Authors/Buridan/Summulae de dialectica/Liber 4/Cap3

From The Logic Museum
Jump to navigationJump to search
←Cap2 Cap4→


Latin English
SDD 4.3: DE COMMUNIBUS MODIS ET DIVISIONIBUS SUPPOSITIONUM
SDD 4.3.1
Nunc dicendum est de communibus modis et divisionibus suppositionum. Et erit prima divisio suppositionis quod quaedam est propria et quaedam impropria, seu transsumptivam. Propria dicitur quando vox supponit secundum suam naturam vel significationem sibi communiter institutam; impropria est quando vox supponit secundum significationem alterius vocis, ex transsumptione, propter similitudinem vel ironiam aut huius modi aliam causam, ut si dicamus pratum ridere.
Hoc tertium capitulum est de communibus modis et divisionibus suppositionum, quod continebit octo partes. Prima est divisio suppositionis in propriam et impropriam, secunda est divisio in personalem et materialem, tertia est divisio personalis in communem et discretam, et in absolutam et relativam, quarta est divisio suppositionis communis in naturalem et accidentalem, quinta est divisio in confusam et determinatam, sexta est divisio confusae in distributivam et non distributivam, septima est de causis et modis confusionis distributivae, octaua est de causis et modis confusionis non distributivae. Secunda incipit ibi "aliter dividitur", tertia ibi "personalis suppositio", quarta ibi "communis suppositio", quinta ibi "item suppositio", sexta ibi "confusa suppositio", septima ibi "multae autem", octaua ibi "similiter etiam".
De prima parte manifestum est quod aliquando aliquem hominem dicimus esse asinum si ipse est rudis, quia asinus videtur esse animal rude. Et sic iste terminus 'asinus' non ponitur in illa propositione ad supponendum proprie, quia nec pro se, nec pro asinis, ad quos impositum est ad significandum supponit, sed pro his pro quibus supponeret iste terminus 'rudis' si loco istius termini 'asinus' positus fuisset in propositione. Unde sic etiam virum crudelem vocamus 'leonem', et deum 'agnum pium' vel 'leonem de tribu Iuda'; et sic dicimus pratum ridere, et aliquem litus maris arare si aliquis aliquid operaretur sine utilitate. Et similiter secundum ironiam dicit pater filio suo 'oh! tu es valde bonus puer', et intendit quod hoc praedicatum 'bonus puer' supponat non pro bono puero sed pro malo. Sed huius modi suppositio non pertinet ad scientias speculativas, sed ad sermones poeticos; ideo haec suppositio praetermittatur ad praesens.
SDD 4.3.2
(1) Aliter dividitur suppositio in materialem et personalem. (2) Et uocatur suppositio 'personalis' quando subiectum vel praedicatum propositionis supponit pro suis significatis ultimatis vel pro suo significato ultimato, ut iste terminus 'homo' pro hominibus in ista propositione,homo currit,. (3) Sed suppositio 'materialis' dicitur quando vox supponit pro se aut pro sibi simili, aut pro suo significato immediato, quod est conceptus secundum quem imposita est ad significandum, ut iste terminus 'homo' in ista propositione 'homo est species'.
Haec pars continet tres clausulas. Prima est divisio suppositionis et aliae duae sunt declarationes membrorum divisionis.
De prima sciendum est quod aliqui posuerunt tertium membrum, quod uocaverunt 'suppositionem simplicem'. Quia crediderunt naturas universales esse distinctas praeter animam a singularibus; ideo dixerunt terminum communem supponere personaliter quando supponit pro ipsis singularibus, et simpliciter quando supponit pro illa natura universali, et materialiter quando supponit pro se ipso. Sed credo quod Aristoteles illam opinionem bene destruxit in septimo Metaphysicae; ideo auferenda est illa suppositio simplex, saltem secundum illam expositionem.
Aliter autem alii vocant suppositionem 'simplicem' quando vox supponit pro conceptu secundum quem imponitur et materialem quando supponit pro se ipsa vel consimili. Et hoc potest permitti, sed non curo, quia utramque voco suppositionem materialem.
Notandum est etiam quod suppositio non vocatur 'personalis' quia pro persona, nec 'materialis' quia pro materia. Ideo ista nomina hic usitantur satis improprie, secundum illos sensus quos aliae duae clausulae exprimunt. Et sic consueuerunt logici uti istis nominibus, quod licuit eis, quia nomina sunt significativa ad placitum.
Propter alias clausulas rememorandum est quod ante dictum fuit, uidelicet quod dictiones categorematicae innatae supponere significant res aliquas mediantibus conceptibus earum, secundum quos conceptus, uel similes, impositae fuerunt ad significandum. Sic ergo illas res illis conceptibus conceptas vocamus 'significata ultimata' in proposito, illos autem conceptus vocamus 'significata immediata'. Et ex hoc patet satis secunda clausula.
Sed pro tertia notandum est quod cum universalia secundum praedicationem principaliter dicta non sint praeter animam, illa non sunt nisi conceptus animae, quibus anima indifferenter concipit plures res, ut omnes homines indifferenter concipit conceptu a quo imponitur hoc nomen 'homo', et sic de conceptu 'animalis' quantum ad animalia, ideo cum species et genera sint universalia secundum praedicationem, apparet quod species et genera sunt tales conceptus animae. Verum est tamen quod consequenter termini vocales dicuntur etiam genera et species, ut istae voces 'homo' et 'animal', sed non dicuntur universalia, vel genera aut species principaliter, immo significative, secundum attributionem ad illos conceptus universales, eo quod secundum eos impositi sunt ad significandum res aliquas, sicut urina ex eo dicitur sana quia significat sanitatem animalis. Et consequenter etiam termini scripti vocantur, mediantibus vocibus, genera aut species, aut singularia, aut subiecta aut praedicata.
Iste ergo terminus vocalis 'homo', si supponat pro illo conceptu secundum quem impositus est ad significandum homines, ut dicendo quod homo est quoddam universale vel quod homo est species, id est ille terminus mentalis cui subordinatur haec vox 'homo', tunc haec vocatur 'suppositio materialis'. Similiter si vox supponat pro se ipsa vel consimili, aut pro scriptura sibi correspondente, ut dicendo quod 'homo' est dissyllabum, vel nomen quattuor litterarum, vel est scriptum in libro meo de pulcra littera, omnis talis suppositio uocatur 'materialis'.
Et est notandum circa hanc suppositionem materialem quod si vox aliqua supponat materialiter pro voce, non oportet tamen quod supponat semper pro se ipsa, sed supponit saepe pro alia simili vel proportionali. Verbi gratia, si dico 'hominem esse animal est verum', vel 'hominem esse lapidem est falsum', subiecta harum propositionum, quae sunt orationes infinitivi modi, supponunt materialiter pro propositionibus. Quia suppono quod nihil est verum vel falsum nisi propositio; ideo si haec est vera 'hominem esse lapidem est falsum', oportet quod 'hominem esse lapidem' supponat pro aliqua propositione; ergo non pro se, quia non est propositio; sed supponit pro propositione indicativi modi sibi proportionali, scilicet pro tali propositione 'homo est lapis'. Sic enim consuevimus saepe uti tali propositione infinitivi modi, licet etiam saepe possit supponere personaliter, ut si dico 'Socratem bene agere est sibi bonum', vel 'secare est agere', vel 'hominem esse album est hominem esse coloratum', vel 'deum esse est deus', et sic de aliis.
Sed circa dicta sunt dubitationes plures ivvenibus. Prima dubitatio est "si terminus aut oratio vocalis possit supponere in aliqua propositione materialiter et personaliter, quae suppositio debet reputari de virtute sermonis?", hoc est dictum an talis propositio 'homo est species', 'animal est genus', 'amo est verbum' et huius modi, sit vera vel falsa de virtute sermonis, aut forte distinguenda. Et de hoc fuit triplex opinio.
