Authors/Duns Scotus/Quaestiones quodlibetales/Q9

Latin	English
ƿ[1] Consequenter quaeritur de omnipotentia in comparatione ad obiectum quod respicit; et sunt tres quaestiones: Prima quaestio est de omnipotentia ut respicit substantiam immaterialem et est ista: Utrum Deus possit facere angelum informare materiam. Secunda quaestio est de omnipotentia ut respicit formam accidentalem sed habentem esse modo supernaturali et est ista: Utrum Deus possit species in eucharistia convertere in aliquid praeexsistens. Tertia est de omnipotentia prout respicit formam accidentalem habentem ƿesse modo naturali et est haec: Utrum Deus possit facere quod, manente corpore et loco, corpus non habeat ubi sive esse in loco.
[2] Ad primam quaestionem, arguitur quod sic: Deus potest facere formam materialem esse sine materia; ergo et formam immaterialem esse in materia et, per consequens, angelum esse in materia et informare materiam. Antecedens probatur sic: Quia Deus facit accidens materiale sine subiecto in sacramento altaris. Consequentia probatur: Quia non magis videtur repugnare formae immateriali esse in materia, quam formae materiali esse sine materia.
[3] Contra: Si angelus informaret materiam, aut daret ei actum simpliciter sive substantialem, aut actum secundum quid sive accidentalem. Non primo modo, quia, cum sit per se subsistens, non potest facere per se unum cum alio; actus autem substantialis facit per se unum cum illo quod informat. Nec secundo modo, quia, secundum Aristotelem I Physicorum, "quod vere est, nulli accidit"; angelus est id quod vere est, id est, substantia; ergo etc. ƿ
[4] Hic sunt tria videnda: Primo, intellectus quaestionis exponatur. Secundo, solutio eius, prout possibile fuerit, declaretur. Tertio. aliqua dubia dissolvantur.
[5] De primo breviter. Hic non quaeritur si angelus habeat materiam partem sui, quia tunc angelus non informaret materiam, sed forma quae esset altera pars eius informaret eam, sicut ignis non informat materiam, sed forma quae est altera pars eius. Nec quaeritur utrum angelus possit informare materiam, hoc est, effective transmutare materiam ad formam, et hoc virtute Dei, licet forte virtute sui non possit, ut sic Deus faciat angelum effective informare materiam, sicut secundum aliquos facit corpus effective agere in spiritum. Sed quaeritur de informatione formali, an scilicet Deus possit facere angelum esse formam informantem. ƿ
[6] De secundo, conclusio negativa est tenenda, et ad hoc possent poni duae rationes, quarum prima sumitur ex medio communi, secunda ex medio magis proprio. Addentur postmodum rationes, inquirendo de eis si concludant.
[7] Prima ratio est ista: Illud quod est simpliciter per se subsistens, non potest esse forma materiae; angelus est huiusmodi; ergo etc. Maior declaratur: Ens per se potest intelligi tripliciter: uno modo intelligitur ens per se solitarie, prout accipitur I Posteriorum in tertio modo per se, et hoc modo accidens potest esse ens per se quando non est in subiecto. Secundo modo, dicitur ens per se prout distinguitur contra ens in alio et sic per se ens est idem quod non inhaerens actualiter nec aptitudinaliter; et hoc modo quaecumque substantia, non tantum composita sed etiam materia et forma, est ens per se, quia forma substantialis, licet insit materiae informando, non tamen inhaeret; quia inhaerere dicit non per se informare, quia inhaerens nec est actus simpliciter, sed ƿactus secundum quid, nec cum illo cui inhaeret facit per se unum; opposita conveniunt ei quod per se informat. Tertio modo, ens per se dicitur illud quod habet actualitatem ultimam, ita quod non est per se ordinabile ad aliquem actum simpliciter, ultra istum quem habet, qui quidem actus ulterior possit esse actus eius per se, et hoc vel primo vel participative; quod hoc modo est per se ens communiter dicitur suppositum et in natura intellectuali dicitur persona. Hoc modo intelligitur maior de ente per se. Istud solum dicitur proprie subsistens, sicut Philosophus loquitur II De Anima, dicens: "Quod materia est potentia hoc aliquid, species autem secundum quam aliquid dicitur hoc aliquid; tertium, quod est ex ipsis, quod simpliciter est hoc aliquid", scilicet per se subsistens habet actualitatem ultimam non ordinabilem per se ad aliquem actum ulteriorem.
