Authors/John of Salisbury/Metalogicon/Liber 1

Prologue

Latin	English
PROLOGUS.
[0823A] In rebus humanis nil fere sic arbitror elimatum, ut aliqua ex parte detractioni non pateat; cum mala de merito, bona autem de livore carpantur.
Unde mihimet persuasi detractorum aculeos aequanimius tolerare; praesertim cum ex divina dispositione natura parens nos in ea aetate et regione ediderit, editosque sors in ea conditione, conviventiumque coetu locaverit, qui malunt aliena carpere, quam sua respicere, componere vel emendare.
Sic nemo in sese tentat descendere, nemo,
Sed praecedentis spectatur mantica dorso. (PERS. IV, 23.) Potueram quidem scholarium, et eorum qui philosophiae nomina profitentur, utcunque in silentio [0823B] cavere morsus, sed omnino non possum concurialium dentes evadere. Omnibus obsequi, neminem laedere, solebat prodesse ad gratiam; ut iuxta comicum: “Sine invidia laudem invenias, et amicos pares;” nunc autem vel sic raro proficitur ad commilitonum invidiam reprimendam. Nam obsequendi mos nota abiectionis inuritur; innocentia impotentiae esse videtur professio. Taciturnos criminatur indoctus; facundus accedit ad garrulos. Vir gravis sedere dicitur in insidiis, minus gravis a levitate culpatur ineptus. Qui modestiam sequitur sermonis et operis, censetur factiosus. Postremo, si rixa non est, vix est ut livor non sit incuria. Si tamen in alea, et venatica, caeterisque curialium nugis [0823C] omnem inter commilitones consumpsissem aetatem, scripta mea nequaquam roderent, sicut nec ego illorum scripta redarguo.
Mihi tamen pro minimo est, ut scribens ab illis iudicer, qui magni faciunt mimorum, histrionumque iudicia, et velut servi abiectissimi, expavescunt, ne de iis perperam loquatur, aut sentiat Thais, aut Thraso, Callirrhoe [0823D] aut Bathyllus. Porro si philosophiae professores persequuntur philosophantium amatorem, plane iniuriosi sunt, et in eam male remunerant charitatem. Eos enim, etsi nequeam imitari, certe amare, honorare et colere propositum est. Scholarium vero [0824A] debueram meruisse favorem: quos aut quod sunt aut quod fuerunt, quali possum advocatione defendo. Quod si utiliter gessero, gratia et merces debetur eventui; sin autem minus, voluntati. Hinc est illud:
Egisti nihil, inquis, et a te perdita causa est:
Tanto plus debes, Sexte, quod erubui. Neque enim a patrocinandi officio excludo potiores, si meae devotionis protestor affectum. Praestantiores supremam manum apponant, et ad sententiam ferendam pro logicis, iudicis inclinent officium. Siquidem cum opera logicorum vehementius, tanquam inutilis, rideretur: et me indignantem et renitentem, aemulus quotidianis fere iurgiis provocaret, tandem litem excepi, et ad eas calumnias, quas [0824B] procuraverat, sicut emergebant studui respondere.
Unde factum est, ut illum ordinem sequi oportuerit, quo ille urgebat, et plerumque silere a potioribus, dum diluerentur obiecta. Ipse enim procurabat, super quibus articulis vellet orationem procedere. Placuit itaque sociis, ut hoc ipsum tumultuario sermone dictarem: cum nec ad sententias subtiliter examinandas, nec ad verba expolienda, studium superesset, aut otium. Necessariis enim occupationibus vix aliquid amplius deducebatur, quam refectionis hora, vel somnii: cum ex mandato domini mei, cui deesse non possum, sollicitudo totius Britanniae, quod ad causas ecclesiasticas, mihi incumbat. Ad haec sollicitudo rei familiaris, et curiales [0824C] nugae, studium excludebant, amicorum interpellatio me fere totum absorbuerat.
Itaque iustum arbitror, ut in his quae temere dicta sunt, mihi venia facilius impendatur; si quid vero exierit aptius, ei gratia referatur, sine quo nihil potest humana infirmitas. Nam ingenium hebes est, et memoria infidelior, quam ut antiquorum subtilitates percipere, [0824D] aut quae aliquando percepta sunt, diutius valeam retinere. Linguam vero impolitam esse, stylus ipse convincit. Et quia logicae suscepi patrocinium, METALOGICON inscriptus est liber, quem quatuor voluminibus, ad recreationem lectoris, distinguere [0825A] curavi. More scribentium, res varias complexus sum, quas quisque probabit suo, aut reprobabit, arbitrio.
Sunt bona, sunt quaedam mediocria, sunt mala plura,
Quae legis hic: aliter non fit, Avite, liber. (MART. I, 17.) Sic Martialis; sic et ego: malens sic nugari, quam ad formam Ganymedis, lepores agitare, vel
Nocturno putere mero, putere diurno. (HOR. Ep. I, XIX, 11.)
Nec dedignatus sum, modernorum proferre sententias quos antiquis, in plerisque, praeferre non dubito. Spero equidem quod gloriam eorum, qui nunc sunt, posteritas celebrabit, eo quod multorum nobilia mirer ingenia, investigandi subtilitatem, diligentiam [0825B] studii, felicitatem memoriae, fecunditatem mentis, et oris facultatem, et copiam verbi. De moribus vero nonnulla scienter, inserui: ratus omnia quae leguntur aut scribuntur, inutilia esse, nisi quatenus afferunt aliquod adminiculum vitae.
Est enim quaelibet professio philosophandi inutilis, et falsa, quae se ipsam in cultu virtutis, et vitae exhibitione non aperit. Academicus, in his quae sunt dubitabilia Sapienti, non iuro verum esse, quod loquor: sed seu verum, seu falsum sit, sola probabilitate contentus sum. Tu, ut libuerit, universa [0826A] examinabis, et singula, quia te iudicem meis opusculis consecravi, dum intelligam quod mihi opera non pereat, et impensa. Quod si, quod absit! contigerit, ????

Chapter 1

Latin	English
[0825]
CAP. I. Calumnia quae ut Cornificio suo responderetur, extorsit. [0825C]	CHAPTER 1. The false accusation that has evoked this rejoinder to Cornificius.
Adversus insigne donum naturae parentis et gratiae, calumniam veterem et maiorum nostrorum iudicio condemnatam excitat improbus litigator, et conquirens undique imperitiae suae solatia, sibi proficere sperat ad gloriam, si multos similes sui, id est si eos viderit imperitos; habet enim hoc proprium arrogantiae tumor, ut se commetiatur aliis, bona sua, si qua sunt, efferens, deprimens aliena; defectumque proximi, suum putet esse profectum.	The malicious wrangler [to whom we have referred] has stirred up against one of the most extraordinary gifts of mother nature and grace, the embers of an outdated charge, long since discredited and dismissed as false and groundless by our ancestors. Barring no means in his effort to console himself for his own want of knowledge, he has contrived to improve his own reputation by making many others ignoramuses like himself. For inflated arrogance is marked by an overweening proclivity both to magnify its own good points, if it has any, and to belittle those of others, so that, measuring itself in comparison, it may count the shortcomings of others as signs of its own proficiency.
Omnibus autem recte sapientibus indubium est quod natura, clementissima parens omnium, et dispositissima moderatrix, inter caetera quae genuit animantia, hominem privilegio rationis extulit, et [0825D] usu eloquii insignivit: id agens sedulitate officiosa, et lege dispositissima, ut homo qui gravedine faeculentioris naturae et molis corporeae tarditate premebatur et trahebatur ad ima, his quasi subvectus alis, ad alta ascendat, et ad obtinendum verae beatitudinis bravium, omnia alia felici compendio antecedat. Dum itaque naturam fecundat gratia, ratio rebus perspiciendis et examinandis invigilat; naturae sinus excutit, metitur fructus et efficaciam singulorum: et innatus omnibus amor boni, naturali urgente se appetitu, hoc, aut solum,	All who possess real insight agree that nature, the most loving mother and wise arranger of all that exists, has, among the various living creatures which she has brought forth, elevated man by the privilege of reason, and distinguished him by the faculty of speech. She has thus effected, by her affectionate care and well-ordered plan, that, even though he is oppressed and handicapped by the burden of his earthy nature and the sluggishness of his physical body, man may still rise to higher things. Borne aloft, so to speak, on wings of reason and speech, he is thus enabled, by this felicitous shortcut, to outstrip all other beings, and to attain the crown of true happiness. While grace fructifies [human] nature, reason looks after the observation and examination of facts, probes the secret depths of nature, and estimates all utility and worth. In the meantime, the love of good, inborn in all of us, seeks, as our natural appetite asserts itself, what alone or particularly seems best adapted to the attainment of happiness.
Inveniam alium si me hic fastidit Alexis, (VIRG. Ecl. II, 73.) philosophanti quemlibet praeferens histrionem. Tria quidem sunt (ut de consilio meo perfectius instruaris), quae non modo mihi metum, sed plerisque scriptoribus periculum salutis, aut meriti dispendium afferunt: ignorantia veri, fallax aut proterva assertio falsi, et tumida professio veritatis. Novi enim quis dixerit: “Tutius auditur veritas, quam dicatur.” In audiendo enim custoditur humilitas, sed in dicendo saepissime subrepit elatio. Ego autem [0826B] in omnibus his agnosco errorem meum, qui et rerum ignorantia laboro, et falsum saepius, et magis quam expediat, tueor, et plerumque tumide, et cum elatione, donec me Deus corripiat et corrigat, ipsam profero veritatem.
Unde lectorem et auditorem, quanta possum supplicatione, convenio, ut in orationibus suis memores mei sint apud Altissimum, impetrantes mihi praecedentium veniam delictorum, cautelam futurorum, notitiam veri, amorem boni, cultum Dei, et ut corde, ore, opere, exerceantur a nobis, quae divinae sunt placita voluntati.
[0826C] aut prae caeteris sequitur, quod percipiendae beatitudini maxime videtur esse accommodum.
Cum vero beatitudo communionis ignara, quae aut qualis extra societatem sit, nec fingi quidem possit; quisquis ea, quae ad ius humanae societatis, (quae quodammodo filiorum naturae unica et singularis fraternitas est), conciliandum et fovendum proficiunt, impugnat, viam adipiscendae felicitatis omnibus videtur obstruere; et praecluso pacis aditu, ut in se concurrant ad interitum orbis, naturae viscera incitare.	Since one cannot even imagine how any kind of happiness could exist entirely apart from mutual association and divorced from human society, whoever assails what contributes to establish and promote rightful order in the latter [human society] (in a way the sole and unique fraternity among the children of nature), would seem to obstruct the way to beatitude for all. Having blocked the road to peace, he incites the forces of nature to concur for the destruction of the world.
Hoc quidem est seminare inter fratres discordiam, hoc arma ministrare compositis; hoc denique firmare novum et magnum chaos inter Deum et homines; sic enim ad firmioris nexus compagem et charitatis custodiam, universitatis partes, creatrix [0826D] Trinitas, Deus unus et verus, ordinavit, ut alterius ope res altera indigeret, et altera defectum suppleret alterius; dum sunt singula quasi singulorum membra. Semiplena sunt ergo omnia, si ab invicem dissolvantur; sed aliorum foederatione perfecta: quoniam omnia mutuis constant auxiliis. Quid ad beatitudinem obtinendam virtute fidelius, aut utilius? Quid compendiosius? haec est enim fere singularis et unica via, quam ad beatitudinem gratiae praeparavit. Nam qui citra virtutis meritum beati fiunt, non tam eundo illuc perveniunt, quam trahuntur. [0827A] Miror itaque (non tamen satis, quia non possum), quid sibi vult, qui eloquentiae negat esse studendum; ipsamque sicut visum non caeco, auditum non surdo, asserit gratis a natura pervenire ei, qui mutus non est; sed plenius, si naturae munus exercitio roboretur, nec tamen beneficium aliquod ab arte praestari; aut id minus, quam labor artis exposcat.	This is "To sow discord among brothers” "to supply arms" to those at peace, and last, but not least, to establish a new and great chasm" between God and man,7 The creative Trinity, the one true God, has so arranged the parts of the universe that each requires the help of the others, and they mutually compensate for their respective deficiencies, all things being, so to speak, "members one of another,"* All things lack something when isolated, and are perfected on being united, since they mutually support one another. What is more reliable, helpful, and efficacious for the acquisition of happiness than virtue, which is practically the sole means grace has provided for the attainment of beatitude? Those who attain blessedness without meriting it by virtue, arrive at this state by being drawn thither, rather than by going there themselves. I consequently wonder (though not sufficiently, as it is beyond me) what is the real aim of one who denies that eloquence should be studied; who asserts that it comes as a natural gift to one who is not mute, just as sight docs to one who is not blind, and hearing to one who is not deaf; and who further maintains that although nature's gift is strengthened by exercise, nothing is to be gained by learning the art [of eloquence], or at least that the benefit accruing is not worth the effort that must be expended.
Sicut enim eloquentia, non modo temeraria est, sed etiam caeca, quam ratio non illustrat; sic et sapientia, quae usu verbi non proficit, non modo debilis est, sed quodam modo manca: licet enim quandoque aliquatenus sibi prodesse possit sapientia elinguis ad solatium conscientiae; raro tamen, et parum confert ad usum societatis humanae. Nam ratio, scientiae virtutumque parens, altrix et custos, [0827B] quae de verbo frequentius concipit, et per verbum numerosius et fructuosius parit, aut omnino sterilis permaneret, aut quidem infecunda, si non conceptionis fructum in lucem ederet eloquio: et invicem, quod sentit prudens agitatio mentis hominibus publicaret.	Just as eloquence, unenlightened by reason, is rash and blind, so wisdom, without the power of expression, is feeble and maimed. Speechless wisdom may sometimes increase one's personal satisfaction, but it rarely and only slightly contributes to the welfare of human society. Reason, the mother, nurse, and guardian of knowledge, as well as of virtue, frequently conceives from speech, and by this same means bears more abundant and richer fruit. Reason would remain utterly barren, or at least would fail to yield a plenteous harvest, if the faculty of speech did not bring to light its feeble conceptions, and communicate the perceptions of the prudent exercise of the human mind.
Haec autem est illa dulcis et fructuosa coniugatio rationis et verbi, quae tot egregias genuit urbes, tot conciliavit et foederavit regna, tot univit populos et charitate devinxit, ut hostis omnium publicus merito censeatur, quisquis hoc, quod ad utilitatem omnium Deus coniunxit, nititur separare. Mercurio philologiam invidet, et ab amplexu Philologiae Mercurium avellit, qui eloquentiae praeceptionem a studiis philosophiae eliminat; et, quamvis solam videatur eloquentiam [0827C] persequi, omnia liberalia studia convellit, omnem totius philosophiae impugnat operam, societatis humanae foedus distrahit, et nullum charitati, aut vicissitudini officiorum relinquit locum. Brutescent homines, si concessi dote priventur eloquii; ipsaeque urbes videbuntur potius pecorum quasi septa, quam coetus hominum, nexu quodam societatis foederatus, ut participatione officiorum, et amica invicem vicissitudine eodem iure vivat. Quis enim contractus rite celebrabitur? quae fidei aut morum disciplina vigebit? quaenam erit obsecundatio aut communicatio voluntatum, subtracto verbi commercio? Non ergo unam, non paucos, sed omnes simul urbes et politicam vitam totam [0827D] aggreditur Cornificius noster, studiorum eloquentiae imperitus et improbus impugnator.	Indeed, it is this delightful and fruitful copulation of reason and speech which has given birth to so many outstanding cities, has made friends and allies of so many kingdoms, and has unified and knit together in bonds of love so many peoples. Whoever tries to "thrust asunder what God has joined together"* for the common good, should rightly be adjudged a public enemy. One who would eliminate the teaching of eloquence from philosopliical studies, begrudges Mercury [Eloquence] his possession of Philology, and wrests from Philology's arms her beloved Mercury." Although he may seem to attack eloquence alone, he undermines and uproots all liberal studies, assails the whole structure of philosophy, tears to shreds humanity's social contract, and destroys the means of brotherly chanty and reciprocal interchange of services. Deprived of their gift of speech, men would degenerate to the condition of brute animals, and cities would seem like corrals for livestock, rather than communities composed of human beings united by a common bond for the purpose of living in society, serving one another, and cooperating as friends. If verbal intercommunication were withdrawn, what contract could be duly concluded, what instruction could be given in faith and morals, and what agreement and mutual understanding could subsist among men? It may thus be seen that our "Cornificius," ignorant and malevolent foe of studies pertaining to eloquence, attacks not merely one, or even a few persons, but all civilization and political organization.

