prius exit locum suum quam totum exeat locum; et ideo pars mobilis prius pertransit aequale sibi quam maius.
[416] Sed tamen loquendo de toto mobili per comparationem ad totum in spatio, sic prius pertransit maius se quam minus vel aequale, quia 'ante mutatum esse praecedit moveri' in infinitum (secundum ipsum in VI), et permutatum esse est in spatio sibi aequali, - et sic ante pertransitum in aequali sibi, praesupponit se moveri per spatium secundum se; et ideo ut comparatur ad rationem spatii, prius pertransit maius se quam aequale, secundum rationem totius. Quia igitur punctus non movetur continue a se, sed sua continuitas est ex parte spatii, ideo punctus prius pertransit maius se quam aequale, nam a prima immutatione quiescebat (numquam indivisibile perƿtransit nisi maius se, quia post punctum in quo quiescebat, non est accipere punctum immediate ab eo pertransitum).
[417] Si vero aliquis innitatur rationi in se, et non in quantum est Philosophi, dicendo quod si indivisibile continue movetur, continue commensurat sibi aequale in spatio, ergo continue commensurat sibi indivisibilia, - dico quod sicut tu dicis quod 'corpus quod continue movetur, continue est in spatio sibi aequali, et non est in spatio sibi aequali nisi per instans, dum movetur, et tamen tempus non componitur ex instantibus', sic in proposito. Unde sicut inter quodcumque instans, in quo est in uno 'ubi', sunt infinita instantia et 'ubi' media, ad hoc quod sit in alio 'ubi', - sic in proposito, inter illud punctum in quo indivisibile non motum est, et quodcumque aliud in quo motum est, sunt infinita media.
[418] Similiter, tertia ratio Philosophi concludit quod indivisibile non movetur continue ex se. Quando enim capit quod 'si aliquid movetur in aliquo tempore, in minore tempore movetur minus', hoc verum est, quia in minore tempore pars mobilis prius pertransit signum in spatio quam totum mobile pertranseat idem spatium; et ideo non est propositio vera nisi ubi est continuitas motus a parte mobilis.
[419] Concedamus ergo Philosopho quantum rationes concludunt; et Philosophus tantum intendit quantum rationes concludunt, et non plus, - quia aliter oporteret adversarium dicere quod rationes suae non concludunt sufficienter. Probat ergo tantum Philosophus quod indivisibile non movetur continue quantum est ex parte sui, et tamen causa continuitatis eius motus non potest esse ex parte indivisibilis.
[420] Ad aliam rationem, quando arguitur quod successio in motu causatur ex resistentia, dico quod illae tres resistentiae sunt eadem ƿ(scilicet mobilis ad motorem, et medii ad mobile, et medii ad motorem); medium enim resistit propter distantiam terminorum, et haec est continuitas in spatio. Unde non dicitur medium resistere quia impedit motum mobilis: tunc enim dicitur resistere mobili, quia mobile vincitur aut vincit, et motus simpliciter non esset naturalis; et ideo ista resistentia non est nisi continuitas medii cum extremis et distantia terminorum. Et sic quando angelus movetur continue, medium resistit sibi, quia ibi est distantia terminorum.