Authors/Duns Scotus/Lectura/Lectura II/D1/Q5

Latin	English
[163] Utrum relatio creaturae ad Deum sit aliud a fundamento.
[164] Quod sic, videtur: Philosophus IV Metaphysicae dicit quod inconveniens est quod omnia dicantur 'ad aliquid', - et intelligit non denominative (quia sic omnia dicuntur 'ad aliquid', quia non est aliquid quin alicui referatur), sed intelligit essentialiter; sed si relatio creaturae ad Deum sit eadem cum fundamento, cum omnia dicantur relative ad Deum, omnia essent essentialiter 'ad aliquid'. ƿ
[165] Praeterea, ens extra animam dividitur in decem genera primo diversa, igitur non idem entia, - ergo quod est in genere relationis, non est idem alicui alterius generis; sed quod fundat relationem creaturae ad Deum, est absolutum alterius generis; igitur non est idem cum relatione quam fundat respectu Dei.
[166] Contra: Creatura essentialius refertur ad Deum quam ad aliquid aliud. Sed in creaturis videmus quod fundamentum non est aliquid aliud quam relatio quam fundat respectu alterius, - ut totum non est aliud quam habitudo ad partes, compositum etiam non est aliud quam habitudo ad materiam et formam (quia si esset aliud, posset intelligi sine partibus, - quod non est verum).
[167] In ista quaestione, ut communius dicamus, est opinio quod nulla relatio est alia res a fundamento.
[168] Ponit enim quod genera alio modo distinguuntur inter se et in ƿsuis speciebus (genera enim distinguuntur inter se per modos essendi). Et tunc dicit quod relatio distinguitur ab aliis generibus per hoc quod est 'ad aliud'; sed non sic distinguitur in inferiora in sua coordinatione (quia non alia ratione est 'ad aliud' relatio suppositionis et superpositionis, quia tunc essent alterius praedicamenti), sed res in quibus sunt relationes (quae sunt fundamenta relationum), in quantum subintrant, subinduunt, subornant, subvestiunt relationes, sic distinguunt.
[169] Secundum ipsum ergo praedicamentum relationis non est modus tantum, sed "res cui convenit in alio esse, non absolute sed in respectu ad aliud"; ista autem res, absolute considerata, est alterius generis, - sed ut induit istum modum, est de genere relationis. ƿ
[170] In alia autem quaestione dicit quod relatio et fundamentum non differunt nisi intentione tantum, - in qua differentia sunt gradus, nam genus et sua differentia plus differunt intentione quam genus et species: et ponit quod relatio differt a fundamento 'differentia secundum intentionem', quae minima est in intentione; nunc autem ubi est differentia secundum intentionem, non est differentia realis rei et rei; et sic ponit quod relatio non est alia res a fundamento.
[171] In hac autem quaestione, ubi hoc dicit, innuit duas rationes, quarum una est quod si relatio esset aliud a fundamento et relatio secundum suam rationem transferretur ad divina, igitur ibi esset alia res a fundamento, - quod falsum est. ƿ
[172] Secunda ratio est ista: nihil potest esse formaliter alia res ab alio, nisi ad ipsum possit esse per se mutatio; sed 'ad relationem non est mutatio', sicut probat per Boethium De Trinitate cap. 13, et accipitur ab Anselmo Monologion, et V Physicorum.
[173] Alibi displicuit sibi forte prior sententia, et dicit quod relatio non potest esse 'res cui convenit esse in alio, respectu alterius, ita quod haec sit per se ratio relationis':
[174] Primo, quia tunc relatio non esset simplex nec haberet unam rationem simplicem, quia 'esse in alio' et 'esse ad aliud' sunt duae rationes; sed contra Simplicium est quod relatio non sit praedicamentum simplex, secundum quod ibi probat. ƿ
[175] Item, si relatio esset huiusmodi formaliter cui convenit esse 'in alio' et 'ad aliud', tunc non transferretur ad divina secundum suam rationem, quia ibi non est relatio ut est 'in'.
[176] Item, si relatio esset huiusmodi res cui convenit esse in alio, respectu alterius, tunc relatio non immediate fundaretur in quantitate et qualitate, sed in re illius generis, quia fundamentum relationis est et res ut subintrat respectum (et sic prius ponitur quod res sit de genere relationis).
[177] Praeterea, illa res quae sic fundat relationem, secundum se concepta, vel esset nullius generis vel alterius ab aliis novem generibus, - quia si illa res, secundum se considerata, esset alicuius alteƿrius novem generum et relatio est formaliter illa res ut subintrat respectum, igitur esset aliquid in genere et constitueret genus non per aliquid alii accidentale (quod falsum est), sed per essentiale.
[178] Ideo dicunt quod relatio potest considerari ut est quoddam intervallum explicatum inter duo extrema, - et sic non est aliquid nisi intellectum, nec sic constituit praedicamentum relationis. Alio modo consideratur ut est modus fundatus in extremis, - nec sic est genus.
[179] Quomodo igitur est genus? Dico quod non secundum quod fundamentum subintrat respectum, sed secundum quod ille modus indeterminatus characterizatur, hoc est determinatur a fundamento (qui modus in se indeterminatus est): tunc ille modus sic determinatus, characterizatus, est res generis relationis.
[180] Sed sive relatio sit res fundamenti ut subintrat respectum, sive respectus, semper dicunt quod non est alia res a fundamento. ƿ
[181] Et adhuc innuitur duplex ratio: Primo, quia si esset alia res a fundamento, tunc haberet proprium 'esse in'; et sic, cum habeat rationem essendi 'ad aliud', non esset simplex. Et haec ratio sumitur ex ratione superius facta contra primum modum 'essendi in'.
[182] Item, si haberet proprium 'esse in', ergo haberet propriam habitudinem ad subiectum; et ista habitudo relatio est, igitur similiter haberet proprium 'esse in', et sic in infinitum; et sic infinita in uno, - et esset compositio infinitorum in uno, si relatio esset alia res a fundamento. ƿ
[183] Sic igitur diversimode loquitur de hac materia in diversis locis; et qui magis laboraverit ad intelligendum eum, in fine erit magis incertus.