[8] Maior sic intellecta probatur: Quia forma substantialis per se ordinatur ad esse totius; illud autem esse est actus simpliciter, compositi quidem per se primo, sed formae participative; quia pars dicitur esse per se per accidens, hoc est per se participative, totum autem primo. Quod igitur est per se subsistens nec potest ordinari ad aliquod esse per se, illud non potest esse per se forma.
[9] Probatio minoris: Angelus est perfectus in specie perfecta, imo perfectiori quam sit aliqua species substantiae materialis, ordo enim specierum est ut ordo numerorum VIII Metaphysicae. Nunc autem, aliqua ƿsubstantia materialis est ita in actu ultimo, quod non est per se ordinabilis ad aliquem actum ulteriorem; alioquin posset esse processus in infinitum in substantiis materialibus, ut quaelibet posset esse pars alterius; ergo multo magis angelus est per se subsistens, secundum intellectum praedictum.
[10] Haec ratio procedit ex medio communi, quia medium illud quod est "per se subsistens" aeque concludit propositum de igne sicut de angelo; imo, de quocumque quod est complete in aliqua specie substantiae.
[11] Hinc etiam patet quod "non unibile" non est differentia distinguens angelum ab anima, quia est commune angelo et igni.
[12] Hinc etiam patet quare anima separata non est persona: licet enim non sit nata inhaerere, et ideo sit ens per se secundo modo praedicto: licet etiam posset esse ens per se primo modo, id est, solitarie, non tantum per virtutem causae extrinsece, sicut potest accidens vel forma materialis, sed virtute naturae suae sibi derelictae, et hoc quia non necessario dependet a materia in proprio suo esse, tamen non potest esse ens per se tertio modo praedicto; et solum illud quod est sic per se ens dicitur suppositum; in natura autem intellectuali dicitur persona, et sic ƿest persona incommunicabilis, quia sibi repugnat communicari, non tantum ut universale singularibus sed ut forma materiae actuandae per ipsam.
[13] Secunda ratio ad propositum est haec: Quidquid potest esse forma substantialis, hoc sibi competit immediate per essentiam suam, scilicet posse dare actum simpliciter ipsi materiae; quia VIII Metaphysicae patet quod non est alia ratio, quare hoc posset facere per se unum cum materia, nisi quia hoc est per se actus et illud per se potentia, et huius non est aliqua ratio ulterior, nisi propria ratio huius et illius; ergo cui repugnat esse actum materiae, hoc praecise repugnat sibi per rationem propriam. Consequentia ista probatur: quia maiori perfectioni attestatur quod alicui repugnat esse formam materiae, quam quod sibi conveniat; si ergo non potest hoc sibi convenire nisi per suam propriam rationem, sequitur quod cui repugnat maxime repugnabit per propriam rationem formalem ipsius. Si igitur ratio propria quiditativa angeli esset nota, per illam "propter quid" posset ostendi quod sibi repugnet informare materiam.
[14] Ista ratio, licet ostendat quod medium esset proprium ad conclusionem si ipsa esset nota, tamen non ostendit conclusionem esse veram; ƿunde negans eam, diceret quod non repugnat huic informare, nec essentia sua propria est ratio per se repugnantiae. Ideo ulterius confirmatur ratio sic: Cuilibet actui simpliciter, per rationem propriam, vel convenit aptitudo ad per se informandum vel repugnat informare; de essentia angeli non est dari primum; ergo secundum; et tunc ultra, ut argutum est, ipsa essentia est propria ratio repugnantiae. Probatio minoris: aptitudo non est sine actualitate, quin sit imperfectio aliqua.