Chapter 2

Latin	English
CAP. II. Descriptio personae suppresso nomine.	CHAPTER 2. A description of Cornificius, without giving his name.
Ipsum vero vulgato designarem ex nomine, et tumorem ventris et mentis; oris impudicitiam, rapacitatem manuum, gestus levitatem, foeditatem morum (quos tota vicinia despuit), obscenitatem libidinis, deformitatem corporis, turpitudinem vitae, maculam famae, publicis aspectibus ingerens denudarem, nisi me Christiani nominis reverentia cohiberet. Memor enim professionis, meae et fraternae, quae in Domino est, communionis indulgendum esse personae credidi, dum tamen non indulgeatur errori. Defero ergo Deo, parcens naturae, quae ab ipso est, et impugnans vitium, quod contra ipsum est; dum [0828A] naturam corrumpit, quam ille generavit. Utique par est sine derogatione personae, sententiam impugnari; nihilque turpius, quam cum sententia displicet, aut opinio, rodere nomen auctoris; longe quidem probabilius est, ut opinioni falsae, quatenus tamen error tolerabilis est, parcatur interdum propter hominem, quam ut propter opinionem homo carpatur. Singula suis sunt examinanda indiciis, et paria meritis sunt praemia conferenda; ita tamen, ut rigorem mansuetudo clementiae vincat.	I would openly identify Cornificius and call him by his own name I would reveal to the public his bloated gluttony, puffed-up pride, obscene mouth, rapacious greed, irresponsible conduct, loathsome habits (which nauseate all about him), foul lust, dissipated appearance, evil life, and ill repute, were it not that I am restrained by reverence for his Christian name. In view of my profession and our brotherly communion in the Lord, I have thought it better to be lenient with the person, without ceding any quarter to his error. I would reverence God, by sparing the nature, which comes from Him, but attacking the vice, which is opposed to Him, since it corrupts the nature of which He is Author. It is but right, in resisting an opinion, to avoid defaming the person who has sponsored it- Nothing is more despicable than to attack the character of the proponent of a doctrine simply because his views are not to our liking. It is far better that a false opinion he temporarily spared out of consideration for the person who holds it, provided his error is at all tolerable, than that the person be calumniated because of his opinion. All cases should be judged on their own merits, and retribution should correspond to deserts, but in such a way that gentle mercy prevails over strict severity.
Hac itaque contemplatione, suppressi vulgati nominis notam: ne non tam erroris videar procurasse medelam, quam infensam deturpasse personam. Ut autem verum fatear, nihil est minus verum, quia quatenus Christiano licitum est, personam et sententiam [0828B] aeque contemno. Ut libet ergo ille stertat in dies medios, quotidianis conviscerationibus ingurgitetur ad crapulam, et in illis immunditiis volutatus incumbat, quae nec porcum deceant Epicuri. Caeterum opinioni reluctor, quae multos perdidit, eo quod populum, qui sibi credat, habet; et, licet antiquo novus Cornificius ineptior sit, ei tamen turba insipientium acquiescit. Illorum tamen maxime, qui, cum inertes sint et ignavi, videri, quam esse sapientes, appetunt.	In view of the aforesaid, and lest I seem to be slandering a personal enemy, rather than seeking the correction of error, I have omitted mention of the name by which Cornificius is regularly known. To tell the truth, nothing is farther from fact [than to presume that I am more interested in discrediting a personal foe than in establishing the truth]. As far as a Christian may licitly do so, I would despise both the person and his opinion. But let him snore away till midday, become drunk in his daily carousals, and squander his time by wallowing in carnal excesses which would shame even an Epicurean pig as much as his heart desires. I will confine myself to attacking his opinion, which has mined many, as not a few believe what he says. Despite the fact that this new Cornificius is less clever than the old one, a host of fools follow fiim. It is a motley crowd, made up mostly of the lazy and dull, who are trying to seem, rather than to become wise.

Chapter 3

Latin	English
CAP. III. Quando, qualiter et a quibus fuerit institutus?	CHAPTER 3. When, how, and by whom Cornificius was educated.
Ego quidem omnino non miror si credulos auditores suos, multa mercede conductus et multo tempore aerem verberans, docuit nihil scire: cum et ipse sic [0828C] edoctus sit a magistris. Siquidem non facundus, sed verbosus, et sine fructu sensuum, verborum folia in ventum continve profert. Ea tamen est cautela hominis, cum aeque omnium dicta vituperet, ut in astruenda sua, aut aliena sententia destruenda, nunquam manum conserat, ratione nunquam innitatur, nunquam sustineat congredi in campo Scripturarum: nescio quid arduum et ignotum omnibus sapientibus, tumenti ventosi pulmonis folle concepit: unde alicui respondere, aut patienter audire quempiam, dedignatur.	I am not at all surprised that Cornificius, although he has been hired at a high price, and has been thrashing the air for a long time, has taught his credulous listeners to know nothing. For this was the way in which he himself was "untaught" by his own masters. Verbose, rather than eloquent, he is continually tossing to the winds verbal leaves that lack the fruit of meaning. On the one hand, he assails with bitter sarcasm the statements of everyone else, without any concern as to who they may be, in the effort to establish his own views and overthrow the opinions of others. On the other hand, he carefully shuns engaging in hand-to-hand combat, and avoids basing his arguments on reason or consenting to walk together in the field of the scriptures.Really, I cannot imagine what extraordinary thmg, hidden from all the wise, Cornificius has conceived in the swollen bellows of his windy lungs, wherefore he disdains to answer or to listen with patience to anyone else.
Si enim quidlibet proposueris, ille conviciabitur, aut ridebit. Si, ut ille propositum probet, exspectas, dilatio necessaria est; ut, cum dies cesserit, tu exspectationis fructu fraudaberis, eo quod margaritas suas, porcis alienis, ut ait, non [0828D] vult esse communes. Fabellis tamen et nugis, suos pascit interim auditores; quos, sine artis beneficio, si vera sunt quae promittit, faciet eloquentes, et tramite compendioso sine labore, philosophos. Nam et ipse accepit a doctoribus, quod nunc discipulis tradit, eosque sic instituit, sicut et ipse institutus est. Discipulos ergo in philosophia sibi faciet coaequales.	No matter what proposition is advanced, he rejects it as false, or laughs it to scorn. If you expect him to prove his propositions, he puts you off. and when the day has ended, you find you have been defrauded of what you were awaiting. For he does not want to cast his pearls, so he says, before strange swine. Meanwhile he pastures his [sheepish] listeners on fictions and foibles. He boasts that he has a shortcut whereby lie will make his disciples eloquent without the benefit of any art, and philosophers without the need of any work. He himself learned from his own teachers what he is today passing on to his pupils. He is ladling out the very same kind of instruction that he himself received. He will make his disciples his equals in philosophy.
Quid multa? nonne sic perfecti erunt, iuxta illud Evangelii: Discipulus omnis perfectus est, si sit sicut magister eius? (Luc. VI.) Eo autem tempore ista Cornificius didicit, quae nunc docenda reservat, audienda quidem felicibus, et, ut dici solet, auribus Iovis, quando in liberalibus disciplinis, littera nihil erat, et ubique spiritus quaerebatur, qui, ut [0829A] aiunt, latet in littera. Hylam esse ab Hercule, validum scilicet argumentum, a forti et robusto argumentatore potestates vocalium, quinque iura regnorum; et in hunc modum docere omnia, studium illius aetatis erat. Insolubilis in illa philosophantium schola tunc temporis quaestio habebatur, an porcus, qui ad Venalitium agitur, ab homine, an a funiculo teneatur. Item, an capucium emerit, qui cappam integram comparavit.	What more [could they wish] ? Will they not thus, in accordance with the saying, be perfect ? Do we not read in the Gospel: "Every disciple who becomes like his master is perfect?" What he now teaches, Cornincius learned at a time when there was no "letter"ai in liberal studies, and everyone sought "the spirit," which, so they tell us, lies hidden in the letter. He has carefully preserved this, to be heard only by the fortunate and by "the ears of Jove*' (as the saying goes)." When Cornificius went to school, it was a dominant principle that "Hercules begets Hyllus":namely, that the strength and vigor of the disputant add up to a valid argument, and that sovereignty resides in the five vowel sounds. At that time this was considered the proper way to teach everything. The philosophers of that day argued interminably over such questions as whether a pig being taken to market is held by the man or by the rope; and whether one who buys a whole cape also simultaneously purchases the hood.
Inconveniens prorsus erat oratio, in qua haec verba, conveniens, et inconveniens argumentum, et ratio non perstrepebat multiplicatis particulis negativis et traiectis per esse, et non esse, ita ut calculo opus esset, quoties fuerat disputandum, Alioquin vis affirmationis et negationis erat incognita. [0829B] Nam plerumque affirmationis vim habet geminata negatio, itemque vis negatoria ab impari numero convalescit. Siquidem negatio plerumque iterata, se ipsam perimit; et contradictioni, sicut regulariter proditum est, coaequatur.	Speech in which the words "consistent" and "inconsistent," "argument" and "reason'1 did not resound, with negative particles multiplied and transposed through assertions of existence and non-existence,21 was entirely unacceptable. So true was this that one had to bring along a counter whenever he went to a disputation, if he was to keep apprized of the force of affirmation or negation. For generally a double negative is equivalent to affirmation, whereas the force of a negation is increased if it is repeated an uneven number of times. At the same time, a negation repeated over and over usually loses its effect, and becomes equivalent to contradiction, as we find stated in the rules.
Ut ergo, pari loco an impari versetur, deprehendi queat, ad disceptationes, collectam fabam et pisam deferre, quae conveniebatur, consilio prudenti consueverat; ita quidem si intellectui rerum, quae videbantur in quaestione versari, operam dabat. Sufficiebat ad victoriam verbosus clamor, et qui undecunque aliquid inferebat, ad propositi perveniebat metam. Poetae, historiographi, habebantur infames, et si quis incumbebat laboribus antiquorum, notabatur, et non modo asello Arcadiae tardior, sed obtusior [0829C] plumbo vel lapide, omnibus erat in risum. Suis enim, aut magistri sui quisque incumbebat inventis. Nec hoc tamen diu licitum; cum ipsi auditores in brevi coerrantium impetu urgerentur, ut et ipsi, spretis his, quae a doctoribus suis audierant, cuderent et conderent novas sectas.	In order, therefore, to discriminate between instances of even and uneven numbers, it was then the custom of those who had prudent foresight to bring a bag of beans and peas to disputations as a reasonable expedient. Even though one might try to get to the root of a question, noisy verbosity would suffice to win the victory, regardless of the kind of arguments advanced. Poets who related history were considered reprobate, and if anyone applied himself to studying the ancients, he became a marked man and the laughingstock of all. For he was deemed both slower than a young Arcadian ass, and duller than lead or stone. Everyone enshrined his own and his master's inventions. Yet even this situation could not abide. Students were soon swept along in the current, and, like their fellows in error, came to spurn what they had learned from their teachers, and to form and found new sects of their own.
Fiebant ergo summi repente philosophi; nam qui illitteratus accesserat, fere non morabatur in scholis ulterius, quam eo curriculo temporis, quo avium pulli plumescunt.	Of a sudden, they blossomed forth as great philosophers. Those newly arrived in school, unable to read or write, hardly stayed there any longer than it takes a baby bird to sprout its feathers.
Itaque recentes magistri e scholis, et pulli volucrum e nidis, sicut pari tempore morabantur, sic pariter avolabant. Sed quid docebant novi doctores, et qui plus somniorum, quam vigiliarum, in scrutinio philosophiae consumpserant, et [0829D] facilius instituti, quam illi iuxta narrationes fabulosas, qui somniantes in Parnasso, repente vates progrediebantur, aut citius quam ii qui de Castalio Fonte Musarum munus hauriebant poeticum; aut quam illi qui, viso Phoebo, Musarum, nedum musicorum. meruerunt ascribi consortio? Nunquid rude aliquid, aut incultum, nunquid aliquid vetustum aut obsoletum? Ecce nova fiebant omnia, innovabatur grammatica, immutabatur dialectica, contemnebatur rhetorica: et novas totius quadrivii vias, evacuatis priorum regulis, de ipsis philosophiae adytis proferebant. Solam convenientiam sive rationem loquebantur, argumentum sonabat in ore omnium, et asinum nominare, vel hominem, aut aliquid operum naturae, instar criminis erat, aut ineptum [0830A] nimis, aut rude, et a philosopho alienum, impossibile credebatur convenienter, et ad rationis normam quidquam dicere aut facere, nisi convenientis et rationis mentio expressim esset inserta.	Then the new masters, fresh from the schools, and fledglings, just leaving their nests, flew off together, after having stayed about the same length of time in school and nest. These "fresh-baked" doctors had spent more hours sleeping than awake in their study of philosophy, and had been educated with less expenditure of effort than chose who, according to mythology, after sleeping on [Mount] Parnassus immediately became prophets. They had been trained more rapidly than those who after imbibing from the Castalian Fountain of the Muses, directly obtained the gift of poetry;30 or those who, after setting eyes on Apollo, merited not only to be classed as musicians, hut even to be accepted into the company of the Muses. What, now, did they teach? How could they allow anything to remain crude and unpolished, old and obsolete? Behold, all things were renovated. Grammar was [completely] made over; logic was remodeled; rhetoric was despised. Discarding the rules of their predecessors, they brought forth new methods for the whole Quadrivium from the innermost sanctuaries*" of philosophy. They spoke only of "consistence" or "reason," and the word "argument" was on the lips of all. To mention "an ass," "a man," or any of the works of nature was considered a crime, or improper, crude, and alien to a philosopher. It was deemed impossible to say or do anything "consistently" and "rationally," without expressly mentioning "consistence" and "reason."
Sed nec argumentum fieri licitum, nisi praemisso nomine argumenti. Ex arte et de arte agere idem erat. Docebunt hi forte, quod poeta versifice nihil dicet, nisi cognominet versum, quod faber lignarius scamnum facere nequeat, nisi scamnum aut lignum volvat in ore. Inde ergo haec sartargo loquendi in qua senex insulsus exsultat, insultans eis qui artium venerantur auctores, eo quod nihil utilitatis in eis reperit, cum se eis dare operam simularet.	Not even an argument was admitted unless it was prefaced by its name. To act with reference to an art and according to the act were (for them) the same. They would probably teach that a poet cannot write poetry unless he at the same time names the verse he is using; and that the carpenter cannot make a bench unless he is simultaneously forming on his lips the word "bench" or "wooden scat/'3* The result is this hodgepodge of verbiage,™ reveled in by a foolish old man, who rails at those who respect the founders of the arts, since he himself could see nothing useful in these arts when he was pretending to study them.