[184] Sed contra hanc conclusionem principalem quam tenet, quod 'relatio non est alia res a fundamento', arguo: Nulla res est simpliciter eadem alteri, sine qua potest esse sine contradictione; sed quodlibet fundamentum relationis, respectu alterius creaturae, potest esse sine illa relatione, et potest subesse et non subesse sine contradictione, ut manifestum est; igitur nullum fundamentum relationis in creaturis et respectu creaturarum est idem realiter cum illa relatione.
[185] Maior est ita manifesta, quod est primum principium, quia si haec res est illa res, et haec est et illa non est, ergo eadem res est et non est, - quod est contradictio. Unde contradictio necessario concludit multiplicitatem realem inter aliqua.
[186] Per hoc etiam Philosophus probat materiam differre a forma, quia cum est sub una forma, non est sub eius forma opposita. ƿ
[187] Unde Philosophus VII Topicorum dicit quod facile est destruere problema, ad quod instatur per contradictionem, - quod non esset nisi maior esset vera.
[188] Sed quia dicunt alibi quod relatio est modus quidam, et differt a fundamento secundum modum, et non est inconveniens quod aliquid sit et non sit alio et alio modo, ideo arguo sic:
[189] Quaero de illo modo quem dicis esse relationem: aut est aliquid extra intellectum, aut non? Si non, ergo relatio talis est tantum intellectio, cuius oppositum supponimus (quod 'non omnis relatio est ens rationis'). Si autem ille modus est aliquid extra intellectum, et res fundamentalis est, et modus ille non est, ergo sequitur quod fundamentum non sit modus ille.
[190] Praeterea, si hoc esset verum, sequitur contrarium fidei, quod incarnatio Filii nihil sit, quia secundum hanc viam, Si Filius Dei semper fuisset sicut fuit et 'natura humana assumpta' fuisset semper, incarnatio fuisset semper et Filius Dei semper fuisset incarnaƿtus (quia nihil aliud est incarnatio quam naturam humanam habere novam habitudinem ad suppositum, quia nihil absolutum causatur in Filio Dei; si autem ista relatio habitudinis nihil aliud sit quam fundamentum, igitur si Filius Dei esset semper et natura humana semper, Filius Dei semper fuisset incarnatus, quia, secundum istam viam, nulla res de novo fit ex hoc quod natura unitur Verbo).
[191] Item, sequitur quod in sacrificio altaris quantitas non esset sine subiecto, quia si habitudo quantitatis ad subiectum sit nihil aliud quam ipsa quantitas, quae habitudo quantitatis denominaretur per eius inesse, igitur cum quantitas manet in sacrificio altaris, sequitur quod quantitas inest suo subiecto in sacrificio altaris.
[192] Item, est contra omnem philosophiam, quia sequitur quod, dissoluto composito, maneret compositum, ut dissolutis b et a, adhuc maneret ab, - cuius contrarium dicitur VII Metaphysicae. Consequentia patet, quia si relatio non sit aliud quam fundamentum, igitur unio et habitudo partium non erit aliud quam partes; igitur manet quidquid praefuit in ab; ergo adhuc manebit ab.
[193] Item, sequitur quod agens et patiens agerent et paterentur semper ubicumque fuerint, - quia quando sunt approximata, tunc agunt; ƿista autem approximatio est relatio; si ergo relatio non sit aliud quam fundamentum, ista approximatio erit nihil aliud quam agens et patiens, ut ignis et lignum: ergo ubicumque fuerint, semper agerent, - quod falsum est. Ex quo ergo oportet rebus de novo aliquid advenire ad hoc quod nunc agant et prius non (non requiritur aliud nisi approximatio), sequitur quod approximatio erit alia res a ligno et igne.
[194] Praeterea, arguo sic: nulla continentia virtualis extendit se ad habendum opposita formaliter per identitatem (immo nec hoc patitur continentia divina: licet enim Deus contineat perfectiones virtualiter, non tamen continet album et nigrum per identitatem formaliter); sed idem potest esse fundamentum formaliter et aeque primo diversarum relationum oppositarum, ut similitudinis et dissimilitudinis, aequalis et inaequalis; ergo impossibile est quod fundamentum contineat per identitatem realem relationes fundatas in eo: non igitur fundamentum et relatio sunt eadem res.
[195] Praeterea, nulla una res continet per identitatem plures perfectiones eiusdem rationis (sicut licet ponatur quod intellectiva contineat sensitivam et vegetativam, non tamen duas naturas eiusdem rationis), nec idem potest esse duae albedines; sed idem potest esse fundamentum plurium relationum eiusdem rationis (sicut apparebit in III); ergo nulla relatio continetur in albedine aut in aliquo alio fundamento ut eadem illi.
[196] Praeterea, quando aliqua continent alia per identitatem, quanto continentia magis conveniunt, tanto maior erit identitas inter contenta (ut si intelligentia in Socrate et Platone contineat per identitaƿtem sensitivam et vegetativam, et forma substantialis asini similiter contineat alias formas, - quanto est maior convenientia inter intelligentiam in Socrate et Platone quam inter intelligentiam in Socrate et formam asinitatis in asino, tanto erit maior convenientia in contentis). Sed opposito modo est in relationibus: nam relationes quae magis conveniunt, habent fundamenta quae magis sunt diversa, et relationes quae magis differunt, habent fundamenta quae magis conveniunt (sicut aequalitas et similitudo magis conveniunt quam similitudo et activum, quia primae sunt unius modi, et aliae diversorum modorum sive generum relationis, et tamen fundamenta primarum plus differunt, ut quantitas et qualitas, fundamentum autem similis et activi potest esse idem calor). Ergo etc.
[197] Praeterea, quando aliquid continetur in alio per identitatem, sequitur perfectionem illius in quo continetur (si enim contentum sit idem realiter continenti per identitatem, quanto continens fuerit perfectius, et contentum erit); sed ad perfectionem fundamenti non sequitur perfectio relationis, immo cum perfectiore fundamento sequitur imperfectior relatio (sicut aliquid potest esse albius alio, et non ex hoc ei similius: duo enim alba remissa sunt similiora quam album remissum et album intensum).