[15] Tertia ratio posset poni talis: Ordo perfectionis in formis videtur esse per recessum earum a materia sicut actus perfectior plus recedit a potentia; sed anima intellectiva tantum recedit a materia quod, naturae suae relicta, potest habere esse suum proprium sine ea: ergo angelus, qui est perfectior quacumque anima intellectiva, plus recedit a materia, sed non videtur quod plus possit recedere, nisi sibi repugnet inesse materiae.
[16] Ista ratio non videtur multum probare: Quia multiplex datur excellentia actus ad actum, alia quam ista sic recedere a materia, imo anima intellectiva, licet possit esse sine materia, tamen ita perfecte potest ƿuniri materiae sicut aliqua forma inferior; ita diceretur quod angelus potest quidem esse sine materia, etiam perfectiori modo quam anima intellectiva, sed tamen potest esse in materia; quia licet dependere a materia sit imperfectionis, non tamen est evidens quod posse communicare actualitatem suam materiae sit imperfectionis, et praecipue quando talis communicatio potest esse sine dependentia, sicut poneretur in proposito.
[17] Quarta ratio videtur sumi, secundum aliquos, ex operatione angeli, quae est "intelligere", et hoc sic: Intelligere est operatio immaterialis; ergo intellectus est potentia immaterialis; et ulterius, ergo natura intellectualis est natura immaterialis.
[18] Prima consequentia probatur per hoc quod operatio non est magis abstracta a materia, quam potentia cuius est operatio; operatio enim inest operanti secundum potentiam propriam, ut secundum rationem proximam operandi et, per consequens, si potentia sit materialis, illa operatio non est immaterialis.
[19] Secunda consequentia probatur, quia potentia non excedit substantiam; et videtur ista consequentia praecipue tenere de natura illa quae est mere intellectualis, cuiusmodi est natura angelica; non sic manifeste tenet de natura quae est diminute intellectualis et cum hoc sensitiva quantum ad aliquam potentiam, sicut est anima nostra; quia illa dependet ƿmateria in operando, saltem aliqua operatione; sed natura mere intellectualis nullo modo dependet a materia in operando nec, per consequens, in essendo.
[20] Videtur etiam consequentia a primo ad ultimum confirmari per commentum propositionis penultimae De Causis, ubi habetur: "Impossibile namque est ut sit res, cuius substantia cadat sub tempore et eius actio sub aeternitate, sic enim eius actio melior esset ipsius substantia"; hoc est impossibile.
[21] Primum antecedens probatur ex obiecto: Quia ab obiecto actus quilibet recipit speciem et perfectionem; nunc autem, obiectum intellectus in quantum huiusmodi, a materia abstrahitur, quia formae in materia sunt individuales, quas non apprehendit secundum quod huiusmodi.
[22] Si huic rationi instetur quia simili ratione posset concludi per operationem, et ulterius per potentiam, quod anima intellectiva esset immaterialis; et tamen conclusio est falsa, hoc est, quod non est perfectio materiae, licet, secundum aliquos, vera sit de immateriali, hoc est, non composita ex materia et forma.
[23] Diceretur: Quod bene potentia intellectiva est immaterialis et etiam anima hoc modo est immaterialis, quia non est immersa materiae, nec a materia totaliter apprehensa; et hoc declaratur: quia quanto forma ƿest nobilior, tanto magis dominatur materiae corporali et minus ei coniungitur et magis eam sua virtute excedit; anima autem nostra ultima est in nobilitate formarum; unde in tantum sua virtute excedit materiam corporalem, quod habet aliquam operationem et virtutem in qua nullo modo communicat cum materia corporali; et haec virtus dicitur intellectus.
