Authors/Ockham/Summa Logicae/Book III-1/Chapter 30

Latin	English
Cap. 30. Quo modo contingit syllogizare ex propositionibus modalibus aliis quae non ita usitate vocantur modales sicut praedictae
Ostenso quomodo contingit syllogizare per syllogismum uniformem ex propositionibus modalibus quae usitate vocantor modales, restat videre quomodo ex aliis modalibus contingit arguere.
Est autem primo sciendum quod tales propositions ita possunt habere duos sensus sicut aliae de quibus dictum est. Similiter possunt esse aliquae aequivalentes talibus sensibus compositionis et divisionis. Et ideo pro sensibus compositionis talium propositionum et aequivalentibus eis est ista regula generalis, quod quando aliquod nomen tale modale potest verificari de praemissis absque hoc quod verificetur de conclusione, immo potest vere removeri a conclusione, uniformis ex talibus in sensu compositionis non valet nec ex aequivalentibus eis; quando autem de praemissis non potest verificari talis modus nisi etiam verificetur de conclusione, uniformis ex talibus semper tenet. Et ideo sic arguendo ‘omnem hominem esse animal est verum; Sortem esse hominem est verum; igitur Sortem esse animal est verum’; ‘omnem hominem esse ƿ animal est opinabile vel credibile; Sortem esse hominem est credibile; igitur Sortem esse animal est credibile’, - accipiendo ‘credibile’ pro illo cui intellectus potest assentire, sive evidenter sive non evidenter -, convenienter arguitur. Et hoc quia talis discursus tenet per tales regulas veras ‘praemissae sunt verae, igitur conclusio est vera’; ‘praemissae sunt credibiles, igitur conclusio est credibilis’, praedicto modo accipiendo ‘credibile’.
Sed tales syllogismi non valent ‘omnem hominem esse album est scitum ab aliquo; Sortem esse hominem est scitum ab aliquo; igitur Sortem esse album est scitum ab aliquo’; ‘omnem figuram planam tribus lineis contentam habere tres etc. est indemonstrabile; omnem triangulum esse figuram planam etc. est indemonstrabile; igitur omnem triangulum habere tres etc. est indemonstrabile’; ‘omnem intellectum esse animam intellectivam est dubitabile’ vel ‘omnem intellectum esse formam substantialem est dubitabile; aliquam qualitatem, quae non est forma substantialis, esse intellectum est dubitabile; igitur aliquam qualitatem, quae non est forma substantialis, esse formam substantialem est dubitabile’. Et hoc quia tales regulae falsae sunt ‘praemissae sunt scitae, igitur conclusio est scita’; potest enim una praemissa sciri ab uno et alia ab alio et tamen ab utroque ignorari conclusio; ‘praemissae sunt indemonstrabiles, igitur conclusio est indemonstrabilis’; ‘praemissae sunt dubitabiles, igitur conclusio est dubitabilis’.
Unde ad sciendum quando talis syllogismus est bonus et quando non, valent regulae, tam falsae quam verae, infra scriptae.
Unde istae regulae sunt falsae: ‘praemissae sunt falsae, igitur conclusio est falsa’; ‘praemissae sunt scitae, igitur conclusio est scita’; ‘praemissae sunt creditae, igitur conclusio est credita’; ‘praemissae sunt indemonstrabiles, igitur conclusio est indemonstrabilis’; ‘praemissae sunt dubitabiles, ergo conclusio est dubitabilis’; ‘praemissae sunt primo verae, igitur conclusio est primo vera’; ‘praemissae sunt per accidens, igitur conclusio est per accidens’; ‘praemissae sunt intellectae, igitur conclusio ƿ est intellecta’; ‘praemissae sunt probatae, igitur conclusio est probata’; ‘praemissae sunt auditae, igitur conchudo est audita’. Et tales consimiles falsae sunt, et ideo uniformis ex talibus propositionibus modalibus non tenet.
Sed istae regulae sunt verae: ‘praemissae sunt evidenter cognoscibiles, igitur conclusio est evidenter cognoscibilis’; ‘praemissae sunt credibiles, igitur conclusio est credibilis’; ‘praemissae sunt demonstrabiles, igitur conclusio est demonstrabilis’; ‘praemissae sunt verae, igitur conclusio est vera’; ‘praemissae sunt intelligibiles, igitur conclusio est intelligibilis’. Et multae tales. Et uniformes ex talibus modalibus, sumptis in sensu compositionis vel aequivalentibus eis sunt boni, tenentes per talem regulam ‘praemissae sunt tales, igitur conclusio est talis.