[198] Praeterea, relatio rationis, licet sit primo ratio intelligendi aliquod obiectum directe, tamen potest esse per consequens obiectum actus intelligendi reflexi (sicut cum intelligo lapidem sub ratione veri, potest intellectus se convertere ad intelligendum istam ratioƿnem; ergo quod primo fuit ratio intelligendi per comparationem ad obiectum directe intellectum, illud idem potest esse obiectum respectu actus reflexi intelligendi). Ergo similiter in proposito: licet relatio realis sit quidam modus respectu sui fundamenti in se, tamen potest esse vera res et necessaria.
[199] Praeterea, hoc arguitur per auctoritatem: Simplicius enim Super praedicamenta hoc dicit expresse quod aliud est 'quale', aliud 'simile', - aliud 'quantum', aliud 'aequale'.
[200] Praeterea, Aristoteles, definiens 'ad aliquid', dicit quod 'ad aliquid sunt quorum esse est ad aliud se habere'; esse non est in intellectu (quia sic potest substantia ad aliud esse: potest enim per intellectum ad aliud comparari; et ipse excludit substantiam, quia vult substantiam non esse ad aliud nec ad aliquid); ergo illud esse ƿest extra animam. Sed nullius esse absoluti est 'ad aliud se habere'; ergo contradictio est quod relatio sit idem quod fundamentum absolutum.
[201] Praeterea, Philosophus XII Metaphysicae dicit quod quodlibet genus habet propria principia, - et exemplificat de relatione quod habet propria principia, alia a principiis substantiae; ergo non potest esse realiter idem cum substantia, nec cum aliquo alio praedicamento.
[202] Praeterea, Augustinus V De Trinitate cap. 5: "In rebus creatis, quidquid non secundum substantiam dicitur, restat ut secundum accidens dicatur"; relatio autem non dicitur secundum substantiam (quia tunc diceretur 'ad se'); ergo est accidens substantiae cuius est, et non idem sibi.
[203] Praeterea, Ambrosius I De Trinitate cap. 5: 'Si prius erat Deus antequam generaret, et ita antequam erat Pater, quomodo non mutaretur?'; ergo si Pater prius fuisset absolutum et postea generaret, mutaretur; sed nihil sibi adveniret nisi generatio et relatio; igitur oportet quod relatio sit alia res quae de novo advenit, aliter non mutaretur.
[204] Si dicatur quod illae rationes probant quod relatio non sit eadem cum fundamento, non tamen probant quod ƿaliud sit a fundamento, quia relatio non est res alia realis ('idem' et 'diversum' sunt differentiae entis), sed tantum est ens rationis in anima, per quam comparatur una res alteri, si, inquam, sic impediantur praedictae rationes et eis instetur, - contra:
[205] Ista opinio primo destruit totam unitatem universi, quia Philosophus XII Metaphysicae assignat unitatem universi penes duplicem ordinem in universo, scilicet penes ordinem partium inter se et partium universi ad primum, sicut de exercitu; ordo autem relatio est; ergo si relatio nihil esset nisi tantum in ratione, unitas universi nihil esset extra animam. Et in fine dicit Philosophus quod 'qui ponunt mathematicum numerum esse principium eorum quae sunt, inconnexam universi substantiam faciunt'; et certe qui dicunt quod relatio et ordo non sit in rebus, sed tantum in intellectu, "inconnexam faciunt universi substantiam".
[206] Praeterea, secundo, illa opinio destruit compositionem in entibus, nam nullum compositum habet esse nisi partes aliter se habeant in composito et quando separantur; sed si unio partium non esset aliud quam partes, non aliter se haberent partes separatae et in composito, et ita non plus esset compositum quam quando separantur. Hoc de composito respectu partium integralium, et etiam respectu partium essentialium (materiae et formae), et respectu partium quae faciunt unum per accidens (ut subiectum et accidens): si enim albedo non haberet aliam realitatem quando inest subiecto quam quando separatur, non plus faceret 'hoc unum album' quando album est in homine quam quando separatur; unde oportet quod eius inesse sit nova relatio sibi adveniens, quando perficit suum subiectum. ƿ
[207] Praeterea, tertio, illa opinio destruit causationem in entibus, quia agens et patiens, quando non sunt approximata, non agunt, - agunt autem quando sunt approximata: igitur eorum actio et passio dependent ex approximatione, non autem ex secunda intentione; ergo relatio, quae est approximatio, non est secunda intentio.
[208] Praeterea, quarto, opinio destruit scientiam mathematicam, nam Philosophus XII Metaphysicae cap. 5, in fine, dicit quod mentiuntur qui dicunt 'in mathematicis non est bonum': considerat enim mathematica proportiones et commensurationes et huiusmodi, in quibus maxime est natura boni et huiusmodi; ergo secundum ipsum mathematica ostendit relationes de suis subiectis (et experimur inducendo in multis conclusionibus mathematicae, in quibus ostenduntur proportiones et commensurationes de suis subiectis). Igitur si relationes non essent nisi secundae intentiones exsistentes in anima, mathematica non esset nisi quaedam logica.
[209] Item, Simplicius dicit quod qui destruit relationem in rebus, destruit harmoniam et cetera huiusmodi.
[210] Si autem adhuc instatur praedictis rationibus, dicendo quod relatio non est secunda intentio, nec tamen proprie est res fundamenti nec diversa, sed est modus rei, et ideo non res alia nec eadem, - contra: non est aliquod nomen communius quam nomen entis et rei, sicut patet per Avicennam; quidƿquid igitur est praeter operationem intellectus, oportet quod sit res vel ens, et tunc vel idem vel aliud. Unde modus oportet quod sit res. Et si sit modus intrinsecus, qui dicit intrinsecum gradum entis, non est res alia (sicut dictum est de infinito respectu attributorum); si autem sit modus extrinsecus, necessario est alia res.