[24] Contra istud: Homo non est homo secundum animam sive per animam nisi secundum quod anima informat materiam; ergo nec operatur operatione propria hominis secundum animam, nisi ut anima informat materiam, ergo vel non intelligit secundum animam, ut secundum formam quae sit principium huius operationis, vel intelligit secundum eam, ut informat materiam. Prima propositio probatur: Quia compositum non est illud quod est nisi ex partibus, et hoc non ut divisis sed ut unitis; ut patet ex VII Metaphysicae respectu huius syllabae ab, de a et b; et ita universaliter de partibus et toto. Nec solum est hoc verum de partibus materialibus, quas vocat ibi Philosophus elementa, sed etiam de partibus essentialibus, quae sunt materia et forma; compositum enim ex hoc unum est, quia hoc est potentia et illud actus, sicut vult VIII Metaphysicae; hoc est, quia una pars quae est potentialis informatur et alia quae est actus informat ipsam. ƿ
[25] Item, secundo, contra idem: Anima secundum supremum gradum perfectionis suae essentialis informat materiam; sed intelligere non potest competere sibi secundum aliquem gradum superiorem quam sit supremus; non ergo competit sibi ut excedit materiam, intelligendo per excedere non informare. Prima patet: quia alioquin homo non esset supremum ens corporale nec, per consequens, proximum angelo in ordine specierum, quia non esset actu formaliter per illud quod est supremum in anima intellectiva, quae est proxima forma angelo.
[26] De ista quarta ratione videndum est primo de antecedente. Illud autem antecedens, scilicet quod intellectio est operatio immaterialis, potest intelligi tripliciter: Uno modo, per oppositum ad operationes sensitivas, quae dicuntur organicae quia exercentur per organa determinata, et sic materiales, quae requirunt determinatam partem corporis determinate complexionatam; et per oppositum, intellectio est operatio non organica, non enim per aliquam partem corporis determinatam exercetur; et hoc modo intellectus dicitur esse nullius partis corporis actus, intelligendo sic ut in nulla parte vel per nullam partem proprie exerceat operationem suam, sicut potentiae sensitivae. ƿSed ex isto intellectu antecedentis non videtur sequi immaterialitas formae. Forma enim pure materialis, dum tamen sit uniformis in toto et in qualibet parte, non dicitur operari per organum, sicut ignis non dicitur operari per organum. Et Commentator VII Metaphysicae super illud: "Ergo, sicut dictum est, virtutes istae assimilantur intellectui in hoc quod non agunt per organum", et loquitur de virtutibus quae sunt in seminibus; et paulo post: "Virtutes quae sunt in corporibus animalium agunt per instrumenta determinata et membra propria". Virtus autem formativa non agit per membrum proprium; et ratio huius est quia illa sola forma dicitur principium operandi organice, quae, scilicet, quodammodo illimitata in agendo, potest esse principium difformium actionum, quae tamen non possunt elici nisi mediantibus partibus dissimilibus; et ideo requiritur quod perfectibile a tali forma habeat partes dissimiles, per quas operauones illae organicae exerceantur; et talis forma est proprie sola anima, quae propter sui perfectionem, ultra formas inferiores, potest esse principium plurium operationum per ipsam convenientium suo toti; et ideo requirit pro suo perfectibili adaequato corpus habens partes maioris dissimilitudinis, quae conveniunt pluribus operationibus dissimilibus, quarum potest esse principium. ƿ
[27] Alio modo posset intelligi antecedens: Quod intellectio est immaterialis terminative, hoc est, tendit in obiectum abstractum a materia; et in hoc intellectu videtur antecedens probatum fuisse per immaterialitatem obiecti. Sed ista probatio non concludit immaterialitatem simpliciter, etiam terminative sive obiective; quia, secundum omnes, quiditas rei materialis potest esse per se obiectum intellectus nostri, sed tantummodo, si requiritur in obiecto immaterialitas, hoc est, abstractio a materia individuali; et ex hoc sequitur quod operatio sit immaterialis terminative, hoc est, indifferens ad obiecta singularia materialia; et tunc ad habendum conclusionem intentam, oportet probare quod operatio quae respicit universale pro obiecto non posset aliquo modo communicari materiae.