Chapter 4

Latin	English
CAP. IV. Qualiter evaserint consortes erroris.
Caeterum huius sectae, post damnum temporis, [0830B] rerumque iacturam, et spes deceptas, et propositi sui solatio destitutas, multiplex usus emersit. Alii namque, monachorum aut clericorum claustrum ingressi sunt, et plerique suum correxerunt errorem: deprehendentes in se, et aliis praedicantes, quia quidquid didicerant, vanitas vanitatum est, et super omnia vanitas. Plerique, inquam, eo quod quidam, in sua perdurantes insania, tumidi vetusta perversitate, malebant desipere, quam ab humilibus, quibus Deus dat gratiam, fideliter erudiri; erubescebant enim formam discipuli, qui magisterii praesumpserant fastum.
Si mihi non credis, claustra ingredere, scrutare mores fratrum, et invenies ibi superbiam Moab, et eam intensam valde; ut arrogantia absorbeat fortitudinem eius. Miratur [0830C] Benedictus, et queritur quod, se quodammodo auctore, latet lupus in pellibus agninis: utique tonsuram et pullam vestem a supercilio distare causatur. Et, ut rectius dixerim, supercilium arguit, eo quod tonsurae vestibusque non consonet. Ritus observationum contemnitur, et sub imagine philosophantis, spiritus fallacis elationis obrepit.
Nota sunt haec, in omni veste, ac professione, vulgata. Alii autem, suum in philosophia intuentes defectum, Salernum vel ad Montempessulanum profecti, facti sunt clientuli medicorum, et repente, quales fuerant philosophi, tales in momento medici eruperunt. Fallacibus enim referti experimentis, in brevi redeunt, sedulo exercentes, quod didicerunt. Hippocratem [0830D] ostentant, aut Galenum; verba proferunt inaudita: ad omnia suos loquuntur aphorismos; et mentes humanas, velut afflatas tonitruis, sic percellunt nominibus inauditis. Creduntur omnia posse, quia omnia iactitant, omnia pollicentur. Duo tamen deprehendi eos fideliori tenuisse memoria, et frequentius in eorum operatione versari. Alterum quidem Hippocratis est (sed ibi vergit ad alium intellectum): “Ubi, inquit, indigentia, non oportet laborare;” et revera inopportunum et inofficiosum opinantes, dare operam indigentibus, et ei qui nolunt, aut nequeunt, vel solis verbis, eorum plene gratiam referre mercedis.
Alterum profecto est, non, quod meminerim, Hippocratis, sed diligentium adiecto medicorum: “Dum dolet, accipe.” Occasio [0831A] siquidem exigendi maxime opportuna est, cum dolor cruciat aegrotantem, sibique cooperantur languentis exulceratio et avaritia medentis. Si convalescit aeger, operam danti medico ascribatur; si deficit, eius invalescat auctoritas, qui hoc antea familiaribus suis revelavit. Siquidem impossibile est non evenire, quod de industria praevaticinatus est, cum huic sospitatem, isti sinistrum exitum pronuntiavit aegrotantis. Si evasurus est aeger, curatur facile; nisi quatenus incolumitatem eius medicus praepedit imperitus. Sin autem non, ut Sollius Sidonius ait, “occiditur officiosissime.” Quidni? Nunquid enim naturae secretos latentesque cuniculos deprehendet homo totius philosophiae ignarus? et qui nec recte loqui novit, nec recte intelligere quae scripta sunt [0831B] aut quae dicuntur, cum fere quot disciplinae sunt, tot sint linguae, et in ipsis plerumque auctoribus, non sit maior, in corporali compositione, diversitas facierum, quam in usu varietas linguarum? Homo enim homini assimilatur; sed nec gemelli invicem usquequaque se exprimunt. Vox voci conformatur interdum, sed nec sororum, et si vis, nec Musarum eadem etiam vocis agilitas. Consonant enim voces, sed dispares, ipsaque disparitas, suis coaequata proportionibus, est apta concentui, et quodammodo gratior, quam si identitatem pareret similitudo. Habent itaque linguae idiomata sua, et singuli suum loquendi modum, quem, qui ignorat, non magis commode philosophabitur, quam si picam, [0831C] humana conantem verba, velit homini coaequare. Alii profecto, similes mei, se nugis curialibus mancipaverunt, ut magnorum virorum patrocinio freti, possent ad divitias aspirare, quibus se videbant, et iudicio conscientiae, quidquid lingua dissimulet, fatebantur indignos.
Taceo vias istorum, quoniam eas Polycraticus noster diligenter exsequitur, etsi omnes plene non sufficiat indagare; hoc enim vires excedit humanas. Alii autem Cornificio similes, ad vulgi professiones, easque profanas relapsi sunt, parum curantes quid philosophia doceat, quid appetendum, fugiendumve denuntiet: dummodo: “rem faciant, si possunt, recte, si non, quocunque modo.” Exercent foenebrem pecuniam, alternis vicibus rotundaverant, adaequantes. Nihil [0831D] enim sordidum putant, nihil stultum, nisi paupertatis angustias, et solas opes ducunt esse fructum sapientiae. Siquidem celebre est in corde eorum, quod ait ethicus, etsi hoc eum, quia contemnitur, dixisse non noverint:
Et genus, et formam, regina pecunia donat,
Et bene nummatum decorat Suadela, Venusque: (HORAT., Ep. I, VI, 38.) Hoc autem quasi quadrivio, sibi utique necessario, evadebant illi repentini philosophi, et cum Cornificio, non modo trivii nostri, sed totius quadrivii contemptores. Nam, ut dictum est, aut sub praetextu religionis mergebantur in claustris, aut, sub imagine philosophandi et utilitatis publicae, confugiebant ad physicam; aut sub honestatis velamine, [0832A] quo splenderent et sublimarentur, se praeclaris domibus ingerebant; aut, sub obtentu necessitatis exercendique officii, dum lucrum sitiebant, multiplicis avaritiae voragine absorbebantur. Adeo quidem, ut sic proficientium philosophorum, aut, ut verius dixerim, deficientium collatione, quivis in turba profanae multitudinis, rudis ad flagitia videretur.

Chapter 5

Latin	English
CAP. V. Quantis viris, et cur, familia illa detrahere audeat.
Solebat magister Gilbertus (tum quidem cancellarius Carnotensis, et postmodum venerabilis episcopus Pictavorum) temporis eius, nescio ridens aut dolens insaniam, cum eos videbat ad studia, quae praedicta sunt, evolare, eis artem pistoriam [0832B] polliceri, quoniam illa est, ut aiebat, in gente sua, quae sola accipere consuevit omnes, aliis operibus aut artificio destitutos. Ars enim facillime exercetur, et subsidiaria est aliarum, praesertim apud eos, qui panem potius quam artificium quaerunt. Sed et alii viri, amatores litterarum (utpote magister Theodoricus, artium studiosissimus investigator, itidem Willelmus de Conchis, grammaticus, post Bernardum Carnotensem, opulentissimus et peripateticus palatinus, qui logicae opinionem praeripuit omnibus coaetaneis suis, adeo ut solus Aristotelis crederetur usus colloquio) se omnes opposuerunt errori.
Sed nec universi insanientibus resistere potuerunt: insipientes itaque facti sunt, dum insipientiae resistebant, [0832C] et erronei diutius habiti, dum obviare nitebantur errori. Verumtamen, fumus ille cito evanuit, et praedictorum opera magistrorum et diligentia redierunt artes, et quasi iure postliminii, honorem pristinum nactae sunt, et post exsilium, gratiam et gloriam ampliorem. Invidit Cornificius, et turpe reputans, ut senex mitteretur ad scholas et ut sensu puer appareret, senex aetate culpare coepit, quod se posse consequi desperabat. Sententias carpebat omnium, eo quod ei dissimiliter universi sentirent. Sic vulpes a desperatione cerasa culpat, et ut dici solet rusticano proverbio, quod negatur, ducit inutile.
Inde ergo irae, hinc lacrymae, hinc indignatio, quam adversus discipulos memoratorum sapientium concepit Cornificii domus: undique in [0832D] eos exercet dentem, sed in soliditate eorum frangit, ut dicitur, genuinum. Impudenter etiam, (in latebris tamen, quia palam non licet), offuscare nititur splendidissima lumina Galliarum, Lauduni gloriam, fratres theologos, Ansellum et Radulfum, quorum memoria in iucunditate et benedictione est: quos nemo laceravit impune, et qui solis displicuerunt haereticis, aut flagitiorum turpitudine obvolutis. Nam de Alberico Remensi et Simone Parisiensi palam loquuntur, et proverbium nullum dicunt, et sequaces eorum, non modo philosophos negant, imo nec clericos patiuntur: vix homines sinunt esse, sed boves Abrahae vel asinos Balaamitos duntaxat nominant; imo derident, aut si quid scommatice magis aut loedorice in eos dici potest. Willelmus [0833A] de Campellis, errasse convincitur scriptis propriis. Vix parcitur magistro Hugoni de Sancto Victore: et hoc quidem magis propter habitum religionis, quam propter reverentiam scientiae aut doctrinae. Deo enim in ipso deferunt, non personae.
Rodbertus Pullus, cuius memoria bonis omnibus iucunda est, diceretur filius subiugalis, nisi sedi apostolicae deferretur, quae ipsum, de doctore scholastico, cancellarium fecit. Ut autem licentius haec familia aliis derogaret, religionem extrinsecam induit paterfamilias (de interna enim cognoscet Dominus, et iudicabit) et Cisterciensium, Cluniacensium, Praemonstratensium, aliorumque, quorum fama hilarior est, familiaritatem captat, ut ab eorum auctoritate possit esse insignis.
Ego autem detractionem [0833B] eius familiae aequanimiter porto, et me fateor aliquos praemissorum habuisse doctores, et itidem aliorum audisse discipulos, et ab eis modicum id didicisse, quod novi: neque enim, ut Cornificius, me ipsum docui. Nec multum curo, quid ineptum in auribus suorum cornicetur. Ingratus enim est, et perversi ingenii, qui profectus sui diffitetur auctorem. Sed haec hactenus, nunc, praetermissis personae ineptiis, ipsius sententiae redarguamus errorem.

Chapter 6

Latin	English
CAP. VI. Quibus rationibus nitatur.
Non est ergo ex eius sententia (si tamen falsa opinio sententia dicenda est) studendum praeceptis eloquentiae, quoniam eam cunctis natura ministrat, [0833C] aut negat. Si ultro ministrat, aut sponte, opera superfluit et diligentia; si vero negat, inefficax est et inanis. Nam plerumque ad maximarum propositionum robur accedit: “Tantum quemque posse, quantum natura permiserit.” Adeo quidem, ut apud serietatem fidelium historicorum constet, Daedalum non volasse, quoniam ei natura alas negaverat, sed tyrannicam rabiem subito evasisse navigio. Praeterea ratio praeceptorum, quod pollicetur, non efficit: et omnino impossibile est, ut quis eloquens sit, etiam diligentissimo studio praeceptorum. Sufficit enim usus verbi loquendique inter cohabitantes commercium; et linguae cuiusque habet potissimam facultatem, qui officium eius crebro exercet.
[0833D] Apud Graecos planum est hoc, et Latinos. Idem Galli nobis attestantur, et Britones. Apud Scythas et Arabes, imo ubique locorum, verum est, quia usus magistrum reddit:
. . . Labor omnia vincit
Improbus. (VIRG. Georg. I, 145.) et assiduitas operis, in quavis arte, praestantissimum facit opificem. Ad haec, etsi eloquentiae praecepta proficerent, plus habent laboris quam utilitatis, nec dispendium operae aequa unquam compensabitur retributione mercedis. Graeca plebs, et Hebraea, sine praeceptorum difficultate, linguae suae compendio utitur, et tam Galli quam Britones, et aliae itidem gentes, commercium verbi, ante a nutricum sinu, quam a cathedra doctorum excipiunt. [0834A] Nutricis linguam plerumque redolet aetas virilis, nec potest interdum ab eo, quod tenerior aetas ebiberat, doctorum diligentia erudiri. Quam recte loquuntur, quam expedite, singulae gentes, in linguis, quas eis decreti divini constitutio assignavit! Nunquid artem orationis exspectant, aut praecepta eloquentiae? Postremo, quid est eloquentiae cum philosophia? altera enim consistit in verbo, altera sapientiae vias affectat, investigat, et circuit, et interdum pro studio efficaciter apprehendit. Plane eloquentiae praecepta sapientiam non conferunt; sed nec amorem eius: et saepissime quidem ei obtinendae non conferunt. Res enim philosophia, aut finis eius, quae est sapientia, quaerit, non verba. Itaque ex his liquet, quia praecepta eloquentiae ab [0834B] operis suis philosophia eliminat.

Chapter 7

Latin	English
CAP. VII. De commendatione eloquentiae.
Cornicatur haec domus insulsa (suis tamen verbis) et quam constat totius eloquii contempsisse praecepta. Sicut enim de se ipsa testatur, gravium temporum casuumque non potest simul curare iuncturam et constructioni sensuum operam dare. Esto, loquatur falso, dum verum sentiat, sed plane non acquiescet, quia homo ore mendax, et spiritu falsum loquitur et falsum sentit. Ait enim: superflua sunt praecepta eloquentiae, quoniam ea naturaliter adest aut abest. Quid, inquam, falsius? Est enim eloquentia facultas dicendi commode quod sibi vult animus expediri. Quod enim in abdito cordis [0834C] est, hoc quodammodo in lucem profert et producit in publicum. Siquidem non est eloquens, quisquis loquitur, aut quidquid voluerit, utcunque loquitur, sed ille duntaxat, qui animi sui arbitrium commode profert. Ipsaque commoditas exigit facultatem (quae a facilitate dicitur) ut sequamur mores nostros, quibus gratum est, in ea parte, Stoicos imitari, qui ad verborum faciliorem intelligentiam, rerum etiam originem studiosius perscrutantur.
Ergo cui facilitas adest commode exprimendi verbo quidem, quod sentit, eloquens est. Et hoc faciendi facultas, rectissime eloquentia nominatur. Qua quid esse praestantius possit ad usum, compendiosius ad opes, fidelius ad gratiam, commodius ad gloriam, non facile video. Nihil enim dotem istam naturae et [0834D] gratiae antecedit, aut rarum. Siquidem cum virtus et sapientia, quae forte, sicut Victorino placet, verbis potius quam substantia, differunt, in appetendis locis primum obtineant, secundum sibi eloquentia vindicat; tertius autem cedit locus bonis corporis, eique ad materiam gerendorum, cohabitantium favor et rerum copia quarto loco succedunt. Secutus est hunc ordinem ethicus, votorumque seriem in ordine expetendorum eleganter expressit:
Quid voveat dulci matricula maius alumno,
Quam sapere et fari possit quae sentiat, et cui
Gratia, fama, valetudo, contingat abunde,
Et mundus victus, non deficiente crumena. (HORAT., Ep. I, IV, 8.) Si ergo, verbi et rationis usu, aliorum animantium [0835A] naturam humana dignitas antecedit, quid conducibilius ad omnia, quid ad claritatem conciliandam potentius, quam in eo naturae praevenire consortes et generis, in quo solus homo caetera vincit? Haec autem, cum omnem aetatem doceat et exornet, clariorem efficit iuventutem: eo quod aetas tenerior gratiae quodammodo lenocinatur, ut ingenium vindicet. Qui sunt enim qui florent inter concives? Qui sunt qui opibus pollent? Qui sunt qui praevalent viribus, et in omnibus negotium obtinent, nisi eloquentes?
Nam ut Cicero est auctor, nihil est tam incredibile quod non dicendo fiat probabile; nihil tam horrendum et incultum, quod non splendescat oratione et quodammodo mansuescat, tanquam si excolatur. Qui ergo tanti boni contemptor est, manifestissime [0835B] desipit. Qui autem diligit, imo se diligere simulat, et non excolit, nimis negligens est, et desipientiae proximus.