[211] Item, si adhuc instatur praedictis rationibus, dicendo quod relatio est res non quidem habitudinis sed ratione illius cui competit habitudo (sicut dixit prior opinio illius, superius recitata, quod relatio est res ut subintrat modum), contra: omne absolutum, sub ratione absoluta, pertinet ad aliquod genus absolutum, quia si non est primum genus, habet aliquod praedicatum in 'quid' dictum de eo, et ita importabit unum conceptum alicuius generis absoluti; sed nihil essentiale pertinet ad genus relationis; ergo relatio non potest dici ratione rei absolutae cui convenit habitudo.
[212] Ideo dico quantum ad istum articulum quod non omnes relationes sunt eaedem cum fundamentis suis, sed sunt res aliae. Utrum autem sic sit de relatione creaturae ad Deum, post dicetur. ƿ
[213] Ad rationes alterius opinionis. Quando dicitur quod relatio advenit sine mutatione, dico quod ratio concludit oppositum, quia ex hoc quod relatio non potest advenire sine mutatione, sequitur quod sit alia res ab eo cui advenit. Unde Ambrosius arguit quod si Pater de novo genuisset, mutaretur propter relationem de novo advenientem. Unde materia, quando advenit sibi forma, non mutatur in se, sed secundum esse formae; et ideo materia et forma differunt.
[214] Dices: quomodo igitur 'non est mutatio ad relationem'? Dico quod, sicut Simplicius respondet Super praedicamenta, ad relationem est mutatio, quia non est intelligibile quod nova forma adveniat alicui, quin mutetur secundum illam formam. Unde illud cui advenit nova forma relationis, non mutatur ad se sed ad aliud; et sicut forma est ens et perficit, sic habet aliquid mutari secundum eam. Unde illud cui advenit relatio, mutatur in essendo ad aliud, ita quod aliter se habet ad aliud nunc et prius: et hoc est mutari ad relationem. ƿ
[215] Ad aliud, quando dicitur quod relatio transfertur ad divina, quod non esset si esset aliud a fundamento, - dicendum quod, sicut dictum est I libro distinctione 8, nihil alicuius generis formaliter dicitur de Deo, nec modus nec res nec aliquid quod ibi est, quia totum est limitatum et potentiale. Et ideo, sicut ibi dictum est, sapientia quae formaliter dicitur de Deo, non est qualitas sed transcendens est, per prius conveniens enti quam ens dividatur in decem genera; nec paternitas nec filiatio in divinis sunt de genere relationis. Et ideo non sequitur quod 'si relatio transfertur ad divina et ibi relatio non differt a fundamento, ergo nec hic', quia ibi non est in genere, sicut hic. Unde idem argumentum potest fieri de sapientia quod non differat ab anima 'quia in divinis non differt, ergo nec in nobis'!
[216] Praedicta etiam ratio aliter pertractatur a quibusdam: quod 'album simile' non est compositius quam 'album', - quod non esset si relatio esset alia res quam albedo.
[217] Sed licet posset hic instari quod non est compositius, quia compositio est 'componibilium unio', relatio autem non unitur alicui proprie, sed est ad aliud, et ita potest dici quod non facit composiƿtionem; licet - inquam - sic posset dici, videtur tamen quod ratio petat conclusionem. Dicere enim quod relatio non facit compositionem cum fundamento, est dicere quod non est alia res, quia compositio est rei et rei, et actus et potentiae, quo modo relatio se habet ad fundamentum ut ad potentiam.
[218] Immo ipsi dicunt quod persona in divinis est quasi compositum ex actu et potentia, quia ex essentia et relatione, et tamen ibi relatio non differt a fundamento nisi ratione, in creaturis autem relatio differt secundum intentionem. Et, secundum ipsos, non est intelligibile quod sint diversae intentiones nisi sit compositio; nec est intelligibile quod alterum se habeat ut potentia et alterum ut actus, nisi facerent compositionem. Et ideo qui caperent quod relatio et fundamentum non faciunt compositionem, et quod 'album simile' non est compositius quam album tantum, accipiunt contra se ipsos: albedo enim non habet compositionem illam quam ponunt 'albi similis'. ƿ
[219] Ad aliud, quando arguunt quod 'si relatio esset alia res a fundamento suo, igitur haberet proprium inesse', 'illud autem inesse est habitudo ad subiectum, et ita relatio, igitur similiter habet proprium inesse, et sic semper, ut in una re sint infinita', - differatur ratio ista usque ad IV librum, ubi erit manifestum quomodo inesse accidentis se habet ad accidens, et erit status in primo vel secundo, ut ibi dicetur. Sed tamen nunc dicendum quod relatio habet proprium inesse et propriam accidentalitatem, - et hoc patet per Avicennam III Metaphysicae cap. ultimo; et etiam quod sit accidens et vera res, et non secunda intentio.
[220] Ad aliud, quando arguitur quod relationes non distinguuntur nisi per fundamenta, et sic distinguuntur in species (quod non esset si relatio esset aliud a fundamento), - dicendum quod sicut aliquid est causa in essendo, ita et in distinguendo; et sicut dat esse, ita esse distinctum. Quando enim forma intrinseca rei est nobis ignota, tunc distinguimus per extrinseca, quae sunt nobis notiora. Et ideo licet quantum ad nos relationes distinguantur per fundamenta, tamen habent intrinsecam rationem, et non praecise distinguuntur per fundamenta; si enim completa earum distinctio esset per fundamenta, tunc quanto fundamenta plus differrent, tanto magis et relationes ƿquas fundant, - quod falsum est, sicut supra ostensum est: fundamenta enim similitudinis et aequalitatis plus differunt quam fundamenta similis et calefactivi.
[221] Sic igitur dictum est primo in generali quod non omnis relatio est eadem cum suo fundamento.
[222] Nunc dicendum est ad aliam quaestionem, particularius descendendo, an relatio creaturae ad Deum sit idem cum suo fundamento.