Quidam enim dixerunt istam esse falsam de virtute sermonis 'homo est species'. Quia principalis suppositio est personalis; voces enim sunt impositae ad supponendum pro suis significatis ultimatis, quia non possumus ea portare ad disputationes, et non fuerunt impositae ad supponendum pro se ipsis, quia etiam sic possunt supponere voces non impositae ad significandum, ut quod 'bu' est duarum litterarum et 'buba' duarum syllabarum'. Et tunc dicunt illi quod de virtute sermonis veritas vel falsitas debet attendi secundum primam et principalem suppositionem, ideo secundum personalem. Et sic ista est falsa 'homo est species'; ideo simpliciter, de virtute sermonis, ipsa dicenda est falsa.
Alia opinio ponit contrarium, scilicet quod de virtute sermonis haec est vera 'homo est species'. Quia sermo in significando et supponendo non habet virtutem nisi ex impositione ad placitum et usu, et non possumus scire quae fuit impositio nisi per usum auctorum. Auctores autem et philosophi usi sunt ista tamquam vera 'homo est species', quae non est vera nisi secundum suppositionem materialem; ergo in hac propositione debemus hanc suppositionem materialem reputare de virtute sermonis.
Tertia opinio, cui ego assentio, est quod vox in significando vel supponendo non habet virtutem propriam nisi ex nobis. Unde per conventum disputantium, ut in obligationibus, possumus sibi imponere nouam significationem, et non uti eius communi significatione, et possumus loqui transsumptive et ironice ad alienam significationem. Sed tamen locutionem 'propriam' vocamus quando utimur voce secundum significationem sibi communiter et magis principaliter institutam, et uocamus 'impropriam' locutionem si aliter utamur ea, quamvis liceat aliter uti ea. Et absurdum est dicere simpliciter quod propositio auctoris sit falsa si ponat eam secundum locutionem impropriam secundum quam sit vera; sed debemus dicere quod vera est, quia secundum sensum verum est posita, iuxta dictum Aristotelis, primo Ethicorum, quod sermones intelligendi et recipiendi sunt secundum materiam subiectam. 
Sed bene debemus dicere quod propositio non esset uera si posita esset et recepta secundum propriam locutionem. Si ergo huius modi proprietatem locutionis volumus, ad placitum, vocare 'uirtutem sermonis', tunc dicerem quod ista 'homo est species' est uera sicut ponitur ab auctoribus, sed non est vera de virtute sermonis, id est non esset vera si poneretur secundum propriam locutionem, quia primo et principaliter voces fuerunt impositae ad significandum ut starent pro suis significatis ultimatis, et non pro se, ut dicebatur prius. Videtur ergo mihi omnino quod ubi apparet auctorem posuisse aliquam proposisitionem ad aliquem sensum verum, licet non secundum propriam locutionem, negare simpliciter propositionem esset esse dyscolum et proteruum. Sed ne erretur debet bene dici quod propositio non est vera secundum proprium sensum, sive de virtute sermonis, et debet ostendi secundum quem sensum est vera.
Aliae possunt moveri particulares dubitationes, ut "quo modo 'currit' supponit in ista propositione 'currit non potest esse subiectum propositionis'? si dicas quod supponit materialiter, pro se, tunc propositio iam esset falsa, quia de facto subiicitur in dicta propositione." Respondeo quod supponit materialiter pro omni tali termino; sed propositio indiget exponi ad verum sensum, scilicet quod nullus talis terminus 'currit' potest esse subiectum propositionis significative sumptus, potest tamen sumptus materialiter.
Alia dubitatio est "quo modo subiectum supponit in ista suppositione 'nomen est vox significativa ad placitum'? videtur quod supponat materialiter, quia pro se et pro multis aliis terminis". Dico quod supponit personaliter, quia non supponit pro se ea ratione qua est talis vox, sed ea ratione qua iste terminus 'nomen' cum multis aliis terminis sunt significata ultimata huius dictionis 'nomen'. Ita et in hac propositione vocali 'omnis vox est sonus' termini supponunt personaliter, licet supponant pro se ipsis, quia non supponunt pro se ipsis nisi ea ratione qua sunt cum aliis vocibus et sonis significata ultimata harum vocum 'uox' et 'sonus'.
Alia dubitatio est de ista propositione 'genus est species ipsius universalis'. Et ego dico quod propositio bene esset vera capiendo totum significative et personaliter et etiam capiendo istos terminos 'genus' et 'universalis' materialiter. Nam personaliter est vera, quia isti termini 'animal', 'planta', 'substantia', 'color' et huius modi sunt de significatis ultimatis horum terminorum 'genus' et 'universale,; ideo propositio significative est vera, quia iste terminus 'animal', qui est unum genus, est species huius termini 'substantia', qui est unum universale. Et est vera materialiter, quia iste terminus 'genus' est species huius termini 'universale'.
Dubitatur etiam de istis propositionibus 'Socrates est prima substantia' et 'homo est secunda substantia'. Dico quod isti termini 'Socrates' et 'homo' supponunt materialiter prout tales propositiones ponuntur in Praedicamentis. Sed de isto termino 'substantia' dicendum est quod saepe usitatur in logica et philosophia prout supponit pro terminis de praedicamento quod vocamus 'praedicamentum substantiae'. Et apparet mihi quod est suppositio materialis, et sic supponit in dictis propositionibus, quia sic sunt verae et sic ponuntur ab auctoribus. Sed quando istud nomen 'substantia' supponit pro rebus per se subsistantibus significatis per terminos substantiales, tunc est suppositio personalis. Et ita etiam diceretur de isto termino 'qualitas' et de isto termino 'accidens', et sic de multis aliis. Supponunt enim saepe pro terminis de praedicamento qualitatis et de praedicamentis accidentium, et sic materialiter, etiam aliquando pro rebus sognificatis per illos terminos, et sic personaliter. Si ergo dicatur 'album est accidens', termini supponunt materialiter, et si dicatur 'album est homo' vel 'album est substantia', termini supponunt personaliter (dico prout tales sunt verae).
Dubitatur etiam de istis 'color est primum obiectum visus', et 'sonus est primum obiectum auditus', et 'homini accidit esse album', et 'triangulo convenit per se et primo habere tres angulos aequales duobus rectis', et 'isosceli hoc convenit per se, sed non primo', et huius modi. Dico quod istae propositiones 'color est primum obiectum uisus' et 'sonus est primum obiectum auditus' possunt exponi secundum suppositionem personalem, id est aliquis color primo obiicitur visui; et potest esse vera si inter omnia quae principaliter obiiciuntur uisui sit aliquis color qui obiicitur visui et quod nihil aliorum prius obiiciatur visui. Et sic Aristoteles, ponens mundi aeternitatem, negaret istam 'color fuit primum obiectum visus', quia nullus color obiiciebatur visui quin alius prius obiicieretur si ponamus omnem colorem generabilem et corruptibilem. Et proportionaliter diceretur de sono et auditu. Sed forte quod auctores posuerunt tales propositiones secundum suppositionem materialem, ad istum sensum quod talis propositio est per se et primo vera, quia convertibiliter, 'color', uel 'coloratum', 'est visibile' (et oportet accipere 'colorem' large, prout se extendit ad lucem); et sic sonus dicitur primum obiectum auditus, id est haec propositio est vera per se et primo 'sonus', vel 'sonorum', 'est audibile'. Sic enim dicuntur per se et primo, sicut diceretur de ista propositione 'homo est risibilis'.
In ista autem propositione 'homini accidit esse album', totum debet sumi materialiter, ad istum sensum quod talis propositio 'homo est albus' est vera per accidens. Et similiter de triangulo et isosceli, scilicet ad istum sensum quod talis propositio 'triangulus habet tres angulos aequales duobus rectis' est vera per se et primo, ista autem 'isosceles habet tres angulos aequales duobus rectis' est vera per se, sed non primo, quia non convertibiliter.
Similiter si dico 'deum non esse est falsum', 'hominem esse animal est uerum', subiecta supponunt materialiter pro talibus propositionibus 'deus non est', 'homo est animal'. Si vero dico 'hominem esse asinum nihil est', tunc omnes termini sumuntur significative, tamen subiectum non supponit. Si autem dico 'deum esse est deus', ego dico verum et ambo termini supponunt personaliter.