Chapter 8

Latin	English
CAP. VIII. Quod natura iuvanda est usu et exercitio.
Caeterum hanc aliquando habituris, gratis ipsa natura largitur; et non habituris, eam negat, et perpetuo subtrahit, ut liquido constet, operam ulteriorem, aut inanem esse, aut supervacuam. Quare ergo, doctissimi Cornificiani, peritiam omnium non habetis linguarum? Quare non saltem Hebraeam nostis? quam, ut aiunt, natura parens primigenis tradidit et generi conservavit humano, donec unitatem scidit impietas, et confusione linguarum prostrata est elatio, quae in coelum conscendere, non virtute, sed viribus moliebatur, turre constructa. [0835C] Quare non hanc, quae caeteris naturalior est, ut sic dicatur, natura docente loquuntur? Est autem natura, ut quibusdam placet, (licet eam sit definire difficile,) vis quaedam genitiva, rebus omnibus insita, ex qua facere vel pati possunt.
Genitiva autem dicitur, eo quod ipsam res quaeque contrahat, a causa suae generationis, et ab eo quod cuique est principium existendi; res enim quaelibet a componentibus contrahit, unde ad hoc apta sit vel ad illud: sive accedant ad originem materiae et formae, ut in simplicibus, qui coacervationem partium non admittunt; sive ratio componendi ad solius divinae bonitatis decretum accedat. Nam et haec ipsa prima natura est, auctore Platone qui, sicut Victorinus et [0835D] alii multi testantur, et certissimam omnium rerum naturam esse asseruit, divinam voluntatem: siquidem natura creata, ab hoc fonte manat, et quidquid operatur, operis sui Deum habet auctorem: ita quidem, nisi sit corruptionis opus, et culpae, in quo, ab auctore suo natura degenerat. Vis itaque originaliter indita cuique, ex qua opus, aut aptitudo procedit, natura quidem est, sed creata.
Alias quidem definitiones, quae sparsim in diversis reperiuntur auctoribus, eo plerumque trahendas arbitror, ut natura, quae creata est, describatur. Nam et ignis artifex, qui per invisibiles vias, procedit ad res visibiles procreandas, creatus quidem est; sed pace Aristotelis et Chalcidii, eum naturam esse aliqui diffitentur. Item principium motus secundum se, a Deo [0836A] habuisse initium, nec Aristotelem negaturum credo. De Boetio certus sum; quia id quod facere vel pati potest, non negabit esse creatum. Sed et unamquamque rem informans specifica differentia, aut ab eo est per quem facta sunt omnia, aut omnino nihil est. Aliis quoque modis natura describitur; sed quidquid aliud a Platonico ponitur, aut de rerum numero tollendum est, aut divinis operibus ascribendum. Sed utamur ad praesens prima definitione, quae ad usum praesentis articuli magis videtur accedere. Esto ergo; sit potens et efficax vis illa genitiva, indita rebus originaliter: certe, sicut vitio corrumpi aut impediri, sic variis adminiculis reparari vel adiuvari potest.
Nam et pueri vulgo garriunt, eum gerendi aliquid habere aptitudinem naturalem, [0836B] cui aptitudinis negatus est usus; quod enim gressibile est, interdum gradi non potest, et qui bipes est natura, actu plerumque caret utroque pede, vel altero. Cura itaque non superfluit, sed naturam iuvat, faciliusque reddit, quod tamen utcunque forte fieri posset. Nam et Socrates, ut traditur, natura petulcus erat, et mulierosus (ut verbo utar historiae) naturae tamen intemperantiam, castigatione philosophiae et virtutis exercitatione repressit et domuit. Obtusioris ingenii tradunt fuisse Scaurum Rufum, sed sedulitate exercitii, in id virium evasisse, ut Ciceronem ipsum Allobroga nominaret. Si exemplis utendum fuerit, undique fiet conspicuum, quia nec diligentia inanis est, ubi est natura obtusior; et nec abundat cura, utpote superflua, [0836C] et sic ut fuerit ad aliquid agendum natura benignior. Licet enim plerumque natura dominetur, et sit proclivior in alterutro; tamen, sicut facile corrumpitur a negligentia, sic a cultura, et a cura saepissime mansuescit.
Natura fieret laudabile carmen, an arte,
Quaesitum est: ego nec studium sine divite vena,
Nec rude quid possit video ingenium; alterius sic
Altera poscit opem res, et coniurat amice. (HORAT., Art. poet., 409.)
Prodest utique natura, sed eatenus aut nunquam, aut raro, ut sine studio culmen obtineat; nihil enim est tam validum, tam robustum quod diligentia non enervet, nihil tam erectum quod non deiiciat; sicut econtra quamlibet humilem gradum, cura diligens [0836D] erigit et conservat. Ergo si natura propitia est, contemni non debet, sed excoli ut facile prosit; si adversa, diligentiorem cultum exigit, ut ope virtutis, felicius et gloriosius invalescat.

Chapter 9

Latin	English
CAP. IX. Quod homines nititur elingues facere, qui logicam impugnat.
Quis autem ab ope naturae hunc assecutus est titulum, ut sine studio in omnibus, imo vel in una linguarum, eloquentissimus haberetur? utique si eloquentem esse, bonum est et eloquentissimum, melius erit. Neque enim hic in contrarium boni, quod proponitur, comparationis gradus excrescunt. Quemadmodum in eo, qui disertus dicitur, aut disertior, cum positivus sapientiae sensum habeat, et [0837A] eloquentiae quantum excrescit comparatio, tantum decrescit sapientia, et eloquii fluvius invalescit. Sic enim nonnullis grammaticis placuit.
Sed licet aliquae artium contingentium et docentium virtutem, eloquii naturam attingant, illa tamen quae ad placitum fere est, naturaliter sciri non potest, quia nec naturalis est; non est enim eadem apud omnes. Quocirca id quod est homini praecipue debitum, imprudenter sine hominis beneficio a natura exigitur: at haec domus, non eloquentiam criminatur, quae omnibus necessaria est, et commendatur ab omnibus, sed artes eam pollicentium, arguit esse inutiles. Eo itaque opinionis vergit intentio, ut non omnes mutos faciat, quod nec fieri potest, nec expedit, sed ut de medio logicam tollat. Est enim [0837B] fallax, et ut ait, professio verbosorum, et quae multorum consumpsit ingenia, et non modo philosophiae studiis praeclusit viam, sed gerendis omnibus rationem et exitum interclusit.

Chapter 10

Latin	English
CAP. X. Quid significet nomen logicae, et quod omnes artes colendae, nisi reprobatae sint.
Ecce propositi planior est intentio, et logicam aggreditur expugnare, quae omnis philosophiae semitas pari furore persequitur. Verumtamen ab aliqua fuerat inchoandum. Illam itaque praeferri placuit, quae caeteris notior, et huic haeresi familiarior videbatur. Congrediamur ergo, et quid censeatur nomine logicae, proferatur in medium. Est itaque logica, (ut nominis significatio latissime pateat), loquendi vel disserendi ratio. Contrahitur enim interdum, [0837C] et duntaxat circa disserendi rationes, vis nominis coarctatur. Sive itaque ratiocinandi vias doceat, sive omnium sermonum regulam praebeat, profecto desipiunt, qui eam dicunt esse inutilem: cum utrumque ratione clarissima doceatur esse pernecessarium. Duplicitatem vero huius significationis, nomen a Graeca quidem origine contrahit, quoniam ibi lovgoû, nunc sermonem, nunc rationem significat.
Sed ut quam latissime protendatur significatio, ei, ad praesens, sermonum omnium magisterium tribuatur; ut nusquam convincatur esse inutilis, cum etiam secundum generaliorem modum, tota perutilis esse et necessaria apparuerit. Si enim, ut saepe dictum est, necessarius (quod [0837D] nemo negat) est usus verbi, quanto compendiosius docetur, tanto est doctrina utilior et certe fidelior. Stultum enim est in eo diutius cum labore et difficultate versari, quod aliter expediri facile et cito potest. Solet hoc negligentibus evenire, et qui iacturam temporis nullius putant esse momenti.
Omnium itaque gerendorum artes amplectendae sunt, et colendae, eo quidem studiosius, quo ab optima parente natura originem ducunt, et nobilitatem generis, facili et felici gerendorum protestantur effectu. Gerendorum idcirco dixerim artes colendas, ad discretionem artium, quae versantur in maleficiis; ut sunt sortilegorum, et caeterae reprobatae matheseos. Quae quoniam ab officiis alienae sunt, a toto hominum coetu, recte philosophantium decreto, eliminari [0838A] debent. Sed de his latius dictum est in Polycratico.

Chapter 11

Latin	English
CAP. XI. Quid ars, et de speciebus ingeniorum: et quod artibus excolenda sunt.
Est autem ars, ratio, quae compendio sui naturaliter possibilium expedit facultatem. Neque enim impossibilium ratio praestat, aut pollicetur effectum; sed eorum, quae fieri possunt, quasi quodam dispendioso naturae circuitu compendiosum iter praebet et parit, ut ita dixerim, difficilium facultatem. Unde et Graeci eam mevqodon dicunt, quasi compendiariam rationem, quae naturae vitet dispendium, et anfractuosum eius circuitum dirigat, ut quod fieri expedit, rectius et facilius fiat. Natura enim, quamvis vivida, nisi erudiatur, ad artis facilitatem non pervenit; [0838B] artium tamen omnium parens est, eisque, quo proficiant et perficiantur, dat nutriculam rationem.
Excitat enim primo ingenium ad res aliquas percipiendas: et cum eas perceperit, deponit quasi in custodia et thesauro memoriae; ratio vero quae percepta et commendanda vel commendata sunt, studio diligenti examinat, et ex natura singulorum, de singulis (nisi forte labatur in aliquo,) verum profert incorruptumque iudicium. Haec tria quidem, quasi omnium artium fundamenta et instrumenta, natura praemittit. Est autem ingenium, ut Isidoro placet, vis quaedam animo naturaliter insita, per se valens.
Hoc autem exprimere videtur ista descriptio, quod natura animo vim quamdam indidit, quae aut primitivus motus animae est, aut motum excitat [0838C] primitivum, quem anima exercet in rerum investigatione. Unde et per se dicitur: Valens, eo quod nullius praecedentis opem exspectat, et omnes praevenit, et iuvat subsequentes; praecedit enim investigatio comprehensionem, examinationem et custodiam omnium sciendorum.
Itaque proficiscitur a natura, studio iuvatur et exercitio: ut quod difficile fuerat in prima agitatione, ab assiduitate usus reddatur facilius; et cum regulas hoc faciendi deprehenderit, fiat, nisi desuetudinis et negligentiae torpor obsistat, facillimum. Et haec quidem est omnium origo artium, ut cum natura periacens, usum et exercitium studii peperit, usus et exercitatio artem; ars autem, eam, de qua nunc agitur, facultatem.
[0838D] Valet itaque per se ingenium, exercitatio, ex usu ab utroque memoria; et ab his etiam ipsa ratio convalescit, artesque producit, et hoc quidem pro capacitate ingeniorum. Horum autem tria sunt genera, sicut Carnotensis senex Bernardus, frequenti colloquio, suis auditoribus tradere consuevit. Aliud enim advolans, aliud infimum, aliud mediocre est. Advolans quidem eadem facilitate, qua percipit, recedit a perceptis, nec in aliqua sede invenit requiem. Infimum autem sublimari non potest, ideoque perfectum nescit; at mediocre, et quia habet in quo sedeat, et quia sublimari potest, nec de profectu desperat, et philosophantis exercitio accommodissimum est. Et in hac quidem specie naturam, opinor, artium fundamenta fecisse; usus [0839A] enim huius studio invalescit.
Est autem, ut Ciceroni placet, studium, assidua, et vehemens animi applicatio, ad aliquid agendum magna cum voluntate. Memoria vero quasi mentis arca, firmaque et fidelis custodia perceptorum. Ratio, eorum quae sensibus, aut animo occurrunt, examinatrix animi vis est, et fidelis arbitra potiorum, quae rerum similitudines dissimulitudinesque perpendens, tandem artem statuit, quasi quamdam infinitorum finitam esse scientiam. Cum enim in ea desinant nomina infinita, ea omnia feminino definiuntur articulo, iis exclusis, quae certa suae proprietatis assignatione distinxit.
Species infinitae sunt; sed haec in eis finitum tradidit, ut cuicunque adest species, adsit et genus. Numeri infiniti; omnem tamen parem [0839B] vel imparem esse definivit; et ut quod dicitur, liquido comprobetur exemplo, disceptationem primam casus intulit: usum disceptandi exercitatio auxit. Disceptandi formam, quae ars eius operis est, ratio deprehendit; ars culta contulit facultatem: et quia artium natura mater est, merito in iniuriam parentis redundat contemptus earum.
Sedulo igitur ingenium, tam studii quam remissionis moderatione, excolendum est, ut ab altero convalescat, ab altero confortetur. Unde egregie sapiens quidam (cui dicti habeo gratiam) ait: ingenium a natura proficiscitur, iuvatur usu, immoderato labore retunditur, et temperato aevitur exercitio. Si enim compositum fuerit, et legitime exerceatur, non modo ad artium capacitatem sufficiet, sed ad res [0839C] quodammodo naturaliter inaccessibiles, rectam et expeditam inveniet viam; et ad cito discendum, aut docendum quidquid oportet expedire, fidelissimum erit.

Chapter 12

Latin	English
CAP. XII. Unde artes dicantur liberales.
Sed cum artium multa sint genera, ingenio philosophantis animi primae omnium liberales occurrunt. Hae quidem omnes, aut Trivii, aut Quadrivii ratione clauduntur: et tantam dicuntur obtinuisse efficaciam apud maiores, qui eis diligenter institerant, ut omnem aperirent lectionem, ad omnia intellectum erigerent, et omnium quaestionum, quae probari possunt, difficultatem sufficerent enodare. Neque enim doctore egebant in aperiendis libris, [0839D] aut quaestionibus dissolvendis hi quibus aut ratio Trivii omnium sermonum, aut Quadrivii lex totius naturae secreta exponebat. Unde sicut artes dictae sunt, eo quod arctant regulis et praeceptis, vel a virtute, quae Graece airethv dicitur, et animos roborat ad percipiendas vias sapientiae, aut a ratione, cui alimenta et incrementa parant, quae a Graecis arses nominantur: sic et liberales dictae sunt, vel ex eo, quod antiqui liberos suos iis procurabant institui; vel ab hoc quod quaerunt hominis libertatem, ut curis liber sapientiae vacet, et saepissime ab iis liberent curis, quarum principium sapientia non admittit. Necessarias quoque saepe excludunt, ut agitationi mentis ad philosophiam sit expeditior via.