[223] Et ad hoc dicunt quidam quod relatio creaturae ad Deum non est aliud a suo fundamento, sed est ipsum fundamentum, ita quod ipsum fundamentum absolutum quod dicitur 'ad se', secundum se totum non est nisi respectus ad Deum. Non quod iste respectus sit ratitudo rei cui adveniat esse, quae ƿnondum rata est, sicut alii fingunt, - sed ipsum absolutum secundum suam essentiam non est aliud quam relatio.
[224] Et hoc declaratur per hoc quod, licet creatura in se sit aliquid, tamen'in comparatione ad Deum nihil est', sicut dicit Hieronymus (et habetur distinctione 8) et similiter multi alii sancti. Igitur similiter, licet fundamentum in se sit absolutum et dicatur 'ad se', tamen in comparatione ad Deum non est nisi respectus.
[225] Sed contra: Augustinus VII De Trinitate cap. 2: "Omne quod relative dicitur, est aliquid excepta relatione"; igitur fundamentum cuiuslibet relativi est aliquid excepta relatione et praeter relationem. ƿ
[226] Praeterea, definitio exprimit quiditatem rei; sed definitio alicuius absoluti non exprimit respectum ad Deum, quia tunc non esset definitio alicuius in genere absoluto; igitur quiditas rei absolutae non erit respectus ad Deum.
[227] Praeterea, si fundamentum esset praecise respectus ad Deum, non esset maior distinctio creaturae a Deo quam unius personae in divinis ab alia. Probatio: omnes relationes eiusdem modi oppositae sunt aequaliter distinctae (sicut calefactivum ad calefactibile et frigefactivum ad frigefactibile); relationes autem originis in divinis sunt quasi secundi modi, et relatio Dei ad creaturam (secundum illos) similiter secundi modi, scilicet producentis ad productum; si igitur creatura est praecise relatio ad Deum, ergo non magis distinguitur creatura a Deo quam Filius a Patre, - immo minus distingueretur, quia relatio personae ad personam in divinis est realis, sed relatio Dei ad creaturam est rationis.
[228] Dicit quod creatura est natura absoluta, alia a natura divina, quod non contingit personis.
[229] Sed hoc destruit positionem, quia non tunc tantum est respectus creatura ad Deum, sed praeter hoc natura absoluta.
[230] Praeterea, quae distinguuntur formaliter, non sunt praecise et formaliter aliquod indistinctum; sed creaturae distinguuntur formaliter; ergo relatio creationis praecise non distinguitur in eis specifice, quia uniformiter quaelibet creatura refertur ad Deum, - nec creatio unius et alterius sunt alterius rationis. ƿ
[231] Praeterea, secundum eos, creatura ad Deum habet triplicem relationem realem; sed creatura non est formaliter tria; ergo creatura non est formaliter relatio ad Deum.
[232] Alia est opinio quod relatio qua refertur creatura ad Deum, non est idem realiter cum fundamento.
[233] Quod ostendunt per auctoritatem Augustini V De Trinitate cap. 5: "Quidquid est in creatura quod non secundum substantiam dicitur, restat ut secundum accidens dicatur"; sed relatio non dicitur secundum substantiam; ergo est accidens eius cuius est.
[234] Item, in eodem, cap. 19, dicit quod omnis relatio creaturae est adveniens cum mutatione. ƿ
[235] Et in fine capituli addit quod Deus dicitur relative ad creaturam non secundum accidens in eo, sed secundum accidens eius ad quod dicitur.
[236] Ideo dicunt quod relatio omnis in creatura, sive ad Deum sive non, accidens est.
[237] Sed contra: Secundum Augustinum, illud 'accidens' dicitur quod est amissibile: aut igitur amissibile absolute (ita quod potest non esse), aut est sic amissibile quod non destruatur illud cuius est. Primum non convenit, quia sic omnis substantia creata est amissibilis (quia potest non esse); et tunc omne creatum esset accidens. Intelligit ergo Augustinus quod illud est accidens quod potest amitti, remanente illo cuius est: et hoc vel secundum durationem (sicut est accidens separabile), vel quod remaneat subiectum - cuius est - posterius ordine naturae (sicut est de accidente inseparabili), quia sicut prius ordine naturae generatur subiectum quam accidens consequatur, sic e contra in corruptione ('quod enim est prius in generatione, est posterius in corruptione'). Et sic nigredo respectu corvi, quia sic ƿsecundum Augustinum - pluma potest auferri manente corvo; et sic, secundum Porphyrium, convenit intelligere ipsum corvum nitentem colore. Sed neutro modo relatio creaturae ad Deum potest esse accidens creaturae: quia non potest creatura esse sine respectu ad Deum, nec etiam ordine naturae potest remanere sine respectu illo (quia in illo instanti naturae in quo sic intelligitur sine respectu ad Deum, esset non dependens, et per consequens non creatura). Non ergo illa relatio ad Deum est accidens, sicut Augustinus loquitur de accidente.
[238] Respondeo igitur ad istam quaestionem primo, et dico quod relatio creaturae ad Deum, quae communis est omni creaturae, non est aliud ab essentia creaturae; non tamen est formaliter idem essentiae creaturae; nec fundamentum est praecise ille respectus, ita quod nihil sit nisi ille respectus.
[239] Et dico primo quod relatio communis omni creaturae ad Deum est idem cum fundamento, - propter relationem naturae assumptae a Verbo ad Verbum, quae relatio non est idem cum fundamento (quia potest esse sine illa relatione, si deponeretur natura assumpta); sed tamen relatio creaturae ad Deum (secundum rationem triplicis causae), quae communis est omni creaturae, illa est idem cum fundamento. ƿ
[240] Et hoc primo probo opposito modo illi rationi primae qua ostenditur quod non omnis relatio est eadem cum fundamento, quia potest esse sine illa et ibi contradictionem includit. Sic in proposito, opposito modo, impossibilitas contradictionis concludit unionem, - ut, quia nullum 'contradictoriorum' dicitur de uno quin dicatur de alio, ergo sunt idem (quia de quibuscumque diversis, si non sint omnino idem, possunt dici opposita: ut, si non sunt idem in essendo, 'esse' et 'non esse' possunt aliquando dici de eis; et sic de aliis).