SDD 4.3.3
Personalis suppositio dividitur in communem et discretam. Communi suppositione supponit terminus communis, ut 'homo', et discreta discretus, ut 'Socrates' vel 'hic homo'. Iterum etiam dividitur suppositio personalis in absolutam, quae fit per terminum absolutum, et relativam, quae fit per terminum relativum.
In hac parte ponuntur duae divisiones, quae sunt per se manifestae. Quae autem dicenda sunt in speciali de suppositione relativa dicentur in sequente capitulo.
SDD 4.3.4
Communis suppositio solet dividi in naturalem et accidentalem. Suppositio 'naturalis' vocatur secundum quam terminus indifferenter supponit pro omnibus pro quibus potest supponere, tam praesentibus quam praeteritis vel futuris; et hac suppositione utimur in scientiis demonstrativis. Suppositio 'accidentalis' vocatur secundum quam terminus supponit solum pro praesentibus, vel pro praesentibus et praeteritis, vel pro praesentibus et futuris, secundum exigentiam uerborum et praedicatorum, ut post dicetur; et hac suppositione utimur in sermonibus historialibus, qua etiam maxime utuntur sophistae.
Multi moderni negant suppositionem naturalem ad illum sensum qui positus est in textu. Sed, sine recitatione opinionum suarum, ego ostendo quod saepe utimur ea. Primo quia ista verba 'intelligere', 'scire', 'cognoscere', 'opinari', 'significare' et multa alia faciunt supponere vel teneri terminos cum eis constructos pro omnibus, praesentibus, praeteritis et futuris. Unde sequitur 'homo qui fuit intelligitur', ut Aristoteles, 'ergo homo intelligitur'; similiter 'homo qui erit intelligitur', ut antichristus, 'ergo homo intelligitur', sicut ego dixi in Sophismatibus, capitulo quinto, scilicet de Ampliationibus.
Secundo, hoc etiam apparet in tali propositione 'omne quod est vel fuit vel erit B currit'; subiectum enim supponit pro praesentibus, praeteritis et futuris, sive illa propositio sit vera sive falsa.
Tertio, etiam hoc apparet ubi terminus confunditur per istas dictiones, vel consimiles, 'perpetuo', 'aeternaliter', 'semper'. Tales enim dictiones impositae fuerunt, prout videtur apparere ex usu auctorum, ad distribuendum pro omni tempore praesenti, praeterito vel futuro. Unde non appareret esse usus rectus istius dictionis 'semper' si diceremur semper Socratem currere ex eo quod curreret hac tota hora solum, licet ea sola uteremur tamquam praesente. Unde licet in dicto casu posset ista concedi 'omni tempore Socrates currit', tamen omnes abhorrerent dicere quod aeternaliter Socrates currit, vel quod perpetuo Socrates currit, vel quod semper Socrates currit. Sed tales concederet Aristoteles de eo quod est caelum moveri. Unde videtur quod ista 'semper homo est animal' non aequivalet isti 'omni tempore homo est animal', sed isti 'omni tempore praesente, praeterito vel futuro homo est, fuit vel erit animal'. Sed haec, ut videtur mihi, non possunt demonstrari, nec eorum opposita, quia dependent ex significatione vocum ad placitum.
Deinde etiam, quarto, scientiae demonstrativae utuntur huius modi suppositione. Quia si dicamus, in libro Meteorum, quod omne tonitruum est sonus factus in nubibus aut omnis iris est reflexio vel refractio lucis, non intendimus hoc dicere solum pro praesentibus, immo si nullum in praesenti esset tonitruum vel iris, tamen ita diceremus. Et si geometer habeat demonstrationem quod omnis triangulus habet tres angulos aequales duobus rectis, non est imaginandum quod habeat per hoc scientiam solum de triangulis qui modo sunt, immo si illa scientia sua habitualis maneat per tres annos et interim multi trianguli generentur, ipse habebit de illis scientiam sicut de aliis, sine noua demonstratione. Et hoc manifeste dicit Aristoteles, primo Posteriorum, sic "de omni quidem dico quod non est in aliquo sic et in aliquo non, nec aliquando sic et aliquando non'. Et hoc declarat exemplo, dicens "ut de omni homine animal, quoniam si verum est quendam dicere hominem, verum est dicere animal, et si nunc alterum, et alterum", quod iterum confirmat signo, dicens "signum autem est quoniam instantias sic proferimus de omni interrogantes si quidam non aut si aliquando non".
Sed tamen convenienter posset dici quod in hoc casu talis locutio ad talem intentionem non est de proprietate sermonis, sed ad breviloquium. Cum enim demonstrative volentes loqui dicimus quod omne tonitruum est sonus factus in nubibus et quod omnis eclipsis lunae est propter interpositionem terrae inter solem et lunam, propositiones non essent verae de proprietate sermonis, cum hoc verbum 'est' de proprietate sermonis non sit impositum ad significandum nisi praesens tempus, et tamen forte quod nec est tonitruum nec eclipsis lunae in presente tempore. Et ita tales propositiones ad brevius loquendum ponuntur loco talium 'omne tonitruum quandocumque est, fuit vel erit est, fuit vel erit sonus factus in nubibus' et 'omnis eclipsis lunae quandocumque est, fuit vel erit est, fuit vel erit propter interpositionem terrae inter solem et lunam. Nec tales propositiones propter hoc sunt negandae quia verae sunt sicut positae sunt, sed essent falsae si ad sensum proprium essent positae et receptae. Et quia sophistae non volunt recipere propositiones nisi secundum sensus proprios, ideo non solent uti hac suppositione in isto casu modo praedicto.
Item, sicut intellectus potest concipere hominem et animal sine differentia temporis illis conceptibus a quibus imponuntur isti termini 'homo' et 'animal', ita verisimile est quod potest formare conceptum complexivum illorum sine differentia temporis; et erit tunc propositio mentalis omni tempori praesenti, praeterito et futuro indifferens, ideo etiam termini pro omnibus de illis temporibus supponunt indifferenter. Sed non habemus vocem proprie impositam ad significandum talem copulam mentalem; ideo, ad placitum, possumus hac uoce 'est' uti ad significandum talem copulam, per quam non significabitur magis tempus praesens quam praeteritum vel futurum, immo nullum, ideo sic erit suppositio naturalis terminorum.
Immo forte ex fide nostra possumus ostendere quod tales possumus formare propositiones mentales. Quia deus posset omnia conservare in quiete, sine motu (dico omnia alia a motu); ponamus ergo quod ita faciat; tunc nullum esset tempus, si omne tempus est motus, sicut determinat Aristoteles, quarto Physicorum, et tamen animae beatae scirent et intelligerent deum esse bonum et ipsas ei assistere, per propositiones mentales; et per copulas illarum propositionum mentalium non cointelligerent tempus, quia etiam scirent nullum tempus esse, et sic scirent se et deum non esse in tempore praesente nec se tempori praesenti coexsistere. Et videtur mihi quod copula vocalis imposita praecise ad significandum talem conceptum complexivum esset pure syncategorematica; aliae autem, quae connotant certum tempus, iam participant de categoremate, quia praeter conceptum significant etiam rem extra conceptam aliam ab illis quas subiectum et praedicatum significant, scilicet tempus.
Adhuc potest argui pro ista suppositione naturali. Quia sicut possum indifferenter omnia animalia, puta homines, equos, asinos et caetera, uno conceptu concipere, a quo sumitur hoc nomen 'animal' absque hoc quod concipiam homines vel equos vel asinos conceptibus specialibus a quibus sumuntur ista nomina 'homo', 'equus', 'asinus', ita omnia tempora ego possum concipere indifferenter uno conceptu communi, a quo sumitur hoc nomen 'tempus' absque hoc quod concipiam conceptibus specialibus ad praesentiam, praeteritionem et futuritionem. Ergo posito quod necesse esset in propositione categorica copulam significare cum tempore, tamen non oporteret conceptibus specialibus eam significare determinate praesens tempus aut determinate praeteritum aut futurum, sed posset secundum conceptum communem ex parte temporum significare tempus sine differentia praesentis, praeteriti vel futuri.