Chapter 13

Latin	English
CAP. XIII. Unde dicatur grammatica. [0840A]
Harum autem omnium prima est logica; ab ea tamen sui parte, quae in prima sermonum institutione versatur, ut nomen logices, sicut iam dictum est, quam latissime pateat, et non modo ad disserendi scientiam contrahatur. Est enim grammatica, scientia recte loquendi, scribendique, et origo omnium liberalium disciplinarum. Eadem quoque est totius philosophiae cunabulum, et, ut ita dixerim, totius litteratorii studii altrix prima; quae omnium nascentium de sinu naturae teneritudinem excipit, nutrit infantiam, cuiusque gradus incrementa in philosophia provehit, et sedulitate materna, omnem philosophantis producit et custodit aetatem: unde a primis, tam scribendi quam loquendi [0840B] principiis, grammatica appellatur.
Grammatica enim, littera vel linea est, et inde litteralis, eo quod litteras doceat; quo nomine, tam simplicium vocum figurae, quam elementa, id est voces figurarum intelliguntur; aut etiam linearis est, eo quod sicut in magnitudinis incremento, dimensio lineae prima occurrit, et quasi quaedam materia est superficiei aut corporis; sic aspirantibus ad profectum sapientiae, disciplina haec prima succurrit, quae linguam erudit; et tam per aures, quam per oculos, ut sic procedat oratio, sapientiam introducit; verba enim per aurem intromissa, pulsant et excitant intellectum, qui, ut ait Augustinus, quaedam animae manus est, rerum capax et perceptitibilis obiectorum.
Litterae autem, id est figurae [0840C] primo vocum indices sunt, deinde rerum, quas animae per oculorum fenestras opponunt, et frequenter absentium dicta sine voce loquuntur. Tradit ergo prima elementa sermonis ars ista, oculorum et aurium iudicium instruit, ut non facilius queat aliquis praeter eam philosophari, quam inter philosophos eminere, qui semper caecus et surdus fuit.

Chapter 14

Latin	English
CAP. XIV. Quod ipsa, etsi naturalis non sit, naturam imitatur.
Caeterum cum haec ad placitum sit, non a natura videtur esse profecta; siquidem naturalia eadem sunt apud omnes, haec autem apud omnes non eadem est. Artium vero matrem superius collectum est, esse naturam; sed, licet haec aliquatenus, imo [0840D] ex maxima parte ab hominum institutione processerit, naturam tamen imitatur, et pro parte ab ipsa originem ducit, eique in omnibus, quantum potest, studet esse conformis: unde et ad eius nutum, vocalium numerum, apud omnes gentes, quantum ad elementa spectat, quinario inclusit; nam apud plerosque, figurarum numerus multiplicior est. Teuredus tamen noster, grammaticus scientia quam opinione potentior, etiam in sonis elementariis ampliorem numerum convincebat.
Si enim attendantur vocum, ut ait, differentiae, septem sunt. In ipsis quoque consonantibus, diversas species semivocalium et mutarum, item simplicium dupliciumque, natura formavit; quarum differentiam patenter advertit, si quis attendat ora, mirabili lege [0841A] naturae, modulantia voces, et potestatem earum subtili examinatione perpendat. Ipsa quoque nominum impositio, aliarumque dictionum, etsi arbitrio humano processerit, naturae quodammodo obnoxia est, quam pro modulo suo probabiliter imitatur.
Homo enim ad exsequendum divinae dispensationis effectum, et ad instituendum inter homines verbi commercium, rebus eis primo vocabula indidit, quae praeiacebant, naturae manu formatae, et quas illa, vel ex quatuor elementis, vel ex materia et forma, compegerat et distinxerat, ut rationalis creaturae possent sensibus obiici, earumque diversitas, sicut proprietatibus, sic et vocabulis insigniri. Inde ergo (sicut Boetius auctor est) contigit, ut “hoc vocetur homo, illud lignum, aliud vero [0841B] lapis;” et sic substantiis omnibus, sua quasi impressa sunt nomina. Sed quoniam ipsarum multae sunt differentiae; aliae quidem a quantitate, aliae a qualitate, aliae a variis accidentium formis: item aliae ab his, quae familiariora sunt, et ad esse conducunt: idcirco quibus hoc designaretur, nomina sunt inventa quae possent adiici substantivis, et eorum vim et naturam quodammodo depingerent, sicut praemissae substantiarum differentiae suis proprietatibus exprimentur.
Sicut enim accidentia substantiam vestiunt et informant; sic quadam proportione rationis, ab adiectivis substantiva informantur. Et ut familiarius rationis institutio naturae cohaereat, sicut substantia cuiusque rei, [0841C] intentionis et remissionis ignara est; sic substantiva ad comparationis gradus non veniunt, ut nec nomina differentiarum substantialium, licet adiectiva sint, eo quod substantiae quamdam indicent qualitatem. Item nec illa comparantur, quae adiiciuntur substantiis a quantitate, eo quod ipsa quantitas, non suscipit magis et minus.
Et in summa, sicut solum accidens comparabile est, nec id tamen omne: sic sola adiectiva accidentiam, nec ea tamen omnia, comparantur. Nec in solis nominibus conspicua est haec naturae imitatio, sed in aliis omnibus orationis partibus, si diligentius attendatur. Pro eo quod substantia, quae sensui aut rationi obiicitur, sine motu, quo agendo vel patiendo aliquid temporaliter movetur, esse non [0841D] potest, ideo ad designandos motus corporales agentis aut patientis, excogitata sunt verba.
Unde quia motus non est sine tempore, nec verbum esse potuit sine temporis consignificatione; et sicut motus is non semper uniformis est, sed, ut sic dicam, multicolor, alio aliter, vel alias agente vel patiente, ad exprimendas differentias eius, ad modum nominum adiectivorum, adverbia processerunt. Quinetiam quod verba quaedam, aliquibus temporibus carent, sicut meditativa et inchoativa, praeterito eo quod gerendorum deliberatio non statim completur, nec initia rerum, ad sui perfectionem accedunt, hoc nonne est expressum naturae, apud humanam rationem, vestigium?

Chapter 15

Latin	English
CAP. XV. Quod adiectiva secundae impositionis, substantivis primae non apte copulantur, ut equus patronymicus. [0842A]
Procedat ratio ad secundae impositionis originem, ubi, etsi non tam liquido, dominantis tamen naturae claret auctoritas. Rebus itaque, ut dictum est, cum nomina primitus essent imposita, reversus ad se animus imponentis, ipsis nominibus vocabula indidit, per quae sermonum doctrina procederet; dum eorum adminiculo, alter, in mentem alterius suum traiiceret intellectum.
Ergo quod casualiter flectitur, et temporis expers est, dictum est nomen substantivum quidem, si substantiam significat, aut substantive. Adiectivum, id quod formaliter, ut sic dici liceat, inest substantiae, vel aliquid ad [0842B] imaginem eius. Quod autem motum eius significat temporalem (ita tamen ut temporaliter) verbum est appellatum.
Activum quidem, si eum, ut in agente; passivum, si ut in patiente significat. Ad similitudinem itaque dictionum primae impositionis, earum, quae secundario processerunt, facta est institutio; ut quemadmodum in illis, tam substantivis quam adiectivis, dicuntur quaedam propria singulorum, alia plurium sunt sua ratione communia; ita quaedam singulariter dicta, quaedam accepta communiter inveniantur in istis.
Quod enim nomen dicitur, aut enuntiatio, ad substantivorum accedit rationem: quod appellativum, aut categorica praemissis adnectuntur, adiectivae virtutis explet officium, quae substantivorum determinat qualitatem. [0842C] Verumtamen, sicut in operibus naturae subtilior est speculatio eorum quae insunt, utpote simplicium, quam eorum quae compositio sensui ingerit, aut intellectui; sic in adiectivis secundae impositionis, si non adiiciantur his, quibus naturaliter addicta sunt quid significent, difficilius est intelligere; solidior est enim natura substantiae quam verborum; et accidentia eius, quam eorum, quae sensui aut intellectui familiarius occurrunt.
Adeo quidem, ut qui secundae impositionis adiectiva, primae institutionis substantivis applicant, aut nihil omnino dicant, aut nugiloqui sint. Si enim equus dicatur patronymicus, aut hypothetici saeculares, iunctura incompetens est, praepediente quidem rationem [0842D] intelligendi principali significatione verborum, non aliqua discohaerentia accidentium. Nam quod ad genus, numerum et casum attinet, substantivo satis cohaeret adiectivum.
Sed principalia significata coniungere, non modo mentiri, sed etiam nugari est. Reus acyrologiae Virgilius criminatur, dicens gramineo in campo, eo quod graminoso in campo dici oportuit: et plane magis reus esset, et procul dubio longe nugacior, si dixisset in campo categorico, vel patronymico. Dissolvit autem instantiam eorum, qui ex solis nituntur accidentibus, in similitudine cohaerentibus sibi, probare quod non omnis consonans, vocali subiuncta, syllabam facit: Siquidem I et V consonantes subiunctae, non magis proficiunt ad syllabam, quam adiectiva secundae [0843A] impositionis, primis substantivis apposita, ad rectam et aequimodam locutionem.
Constat equidem duo esse peccata loquentium; alterum mentientis, alterum transgredientis positam locutionem: quod ad minus isti committunt. Primae et secundae personae pronomina, verbis inepte coniunguntur, nisi causa discretionis aut significantiae, licet sibi satis congruant accidentia dictionum. Nugatoriae autem dictionis rationem, non hic ita coarcto, ut idem frequenter dicere, intelligatur: ut si in substantivo, adiectivum, quod in eo intelligitur, quis forte adiiciat, quale est, homo rationalis ambulat; sed ad omnem dicendi formam extenditur, ubi dictionum iunctura inutilis, et quodammodo suae legis implendae inefficax est.
Sed nec inutilis est iunctura, [0843B] licet falsi nota sit, et quod nunc explicat, nunc involvit. Lex enim grammatices mentiri non prohibet, etsi ea socientur, ex quibus nullus, linguae peritiam habenti, provenit intellectus. Ex eo autem liquidius est, quia primis secundariorum competens non fit adiectio: quod si adiectiva aequipollenter in alia resolvantur (ut si forte reddatur pro nominibus definitio) appositionem aequipollentis termini nequaquam horrebit animus, et ipsius adiectivi secundae impositionis formidabit auditum. Verbi gratia, propositio praedicativa est, hoc aequipollenter videtur asserere, quod simpliciter, id est sine conditione aliqua enuntiat, aut quod terminum habeat praedicatum. Dicatur ergo, [0843C] tunica est categorica, haerebit intellectus, ob adiectionis incompetentiam, et forte citius de inepta dictionum iunctura causabitur, quam mendacii reum arguat proponentem. Sin autem dicat, tunica simpliciter, id est sine conditione, aliquid enuntiat, aut terminum habet praedicatum, statim falsum arguet auditor, nec tamen cito prosiliet ad causandas iuncturae ineptias.
Utique cum dicitur propositio categorica, intelligitur habens praedicatum terminum, et subiectum: cum vero, syllogismus categoricus, significatur, quoniam ex categoricis constat. Equus categoricus quidquid significet, ignotum habeo; sed interim credo, quod nihil significat. Quod enim non invenitur usquam, esse puto nusquam. Similis quoque abusio est, si quis [0843D] dicat, equus desinit in S: et similia. Item: Cato sedens inter Ianiculam, et Kalendas Martias, vestes populi Romani quaternario, aut senione resarcit, aut sermo non est, aut quovis sermone nugatorio corruptior. Huiusmodi sermo quidem, stichiologus dicitur, id est sermo inversus: eo quod adversus loquendi leges coeunt verba. Nam stivcoû versus; unde distichum, duorum versuum carmen. Cum super hoc articulo multos conferentes, et varia sentientes audierim, non pigebit referre, nec forte audire displicebit, quod a Graeco interprete, et qui Latinam linguam commode noverat, dum in Apulia morarer, accepi; nam et ipsi volo referre gratiam, etsi non utilitatis (quae tamen in his aliqua est) saltem bonae voluntatis, qua auditoribus prodesse cupiebat.
[0844A] Primus ergo huius sententiae aut opinionis articulus est, quem praemisi: quod adiectivorum secundae impositionis, et substantivorum primae coniunctio, etiam secundum grammaticae rationes, inconsequens est. Habet autem nescio quid latentis aifwnivaû, id est inconsonantiae; vel, ut Quintiliani verbo utar, cacozugiae, id est malae coniunctionis, haec appositio, quam etsi nequeamus tam facile perspicuis rationibus condemnare, per se tamen displicet grammatico auditori. Talia quidem multa sunt, quae statim offendunt, licet eorum improbatio longius absit. Quod forte in his evenit, quorum virtus, aut vitium perspicuum est. Ut multum parcat hic grammatica, aikurologivan deprehendit.
Illa enim non modo accidentium dissidentiam in dictionum [0844B] iunctura causatur; sed etiam secundariae inventionis adiectionem, in substantivis primae, ducit absurdam. Et quidem ea ratione absurda est, quod ad iuncturam huiusmodi animus obsurdescit. Sed quis auditus recte examinat ea, ad quae surdus est? Nonne vox lassa est, quae in aurem surdam effunditur? Quia ergo intellectus, sicut animae manus, ita quodammodo auris est; nihil omnino ad vocem concepit, cuius rei intelligentiam absurditas praeclusit. Attamen absurdum interdum ducitur, cuius est, pro tempore, insolens et infrequens usus, nec tamen usquequaque absurdum est: sicut mulier informis male quidem formata, non tamen omnino carens forma; et sicut in litteris, quaedam mutae, [0844C] non quod omnino nihil, sed quod aliarum respectu minimum sonent. Haec autem adiectio, penitus quidem absurda est, non solum falso, aut male sonans in aure audientis (falsa enim non omnia absurda sunt) etsi ea veri examinator reprobet, et repellat.
Absurda quoque dicuntur singula pro iudicio facultatum, quae dictorum factorumve qualitatem examinant. Grammatica enim absurdam habet incompetentem iuncturam dictionum; sed ad examinandi veri iudicium non aspirat. Caesar, in libro De analogia, grammaticus quidem est, et evitandum esse denuntiat, quidquid auditori perito potest esse absurdum: “Ut nautae, inquit, scopulum fugiunt, sic fugiendum est infrequens atque insolens verbum.” [0844D] Dialectica autem, id duntaxat acceptat, quod verum est, aut verisimile, et quidquid ab his longius dissidet, ducit absurdum.
Neque enim utilis aut honesti finem attendit: civilis autem scientia utilia ista metitur, versaturque in fine iusti, aut honesti: et quae a iure bono et aequo longius absunt (vera aut falsa sint) aeque abhorret: palam erit hoc et in caeteris disciplinis. Sed nunc Graeci interpretis nostri procedat explanatio. Homo est rationalis, rebus existentibus ut nunc sunt, haec quodammodo necessaria est, homo est risibilis, haec probabilis est; homo est albus, haec quidem possibilis, dubia tamen, eo quod aeque vera potest esse et falsa; homo est rudibilis, haec quidem impossibilis est, ut omnino vera esse non possit.
[0845A] Nullam istarum grammaticus abhorret, quia ubique invenit legem suam. Nihil istorum corrigit, nihil immutat: gratanter accipit omnia. Quartam corripit et redarguit logicus: eo quod sibi veri falsique commissa est examinatio. Et ob hoc quidem, ei praebere aurem, ducit absurdum. Modo praemissis, quintam adiice, homo categoricus est; hanc utique absurditatis damnat grammaticus; qui non modo dubiam, non modo falsam, sed etiam impossibilem admittebat. Quare? inquit, nisi quia non sequitur leges suas; perpetuo enim dicebat inhibitum, haec adiectiva illis copulari subiectis.