[241] Tunc arguo sic: omne quod inest formaliter alicui, sine quo incompossibile est ipsum esse, est idem realiter illi; sed relatio lapidis ad Deum est in lapide, sine qua incompossibile est lapidem esse, ut manifestum est; ergo relatio lapidis ad Deum est eadem realiter lapidi.
[242] Primo, maiorem expono, quia dico quod 'omne quod inest formaliter alicui' etc.: quia si non insit formaliter, licet incompossibile sit ipsum esse sine illo, non tamen idem est illi realiter (quia relativum non potest esse sine termino, nec causatum sine causa, nec totum sine parte, - et tamen unum non est realiter aliud, quia unum non inest formaliter alteri). - Dico tunc quod omne quod inest formali praedicatione alicui, sine quo incompossibile est ipsum esse, est idem illi realiter. Probo ex opposito: quia si non est idem illi et tamen incompossibile est ipsum esse sine illo, hoc non est nisi quia dependet essentialiter ab illo; sed nihil dependet essentialiter ab illo quod inest sibi formaliter (proprie dico loquendo de dependentia), nisi sicut dicimus quod totum dependet ex parte constituente ipsum et homo a rationali. Confirmatur: quaecumque realitas non dependet ab alia realitate, potest esse alia non exsistente; si ergo relatio lapidis ad Deum sit alia res a lapide, ita quod lapis non dependet ƿab illa, ergo potest esse - sine incompossibilitate - sine relatione eius ad Deum, quod falsum est.
[243] Minor etiam patet, quia contradictionem includit lapidem esse et terminum illius relationis non esse (ut Deum non esse), quia in ordine essentiali - et maxime - incompossibile est esse posterius et primum non esse, et hoc praecipue de primo simpliciter; sed contradictio est lapidem esse et Deum esse, et tamen non esse relationem lapidis ad Deum (quia relatio non potest non esse nisi propter non esse fundamenti vel termini; ideo positis illis, necessario ponitur relatio; ideo incompossibile est lapidem esse sine relatione ipsius ad Deum).
[244] Sed contra hanc rationem insto, ut melius intelligatur. Nam ex hac ratione videtur sequi quod relatio rationis in Deo sit realis, quia omnis relatio quae inest Deo formaliter, inest sibi necessario, ita quod incompossibile est ipsum esse sine illa: si igitur omne illud est idem alteri quod sibi inest, sine quo incompossibile est ipsum esse, igitur relatio rationis in Deo est idem Deo; sed quod est idem rei, est res; ergo relatio rationis erit realis in Deo.
[245] Praeterea, accipiatur aliqua causa absoluta, quae est necessario et naturaliter agit: illa non potest esse sine effectu posteriore. Tunc arguitur per rationem priorem: illa res absoluta quae est causa naturalis et prior, non potest esse sine alia re terminante relationem, et positis terminis relationis et fundamentis, oportet ponere relationem; ergo relatio prioris ad posterius necessario inest 'esse', quod est absoluta res et prior: ergo illa relatio erit eadem sibi (per rationem prius factam). Sed hoc non videtur verum, quia quod 'prius' habeat habitudinem ad 'posterius', videtur contradictio. ƿ
[246] Ad primum istorum dicendum quod maior prioris rationis sic debet intelligi, quia 'illud quod inest formaliter alicui, sine quo incompossibile est ipsum esse ex parte sui, est idem sibi realiter'; sed si non sit illa ratio incompossibilitatis 'ex parte eius cui inest formaliter', non oportet quod sit idem realiter illi. Exemplum: quod si sol staret necessario et illuminaret medium, tunc necessario esset illuminatum, ita quod impossibile est ipsum non illuminari illo lumine; et tamen non sequitur quod lumen in medio sit realiter idem ipsi medio, quia ista incompossibilitas non est ex parte medii, sed ex parte solis illuminantis; sed si incompossibile esset 'medium esse' nisi sol illuminaret necessario, lumen esset idem medio. Et sic est in proposito, quod incompossibile est lapidi 'ex parte lapidis' quod sit, nisi habeat respectum ad Deum, quia si non haberet respectum ad Deum et esset, tunc a nullo esset dependens et sic non esset lapis.
[247] Ad secundum dicendum quod pro me est, quia non est necesse esse relationem in priore ad posterius. - Probatio: si relatio posterioris ad prius necessario et semper requirit relationem in priore, tunc lapis non potest referri ad Deum nisi intelligatur Deum necessario referri ad lapidem, ita quod simul natura, cum terminatur relatio lapidis ad Deum, est relatio in Deo, - et sic incompossibile est relationem esse ex parte lapidis ad Deum, nisi e contra sit relatio Dei ad lapidem. Tunc illa relatio Dei erit idem Deo; sed quod est idem rei, est res; ergo relatio Dei ad creaturam est realis, quod falsum est.
[248] Sed dices: quomodo igitur 'relativa sunt simul natura'? ƿDico quod relativa non sunt mutuo priora, quia tunc esset circulus in prioritate secundum naturam, - quod tamen sequitur si unum relativum dependeret ad aliud in quantum refertur ad ipsum, et quod aliud referibile referatur ad ipsum in quantum terminat relationem (ut si a refertur ad b, - in quantum refertur ad ipsum, dependet a b, et sic b prius naturaliter esset ipso a; et similiter si b refertur ad a, - in quantum sic refertur, dependet b ab a; ergo a prius; et sic a esset naturaliter prius et posterius b, et tunc non essent simul natura, sed essent mutuo priora et posteriora).
[249] Ideo dico quod relativa sic sunt simul natura, quod primo sunt duo absoluta in se (ut hoc album et illud album, et similiter ignis et lignum); et istis positis in esse, sequuntur relationes ex natura eorum: non quod sequitur relatio unius in quantum aliud refertur (ut sic dependeat ab illo), sed ex illis aeque primo sequuntur relationes, - et ita simul natura sunt. Unde relatio non consequitur in quantum requirit aliud, sed simul oriuntur ex fundamentis (sicut si sol produceret duos radios, unus non dependeret ab alio in quantum producitur, sed aeque primo illos producit).