Haec sint dicta de suppositione quam aliqui, utentes nominibus ad placitum, vocaverunt 'naturalem'.
SDD 4.3.5
(1) Item, suppositio personalis et communis dividitur in confusam et determinatam. (2) Vocatur autem suppositio 'determinata' alicuius termini si necesse sit ad veritatem propositionis in qua ponitur vel talis propositionis in forma quod ipsa sit vera pro aliquo determinato supposito, ut si ista sit vera 'homo est albus', oportet quod sit vera pro isto homine et isto albo vel pro illo homine et illo albo, et sic de singulis. (3) Sed suppositio alicuius termini vocatur 'confusa' si propositio in qua ponitur vel talis in forma possit esse vera absque hoc quod sit vera pro aliquo uno supposito illius termini, sicut haec propositio 'omnis homo est animal' est vera, et tamen non requiritur ad eius veritatem quod sit vera pro Socrate vel pro Platone.
Ista pars continet tres clausulas, scilicet divisionem bimembrem et amborum membrorum divisionis declarationem. Et apparet ex expositione membrorum quod divisio posita est sub verbis satis propriis. Dico tamen quod in suppositione determinata non oportet veritatem esse pro uno solo supposito, immo aliquando est vera pro quolibet, sed hoc requiritur et sufficit quod sit vera pro aliquo uno. Unde notandum est statim quod duae sunt condiciones suppositionis determinatae alicuius termini communis. Prima est quod ex quolibet supposito illius termini possit inferri terminus communis remanentibus aliis in propositione positis. Verbi gratia, quia in ista 'homo currit' iste terminus 'homo' supponit determinate, ideo sequitur 'Socrates currit; ergo homo currit', 'Plato currit; ergo homo currit', et sic de quolibet alio singulari contento sub 'homine'. Secunda condicio est quod ex termino communi sic supponente possint inferri omnia singularia disiunctive, secundum propositionem disiunctivam; verbi gratia, sequitur 'homo currit; ergo Socrates currit vel Plato currit vel Iohannes currit ...' et sic de aliis.
In omni autem suppositione confusa deficit una istarum condicionum. Si quaeras "quo modo sciam ego quando erit suppositio determinata?", dico primo quod tu hoc poteris scire si videas quod duae praedictae condiciones obseruentur; secundo tu hoc scies si videas quod nulla sit ibi causa confusionis, et illae causae confusionis postea declarabuntur.
SDD 4.3.6
(1) Confusa suppositio dividitur in distributivam et non distributivam, quae solet vocari 'confusa tantum'. (2) Distributiva est secundum quam ex termino communi potest inferri quodlibet suorum suppositorum seorsum, vel etiam omnia simul copulative, secundum propositionem copulativam, ut 'omnis homo currit', sequitur 'ergo Socrates currit', 'ergo Plato currit', vel etiam 'ergo Socrates currit et Plato currit ...' et sic de singulis. (3) Sed confusa tantum est secundum quam non sequitur aliquod singularium seorsum retentis aliis in propositione positis, nec sequuntur singularia disiunctive, secundum propositionem disiunctivam, licet forte sequantur secundum propositionem de disiuncto extremo.
Ista pars, sicut prior, habet tres clausulas, scilicet divisionem bimembrem et declarationem membrorum divisionis.
Et manifestum est quod suppositio distributiva differt ab aliis suppositionibus quia terminus communis secundum eam infert quodlibet suorum singularium seorsum; aliae autem hoc non faciunt. Ideo si propositio sit vera, oportet quod sit vera pro quolibet supposito, quod non requiritur in aliis.
Suppositio autem confusa tantum differt a suppositione determinata quia secundum suppositionem confusam non inferuntur ex termino communi singularia secundum propositionem disiunctivam, quod bene fit secundum suppositionem determinatam. Verbi gratia, in ista propositione 'omnis homo est animal' iste terminus 'animal' supponit confuse tantum, et non sequitur 'omnis homo est animal; ergo omnis homo est hoc animal uel omnis homo est illud animal ...' et sic de aliis, quia prima est uera et omnes aliae sunt falsae. Et propter hoc etiam est talis habitudo harum suppositionum ad invicem quia ad distributivam sequitur bene determinata, vel etiam confusa tantum, sed ad neutram harum sequitur distributiva formali consequentia. In communi autem modo confusionis ex determinata suppositione bene sequitur confusa; sequitur enim bene 'animal est omnis homo; ergo omnis homo est animal'. Sed ex confusa non sequitur determinata nisi causa confusionis removeatur; ideo non sequitur 'omnis homo est animal; ergo animal est omnis homo', sed remoto signo distributivo, quod erat causa confusionis, bene sequitur, ut 'omnis homo est animal; ergo animal est homo'. Quare autem dixi "in communi modo confusionis" dicetur post.
SDD 4.3.7-1
Multae autem sunt causae confusionis distributivae termini communis. Primo enim modo signum universale affirmativum distribuit terminum immediate sequentem et cum ipso constructum, ut in ista propositione 'omnis homo est animal' 'homo' distribuitur.
Ista septima pars, quae est de causis confusionis distributivae, continet quinque particulas, secundum quinque regulas, quarum prima est de signo universali affirmativo. Sunt autem signa universalia affirmativa valde multa et diversa, quaedam substantialia et quaedam pertinentia ad praedicamenta accidentium. Substantialium sunt quaedam distributiva partium subiectivarum, ut 'omnis', 'quilibet', 'quisquis', 'quicumque', 'uterque', et aliud est distributivum partium integralium, ut 'totus'. Signa autem universalia pertinentia ad praedicamenta accidentium sunt 'quantumcumque', 'quotcumque', 'quotienscumque', 'qualecumque', 'qualitercumque', 'quomodocumque', 'ubicumque', 'semper', 'perpetuo', 'aeternaliter', adhuc etiam 'quantumlibet', 'qualelibet', 'ubilibet', et caetera, de quibus oportebit aliquid dicere quanto brevius erit conveniens.
Haec autem signa 'omnis' et 'quilibet' ponuntur tamquam aequivalentia. De quibus faciliter dubitatur primo utrum in ista 'non omnis homo currit' 'homo' distribuatur. Et dicendum est quod non: quia regula est quod negatio negans si post se inveniat terminum communem qui ipsa circumscripta esset distributus, ipsa removet distributionem, et si inveniat terminum communem qui ipsa circumscripta non esset distributus, ipsa distribuit illum.
Tunc quaeritur de ista 'omnis homo albus currit' utrum 'homo' distribuatur vel 'albus'. Et ego dico quod nec 'homo' seorsum nec 'albus', sed hoc totum complexum 'homo albus' distribuitur. Quia regula est quod complexum ex nomine substantivo et nomine adiectivo per modum determinabilis et determinationis ponitur in propositione tamquam unus terminus, sic quod totum simul distribuitur, et nihil eius partialiter distribuitur, sive substantivum praecedat adiectivum sive sequatur.
Sed tunc quaeritur de ista 'omnis homo est albus' utrum hoc totum 'homo albus' distribuatur. Et ego dico quod non, sed 'homo' tantum, quia non est complexio per modum determinationis ad suum determinabile, sed per modum praedicati ad subiectum mediante copula.
Quaeritur etiam de ista 'quilibet asinus hominis currit' quid ibi distribuatur, et similiter de ista 'quilibet hominis asinus currit', et de ista 'hominis quilibet asinus currit', et de ista 'cuiuslibet hominis asinus currit'. Dico de duabus primis, et de omnibus talibus, scilicet in quibus signum praecedit rectum et obliquum et signum est de casu recti, et non de casu obliqui, quod totum complexum ex recto et obliquo simul distribuitur, et neuter seorsum, sicut dicebatur de substantivo et adiectivo. Obliquus enim ad rectum est sicut determinatio ad determinabile, quem ad modum est de adiectivo et substantivo, nisi interveniant syncategoremata, vel praecedant, quae faciant differentiam, de quibus statim dicetur.