Chapter 16

Latin	English
CAP. XVI. Quod adiectiva primae impositionis, substantivis primis iunguntur.
Non autem vice versa, adiectiva primae impositionis, [0845B] secundae institutionis nominibus adiici, impossibile aut inconsequens est. Natura enim copiosa est, et ubertatis suae gratiam humanae indigentiae facit. Inde ergo est, quod proprietas rerum redundat in voces, dum ratio affectat sermones rebus, de quibus loquitur, esse cognatos. Dicitur ergo durus sermo aut mollis; verbum asperum, aut leve; nomen dulce, aut amarum: cum haec tamen proprie corporum sint, non sermonum. Inveniuntur et plurima in hunc modum, quorum nihil absonum est, aut falsi arguitur apud iudicem bonae fidei, vel auditorem; licet enim fides rationalis creaturae duntaxat virtus sit, sermo tamen fidelis dicitur, itemque fraudulentus, etsi non in ipso, sed in homine [0845C] esse fraudulentiam convincatur.
Solent enim naturalia, ut sic dixerim, transferri nomina ad explendam indigentiam rationalium, cum econtra, transsumptio rationalium ad naturalia, in tam frequenti usu nequaquam versetur. Sit autem translatio, nunc quidem necessitatis causa, nunc ornatus; sed ut celebre est apud eruditos, quae ornatus causa non fit, ab aequivocatione non est aliena. Quorum ergo necessaria est translatio, multis commode applicantur, et pro modo eorum, quae dicuntur accidentaliter praedicari, sensum plerumque mutant ad singula: nemo tamen coniunctionis incompetentiam reprehendit. Et licet improprius, id est translationis sensus, suae dictionis primae significationi, id est quam a prima institutione habebat, sic obtinente [0845D] usu saepe praevaleat, si forte ad domesticum redeant sensum, utique aut nulla absurditas est, aut non tanta, quantam arguimus, cum adiectiva verborum eo trahuntur, ut rerum significent qualitatem. Ecce convertibile in his ex usu obtinet, quae se praedicatione mutua circumscribunt: ut in specie, et definitione, aut proprio. Item finitum et infinitum, ad designandas eorum qualitates, nomini adiiciuntur, et verbo; sed quoniam haec a rebus sumpta sunt, nequaquam absonum est, si velut a peregrinatione domum redeant, ut res aliqua convertibilis, aut finita dicatur, aut infinita.
Similiter universale et particulare, licet in verbis eorum vigeat appellatio, quam a rebus mutuata sunt (secundae enim impositionis non sunt) possunt sine [0846A] absurditate rerum nominibus adiectivis coniungi. Et quidem quae a rebus sumpta sunt, ad res redire possunt; sed quae inventa sunt ut verborum indicent qualitatem, non ea commoditate vel usu devocantur, ut rerum indicent qualitatem. Videntur enim aliquid habere simile cum his generibus verborum, quae Graece syncategoremata appellantur, eo quod, sicut illorum, ab adiunctis, aut est, aut perpenditur significatio, sic ista, originis suae sociata sermonibus, suum commode excitant intellectum, alio vero traducta, velut naturali vigore destituta, evanescunt, vel absona sunt.
Si enim dicatur equus patronymicus, illico grammaticus auditor vel dicenti conviciabitur, ut verbi vitium purget, aut ut multum loquenti deferat, servi comici utetur proverbio: [0846B] “Bona verba quaeso.” Haec itaque supplicatio, nonne vitii quaedam exprobratio est? Qui enim pro istis bona quaerit, haec bona esse procul dubio non consentit. Alioquin elegantius diceret, “Meliora verba quaeso.” Profecto si modum, aut tempus quis quaerat in nomine, causam et comparationem in verbo, eum quasi nugacem grammaticus castigabit: unde non opinor quod patientiam accommodet discipulo, equum patronymicum appellanti. Adeo autem naturae suae limitibus secundae impositionis adiectiva coarctata sunt, ut non modo non queant ad rerum vocabula evagari, sed nec a quibus indita sunt, longe recedere. Siquidem propositio recte dicitur hypothetica, nomen patronymicum. Si vicissim [0846C] vertas, ut dicatur hypotheticum nomen, propositio patronymica, aut nihil utique dices, grammatico iudice, aut inepte loqueris. Praeterea penes usum est summa examinandi sermonis auctoritas, neque eo non restituente convalescet, quod ipse condemnat: hinc est illud,
Multa renascentur, quae iam cecidere, cadentque,
Quae nunc sunt in honore vocabula, si volet usus,
Quem penes arbitrium est et ius, et norma loquendi. (HORAT. Ars poet. 70.)
Sicut enim in iure dicitur, quod consuetudo optima legum interpres est; sic et usus recte loquentium est potentissimus interpres regularum. Unde consequens arbitror, quia id quod nusquam scriptum legitur, nec alicubi a recte loquentibus auditur, [0846D] sed nec aliquid generis eius, pridem damnatum esse, aut certe nondum a grammaticis approbatum. Sed nec primae inventionis nomina universa, credo ad omnia commode posse transferri, etsi ad usum transsumptionis sicut generaliora, ita commodiora sint. Sed quia frequens est, aliquid extra regulam inveniri, erit fortasse aliter, quam dictum sit, alicubi inveniri, seu quod propositum est, usus obtinet.
Nam et ea vicissitudo, quae rerum est ad sermones, sermonumque ad res, quae sibi invicem, quasi collatione mutua, suas proprietates attribuunt, translativis sermonibus, quam his, quos institutio secundaria promulgavit; frequentius explicatur. Regulae enim universitati fortasse casus derogat. Sed nos usum loquimur. Haec itaque translationis [0847A] vis, dum sermonibus, quod rerum est, et rebus, quod sermonum est, ascribit, quamdam loquendi parit indifferentiam; quae, sicut compendio sui, compositis ingeniis prodest, sic indiscreta confundit et prosternit, eisque totius veritatis praecludit intelligentiam. Necesse enim est ei, qui ad notitiam veritatis aspirat, ut composito perpendat ingenio, quid velit dicere etiam qui balbutit; nam et is saepissime verum dicit.

Chapter 17

Latin	English
CAP. XVII. Quod et in poetica naturam imitatur.
In aliis quoque naturam grammatica imitatur; praecepta enim poeticae, naturam morum patenter exprimunt, exiguntque ut artis opifex sequatur naturam.
Format enim natura priusnos intus ad omnem
Fortunarum habitum; iuvat, aut impellit ad iram
[0847B] Aut in humum moerore gravi deducit et angit:
Post effert animi motus interprete lingua. (HORAT. Ars poet. 78.) Eo quidem haec, ut a naturae vestigiis poeta non recedat, sed habitu, et gestu, item verbo, ei toto nisu studeat cohaerere.
.... Si vis me flere, dolendum est
Primum ipsi tibi .... (Ibid.) Si gaudere, prius gaudendum, alioquin
.... Male si mandata loqueris;
Aut dormitabo, aut ridebo.... (Ibid.) Ad haec, non modo pedum aut temporum ibi ratio habenda est, sed aetatum, locorum, temporum, aliorumque, quae sigillatim referre ad rem praesentem non attinet: cum omnia a naturae [0847C] officina proveniant. Adeo quidem assidet poetica rebus naturalibus, ut eam plerique negaverint grammaticae speciem esse, asserentes eam esse artem per se, nec magis ad grammaticam, quam ad rhetoricam pertinere; affinem tamen utrique, eo quod cum his habeat praecepta communia. Ringantur super hoc, qui voluerint (non enim hanc protendo litem), sed omnium pace, opinor ut sit haec ad grammaticam referenda, tanquam ad matrem et altricem studii sui. Licet autem neutra illarum omnino naturalis sit, et ex maxima parte substantiae suae hominem, qui eas invenit, utraque laudet auctorem, natura tamen aliquid iuris sibi vindicat. In utraque profecto, aut poeticam grammatica obtinebit, aut poetica a numero liberalium disciplinarum [0847D] eliminabitur.

Chapter 18

Latin	English
CAP. XVIII. Quid sequi doceat, et quid vitare grammatica.
Traditum quidem est, grammaticam esse recte scribendi recteque loquendi scientiam. Recte quidem dicitur, ut vitium excludat, ut scilicet in scribendo sequatur orthographiam, in loquendo, artis et usus auctoritatem. In eo autem orthographia, id est recta scriptura consistit, ut quaeque littera suo ponatur loco, nec alterius usurpet officium aut deserat. Loqui autem, est articulata et litterata voce suum interpretari intellectum. Nam quod dicitur,
... Nutu signisque loquuntur (OVID. Met.) [0848A] a sermonis proprietate recedit. Recte quidem loqui, est soloecismi et barbarismi vitium in sermone declinare. Est autem barbarismus corruptio dictionis non barbarae, id est quae Graeca sit, aut Latina. Si enim barbara dictione in nostro utamur eloquio, non barbarismus, sed barbarolexis est. Soloecismus autem est corruptio non quidem dictionis, sed constructionis; cum adversus legem construendi, incompetenter verba iungantur.
Fit autem dupliciter: aut per partes ipsius orationis, aut per accidentia partium. Per partes quidem, ut si alteram quis ponat, pro altera, puta, praepositionem pro adverbio, vel econtra: aut si in eadem parte, genus unum verborum quis pro altero ponat, puta, secundae inventionis, pro eo quod primae esse oportuit. [0848B] Per accidentia vero, ut per qualitates, genera, casus, numeros et figuras. Similiter et in metro metaplasmus reperitur, qui fit in uno verbo licentius urgente metri lege, sicut et barbarismus, unius dictionis est in soluto eloquio.
Dicitur autem metaplasmus, quasi transformatio vel deformatio, eo quod quasi a iure suo dictionem transformat, aut deformat. Sunt item schemata, quae figurae interpretantur, in verbis aut in sententiis: fiuntque per varias dictionum formas, ad eloquii venustatem.
Ergo barbarismus et metaplasmus, in verbis singulis deprehenduntur, soloecismus et schemata, non in singulis, sed in plurium coniunctione fiunt. Cum autem tria sint, ars, vitium et figura: notitiam singulorum necesse est habere grammaticum. Alioquin nec [0848C] arte muniri, nec vitium declinare, nec venustates auctorum facile poterit imitari. Quod si eorum ignarus, recte scribit aut loquitur, peritiae eius ascribendum non est, eo quod casus agit virtutis opus. Ars itaque est quasi strata publica, qua ire, ambulare et agere, sine calumnia et concussione omnibus ius est. Vitium est omnibus devium, ut qui in eo iter, actumve exercet, aut praecipitium subeat, aut calumniam et concussionem interpellantium patiatur. Figura vero, medium tenet locum: et dum aliquatenus recedit ab utroque, non cadit in alterutrius rationem.
Omnes itaque sequuntur artem, quia praecipitur; declinant vitium, quia prohibetur, sed nonnulli figuris utuntur, quia [0848D] permittitur. Nam inter vitia, barbarismum scilicet, et soloecismum, et artem, quae virtus eloquii est et norma, figurae et schemata sunt. Metaplasmus scilicet, si ratione peccetur in verbo; schema, si ex causa probabili delictum sit in contextu verborum. Est enim teste Isidoro, figura “vitium cum ratione,” ideoque solis auctoribus, auctorumque similibus, viris scilicet eruditissimis, qui dicendorum tacendorumque noverunt rationes, haec licentia indulgetur: “Magnis, ut ait Cicero, et divinis bonis, hanc licentiam assecuti sunt,” et assequuntur. Non est levis auctoritas personarum: omnia dicta vel facta laudem afferunt, vel crimen auferunt, quam frustra affectat, nisi qui se in magnis bonis imitabilem praebet. Profecto haec aliarum virtutum auctoritas [0849A] meruit, ut haec vitia maiorum, dulcia sint et grata posteris.
Unde in secundo De ordine Augustinus: “Soloecismos et barbarismos, quos vocant poetae, et quos adamaverunt, schemata et metaplasmos, mutatis maluerunt appellare nominibus, quam manifesta vitia declinare. Detrahe tamen ista carminibus, suavissima condimenta desiderabo. Transfer in liberam forensemque dictionem, quis non eam fugere, atque in theatra se condere iubebit?” Congere multa in unum locum, totum arte putidum et rancidum fastidibo.
Ergo moderator rerum ordo, ea nec ubilibet, nec nusquam esse, patietur: quibus interpositis, alias iacens et vilis erigitur et illustratur oration. Haec ille; ut a praecepta constet autoritate, quam necessaria sit notitia eorum, quae doctioribus [0849B] concessa, omnem fere latitudinem occupant scripturarum, ut qui proprie et figurate dicta itemque vitiosa, non didicerint, raro fidelem, nunquam vero facilem eorum, quae scripta sunt, intelligentiam assequantur.

Chapter 19

Latin	English
CAP. XIX. Quod figurarum perutilis est cognitio.
Disponit et tropos, id est modos locutionum, ut cum, a propria significatione ex causa probabili, sermo ad non propriam trahitur significationem: qualis est metaphora, metonymia et synecdoche, et similes, quas enumerare longum est. Sed et hi ad modum schematum privilegiati sunt, et solis eruditissimis patet usus eorum: unde et lex eorum arctior est, qua non permittuntur longius evagari. [0849C] Regulariter enim proditum est, quia figuras extendere non licet.
Si quis etiam in translationibus et figuris auctorum studiosior imitator est, caveat ne sit dura translatione figura inculta. “Virtus enim sermonis optima est perspicuitas et facilitas intelligendi.” Et schematum causa est necessitas, aut ornatus. Nam sermo institutus est, ut explicet intellectum: et figurae admissae, ut quod in eis ab arte dissidet, aliqua commoditate compensent. Horum autem maxime necessaria est cognitio, quia in omnibus quae praepediunt intellectum, tria solent prae caeteris accusari; haec autem sunt schemata adiunctis tropis oratorum, sophismata quae fallaciarum nube obducunt animos auditorum, et rationum diversitas, quae praeiacet in animo dicentis, et rectam [0849D] intelligentiae cognita parat viam.
Siquidem, ut Hilarius ait: “Intelligentia sumenda est ex causis dicendi;” alioquin etiam in Scripturis canonicis rixabuntur Patres, sibique erunt etiam evangelistae contrarii, si iudex insulsus, ad solam dictorum superficiem, et non ad dicentium mentes aspiciat. Hoc itaque perversi ingenii est, et suum aspernantis profectum. Nonne Salomon, non modo in eodem libro, et in eadem pagina, sed etiam continuis versibus, dicit: Ne respondeas stulto secundum stultitiam suam, ne efficiaris ei similis; et: Responde stulto secundum stultitiam suam, ne sibi sapiens videatur? (Prov. XXVI.) Itaque regulae sciendae sunt, ut ad illas constet, quid in sermone rectum sit, quid enorme; quia nisi ad regulam, prava non [0850A] corriges nulloque studio ignotum praecipitium declinabis. At in regulis, vix aliquid utilius aut compendiosius dixerim ea parte artium, quae dum figuras notat auctorum, virtutes et vitia sermonum luculenter ostendit.
Unde miror quare tantopere a coaetaneis nostris negligitur, cum utilissima sit, et compendiosissima, et fere ab omnibus scriptoribus huius artis diligentissime pertractata. Donatus, Servius, Priscianus, Isidorus, Cassiodorus, Beda noster, et alii quam plures, eam singuli tractant, ut nisi ex negligentia, ignota esse non possit. Quintilianus quoque dum hanc tradit, tantis effert praeconiis, “ut sine hac nec nomen professionis dicat constare grammatico, et frustra ad artis peritiam aspirare.” Verborum autem significatio diligentius [0850B] excutienda est, et quid sermo quilibet in se, quid ab adiunctis in contextu possit, solertius perscrutandum, ut sophismatum umbras, quae verum obnubilant, discutere possit.
Dicendi autem ratio pensanda est, “ex circumstantia dictorum, ex qualitate personae, ex qualitate auditorum, ex loco et tempore,” aliisque, vario modo, apud diligentem exploratorem, considerandis. Si quis autem his diligenter institerit, quae adversus tria intellectus repagula proposita sunt, profectum suum in scriptis et dictis intelligendis, et ipse mirabitur, et aliis venerabilis apparebit.