[250] Praeterea, secundo, ostenditur conclusio superior sic: quidquid dicitur uniformiter de quolibet alio a Deo, est idem realiter illis; sed relatio creaturae ad Deum dicitur uniformiter de qualibet creatura; igitur relatio creaturae ad Deum est idem realiter cum creatura.
[251] Probatio maioris: si uniformiter conveniat omni alio a Deo et non est idem illis, ergo est accidens illis. Aut ergo isti accidenti accidit habitudo ad Deum, aut non. Si non accidit, sed est idem sibi, et uniƿformiter relatio ad Deum inest cuilibet alteri, igitur standum fuit in primo, quod relatio ad Deum fuit eadem cuilibet alteri a Deo. Si autem accidit sibi alia habitudo, de illa est quaerendum sicut de prima; et sic vel erit processus in infinitum (quod infinitae relationes reales sint in eodem, et ita infinita re), vel quod relatio creaturae ad Deum sit eadem res cum creatura. Et secundum hoc tenet illa ratio Commentatoris IV Metaphysicae de ente et uno quod praedicent substantiam, quia uniformiter conveniunt cuilibet; et tunc, secundum rationem eius, vel erit processus in infinitum, vel stabitur in primo: quod praedicent substantiam cuiuslibet.
[252] Sed contra istam rationem instatur quod relationes infinitae sint in eodem, quia dictum est in I quod super unam relationem potest fundari alia relatio, ut supra proportionem potest fundari similitudo, - et quia haec proportio est similis illi proportioni, eadem ratione illa similitudo est similis alteri similitudini, et sic semper; ƿsimiliter, Socrates est idem Platoni relatione reali, quae consequitur secundum identitatem specificam: eadem ratione illa identitas est similis vel eadem - specie - alteri identitati, et sic semper; igitur secundum hoc essent relationes infinitae in eodem.
[253] Dicendum quod non est procedere in infinitum in diversis relationibus secundum rem, sed standum est in secundo; quia conceditur 'Socrates est idem Platoni, et ista identitas est similis vel eadem secundum speciem identitati qua Plato e contra est idem Socrati; ista igitur identitas est eadem alteri'. Qua identitate? Dico quod identitate quae non differt a se, sed se ipsa. Unde illa relatio necessario est eadem identitati super quam fundatur. Probatio per rationem superius factam: illa identitas non potest esse sine identitate relationem terminante, - et terminis positis, necessario ponitur relatio; igitur posita identitate in Platone, necessario ponitur relatio eius ad aliam identitatem; et ideo sunt idem re, sicut lapis et relatio ad Deum.
[254] Unde verum est quod quaelibet identitas, sine qua fundamentum potest esse, est alia res a fundamento, - sed identitas sine qua non potest esse, non est alia res. Unde dico quod illa identitas se ipsa, et non alia relatione diversa, est eadem alteri identitati; et sic non sequitur quod infinitae res sint in eodem.
[255] Sic ergo ostensum est primum, quod 'relatio creaturae ad Deum non differt realiter a creatura'.
[256] Secundo tamen dico quod licet non differant realiter, non tamen sunt idem formaliter, quia numquam absolutum formaliter est relaƿtivum, sed, sicut supra dictum est in I diffuse, essentia divina et relatio sunt idem realiter, et tamen hoc non est illud formaliter, - et genus et differentia in re simplici sunt idem realiter, et tamen non sunt idem formaliter; ergo fundamentum relationis ad Deum per identitatem est respectus ad Deum, non tamen formaliter: et hoc non est aliud nisi quod aliqua sunt unum per identitatem, et non per formalem praedicationem.
[257] Tertio dico quod licet respectus ad Deum sit idem fundamento, non tamen praecise, ita quod fundamentum ad Deum non est respectus ille realiter, et maiorem perfectionem continet, quia quod continens contineat aliquod contentum, non est propter perfectionem contenti, sed continentis; et constat quod continens aliquid per identitatem, maiorem perfectionem in se habeat quam perfectionem contenti, quia in eadem re possunt esse multae perfectiones, quarum una sit minus perfecta alia; unde ens perfectum potest continere per identitatem entitatem minus perfectam, - sicut si ponitur quod intellectiva det omnem gradum formae substantialis ipsi materiae: tunc enim verum est quod intellectiva continet sensitivam et vegetativam per identitatem, et tamen intellectiva perfectior est quam sensitiva. Sic etiam essentia divina continet relationes, et essentia divina dicit perfectionem simpliciter, relatio autem non. ƿ
[258] Sic dico quod essentia lapidis ex sua perfectione continet illam modicam perfectionem quae est respectus ad Deum, - et sic continet, quod esset aeque perfectus ac si non haberet. Unde lapis dicitur 'ad se' primo, sed ex perfectione sua includit respectum. Sicut materia non habet aliam entitatem quam sit in composito, et tamen compositum non est praecise materia, - sic in proposito, aliquo modo, nisi quod ibi est differentia realis.
[259] Ad primam rationem dicendum quod inconveniens est 'omnia esse ad aliquid' formaliter, sicut haberent antiqui necessario dicere quod omnia sunt formaliter ad sensum et ad intellectum, quia ipsi dixerunt quod entitas et veritas rei formaliter consistit in 'apparere', et ita formaliter et praecise est apparentia. Sed in proposito, licet relatio sic concomitetur creaturam quod non sit alia res, non tamen creatura est formaliter ille respectus nec praecise, ut dictum est.
[260] Ad aliam rationem potest dici quod nihil unius praedicamenti est formaliter res alterius praedicamenti; sed tamen quod sint idem, et non formaliter. non est inconveniens. ƿ
[261] Aliter dico quod illa quae conveniunt omni enti, sunt passiones entis, et ita sunt transcendentia (quia passio debet proportionari subiecto); et ideo relationes creaturae ad Deum sunt transcendentes, propter quod non sunt in genere relationum.