Sed de ista tertia propositione 'hominis quilibet asinus currit', ego dico quod ista dictio 'hominis' nullo modo distribuitur, sed manet secundum acceptionem eius determinatam. Sed ista dictio 'asinus' distribuitur, non tamen simpliciter, sed contracta per istam dictionem 'hominis', sumptam determinate. Et ideo si debeamus sumere sub ista distributione in syllogizando, oportet sic syllogizare 'hominis quilibet asinus currit, Brunellus est illius hominis asinus; ergo Brunellus currit'.
De ista autem quarta propositione 'cuiuslibet hominis asinus currit', dico quod non distribuitur rectus, sed solum 'hominis', propter hoc quod signum non est de casu recti, sed de casu obliqui.
Deinde de istis distributivis 'quisquis', 'quicumque', vel etiam 'quidquid' et 'quodcumque', apparet mihi quod aequivaleant ad invicem, et etiam sumuntur saepe secundum aequivalentiam ad istud signum 'omnis', vel 'omne', et sic non oportet plus de eis dicere. Sed aliquando capiuntur antecedenter ad suum relativum, vel expressum vel subintellectum, ut si dico 'quidquid currit movetur' vel 'quidquid currit, ipsum movetur'. Et tunc dubitatur quid ibi distribuatur. Et ego dico quod resoluendum est in adiectivum et substantivum: 'quidquid' id est 'quacumque res', ut 'quidquid currit' id est 'quaeque res', vel 'quaecumque res', 'currit, ipsa movetur'. Et apparet quod haec dictio 'res' distribuitur, sed non sola, sed restricta per 'currit'. Unde aequivalet dicere 'quaeque res', vel 'quaecumque res', 'currit, ipsa movetur' et dicere 'omnis res quae currit movetur'; et ibi hoc totum 'res quae currit' distribuitur simul. Dico autem "aequivalet" quantum ad distributionem; utrobique enim non distribuitur 'res' nisi pro suppositis quibus convenit hoc praedicatum 'currit'. Sed bene est differentia in casu ampliationum; propter quod in Sophismatibus dictum fuit quod ista est concedenda 'omnis res quae erit est', quia 'res', ex eo quod construitur cum 'est', restringitur, et ista est neganda 'quaecumque res erit, ipsa est', quia 'res' ampliatur ex eo quod construitur cum 'erit'. Iste ergo est modus distributionis huius nominis 'quidquid', vel 'quodcumque', quando sumitur antecedenter ad suum relativum. Sed si simpliciter diceretur quod quicumque homo est animal, tunc aequivalerent 'quicumque' et 'omnis'.
De isto autem termino 'uterque' dubitatur. Et dicitur quod distribuit terminum sequentem pro duobus, vel demonstratis, ut si dicatur 'uterque istorum', sive 'uterque istorum hominum', vel per relationem determinatis, ut si dicatur 'equus et asinus sunt albi et uterque illorum currit'.
Nunc etiam dubitatur de isto distributivo 'totus', ut si dicatur 'totus Socrates est minor Socrate' vel 'totus homo est in domo'. Quid ergo ibi distribuitur per hoc nomen 'totus'? Dicendum est quod saepe accipimus hoc nomen 'totus' categorematice, ut aequivalet huic orationi 'habens partes', et tunc de eo non est ad propositum. Aliquando autem capitur syncategorematice, et tunc aequivalet dicere 'totum' et 'quaelibet pars'. Ideo non est credendum quod in dictis orationibus haec dictio 'totus' sit pure syncategorematica, immo implicat in se hoc syncategorema 'quaelibet' et hoc categorema 'pars'. Ideo cum dico 'totus Socrates est minor Socrate', oportet resoluere, ad hoc quod exprimatur quod distribuitur. Dico enim quod hoc totum complexum 'pars Socratis' distribuitur simul, tamquam unus terminus. Et ita dicendo 'totus homo' hoc complexum 'pars hominis' distribuitur.
Et sciendum est quod de proprietate sermonis aliter exponitur 'totus homo' et 'homo totus', quia 'totus homo' id est 'quaelibet pars hominis' et 'homo totus' id est 'hominis quaelibet pars'. Et multum differunt, quia si Socrates est in ista domo et Plato extra, haec est falsa 'quaelibet pars hominis est in ista domo' et haec est vera 'hominis quaelibet pars est in ista domo'. Aliae autem sunt acceptiones huius nominis 'totum', de quibus dicendum erit magis in Sophismatibus.
Nunc etiam dicendum est de istis distributivis 'ubique' et 'semper'. Et dico quod istae dictiones implicant syncategorema distribuens et categorema distributum. Quia 'ubique' valet idem quod 'in omni loco' et 'semper' valet idem quod 'in omni tempore', vel forte idem quod hoc totum 'in omni tempore praesente, praeterito vel futuro', sicut dixi prius. Et ita, suo modo, de 'perpetuo' et 'aeternaliter'.
Sed de 'ubicumque' et 'quandocumque' dicendum est proportionaliter sicut de 'quodcumque'. Si enim 'quandocumque' capiamus pro 'semper' et 'ubicumque' pro 'ubique', iam dictum est de eis. Sed illa nomina uidentur esse magis imposita ad hoc quod antecedenter ponantur ad sua relativa, 'ibi' et 'tunc'; verbi gratia, 'quandocumque est eclipsis lunae, tunc est interpositio terrae inter solem et lunam' et 'ubicumque est homo, ibi est animal'.
Dubitatur ergo quid ibi distribuatur. Et ego dico quod hoc apparet per resolutionem. Nam 'quandocumque' valet idem quod 'in quocumque tempore' et 'ubicumque' valet idem quod 'in quocumque loco'; ideo distribuuntur isti termini 'tempore' et 'loco', sed non simpliciter, sed restricti per illud quod apponitur, ut in exemplis praedictis non distribuitur 'tempus' nisi pro illis temporibus in quibus sunt eclipses lunae, nec 'locus' nisi pro locis in quibus sunt homines.
Similiter est dicendum de 'qualiscumque' et 'quantuscumque'. Distribuunt enim istos terminos 'qualitas' et 'quantitas' restrictos per appositiones et sumuntur antecedenter ad sua relativa, 'talis' et 'tantus'. Ut 'qualiscumque est Socrates, talis est Plato': sensus est quod quacumque qualitate Socrates est qualis, tali Plato est qualis; distribuitur ergo qualitas solum pro qualitatibus quibus Socrates est qualis. Et ita in ista 'quantuscumque est Socrates, tantus est Plato' distribuitur 'quantitas' pro illis quantitatibus quibus Socrates est quantus; sensus enim est 'quacumque quantitate Socrates est quantus, tanta Plato est quantus.
Ita si dico 'quotcumque sunt homines, tot sunt asini', ibi distribuitur iste terminus 'numerus' restrictus ad illos numeros quibus homines sunt aliquot; et valet istam 'quocumque numero homines sunt aliquot, tanto asini sunt aliquot'.
Ita si dico 'quotienscumque Socrates dormit, totiens ipse somniat', ibi distribuitur iste terminus 'uicibus' restrictus ad vices quibus Socrates dormit; et valet istam 'quibuscumque vicibus Socrates dormit, tot vicibus ipse somniat'. Et quia iste terminus 'uices' significat numerum actuum interruptorum, ideo distribuitur iste terminus totalis, scilicet 'numerus dormitionum interruptarum quibus Socrates dormit'; unde valet istam 'quocumque numero dormitionum interruptarum Socrates dormit, tanto numero somniationum interruptarum ipse somniat'.