Chapter 20

Latin	English
CAP. XX. In quibus grammaticum oporteat occupari.
Versatur et circa alia grammaticae studium, et non modo litterarum, syllabarum dictionumque [0850C] naturam considerat, et pedes in metris, accentus in syllabis, attendit; sed et figuras accentuum; ut scias cui syllabae gravis, acutus aut circumflexus accentus innitatur. Sensus quoque distinguit posituris, id est figuris indicantibus ubi colon, ubi comma, ubi periodus, id est ubi subdistinctio, aut media distinctio, aut distinctio facienda sit. Quod quidem significantius interpretari possumus, ut sit colon membrum, comma articulus, periodus circuitus, qui sermonis sententiam claudit.
Sed quidam, ut patentius sit, dicunt (an recte viderint ipsi), colon esse, ubi vulgariter punctum dicimus aut quemdam spiritus tractum: comma, ubi quasi divisione media partimur versum; periodum, [0850D] quae sermonis sensum cum integritate concludit. Sunt et notae, quae scripturarum distinguunt modos, ut deprehendatur, quid in eis lucidum, quid obscurum, quid certum, quid dubium; et in hunc modum, plurima. Pars haec tamen artis iam ex maxima parte in desuetudinem abiit: adeo quidem, ut studiosissimi litteram merito querantur, et fere lugeant, rem utilissimam, et tam ad res retinendas, quam intelligendas, efficacissimam, maiorum nostrorum invidia aut negligentia, artem dico deperisse notariam.
Nec miretur quis, tantam vim fuisse in notulis: cum et musici cantores, paucis characteribus, multas acutarum et gravium differentias indicent vocum. Et ob hoc quidem, characteres illos musicae claves dicunt. Si tamen [0851A] tanta scientiae clavis fuit in notulis, mirum est nostros, licet plura scierint, non agnovisse maiores, aut tantae scientiae perditas esse claves. Seneca se artem comparandae memoriae traditurum facillime pollicetur: et utinam innotuisset mihi, sed quod eam tradiderit, omnino non recolo. Tullius in rhetoricis operam dedisse visus est; sed similibus mei multum non prodest.
Exstant autem, quae discere vix sufficimus, sed minus curamus. Proficerent tamen plurimum regulae analogiarum, etymologiarum, glossematum, differentiarum; et quae barbarismi, soloecismi, aliorumque vitandorum vitia monstrant; metaplasmum, schematumque et troporum licentiosas et ornatas edocent rationes, prosas aperiunt, metrorum leges educunt, et exponunt [0851B] causas, et qua ratione uti oporteat in historiis aut narrationibus fabulosis. Si quis istorum definitiones figurasque desiderat, superiorum grammaticorum libros evolvat; quos si universos ad manum habere non potest, exploret quid scitu dignum carpat a singulis. Quia, etsi non omnis ad omnia quaeque utilis invenitur, ad multa Isidorus tamen, et satis communis est, et diligenti brevitate laudabilis; et si totus haberi non potest, ad instructionem legendorum, plurimum confert ipsius memoriter vel hanc tenuisse particulam.

Chapter 21

Latin	English
CAP. XXI. Quantis viris placuerit, et quod sine ea non magis quis philosophari potest, quam si sit surdus, aut mutus.
[0851C] Patet ex his, non circa unum grammaticam occupari; sed ad omnia, quae verbo doceri possunt, ut eorum capax sit, animum praeformare: unde quantum ei omnes aliae disciplinae obnoxiae sint, quisque consideret. Ad laudem suam referendum putant quidam nostrorum, quod sine grammatica garriunt, eamque credunt inutilem, et palam culpant, gloriantes se ei operam non dedisse. At Marcus Tullius non oderat filium, a quo in epistolis, sicut apparet, grammaticam instantissime exigebat. Caius Caesar de analogia libros edidit; sciens sine ea, neque ad philosophiam (in qua peritissimus erat) nec ad eloquentiam (in qua potentissimus), posse quempiam pervenire. Quintilianus eam commendat adeo, ut dicat: “quia usus grammatices, [0851D] et amor lectionis, non scholarum temporibus, sed vitae spatio terminetur.”
Nam et intelligere docet et dicere: accentus regit, et ipsius vocis, qua utimur, prout personis et rebus convenit, usquequaque instrumenta componit. Nam et pronuntiationis lex alia metro, alia prosae praescribitur. Siquidem alia melica, alia metrica, alia significativa est. Sed ad musicam melica pertinet. Unde et Caesar praetextatus egregio scommate lusit in quemdam: “Si legis, cantas; si cantas, male cantas.” Eo spectat quod Martianus in nuptiis Mercurii et Philologiae, grammaticam ducit cum scalpro, et ferula, et unguentiaria pyxide medicorum. Scalpro siquidem oris vitia purgat, et infantium linguas qui ad artem philosophiae, ea praelactante, [0852A] cibante et ducente ituri sunt, radit, dum erudit: et ne barbarismo aut soloecismo balbutiant, in sermone performat; peccantes autem castigat ferula, et unguento honestatis et utilitatis, quae ex ea provenit, patientium mitigat poenam. Manum quoque ad recte scribendum reddit idoneam; acuit et visum, ut ei partes litterae densiores, aut velum multipliciter elaboratum, obstare non possit. Aperit aures, quas tam gravibus, quam acutis, imo et cunctis vocibus, reddit accommodas. Si ergo tantum utilitatis praestat, et clavis est omnium scripturarum, et totius sermonis mater et arbitra, quis eam a philosophiae liminibus arcebit, nisi qui intelligentiam eorum quae dicuntur, aut scripta sunt, ad philosophandum credit esse superfluam. Utique [0852B] qui eam abiiciunt aut contemnunt, caecos et surdos philosophicis studiis faciunt aptiores, quam eos, quibus naturae gratia integri sensus vigorem contulit et conservat.

Chapter 22

Latin	English
CAP. XXII. Quod auctoritate Senecae suum tueatur errorem.
Magno tamen se Cornificius tuetur iudice, et erroris sui Senecam laudat auctorem. Qui quidem duabus de causis, merito a pluribus commendatur. Multus enim est in laude virtutis morumque doctrina; et commatico genere dicendi utens, quod breviter et succincte sententias colligit, ornatu verborum splendet: ut eis displicere non possit, qui aut virtutem amant, aut eloquentiam.
Nam ut [0852C] pace Quintiliani loquar (qui sic hominis ingenium laudat, ut iudicium culpet, dicitque eum dulcibus vitiis abundasse, et magis placuisse pueris quam eruditis, et summas rerum minutissimis sententiis frangere, unde libri eius ab uno imperatorum appellati sunt, arena sine calce), nullus inter gentiles ethicus invenitur, aut rarus, cuius verbis, aut sententiis, in omni negotio commodius uti possis. Ad omnia enim, suum aliquid confert. Sentit hic, quod disciplinae liberales virum bonum non faciunt. Ego ei consentio, et de aliis hoc ipsum arbitror. Scientia enim inflat (I Cor. VIII, 1) , sed charitas sola virum facit bonum. Deprimit artes, sed tamen a philosophia non reiicit; neque enim soli philosophi boni viri sunt. Grammaticus, inquit, circa curam sermonis [0852D] versatur; et ut longius evagetur, circa historias; ut longissime procedat, circa carmina. Hoc autem parum non est, sed plurimum prodest ad informationem virtutis, quae facit virum bonum. Gloriatur Horatius (Ep. I, II, 3) , se, virtutis causa, relegisse Homerum:
Qui, quid sit pulchrum, quid turpe, quid utile, quid non,
Plenius et melius Chrysippo et Crantore dicit. Poetas philosophorum cunas esse, celebre est. Disciplinas liberales tantae utilitatis esse tradit antiquitas, ut quicunque eas plene norint, libros omnes, et quaecunque scripta sunt, possint intelligere, etiam sine doctore. Ut enim ait Quintilianus, non nocent hae disciplinae per illas euntibus, sed circa illas haerentibus.

Chapter 23

Latin	English
CAP. XXIII. Quae praecipua sunt ad exercitium philosophiae et virtutis; et quod grammatica est eorum fundamentum. [0853A]	Chapter 23. The chief aids to philosophical inquiry and the practice of virtue; as well as how grammar is the foundation of both philosophy and virtue.
Praecipua autem sunt ad totius philosophiae et virtutis exercitium, lectio, doctrina, meditatio et assiduitas operis. Lectio vero scriptorum praeiacentem habet materiam; doctrina et scriptis plerumque incumbit, et interdum ad non scripta progreditur, quae tamen in arcanis memoriae recondita sunt, aut in praesentis rei intelligentia eminent. At meditatio etiam ad ignota protenditur, et usque ad incomprehensibilia saepe se ipsam erigit; et tam manifesta rerum, quam abdita, rimatur. Quartum, operis scilicet assiduitas, etsi a praeexistente cognitione formetur, scientiamque desideret, vias tamen parat intelligentiae: eo quod intellectus bonus est [0853B] omnibus facientibus eum (Psal. CX). Et praecones veritatis ut scriptum est: Annuntiaverunt opera Dei, et facta eius intellexerunt (Psal. LXIII) . Caeterum operationem cultumque virtutis, scientia naturaliter praecedit; neque enim virtus currit in incertum, aut in pugna, quam exercet cum vitiis, aerem verberat,	The chief aids to philosophical inquiry and the practice of virtue are reading, learning, meditation, and assiduous application. Reading scrutinizes the written subject matter immediately before it. Learning likewise generally studies what is written, but also sometimes moves on to what is preserved in the archives of the memory and is not in the writing, or to those things that become evident when one understands the given subject. Meditation, however, reaches out farther to what is unknown, and often even rises to the incomprehensible by penetrating, not merely the apparent aspects, but even the hidden recesses of questions. The fourth is assiduous application. The latter, although it owes its form to previous cognition, and requires scientific knowledge, still smooths the way for understanding since, in itself, it constitutes “a good understanding for all who do it.” The heralds of the truth, it is written, “have proclaimed the works of God, and have understood His doings.” Scientific knowledge, by the nature of things, must precede the practice and cultivation of virtue, which does not “run without knowledge where it is going,” and does not merely “beat the air” in its battle against vice.
Sed videt quo tendit, et in quod dirigit arcum:	Rather “it sees its goal, and the target at which it aims.”
Nec passim corvos sequitur testaque lutoque. At lectio, doctrina et meditatio scientiam pariunt. Unde constat quod grammatica, quae istorum fundamentum est et radix, quodammodo sementem iacit quasi in sulcis naturae, gratia tamen praeeunte; quae, si ei cooperatrix quoque gratia adfuerit, [0853C] in solidae virtutis robur coalescit et crescit multipliciter, ut boni operis fructum faciat, unde boni viri et nominantur, et sunt. Sola tamen gratia, quae et velle bonum et perficere operatur, virum bonum facit, et prae caeteris omnibus recte scribendi et recte loquendi, quibus datum est, facultatem impertitur, artesque ministrat varias, et cum se indigentibus benigne offert, contemni non debet. Si enim contemnitur, iuste recedit, nec contemptori relinquitur conquestionis locus.	It does not haphazardly chase ravens with a piece of pottery and a bit of mud. But scientific knowledge is the product of reading, learning, and meditation. It is accordingly evident that grammar, which is the basis and root of scientific knowledge, implants, as it were, the seed [of virtue] in nature’s furrow after grace has readied the ground. This seed, provided again that coöperating grace is present, increases in substance and strength until it becomes solid virtue, and it grows in manifold respects until it fructifies in good works, wherefore men are called and actually are “good.” At the same time, it is grace alone which makes a man good. For grace brings about both the willing and the doing of good. Furthermore, grace, more than anything else, imparts the faculty of writing and speaking correctly to those to whom it is given, and supplies them with the various arts. Grace should not be scorned when it generously offers itself to the needy, for if despised, it rightly departs, leaving the one who has spurned it no excuse for complaint.

