Authors/Ps-Aquinas/Summa Totius Logicae/TRACTATUS 8/Caput 14

Latin	English
CAPUT 14
Quantum ad secundum, scilicet quantum ad unitatem scientiae, sciendum est quod in scientia est duo considerare: scilicet ipsum subiectum de quo est passio, et ipsa principia ex quibus fit demonstratio ad concludendum passionem de subiecto. Ad hoc autem quod subiectum sit scibile a nobis, oportet quod habeat partes priores se.
Ubi nota quod processus scientiae est quasi quidam motus rationis. In motu autem est duo considerare: scilicet principium et terminum. Terminus autem ad quem scientia terminatur, est subiectum, circa quod est scientia. Quia in speculativis scientiis nihil aliud quaeritur nisi cognitio subiecti: sic in geometria nihil aliud quaeritur nisi cognitio magnitudinis. In practicis autem nihil aliud quaeritur quam constructio ipsius subiecti; sicut in scientia aedificatoria intenditur constructio domus. Subiectum ergo est terminus talis motus; principium autem talis motus est a primis principiis, quae sunt propriae partes eius, sicut principium processus scientiae naturalis est a materia et a forma.
Unde si quae res est quae non habeat talia principia priora ex quibus ratio procedere possit, eius non est scientia secundum quod hic sumitur scientia, ut est demonstrationis effectus.
Unde de substantiis separatis non potest esse scientia isto modo sumpta, quia per scientias demonstrativas non possumus scire ipsarum quidditates. Licet enim substantiae separatae sint per se ipsas intelligibiles ab intellectu ad hoc proportionato, non tamen congregatur eorum notitia qua cognoscitur quod quid est ipsarum per aliqua propria; sed bene potest per scientias speculativas sciri de eis an sint, et quid non sint, ad similitudinem inventam in rebus inferioribus; et tunc ad earum cognitionem utimur posterioribus et prioribus, quae licet sint posteriora quoad naturam, sunt tamen priora quoad nos. Subiectum ergo scientiae, prout hic sumitur scientia, oportet quod habeat partes priores, a quibus fiat processus ad eius cognitionem: et hoc intelligendum est de partibus integralibus subiecti: sicut literae et syllabae sunt partes dictionis, quae est subiectum grammaticae.
Sciendum quod licet dictum sit quod terminus ad quem terminatur processus scientiae, sit subiectum, non est tamen intelligendum quod sit terminus ultimus; sed ultimus terminus ad quem terminatur consideratio scientiae est, ut passio subiecti manifestetur. His habitis, sciendum est quod illa scientia est una, quae est unius generis subiecti formaliter sumpti, cuius sunt partes et passiones, et eadem habet principia prima, non simpliciter, sed in scientia: diversae vero sunt quae habent diversa principia. Quod autem unitas scientiae debeat sumi ab unitate subiecti, potest patere ex dictis: unitas enim motus sumitur a termino; subiectum autem est terminus motus rationis in processu scientiae, ut iam dictum est. Tale autem subiectum debet esse unum formaliter, in quantum huiusmodi.
Ubi nota quod quantum ad hoc sic se habet suo modo subiectum ad scientiam, sicut obiectum ad potentiam; materialis autem diversitas obiecti non diversificat potentiam, sed formalis. Sic materialis diversitas scibilium non diversificat scientiam, sed formalis. Sumitur ante ratio formalis scibilis, sicut ratio formalis visibilis. Formalis autem ratio visibilis sumitur a lumine, per quod omnia videntur: etiam formalis ratio scibilis sumitur secundum principia ex quibus aliquid scitur.
Unde quantumcumque sint diversa scibilia secundum suam naturam, dummodo per eadem principia sciantur, ad unam tamen pertinent scientiam: quia non sunt diversa in quantum sunt scibilia; sunt enim scibilia per sua principia. Sicut patet quod voces humanae multum differunt secundum suam materiam a sonis corporum inanimatorum: tamen quia secundum eadem principia attenditur consonantia in eis, ideo musica quae est de utrisque, est eadem. Et per oppositum, si sunt eadem scibilia secundum naturam, et tamen per diversa principia considerentur, pertinent ad diversas scientias; sicut corpus mathematicum non separatur subiecto a corpore naturali. Quia tamen corpus mathematicum cognoscitur per principia quantitatis, naturale vero per principia motus, propterea non est eadem scientia, scilicet mathematica et naturalis. Unitas ergo et diversitas scientiarum est ex unitate et diversitate formali subiecti, quae formalitas consistit secundum rationem scibilis, idest secundum identitatem et diversitatem principiorum.
Et propter hoc, idem est dicere, habere idem subiectum formale, et habere eadem principia: et differre secundum principia, quod habere diversa subiecta formaliter.
Sciendum est autem quod principia, de quibus loquimur, sunt principia quae sunt prima in scientia: et secundum communitatem dictorum principiorum, scientiae sunt magis vel minus communes. Cognoscuntur autem prima principia in genere scibilis secundum definitionem subiecti, ut dictum est.
Et sic patet de unitate scientiarum. Gratias Deo bonorum omnium largitori.