Ita si dico 'quomodocumque Socrates agit, sic Plato agit', vel 'quomodocumque Socrates se habet ad Platonem, sic Iohannes se habet ad Robertum', hic distribuitur iste terminus 'modus' restrictus ad illos modos quibus Socrates agit vel quibus se habet aliqualiter ad Platonem; et est sensus 'quocumque modo Socrates agit, sic Plato agit' uel 'quocumque modo Socrates se habet ad Platonem, sic Iohannes se habet ad Robertum'. Iste autem terminus 'qualitercumque' videtur mihi aequivalere isti termino 'quomodocumque'.
Et sciendum est quod sicut aliquando accipimus istum terminum 'quicumque' sine habitudine ad relativum sequens, ita forte possumus facere de 'quantuscumque' et 'qualiscumque' et 'ubicumque', et caetera. Et tunc si Socrates diceretur quantuscumque vel qualiscumque, hoc significaret quod ipse esset omni quantitate quantus aut omni qualitate qualis; et apparet manifeste quid ibi distribueretur, quia 'quantitate' et 'qualitate'.
Sed de 'qualislibet' aliqui dicunt quod debet exponi id est 'de qualibet specie qualitatis aliquam qualitatem habens'; et apparet tunc quid ibi distribuitur, quia hoc totum 'specie qualitatis'.
SDD 4.3.7-2
Secundo modo, negatio negans distribuit omnem terminum communem sequentem eam qui ea remota non esset distributus et nihil distribuit quod praecedit eam.
Dico "negatio negans" ad differentiam negationis infinitantis, quae non distribuit nisi terminum quem infinitat. Si ergo dicamus 'non homo est albus' et capiamus negationem negative, tunc distribuuntur 'homo' et 'albus', et hoc verbum 'est' quantum ad tempus consignificatum per ipsum.
Et est notandum quod ad istum modum distributionis reducitur distributio signorum universalium negativarum. Quia signum universale negativum nihil aliud est quam dictio implicans in se negationem cum signo particulari affirmativo. Idem enim valent 'nullus' et 'non ullus', 'nihil' et 'non aliquid', 'neuter' et 'non alter', 'numquam' et 'non umquam', et sic de aliis; et ideo tale signum virtute illius negationis distribuit omnem terminum sequentem qui non esset distributus remota illa negatione cum signo particulari implicita.
Notandum est etiam quod si propositio sit hypothetica, negatio posita in prima categorica nihil operatur in secunda categorica nisi praeponatur toti propositioni ita quod intelligatur cadere super totam hypotheticam simul. Verbi gratia, dicendo 'homo non currit et equus est albus', isti termini 'equus' et 'albus' non distribuuntur. Sed si dicerem 'non homo currit et equus est albus', et negatio caderet super totam hypotheticam, sensus esset quod non est ita quod homo currit et equus est albus, et tunc in ipsa totum distribueretur, quia contradiceret isti copulativae 'homo currit et equus est albus', ideo ualeret istam disiunctivam 'nullus homo currit vel nullus equus est albus', in qua totum est distributum.
Sed tunc circa hoc oritur dubitatio de ista propositione 'Socrates non est ubi homo est', an iste terminus 'homo' distribuatur. Et ego dico quod illa propositio potest poni categorica, et est sensus 'Socrates non est ubi homo est' id est 'Socrates non est ens ubi homo est', et hoc totum 'ens ubi homo est' est praedicatum compositum ex determinabili et determinatione: hoc enim nomen 'ens' est tamquam determinabile et hoc totum 'ubi homo est' est tamquam eius determinatio, et tunc totum distribuitur, et converteretur propositio in istam 'nullum ens ubi homo est est Socrates'. Sed etiam ipsa potest poni hypothetica, et valeret unam copulativam, sicut alias dictum fuit; valeret enim istam 'Socrates non est alicubi et ibi homo est'; et tunc non distribueretur 'homo'.
Deinde etiam dubitatur de ista 'animal quod non est homo est substantia' utrum distribuatur substantia. Et dicendum est quod non, quia illa negatio non est negans totalem propositionem, cuius praedicatum est 'substantia' et subiectum est hoc totum 'animal quod non est homo', et copula est illud verbum 'est' positum in medio. Sed bene distribuitur 'homo', quia illius propositionis haec pars 'quod non est homo', licet non sit propositio, quia est pars propositionis, tamen habet similitudinem ad unam propositionem quantum ad suppositiones et distributiones terminorum. Taliter enim supponunt et appellant termini in oratione quae est pars propositionis et quae per se sumpta esset propositio qualiter supponerent et appellarent si esset propositio per se sumpta.
SDD 4.3.7-3
Tertio modo, terminus communis distribuitur per negationem infinitantem ipsum, ut si dico 'animal est non homo', quia sequitur 'ergo animal est non Socrates', 'ergo animal est non Plato', et sic de aliis; similiter sequitur 'non homo est animal; ergo non Socrates est animal', 'ergo non Plato est animal', licet negatio sit infinitans.
Circa istum modum dubitatur de ista 'nullus non homo currit' et de ista 'omnis non homo currit' quo modo se habeat 'homo'. Et ego dico quod in prima 'homo' non amplius distribuitur, quia negatio praecedens tollit distributionem negationis infinitantis; ideo non sequitur 'nullus non homo currit; ergo nullus non Socrates currit'. Sed tamen dicendum est quod ille terminus totalis infinitus, scilicet 'non homo' distribuitur; unde quocumque demonstrato quod non est homo sequitur 'nullus non homo currit; ergo hoc non currit'.
Sed de ista 'omnis non homo currit' dicendum est similiter quod iste terminus 'non homo' distribuitur, sed iste terminus 'homo' non amplius distribuitur. Quia una regula solet poni "quidquid mobilitat immobilitatum immobilitat mobilitatum", id est quod habet naturam distribuendi terminum non distributum, ipsum removet distributionem distributi. Modo ita est quod dicendo 'non homo' currit, ista dictio 'homo' est distributa et iste terminus 'non homo' non est distributus. Ideo apposito signo universali, quod habet naturam distribuendi, 'homo' non amplius distribuitur et 'non homo' distribuitur, unde non sequitur 'omnis non homo currit; ergo omnis non Socrates currit'.
SDD 4.3.7-4
Quarto modo, per comparationem distribuitur terminus communis sequens et terminans comparationem, tali modo quo nomen comparativi gradus distribuit ablativum sequentem ipsum et terminantem comparationem, ut dicendo 'maior homine' 'homine' distribuitur. Et similiter idem nomen mediante ista dictione 'quam' distribuit nominativum sequentem terminantem comparationem, ut dicendo 'maior quam homo' 'homo' distribuitur. Similiter etiam in comparatione secundum nomen positivi gradus mediante hac dictione 'sicut' comparative sumpta distribuitur nominativus sequens terminans comparationem, ut si dicatur 'Socrates est ita magnus sicut aliquis equus', iste terminus 'equus', vel 'aliquis equus', distribuitur. Adhuc superlativus gradus habet modum distribuendi specialem; distribuit enim complexum ex substantivo suo et relativo diversitatis sibi apposito, quod patet per eius exponentes; dicitur enim ens primum quia est omni alio ente prius vel quia nullum aliud ens est prius eo, et homo fortissimus vel quia est omni alio homine fortior vel quia nullus alius homo est fortior eo.
Breviter circa istam partem notandum est quod si ablativus praecederet comparativum, ipse non distribueretur, ut si dico 'Socrates est homine fortior', 'homine' non distribuitur. Sed quid dicetur de ista 'equus est fortior omni homine'? utrum 'homine' distribuitur? Ego dico quod non, propter regulam dictam in parte praecedente, scilicet "quidquid mobilitat immobilitatum, immobilitat mobilitatum". Duplex enim est distributivum super 'homine', scilicet 'fortior' et 'omni'; ideo unum aufert quod alterum faceret si esset solum. Unde istae aequivalent 'equus est fortior homine' et 'equus est omni homine fortior', et similiter istae 'equus est fortior omni homine' et 'equus est homine fortior'. Et si aliqua plura sint dicenda circa istam partem, illa dicentur in Sophismatibus.