Chapter 24

Latin	English
CAP. XXIV. De usu legendi et praelegendi: et consuetudine Bernardi Carnotensis, et sequacium eius.	Chapter 24. Practical observations on reading and lecturing, together with [an account of] the method employed by Bernard of Chartres and his followers.
Qui ergo ad philosophiam aspirat, apprehendat lectionem, doctrinam et meditationem, cum exercitio [0853D] boni operis, nequando irascatur Dominus, et quod videbatur habere, auferatur ab eo. Sed quia legendi verbum aequivocum est, tam ad docentis et discentis exercitium, quam ad occupationem per se scrutantis scripturas; alterum, id est quod inter doctorem et discipulum communicatur, ut verbo utamur Quintiliani, dicatur praelectio, alterum quod ad scrutinium meditantis accedit, lectio simpliciter appelletur.	One who aspires to become a philosopher should therefore apply himself to reading, learning, and meditation, as well as the performance of good works, lest the Lord become angry and take away what he seems to possess. The word “reading” is equivocal. It may refer either to the activity of teaching and being taught, or to the occupation of studying written things by oneself. Consequently, the former, the intercommunication between teacher and learner, may be termed (to use Quintilian’s word) the “lecture”; the latter, or the scrutiny by the student, the “reading,” simply so called.
Ergo ab auctoritate eiusdem Quintiliani, in praelegendo, grammaticus et illa quidem minora praestare debebit, ut partes orationis reddi sibi soluto versu desideret, et pedum proprietates, quae debent in carminibus notae esse. Deprehendat quae barbara, quae impropria, aut alias contra legem loquendi composita.	On the authority of the same Quintilian, “the teacher of grammar should, in lecturing, take care of such details as to have his students analyze verses into their parts of speech, and point out the nature of the metrical feet which are to be noted in poems. He should, furthermore, indicate and condemn whatever is barbarous, incongruous, or otherwise against the rules of composition.”
Non tamen ut poetas improbet, [0854A] quibus ob metri necessitatem adeo ignoscitur, ut vitia ipsa in carmine, virtutum nomine censeantur; laudem enim virtutis plerumque occupat necessitatis improbitas, cui sine dispendio negari non potest assensus. Metaplasmum, schematismumque, et oratorios tropos, multiplicitatem dictionum cum adfuerint, et diversas sic vel sic dicendi rationes, ostendat et crebris commonitionibus agat in memoriam auditorum. Auctores excutiat, et sine intuentium risu eos plumis spoliet, quas (ad modum corniculae) ex variis disciplinis, ut color aptior sit, suis operibus indiderunt. Quantum pluribus disciplinis et abundantius quisque imbutus fuerit, tanto elegantiam auctorum plenius intuebitur, planiusque docebit.	He should not, however, be overcritical of the poets, in whose case, because of the requirements of rhythm, so much is overlooked that their very faults are termed virtues. A departure from the rule that is excused by necessity, is often praised as a virtue, when observance of the rule would be detrimental. The grammarian should also point out metaplasms, schematisms, and oratorical tropes, as well as various other forms of expression that may be present. He should further suggest the various possible ways of saying things, and impress them on the memory of his listeners by repeated reminders. Let him “shake out” the authors, and, without exciting ridicule, despoil them of their feathers, which (crow fashion) they have borrowed from the several branches of learning in order to bedeck their works and make them more colorful. One will more fully perceive and more lucidly explain the charming elegance of the authors in proportion to the breadth and thoroughness of his knowledge of various disciplines.
Illi enim per diacrisim, quam nos illustrationem [0854B] sive picturationem possumus appellare, cum rudem materiam historiae, aut argumenti, aut fabulae, aliamve quamlibet suscepissent, eam tanta disciplinarum copia et tanta compositionis et condimenti gratia excolebant, ut opus consummatum, omnium artium quodammodo videretur imago. Siquidem grammatica poeticaque se totas infundunt, et eius, quod exponitur, totam superficiem occupant. Huic, ut dici solet, campologica, probandi colores afferens, suas immittit rationes in fulgore auri: et rhetorica in locis persuasionum et nitore eloquii, candorem argenteum aemulatur. Mathematica quadrivii sui rotis vehitur, aliarumque vestigiis insistens, colores et venustates suas multiplici varietate contexit. Physica, exploratis naturae consiliis, [0854C] de promptuario suo affert multiplicem colorum venustatem.	The authors by diacrisis, which we may translate as “vivid representation” or “graphic imagery,” when they would take the crude materials of history, arguments, narratives, and other topics, would so copiously embellish them by the various branches of knowledge, in such charming style, with such pleasing ornament, that their finished masterpiece would seem to image all the arts. Grammar and Poetry are poured without stint over the length and breadth of their works. Across this field, as it is commonly called, Logic, which contributes plausibility by its proofs, weaves the golden lightening of its reasons; while Rhetoric, where persuasion is in order, supplies the silvery luster of its resplendent eloquence. Following in the path of the foregoing, Mathematics rides [proudly] along on the four-wheel chariot of its Quadrivium, intermingling its fascinating demonstration in manifold variety. Physical philosophy, which explores the secret depths of nature, also brings forth from her [copious] stores numerous lovely ornaments of diverse hue.
Illa autem quae caeteris philosophiae partibus praeeminet, ethicam dico, sine qua nec philosophi subsistit nomen, collati decoris gratia omnes alias antecedit. Excute Virgilium aut Lucanum, et ibi, cuiuscunque philosophiae professor sis, eiusdem invenies condituram.	Of all branches of learning, that which confers the greatest beauty is Ethics, the most excellent part of philosophy, without which the latter would not even deserve its name. Carefully examine the works of Vergil or Lucan, and no matter what your philosophy, you will find therein its seed or seasoning.
Ergo pro capacitate discentis, aut docentis industria et diligentia, constat fructus praelectionis auctorum. Sequebatur hunc morem Bernardus Carnotensis, exundantissimus modernis temporibus fons litterarum in Gallia, et in auctorum lectione quid simplex esset, et ad imaginem regulae positum, ostendebat; figuras grammaticae, colores rhetoricos, cavillationes sophismatum, [0854D] et qua parte sui propositae lectionis articulus respiciebat ad alias disciplinas, proponebat in medio: ita tamen, ut non in singulis universa doceret, sed pro capacitate audientium, dispensaret eis in tempore doctrinae mensuram.	The fruit of the lecture on the authors is proportionate both to the capacity of the students and to the industrious diligence of the teacher. Bernard of Chartres, the greatest font of literary learning in Gaul in recent times, used to teach grammar in the following way. He would point out, in reading the authors, what was simple and according to rule. On the other hand, he would explain grammatical figures, rhetorical embellishment, and sophistical quibbling, as well as the relation of given passages to other studies. He would do so, however, without trying to teach everything at one time. On the contrary, he would dispense his instruction to his hearers gradually, in a manner commensurate with their powers of assimilation.
Et quia splendor orationis aut a proprietate est, id est cum adiectivum aut verbum, substantivo eleganter adiungitur, aut a translatione, id est ubi sermo ex causa probabili, ad alienam traducitur significationem, haec, sumpta occasione, inculcabat mentibus auditorum. Et quoniam memoria exercitio firmatur, ingeniumque acuitur, ad imitandum ea quae audiebant, alios admonitionibus, alios flagellis et poenis urgebat. Cogebantur exsolvere singuli die sequenti aliquid eorum, quae praecedenti audierant; [0855A] alii plus, alii minus: erat enim apud eos praecedentis discipulus sequens dies. Vespertinum exercitium, quod declinatio dicebatur, tanta copiositate grammaticae refertum erat, ut si quis in eo per annum integrum versaretur, rationem loquendi et scribendi, si non esset hebetior, haberet ad manum, et significationem sermonum, qui in communi usu versantur, ignorare non posset.	And since diction is lustrous either because the words are well chosen, and the adjectives and verbs admirably suited to the nouns with which they are used, or because of the employment of metaphors, whereby speech is transferred to some beyond-the-ordinary meaning for sufficient reason, Bernard used to inculcate this in the minds of his hearers whenever he had the opportunity. In view of the fact that exercise both strengthens and sharpens our mind, Bernard would bend every effort to bring his students to imitate what they were hearing. In some cases he would rely on exhortation, in others he would resort to punishments, such as flogging. Each student was daily required to recite part of what he had heard on the previous day. Some would recite more, others less. Each succeeding day thus became the disciple of its predecessor. The evening exercise, known as the “declination,” was so replete with grammatical instruction that if anyone were to take part in it for an entire year, provided he were not a dullard, he would become thoroughly familiar with the [correct] method of speaking and writing, and would not be at a loss to comprehend expressions in general use.
Sed quia nec scholam, nec diem aliquem decet esse religionis expertem, ea proponebatur materia, quae fidem aedificaret, et mores, et unde qui convenerant, quasi collatione quadam, animarentur ad bonum. Novissimus autem huius declinationis, imo philosophicae collationis, articulus, pietatis vestigia praeferebat; et animas defunctorum commendabat, devota oblatione [0855B] psalmi, qui in Poenitentialibus sextus est, et in oratione Dominica, Redemptori suo.	Since, however, it is not right to allow any school or day to be without religion, subject matter was presented to foster faith, to build up morals, and to inspire those present at this quasicollation to perform good works. This [evening] “declination,” or philosophical collation, closed with the pious commendation of the souls of the departed to their Redeemer, by the devout recitation of the Sixth Penetential [sic] Psalm and the Lord’s Prayer.
Quibus autem indicebantur praeexercitamina puerorum, in prosis aut poematibus imitandis, poetas aut oratores proponebat, et eorum iubebat vestigia imitari, ostendens iuncturas dictionum et elegantes sermonum clausulas. Si quis autem ad splendorem sui operis, alienum pannum assuerat, deprehensum redarguebat furtum; sed poenam saepissime non infligebat. Sic vero redargutum, si hoc tamen meruerat inepta positio, ad exprimendam auctorum imaginem, modesta indulgentia conscendere iubebat faciebatque, ut qui maiores imitabatur, fieret posteris imitandus. Id quoque inter prima rudimenta docebat, et infigebat animis, quae in oeconomia [0855C] virtus: quae in decore rerum, quae in verbis laudanda sunt: ubi tenuitas et quasi macies sermonis, ubi copia probabilis, ubi excedens, ubi omnium modus. Historias, poemata, percurrenda monebat diligenter quidem, et qui velut nullis calcaribus urgebantur ad fugam: et ex singulis, aliquid reconditum in memoria, diurnum debitum, diligenti instantia exigebat.	He [Bernard] would also explain the poets and orators who were to serve as models for the boys in their introductory exercises in imitating prose and poetry. Pointing out how the diction of the authors was so skillfully connected, and what they had to say was so elegantly concluded, he would admonish his students to follow their example. And if, to embellish his work, someone had sewed on a patch of cloth filched from an external source, Bernard, on discovering this, would rebuke him for his plagiary, but would generally refrain from punishing him. After he had reproved the student, if an unsuitable theme had invited this, he would, with modest indulgence, bid the boy to rise to real imitation of the [classical authors], and would bring about that he who had imitated his predecessors would come to be deserving of imitation by his successors. He would also inculcate as fundamental, and impress on the minds of his listeners, what virtue exists in economy; what things are to be commended by facts and what ones by choice of words, where concise and, so to speak, frugal speech is in order, and where fuller, more copious expression is appropriate; as well as where speech is excessive, and wherein consists just measure in all cases. Bernard used also to admonish his students that stories and poems should be read thoroughly, and not as though the reader were being precipitated to flight by spurs.Wherefor he diligently and insistently demanded from each, as a daily debt, something committed to memory.
Superflua tamen fugienda dicebat; et ea sufficere, quae a claris auctoribus scripta sunt: siquidem “persequi quid quis unquam contemptissimorum hominum dixerit, aut nimiae miseriae, aut inanis iactantiae est, et detinet, atque obruit ingenia, melius aliis vacatura; quod autem melius tollit, eo usque non prodest,” quod nec boni censetur [0855D] nomine; omnes enim schedas excutere et volvere scripturas, etiam lectione indignas, non magis ad rem pertinet, quam anilibus fabulis operam dare.	At the same time, he said that we should shun what is superfluous. According to him, the works of distinguished authors suffice. As a matter of fact, to study everything that everyone, no matter how insignificant, has ever said, is either to be excessively humble and cautious, or overly vain and ostentatious. It also deters and stifles minds that would better be freed to go on to other things. That which preëmpts the place of something that is better is, for this reason, disadvantageous, and does not deserve to be called “good.” To examine and pore over everything that has been written, regardless of whether it is worth reading, is as pointless as to fritter away one’s time with old wives’ tales.
Ut enim ait Augustinus in lib. De ordine: “Quis ferat imperitum videri hominem, qui volasse Daedalum non audierit: mendacem illum, qui dixerit; stultum, qui crediderit; impudentem, qui interrogaverit, non videri? Aut in quo nostros familiares graviter miserari soleo, qui si non responderint quid vocata sit mater Euryali, accusantur inscitiae: cum ipsi eos, a quibus interrogantur, vanos, ineptos et curiosos, non audeant appellare.” Haec quidem ille, eleganter et vere.	As Augustine says in his book On Order: “Who is there who will bear that a man who has never heard that Daedalus flew should [therefor] be considered unlearned? And, on the contrary, who will not agree that one who says that Daedalus did fly should be branded a liar; one who believes it, a fool; and one who questions [anyone] about it, impudent? I am wont to have profound pity for those of my associates who are accused of ignorance because they do not know the name of the mother of Euryalus, yet who dare not call those who ask such questions ‘conceited and pedantic busy-bodies.’” Augustine summarizes the matter aptly and with truth.
Unde inter virtutes grammatici merito reputatum est ab antiquis, aliqua ignorare. Et quia in toto praeexercitamine [0856A] erudiendorum, nihil utilius est quam ei, quod fieri ex arte oportet, assuescere, prosas et poemata quotidie scriptitabant, et se mutuis exercebant collationibus, quo quidem exercitio, nihil utilius ad eloquentiam, nihil expeditius ad scientiam, et plurimum confert ad vitam, si tamen hanc sedulitatem regit charitas, si in profectu litterario servetur humilitas. Non “est enim eiusdem hominis, litteris et carnalibus vitiis inservire.” Ad huius magistri formam praeceptores mei in grammatica, Gulielmus de Conchis et Ricardus, cognomento Episcopus, officio nunc archidiaconus Constantiensis, vita et conversatione vir bonus, suos discipulos aliquandiu informaverunt. Sed postmodum, ex quo opinio veritati praeiudicium fecit, et homines videri, quam esse [0856B] philosophi maluerunt, professoresque artium, se totam philosophiam brevius, quam triennio aut biennio, transfusuros auditoribus pollicebantur, impetu multitudinis imperitae victi, cesserunt. Exinde autem, minus temporis et diligentiae, in grammaticae studio impensum est. Ex quo contigit, ut qui omnes artes, tam liberales quam mechanicas, profitentur, nec primam noverint: sine qua, frustra quis progredietur ad reliquas.	The ancients correctly reckoned that to ignore certain things constituted one of the marks of a good grammarian. A further feature of Bernard’s method was to have his disciples compose prose and poetry every day, and exercise their faculties in mutual conferences, for nothing is more useful in introductory training than actually to accustom one’s students to practice the art they are studying. Nothing serves better to foster the acquisition of eloquence and the attainment of knowledge than such conferences, which also have a salutary influence on practical conduct, provided that charity moderates enthusiasm, and that humility is not lost during progress in learning. A man cannot be the servant of both learning and carnal vice. My own instructors in grammar, William of Conches, and Richard, who is known as “the Bishop,” a good man both in life and conversation, who now holds the office of archdeacon of Coutances, formerly used Bernard’s method in training their disciples. But later, when popular opinion veered away from the truth, when men preferred to seem, rather than to be philosophers, and when professors of the arts were promising to impart the whole of philosophy in less than three or even two years, William and Richard were overwhelmed by the onslaught of the ignorant mob, and retired. Since then, less time and attention have been given to the study of grammar. As a result, we find men who profess all the arts, liberal and mechanical, but who are ignorant of this very first one [i.e., grammar], without which it is futile to attempt to go on to the others.
Licet autem et aliae disciplinae ad litteraturam proficiant, haec tamen privilegio singulari facere dicitur litteratum. Siquidem Romulus eam litteraturam, Varro vero litterationem appellat, et professor eius, sive assertor, dicitur litteratus. Antiquitus tamen vocabatur litterator iuxta illud Catulli:	But while other studies may also contribute to “letters,” grammar alone has the unique privilege of making one “lettered.” Romulus, in fact, refers to grammar as “letters,” Varro calls it “making lettered,” and one who teaches or professes grammar is spoken of as “lettered.” In times past, the teacher of grammar was styled a “teacher of letters.” Thus Catullus says:
[0856C] Munus dat tibi Sylla litterator. (CATULL. XIV, 9.) Unde probabile est quod contemptor grammaticae, non modo litterator non est, sed nec litteratus dici debet.	“Silla, the ‘teacher of letters,’ gives thee a present.” Hence it is probable that anyone who spurns grammar, is not only not a “teacher of letters,” but does not even deserve to be called “lettered.”

Chapter 25

Latin	English
CAP. XXV. Laus grammaticae ex Quintiliano.	Chapter 25. A short conclusion concerning the value of grammar.
Sed quia isti hesterni pueri, magistri hodierni, heri vapulantes in ferula, hodie stolati docentes in cathedra, ex ignorantia aliarum, arguunt grammaticam commendari, quid de laude eius inveniatur in libro De institutione oratoris, audiant patienter, et si placet innocentibus grammaticis parcant. Ait ergo: “Ne quis tanquam parva fastidiat grammatices [0856D] elementa: non quia magnae sit operae discernere a vocalibus consonantes, easque ipsas, in semivocalium numerum, mutarumque partiri, sed quia interiora velut sacri huius adeuntibus, apparebit rerum multa subtilitas, quae non modo acuere ingenia puerilia, sed exercere altissimam quoque eruditionem ac scientiam, possit. Quo minus ferendi sunt, qui hanc artem, ut tenuem, atque ieiunam, cavillantur. Quae, nisi oratori futuro fundamenta fideliter iecerit, quidquid superstruxeris, corruet. Haec est igitur liberalium artium prima, necessaria pueris, iucunda senibus, dulcis secretorum comes; et quae sola, in omni studiorum genere, plus habet operis, quam ostentationis.”	Those who only yesterday were mere boys, being flogged by the rod, yet who today are [grave] masters, ensconced in the [doctor’s] chair and invested with the [official] stole, claim that those who praise grammar do so out of ignorance of other studies. Let such patiently heed the commendation of grammar found in the book, On the Education of an Orator. If the latter is acceptable to them, then let them [condescend to] spare innocent grammarians. In the aforesaid work we find this statement: “Let no one despise the principles of grammar as of small account. Not that it is a great thing to distinguish between consonants and vowels, and subdivide the latter into semivowels and mutes. But, as one penetrates farther into this (so to speak) sanctuary, he becomes conscious of the great intricacy of grammatical questions. The latter are not only well calculated to sharpen the wits of boys, but also constitute fit subject matter to exercise the most profound erudition and scientific knowledge.” [Quintilian also says:] “Those who deride this art [of grammar] as petty and thin, deserve even less toleration. For if grammar does not lay beforehand a firm foundation for the orator, the [whole] structure will collapse. Grammar is accordingly first among the liberal arts. Necessary for the young, gratifying to the old, and an agreeable solace in solitude, it alone, of all branches of learning, has more utility than show.