[28] Tertius intellectus antecedentis est iste: Intellectio non est primi alicuius materialis tanquam proximi receptivi, sed eius receptivum proximum et proprium est forma, ƿnon illa totius quae est quiditas, sicut est humanitas, sed illa quae est simplex et altera pars compositi. Quaelibet autem operatio sensitiva est primo compositi ex materia et forma sicut proprii receptivi, sicut patet in principio De sensu et sensato; non enim ipsa anima est immediate receptiva visionis, sed ipsum organum quod est compositum ex anima et determinata parte corporis, est proxima ratio recipiendi visionem; nec est anima, nec aliquid animae, nec illa forma mixtionis quae est in determinata parte corporis, sed forma totius organi, eo modo quo humanitas est forma totius hominis, est proxima ratio recipiendi visionem.
[29] Ex hoc patet quod, si organum dicatur illa pars totius animalis in qua, tanquam in proximo receptivo, recipitur sensatio, organum dicetur esse aliquid compositum ex anima, ut est principium talis operationis, et ex parte corporis sic mixta; et tunc patet quare oculus caecus non est oculus nisi secundum quid, quia non est nisi altera pars compositi quod natum esset dici oculus, carens alia parte qua complete oculus est oculus. Ex hoc etiam patere potest quod, si potentia dicatur illud quod est ratio proxima recipiendi actum, potentia visiva non erit aliquid praecise animae, sed vel erit forma totalis ipsius organi vel aliquid consequens illam formam. ƿPatet etiam quare anima separata non potest sentire, quia non habet receptivum sensationis quod est organum, nec formalem rationem recipiendi quae est forma totalis ipsius organi. Per oppositum est de intellectione: quia receptivum eius proximum et proxima ratio formalis recipiendi eam est anima vel aliquid ex parte animae praecise, non includendo aliquam materiam; et propter hoc potest ipsa competere animae separatae, quia ibi manet proximum eius receptivum.
[30] Secundum etiam istum tertium intellectum, qui plus continet veritatis, intelligere est operatio immaterialis, quia proximum receptivum habet non includens materiam saltem corporalem; et ideo sine tali materia potest ipsa operatio haberi; nunc autem, potens habere operationem sine materia, potest habere esse sine materia; ergo natura illa, cuius est ista operatio propria, potest habere esse sine materia. Ex hoc ergo medio, scilicet operatione, potest concludi ipsius naturae talis immaterialitas, hoc est, a materia in essendo separabilitas; non autem illa immaterialitas ulterior quae est impossibilitas informandi materiam; et hoc est rationabile quod ex intellectione, quae est medium, et commune animae et angelo, possit concludi immaterialitas communis utrique. ƿ
[31] De tertio principali, obicitur contra primam rationem: Quia ex VII Metaphysicae: "Forma est magis ens quam compositum"; ergo illa non ordinatur ad esse totius tanquam ad aliquid perfectius.
[32] Praeterea, specialiter de anima: videtur quod ipsa sit per se subsistens, quia ipsa per se operatur; operatio enim qua compositum operatur per se, non competit soli formae, animae autem separatae competit intelligere.
[33] Praeterea: Esse animae est esse compositi; ergo non ordinatur ad illud esse. Antecedens probatur: propter hoc enim anima humana remanet in suo esse, totius esse destructo, non autem aliae formae, quia hoc idem esse quod est totius est ipsius animae, non sic in aliis.
[34] Praeterea: Haec aqua potest esse pars alicuius totius aquae, et ita est ordinabilis ad esse perfectius, quod sit eius participative; et per consequens haec aqua nunc non est per se subsistens.