SDD 4.3.7-5
Quinto modo, fit distributio per multas dictiones implicantes in se uel in suis exponentibus negationes, sicut sunt nomina privativa et relativa diversitatis, aut ista verba 'incipit' et 'desinit', aut istae dictiones 'sine', 'praeter', 'solus', et sic de multis aliis, de quibus in speciali erit dicendum in Sophismatibus.
Circa istam particulam hoc solum noto quod si propositio in qua talia distributiva ponuntur indigeat propter eius obscuritatem exponi per alias propositiones vel aliam propositionem, terminus dici potest habere talem suppositionem aut tales suppositiones quam vel quas invenitur habere in sua exponente vel in suis exponentibus.
SDD 4.3.8-1
Similiter etiam multae sunt causae confusionis non distributivae. Prima est quod signum universale affirmativum confundit non distributive terminum communem sequentem ipsum non immediate, ut in hac propositione 'omnis homo est animal' iste terminus 'animal' supponit confuse non distributive; quod apparet quia non sequitur 'omnis homo est animal; ergo omnis homo est Socrates', ideo non supponit distributive. Similiter non sequitur secundum propositionem disiunctivam 'ergo omnis homo est hoc animal vel omnis homo est illud animal ...' et sic de aliis animalibus, quia antecedens est verum et consequens falsum; ergo non supponit determinate, ergo supponit tertio modo, scilicet confuse tantum.
Haec ultima pars huius capituli, quae est de causis confusionis non distributivae, habet plures particulas, sicut praecedens, secundum plures regulas.
De prima ergo regula, quae nunc posita est, dubitatur statim quo modo supponat 'animal' in ista propositione 'uidens omnem asinum est animal'; videtur quod supponat confuse tantum, per praedictam regulam.
Solutio: dicendum est quod supponit determinate, et non confuse. Ideo regulae apponendum est quod ille terminus communis sequens signum non immediate si debeat confundi per ipsum construatur cum aliquo termino confuso per illud signum. Verbi gratia, 'cuiuslibet hominis asinus est currens': primo per istud signum 'cuiuslibet' confunditur distributive iste terminus 'hominis', qui immediate sequitur; deinde confunditur non distributive iste terminus 'asinus', qui construitur cum isto termino 'hominis' iam confuso, deinde etiam confunditur non distributive hoc verbum 'est' quantum ad tempus consignificatum, quia construitur cum isto termino 'asinus', et ultimo etiam iste terminus 'currens', qui construitur cum 'asinus' et cum 'est'.
Sed cum dicebatur 'uidens omnem asinum est animal', iste terminus 'animal' non construebatur cum aliquo termino prius confuso, quia non construebatur cum 'asinum', qui prius confundebatur. Ita si dico 'asinus cuiuslibet hominis est currens', ibi nec confunditur hoc uerbum 'est' nec hoc praedicatum 'currens', quia neutrum habet conexionem in constructione grammaticali cum isto termino 'hominis' prius confuso.
Sed tu dices "quid ergo dicam de ista 'omnem hominem asinus est uidens'? utrum 'asinus' confundatur?". Et ego dico quod sic: quia 'uidens' construitur cum 'hominem', quod primo confundebatur, et iterum 'asinus' et hoc verbum 'est' construuntur cum 'uidens', ideo confunduntur non distributive. Et propter hoc est regula universalis quod si signum universale praecedat totum residuum propositionis, ipsum distribuit aliquid et residuum confundit non distributive si residuum habet conexionem cum distributo.
Dubitatur etiam de ista 'quodlibet regis animal est equus', posito quod nullus rex habeat aliquod animal aliud ab equo (tunc enim propositio est vera), et quaeritur quo modo stent ibi 'regis' et 'animal' et 'equus'. Et ego dico quod hoc totum simul 'regis animal' distribuitur, ut prius dicebatur, sed neutra pars distribuitur, scilicet nec 'regis' nec 'animal', immo utraque tenetur confuse non distributive. Non enim contingit descendere ad aliquod determinatum suppositum, quia si sub 'animal' descenderetur ad 'asinum' propositio esset falsa, et si sub 'rege' descenderetur ad unum regem qui perdidit omnia animalia sua, propositio etiam esset falsa. Et sic patet quod complexi distributi neutra pars distribuitur, sed tenetur confuse tantum.
Deinde etiam est dubitatio de ista 'omnis materia et forma sunt compositum'. Et ego dico quod 'forma' supponit confuse tantum, quia nec contingit descendere ad aliquod suppositum nec ad omnia secundum propositionem disiunctivam. Et sic esset de omni tali propositione, scilicet ubi subiectum copulatum tenetur collective. Sed si tenetur divisive, ut dicendo 'omnis homo et asinus currunt', tunc 'asinus' tenetur determinate, propter hoc quod talis, ut dicebatur, resoluenda est in hanc hypotheticam 'omnis homo currit et asinus currit', ubi 'asinus' supponit determinate.
Sed de ista 'omnis homo vel asinus currit' dictum fuit quod uno modo potest intelligi quod distributio cadat solum super 'homo', et tunc iterum resoluenda est in hanc hypotheticam 'omnis homo currit vel asinus currit', ubi 'asinus' supponit determinate, ideo sic supponebat in prima. Alio modo potest intelligi quod distributio cadat super totum subiectum, et sic istud totum 'homo vel asinus' simul distribuitur pro omni eo quod est homo vel asinus; et quia omnis homo est homo vel asinus, et etiam omnis asinus est homo vel asinus, ideo distribuitur pro omni homine et pro omni asino, ideo totum tenetur distributive, ut dictum est.
SDD 4.3.8-2
Secundo modo, terminus communis confunditur non distributive per duplex distributivum antecedens ipsum quorum utrumque sine reliquo distribueret ipsum, ut si dico 'omnis non homo currit', vel etiam 'nullus non homo currit', iste terminus 'homo' tenetur confuse non distributive. Ita si dico 'nullus homo est nullus homo' vel 'nullus homo est omnis homo', iste terminus 'homo' positus in praedicato tenetur confuse tantum.
Ex ista regula apparet de relativis diversitatis et de isto verbo 'differt', quae ponuntur distribuere ablativos sequentes. Verbi gratia, si dico 'B differt ab homine', 'B est aliud' (uel 'diversum') 'ab homine', iste terminus 'homine' distribuitur. Et ideo si praeponeretur negatio negans, tunc 'homine' remaneret confuse tantum, ut dicendo 'A non differt ab homine' vel 'A non est aliud ab homine'; et ita etiam si diceretur 'A differt ab omni homine', ibi 'homine' teneretur confuse tantum.
Ita, si diceretur 'nullus homo omnem asinum videt', 'asinum' teneretur confuse tantum, sed si diceretur 'omnis homo omnem asinum videt', tunc 'asinum' distribueretur, quia licet praecedant duo signa distributiva, tamen regula non habet ibi locum, eo quod primum signum sine secundo non distribueret 'asinum'.
Sed videtur mihi quod ab ista regula debet excipi distributio quae est per comparationem. Verbi gratia, si dico quod equus est maior homine, ibi 'homine' distribuitur, et si appono signum, dicendo quod equus est maior omni homine, verum est quod distributio aufertur, sed tamen non remanet confusio, immo 'homine' supponit determinate. Quod probo: quia contingit descendere ad supposita disiunctive, secundum propositionem disiunctivam. Verbi gratia, si dico 'equus est maior omni homine', oportet quod ille equus sit maior minimo homine, et tunc, supposito quod ille sit Socrates, erit verum quod ille equus erit maior Socrate uel erit maior Platone, et sic de aliis.
Si ergo quaeratur "cur tam varie? quare magis in aliis tenet regula quam in istis?", ego dicam quod est eo quia excedens aliqua plura vel unum aliquorum plurium necesse est statim quod excedat minimum illorum, et si omnia excedat, oportet adhuc quod excedat maximum illorum; sed si omnis homo est animal, non oportet quod omnis homo sit minimum animal nec quod omnis homo sit maximum animal, et sic de aliis, sed hic unum et ille aliud.