[262] Ad auctoritatem Augustini pro alia opinione, est dicendum quod ipse exponit se quid vocet 'accidens'. Intelligit enim de accidente quod est amissibile, alio manente cui inest: vel potest remanere secundum durationem, vel ordine naturae, accidente amisso. Sed neutro modo relatio creaturae ad Deum est amissibilis, ut dictum est; et ideo non est accidens sicut Augustinus loquitur de accidente, quia non potest creatura manere - sine contradictione - sine illa relatione.
[263] Ad primam quaestionem, quando dubitatur 'an creatio passiva sit eadem cum creatura', dicendum quod creatio passiva vel dicit relationem 'coaevam creaturae' (secundum quam dicitur creatura), vel relationem et formam quae inest creaturae pro instanti creationis.- Et utroque modo est duplex relatio importata per creationem: una positiva, in comparatione ad Deum; alia privativa, qua refertur ad non esse praecedens absolute, - quia non diceretur creatura, nisi ƿrespectum haberet ad non esse (licet esse habeat ab alio), quia tunc Filius esset creatura. Eodem modo, creatio prout dicit formam tantum inhaerentem creaturae pro instanti creationis, dicit duplicem relationem: unam ad Deum, aliam ad non esse immediate praecedens.
[264] Si igitur loquamur de relatione prima, ad Deum, illa est eadem cum creatura, quia - sine illa - 'ex parte sui' incompossibile est creaturam esse.
[265] Si autem loquamur de creatione pro illo instanti creationis relata ad non esse, sic non est eadem, quia potest esse sine illa.
[266] Ad primam rationem dicendum quod non concludit quod formaliter creatura non sit relatio nec creatio passiva. Et sic loquitur praecise Avicenna de quiditate, praescindendo omnia quae non includuntur formaliter.
[267] Ad aliud dicendum quod creatio, prout dicit relationem pro instanti primo creationis ad Deum, sic non manet, et secundum illam non creatur semper. Unde, ut habet respectum ad non esse praecedens immediate, sic tantum creatura creatur in primo instanti; ut dicit respectum ad non esse absolute et ad Deum, sic creatur semper sicut gubernatur. - Quomodo autem differant esse et creatio, dicetur post quando quaeretur an in aevo sit successio.
[268] Ad aliud, quando arguitur quod angelus tunc annihilatus non posset reparari, quia nec creatio sicut nec motus, dicendum quod ƿan motus possit redire idem numero, dicetur in IV, 'De resurrectione'. Sed ad propositum dico quod qui dicunt quod Deus non potest reparare eundem motum numero, dicunt quia motus est interruptus, et continuum interruptum non est idem. Nunc autem creatio non est interrupta nisi propter non esse; et dictum est quod illa creatio et ille respectus quem dicit respectu non esse praecedentis immediate, non est idem cum creatura; tamen ille respectus quem dicit ad Deum, est idem, - et ille potest reparari idem numero, sicut et creatura in se.
[269] Ad aliud, quando arguitur quod creatio est mutatio, et mutatio differt a termino 'ad quem', dicendum quod hic sunt duae difficultates. Et primo dico quod creatio proprie non est mutatio. Mutatio enim non dicit aliquem unum conceptum, sed ad minus duplicem respectum, nam mutari est 'aliter se habere nunc quam prius', ideo requirit duplicem respectum: unum possibilis ad actuale (ut materiae ad formam), quia non est aliquid mutatum nisi habeat aliquid respectu habiti rei possibilis (unde Philosophus non dicit aliquid mutari nisi ubi aliquid manet quod prius, quod tamen habet aliud esse); alium respectum habet ad non esse praecedens, a quo mutatur. Muƿtatio igitur istos respectus includit, et ista ultima terminat rationem mutationis: licet enim sit respectus materiae ad formam et e contra, et compositi ad partes et e contra et ad agens, - nisi tamen sit respectus ad non esse praecedens, non est mutatio; et sic respectus consequitur ad agens. Creatio ergo, licet dicat respectum ad non esse (quia ille verissime ibi invenitur) et similiter ad agens, non tamen ad agens est respectus possibilis ibi ad actum, quia totum quod ibi est, capit esse; et ideo proprie non est 'mutatio' creatio. Unde mutatio significat habitudinem materiae ad actum, non absolute, sed in quantum nova est, - quae novitas est per respectum ad non esse praecedens, et ita est duplex relatio: perfectibilis ad actum et ad non esse praecedens.
[270] Ex hoc apparet quod mutatio non est simpliciter idem cum terminis, quia ordo et relatio ad non esse immediatus non inest nisi in primo instanti quo res producitur et generatur, - et ideo non est idem, secundum hoc, cum re creata, quia res est et illa relatio non est. Ergo non sunt idem cum re creata. - Similiter, mutatio, secundum quod importat respectum ad generantem, non est idem cum producto, et tamen respectus creaturae ad creantem est idem cum creatura (ista apparent ex dictis, nam generatum potest esse licet non producatur a secunda causa, quia potest immediate produci a prima causa; ergo potest esse sine respectu ad generantem; ergo nec est realiter idem cum generato; similiter, non habet respectum ad causam secundam nisi in primo instanti quo producitur, quia ut communiter - causa secunda est tantum in fieri; unde in instanti productionis refertur. Et ideo, propter istas duas rationes, productum potest esse sine producente secundo et sine respectu ad ipsum).
[271] Sed opposito modo est de 'creato' respectu Dei, quia immediate est a Deo et non potest creari ab alio; similiter, non 'aliquando reƿfertur et aliquando non', sed semper, ita quod non potest esse sine primo respectu (sicut supra ostensum est quod universaliter id quod prius est, potest esse sine posteriore, nec acquirit posterius ad suum esse); si ergo relatio qua creatura refertur ad Deum, esset aliud a creatura, vel esset prior vel simul natura vel posterior. Non prior, quia ponitur accidens; nec simul natura, propter idem; sed posterior. Ergo potest esse sine primo respectu, sine contradictione, quod falsum est, quia incompossibile est lapidem esse sine Deo; sed nullum incompossibile est 'absolutum esse sine alio absoluto', nisi propter relationem, quae est causa incompossibilitatis, quia unum non potest esse sine alio; ergo incompossibile est lapidem esse sine respectu ad Deum.