[35] Praeterea: Idem non repugnat eidem nisi per eamdem rationem repugnantiae; si ergo angelo repugnet informare materiam, hoc ƿest per aliquam unam rationem in angelo propter quam sit ista repugnantia; non ergo sunt duae rationes, una communis, sicut processit prima ratio, et alia propria, sicut processit secunda ratio.
[36] Praeterea: Secundum philosophos, caeli videntur esse animati; non autem potest poni ibi anima intellectiva quia intellectiva inferior angelo non potest perficere corpus nisi perficiat secundum perfectionem vegetativae et sensitivae quas includit, vel nisi illae, si sint distinctae, simul perficiant.
[37] Praeterea: Angelus quandoque sumit sibi corpus per quod exercet actus vitae; ergo, cum agere praesupponit esse, dabit illi corpori esse vivum et, per consequens, informabit illud.
[38] Ad ista quinque. Ad primum: Non intelligitur "prius" et "magis" secundum perfectionem, sed secundum principalitatem et independentiam; quia esse principii principalioris est independens respectu principiati et respectu principii minus principalis.
[39] Ad secundum: Quamvis ista ponatur ratio fundamentalis pro conclusione ista, quod anima intellectiva est subsistens, ƿtamen conclusio non videtur vera, loquendo proprie de subsistente eo modo quo prius dictum est quod ens per se, tertio modo ibi accipiendo, dicitur subsistens; sed nec anima intellectiva unita est per se subsistens, id est, solitarie, sicut accidens in altari dicitur per se ens, quia tunc unita non informaret corpus, separata enim, quia sic est per se ens, non informat, si ergo unita, esset sic per se ens, eumdem modum essendi haberet informans et non informans.
[40] Ad rationem ergo illam: Intellectio, quae est operatio immanens in operante, potest dici competere per se alicui dupliciter. Uno modo, sicut proximo susceptivo; alio modo, sicut remoto. Exemplum: primo modo superficies dicitur alba, secundo modo non; sed bene dicitur homo est albus. Sic anima dicitur per se intelligere tanquam proximum receptivum intellectionis, sed non primum, quando est unita; quia, quando est unita, est ratio secundum quam intellectio convenit homini tanquam toti per formam: homo autem dicitur per se intelligere, tanquam receptivum remotum, quia non recipit intellectionem nisi per hoc quod anima, quae est eius forma, proximius recipit eam. Quando ergo accipitur in maiori quod per se operatur est per se subsistens, verum est de primo operante, ƿquod scilicet sic operatur quod non est ulterius alicui ratio operandi illa operatione; si autem non esset subsistens, sed forma informans, non posset operari quin ulterius esset ratio operandi suo toti; sed isto modo minor est falsa, quod anima per se intelligit; hoc enim non est verum nisi eo modo quo operatio convenit formae sicut proximo susceptivo.
[41] Ex ista patet quomodo intellectio est immaterialis, scilicet non quod non sit ipsius animae unitae prout informat materiam, sed quia ipsa est solius animae ut proximi susceptivi, totius autem compositi tanquam remoti susceptivi, et tantum secundum partem formalem sui.
[42] Ad aliud: Habens omnino idem esse non videtur simpliciter imperfectum per hoc quod non communicat alteri illud esse; si ergo animae esset idem esse, quod et totius, quare anima separata esset imperfecta in essendo, cum tunc nihil sibi tollatur nisi quod suum esse non communicat alteri? Quare etiam, idem esse habens, anima esset imperfecta in essendo et totum, habens idem esse, esset perfectum in essendo? Quomodo etiam manet esse totius nisi maneat totum habens illud esse?
[43] Dico, ergo, quod esse animae manet idem dum anima manet ens illo esse, et hoc sive sit coniuncta sive separata; et consimiliter, videtur quod esse totius non manet idem nisi dum totum manet idem in ƿillo esse, quia nullius esse actuale videtur manere idem nisi manente illo actualiter habente illud esse. Videtur, ergo, ista neganda: "quod esse animae est idem quod esse totius", quia anima habens esse videtur pars totius habentis esse; consimiliter, videtur esse se habere ad esse.