Iterum, a dicta regula debent excipi duae negationes simul positae similiter ad sequentia se habentes. Illae enim non faciunt nisi se invicem destruere; ideo talis remanet suppositio terminorum sicut illis negationibus ablatis, ut 'non nullus homo currit' vel 'Socrates uidet non nullum hominem'; ibi 'homo' et 'hominem' supponunt determinate.
SDD 4.3.8-3
Adhuc, tertio modo, ponuntur quaedam specialia confundentia sine distributione terminos communes sequentes, scilicet termini qui respondentur ad 'quotiens?', ut 'ter', 'quater', et caetera, ut 'hodie ter comedi panem'. Iterum, etiam dicitur quod copulatio ex terminis de praedicamentis quando et ubi habent potestatem sic confundendi, ut 'hodie et heri bibi vinum' vel etiam 'Parisius et Romae venditur panis'.
Istae confusiones, ut mihi videtur, proveniunt ex hoc quia tales propositiones possunt resolvi in copulativas quarum categoricae habent eundem terminum in praedicato, sed tamen quarum una categorica quantum ad illud eundem terminum verificatur pro uno supposito et alia pro alio, ut 'ter comedi panem', quia una vice comedi panem, et alia vice comedi panem, et tertia vice comedi panem, licet alium prima, alium secunda et alium tertia. Similiter hodie et heri bibi vinum, quia hodie bibi vinum et heri bibi vinum, licet aliud et aliud; ita Parisius et Romae venditur panis, quia Parisius venditur panis et Romae venditur panis, licet alius et alius. Ideo etiam si alibi similis modus inveniatur, ibi similis suppositio concedatur.
Aliqui etiam voluerunt dicere quod in exceptiva terminus communis supponit confuse tantum, ut quod in ista 'omnis homo praeter Socratem currit' iste terminus 'homo' supponit confuse tantum, quia non contingit descendere ad aliquod suppositum; non enim sequitur 'ergo Plato praeter Socratem currit', quia propositio esset inepta et incongrua. Sed ego dico quod 'homo' ibi distribuitur, non tamen simpliciter, sed per exceptionem restrictus ad homines alios a Socrate, ita quod hoc totum simul 'homo alius a Socrate' distribuitur. Quod patet sic: quia resolvitur propositio in istam hypotheticam 'Socrates non currit et omnis homo alius a Socrate currit', et tunc manifeste contingit descendere.
SDD 4.3.8-4
Quarto modo, ista verba 'scio', 'cognosco', 'intelligo' et multa alia, de quibus magis dictum est in Sophismatibus, et eorum participia confundunt sine distributione terminos sequentes terminantes transitum eorum. Ut si dico 'cognosco triangulum', non sequitur 'ergo cognosco isoscelem', vel 'cognosco isopleurum', et sic de aliis; ita etiam si debeo tibi equum, non sequitur 'ergo debeo tibi Brunellum', vel 'debeo tibi Favellum', et sic de aliis.
Apparet mihi quod iste modus confusionis valde differt a modis prius dictis, quamvis utrobique vocetur 'confusio sine distributione'. Nam in prioribus modis, licet non contingeret descendere ad supposita secundum propositionem disiunctivam, tamen contingebat secundum propositionem categoricam de disiuncto extremo. Verbi gratia, licet non sequatur 'omnis homo est animal; ergo omnis homo est hoc animal uel omnis homo est illud animal ...' et sic de aliis, tamen bene sequitur 'omnis homo est animal; ergo omnis homo est hoc animal vel illud animal ...' et sic de aliis; hoc enim consequens est verum, sicut antecedens, prout patet ex inductione.
Sed in hoc modo confusionis nec licet descendere ad supposita secundum propositionem disiunctivam nec secundum categoricam de disiuncto extremo. Cuius ratio est quia talia verba faciunt terminos sequentes appellare suas rationes, secundum quas impositi sunt ad significandum. Verbi gratia, Aristoteles bene poneret differentiam inter istas propositiones 'venientem cognosco' et 'cognosco venientem'. Quia pono casum quod tu valde bene cognoscas patrem tuum secundum illam rationem secundum quam dicitur pater tuus, sed non cognoscas eum secundum rationem secundum quam dicitur veniens, quia licet veniat, tamen nihil scis de ventura eius. Tunc in isto casu haec est falsa 'tu cognoscis venientem', quia, propter appellationem, illa significat quod tu cognoscis venientem secundum illum conceptum secundum quem dicitur veniens, quod est falsum; unde non sequitur 'cognoscis patrem et ille est veniens; ergo cognoscis venientem'. Sed haec est vera 'venientem cognoscis', quia sequitur si patrem cognoscis et ille est veniens quod venientem cognoscis, per syllogismum expositorium. Unde a parte ante terminus non sic appellat suam rationem sicut a parte post; ideo sub quacumque ratione Socratem cognoveris, si Socrates est homo et animal et pater et veniens, sequitur quod hominem cognoscis et animal et patrem et venientem.
Et ex hoc patet iterum alia magna differentia inter istum modum confusionis et praecedentes. Quia in aliis modis confusionis non distributivae non valet consequentia a termino confuso ad determinatum nisi ablato confundente, quia non valet consequentia 'omnis homo est animal; ergo animal est omnis homo'. In hac autem confusione valet, ut 'cognosco triangulum; ergo triangulum cognosco', quia si cognosco triangulum, tunc ipsum cognosco secundum illam rationem secundum quam dicitur triangulus, ideo triangulum cognosco. Immo etiam licet triangulum cognoscerem secundum aliam rationem, adhuc sequeretur quod triangulum cognoscerem. Et etiam, e converso, in hoc modo confusionis non distributivae non sequitur ex determinato confusum, ut in aliis; non enim sequitur 'triangulum cognosco; ergo cognosco triangulum', sed sequitur 'animal est omnis homo; ergo omnis homo est animal'.
Adhuc inter dictos modos confusionis non distributivae est maior differentia. Quia in isto modo confusionis ex termino confuso tantum sequitur ipse distributus mutato ordine secundum ante et post, quod non est ita in aliis modis. Sequitur enim 'cognosco triangulum; ergo omnem triangulum cognosco'. Quia si cognosco triangulum, tunc habeo conceptum a quo impositum est istud nomen 'triangulus' et illo conceptu omnem triangulum concipio indifferenter, quia non magis unum quam alium; ideo omnem triangulum cognosco. E converso autem non sequitur ex distributo non distributum; non enim sequitur 'omne triangulum cognosco; ergo cognosco triangulum', quia possibile est quod habeo omnis trianguli cognitionem secundum communem rationem figurae vel qualitatis vel entis non habendo rationem propriam trianguli; ideo non cognosco triangulum.
Adhuc apparet quod si post illa verba ille accusativus habeat signum universale affirmativum immediate praecedens, tamen non tenetur distributive sic quod contingat fieri descensus. Non enim sequitur 'cognosco omnem triangulum; ergo cognosco isoscelem', licet isosceles sit triangulus. Quia possum in mente habere generalem conceptum trianguli non habendo conceptus speciales nec individuales, et tunc cognosco omnem triangulum et tamen non cognosco isoscelem vel isopleurum.
Haec sint dicta de speciali condicione horum verborum et de speciali modo confusionis accusativorum sequentium. Quae quidem omnino ex hoc provenire videntur quod illi accusativi quodam modo videntur participare suppositionem materialem. Quia appellant conceptus suos, licet non supponant pro eis; ideo non contingit descendere ad supposita aliorum conceptuum. Sic autem appellant illos conceptus quia intelligimus res secundum illos conceptus; non sic tamen, per conceptum, ignis calefacit aquam vel lapis tangit terram.
Sicut autem dixi de accusativis sequentibus ista verba activa, ita dicerem de nominativis sequentibus verba passiva, ut si dico 'a Socrate intelligitur omnis triangulus' non sequitur 'ergo ab eo intelligitur isosceles'.


Notes

Retrieved from ‘http://www.logicmuseum.com/w/index.php?title=Authors/Buridan/Summulae_de_dialectica/Liber_4/Cap3&oldid=4666’