[44] Et illa probatio quae adducitur ad propositum, scilicet quod anima remanet in suo esse non sic aliae formae, non concludit propositum: imo, oppositum. Ideo enim remanet in suo esse, quia esse eius est omnino incorruptibile et per se et per accidens; videretur autem corruptibile si esset idem cum esse compositi. Compositum enim vere corrumpitur; sicut enim generatio videtur terminari ad esse generati, ita esse corrupti videtur esse terminus "quo" corruptionis et, per consequens, non manere. Aliae autem formae materiales non manent in suo esse corrupto toto, non quia esse earum non fuerit aliud ab esse compositi corrupti, sed quia ipsae corrumpuntur per accidens; hoc autem est vel quia agens corrumpens per principium suum activum contrarium illis attingat illas ut contrarias, vel saltem attingit compositum corrumpendo ipsum, et formae tales sunt inseparabiles a composito in essendo; neutrum autem istorum verum est de anima intellectiva.
[45] Si etiam, ut isti dicunt, anima intellectiva sit incorruptibilis quia esse per se convenit formae quae est actus, quod autem secundum se ƿconvenit alicui, inseparabile est ab illo, sicut ergo impossibile est quod forma separetur a seipsa, sic impossibile est quod forma subsistens desinat esse; si, inquam, ista sit ratio incorruptibilitatis animae intellectivae, sequitur quod non est incorruptibilis propter hoc quod idem est esse eius et totius; est enim separabilis a toto, manens tamen inseparabilis a seipsa.
[46] Potest tamen, ad clarius videndum responsiones ad duo argumenta praedicta, distingui de esse: Uno modo, "esse" potest intelligi illud quo primo formaliter aliquid recedit a non esse; primo autem receditur a non esse per illud per quod aliquid est extra intellectum et potentiam suae causae. Hoc modo, cuiuslibet entis extra intellectum et causam est proprium esse. Alio modo, dicitur esse ultimus actus cui scilicet non advenit aliquis alius dans esse simpliciter, et ipsum dicitur simpliciter habere esse cui primo convenit esse sic dictum; primo, inquam, sic quod non sit alicui alteri ratio essendi illo esse. Isto modo, compositum perfectum in specie dicitur esse, et solum illud; pars autem eius dicitur esse per accidens tantummodo vel, magis proprie, participative isto esse totius; sic igitur solum compositum est per se ens, accipiendo esse secundo modo; anima autem intellectiva non dicitur subsistens nisi improprie et secundum quid, licet dicatur ens et ƿper se ens, primo modo accipiendo esse. Et hoc pro responsione ad primum argumentum.
[47] Per eamdem distinctionem patet ad secundum: Quia, primo modo accipiendo "esse" formae et totius, non est idem esse omnino. Secundo modo, est idem esse, sed illud non est utriusque eodem modo, sed totius primo et partis participative.
[48] Ex hoc patet quomodo anima separata dicitur imperfecta in essendo: Quia eo modo quo ipsa est unita, potest dici perfecta in essendo, non essentialiter et primarie, sed participative; suo quidem proprio esse est aeque perfecta separata et coniuncta; sed coniuncta, perfecta est esse totius participative, licet non primarie; et quantum ad hoc separata, est imperfecta, quia caret ipso esse totius. Et posset dici quod ista imperfectio est imperfectio simpliciter, quia caret illo esse quod est perfectio simpliciter, licet non propria; imo, ipsa est maior perfectio quam esse eius proprium, quia includens illud esse. Non igitur dicitur forma imperfecta ex hoc solo quod non communicat suam perfectionem alteri, sicut nec ipsa perficitur in hoc quod communicat, sed dicitur imperfecta ex carentia perfectionis esse totius, quae carentia concomitatur illud non communicare. ƿ
[49] Ad quartum: Illud quod potest esse pars integralis homogenea totius, etsi participet esse eius quando est in toto et non participet quando est extra totum, tamen separatum non dicitur imperfectum, quia habet esse aeque perfectum cum illo esse quod potest participare. Unde non dicitur proprie ordinabile ad esse totius, sicut illud quod natum est esse pars essentialis per se ordinabilis ad esse illius cuius natum est esse aliquid, nec potest esse in se aliquid eiusdem rationis cum illo.
[50] Ad aliud: Dico quod in eodem possunt plura includi, quorum cuilibet secundum propriam rationem, etiam alio circumscripto, repugnat aliquid idem; et tunc quodcumque illorum potest esse ratio repugnantiae illius includentis ad aliud. Exemplum: homini per rationem substantiae repugnat quod sit albedo, etiam quocumque alio circumscripto; item, per rationem rationalis. Illa ergo propositio est neganda quod "unum uni non repugnat, nisi per unam rationem repugnantiae"; sed si addatur "non nisi per unicam rationem primam", distingui potest: quia ratio repugnantiae uni extremo competit, illi cui est ratio repugnandi, et alteri repugnat. Vel, ergo, primitas ista refertur ad istam convenientiam, et tunc illa erit prima ratio repugnantiae quae primo conƿvenit isti et cum hoc repugnat alteri; vel primitas ista refertur ad repugnantiam, et tunc illa erit prima ratio repugnantiae quae primo opponitur illi et cum hoc convenit isti, et utroque modo potest distingui de primitate communitatis et perfectionis.
[51] Quantum ad primitatem communitatis, prius repugnat substantiae esse quantitatem quam animali; e converso tamen quantum ad primitatem perfectionis, quia animal plura includit propter quae repugnat sibi quod sit quantitas quam substantia includit; accipiendo tamen uniformiter primitatem, vera est propositio quod "eiusdem ad idem una est prima ratio repugnantiae"; et ex hoc sequitur quod non processit utraque posita ad conclusionem ex ratione repugnantiae prima, eadem primitate, quod concedo.
[52] Similiter, quantum ad primitatem communitatis, prius competit homini esse substantiam quam rationalem et, quantum ad primitatem perfectionis, est e converso.
[53] Sed si arguatur: idem non competit eidem nisi per eamdem rationem, ergo similiter est de repugnantia, respondeo: Non est simile, quia multis communiter non convenit idem praedicatum, saltem quod non est de essentia eorum, nisi per idem commune eis; sed multis repugnare potest idem non per aliquid commune eis. Exemplum: repugnat homini et albedini esse angelum, et licet forte homini et albedini sit ens ƿcommune univoce, tamen ens non est ratio istius repugnantiae, quia convenit angelo. Exemplum manifestius: lapidi, albedini, chimerae, repugnat esse Deum, non tamen per aliquid commune, sicut manifestum est.
[54] Ad argumentum principale: Nego consequentiam. Et ratio est quia prius potest esse ratio repugnandi alicui ne insit sibi, quod, si inesset, esset posterius, sicut repugnat homini esse rugibilem, et illud quo formaliter homo est homo est ratio illius repugnantiae; et tamen rugibile si inesset, esset posterius homine, sicut passio est posterior suo subiecto. Est igitur prius simpliciter necessario causa repugnantiae, sic, scilicet, quod contradictio est illa coniungi; non sic necessario potest esse ratio convenientiae alicuius posterioris, sic scilicet quod contradictio sit illa non uniri, quia non est contradictio absolutum prius separari a suo posteriori. ƿ
[55] Ad propositum: Formam materialem separari a materia non requirit nisi quod forma non sit simpliciter necessaria ratio suae unionis ad materiam; quod verum est, quia est entitas absoluta, et ita prior natura illa unione; sed formam immaterialem, ut angelum, posse uniri materiae, poneret aliqua uniri quorum unum est ratio repugnantiae, ut ostensum est in solutione quaestionis.