Si autem praemissae tales sumantur ambae in sensu divisionis in prima figura, semper est syllogismus regulatus per dici de omni vel de nullo quando ex suis de inesse est bonus syllogismus, nisi ratione modi includatur aequivalenter propositio negativa. Quod dico propter istum modum ‘falsum’, et si aliquis alius sit sibi similis. Quia non sequitur ‘omnis lapis falso est animal; omnis asinus falso est lapis; igitur omnis asinus falso est animal’. Similiter iste syllogismus non valet ‘omnem lapidem esse animal est falsum; omnem hominem esse lapidem est falsum; igitur omnem hominem esse animal est falsum’, quamvis omnes praemissae sumantur in sensu divisionis.
Sed alii uniformes valent quando uniformes de inesse correspondentes eis valent et ex modalibus sequuntur suae de inesse. Unde iste uniformis est bonus ‘omnis homo per se est animal; Sortes per se est homo; igitur Sortes per se est animal’. Similiter sequitur ‘omne album dubitatur esse homo; Sortes dubitatur esse albus; igitur Sortes dubitatur esse homo’. Similiter sequitur ‘omne album scitur esse homo; veniens scitur esse albus; igitur veniens scitur esse homo’. Similiter uniformis negativus talis in prima figura tenet, quia regulatur per dici de nullo, et ideo tales uniformes sunt boni ‘omnis forma substantialis scitur non esse qualitas; intellectus scitur esse forma substantialis; igitur intellectus ƿ scitur non esse qualitas’; ‘omnis creatura scitur non esse Deus; creatio scitur esse creatura; igitur creatio scitur non esse Deus’.
Si autem maior talis uniformis in prima figura sumatur in sensu compositionis et minor in sensu divisionis, cum aliquo modo tenet respectu conclusionis in sensu divisionis et cum aliquo modo non tenet. Unde iste discursus tenet ‘haec est per se: omnis homo est animal; Coriscus per se est homo; igitur Coriscus per se est animal’. Iste autem non tenet ‘haec est dubitata a Sorte: omne album est homo; Plato dubitatur a Sorte esse albus; igitur Plato dubitatur a Sorte esse homo’.
Similiter, si maior sumatur in sensu divisionis et minor in sensu compositionis respectu conclusionis in sensu divisionis, semper tenet, nisi sit talis modus qualis est ‘falsum’. Sed respectu conclusionis in sensu compositionis non tenet: non enim sequitur ‘omne album scitur esse homo; haec est scita: calidum est album; igitur haec est scita: calidum est homo’, sed sequitur ‘igitur calidum scitur esse homo’. Tamen forte cum aliquo modo tenet talis discursus. Sed quia dicere in particulari cum quo modo valet discursus ex una modali in sensu compositionis et alia in sensu divisionis longum foret propter numerositatem modorum, ideo ipsius inquisitionem duxi studiosis reliquendam, quae per dicta et dicenda faciliter possunt sciri.
Sed in secunda figura pauci tales discursus valent si omnes praemissae sumantur in sensu divisionis. Et ratio est quia tales propositiones de modo raro vel numquam convertuntur in propositiones de consimili modo. Unde non sequitur ‘aliquod album scitur esse homo, igitur aliquis homo scitur esse albus’. Nec sequitur ‘omne album scitur non esse homo, igitur omnis homo scitur non esse albus’. Et quia talis propositio universalis negativa non est convertibilis in illam de modo consimili, nec etiam est convertibilis in illam de inesse universalem sed particularem, ideo talis syllogismus non potest perfici per conversionem universalis negativae, quod tamen requiritur ad hoc quod esset bonus syllogismus ƿ in tali modo secundae figurae. Nec potest etiam perfici per impossibile, sicut posterius ostendetur. Patet etiam per instantiam in terminis quia talis discursus non valet. Non enim sequitur ‘omne album per se est animal; omnis lapis per se non est animal; igitur omnis lapis per se non est albus’. Tamen cum isto modo ‘verum’ est bonus syllogismus. Et ratio est, quia talis propositio de modo et illa de inesse convertuntur. Quando autem non convertuntur, tunc discursus non valet in secunda figura. Sed si una sumatur in sensu compositionis et alia in sensu divisionis, aliquando tenet et aliquando non; sed quando tenet et quando non, discutiant studiosi.
In tertia autem figura quando ambae praemissae sumuntur in sensu divisionis et modalis infert suam de inesse, semper sequitur conclusio in sensu divisionis; sicut sequitur ‘omnis homo scitur esse albus; omnis homo scitur esse veniens; igitur veniens scitur esse albus’. Et potest talis uniformis probari sicut probatur uniformis de necessario et de possibili. Hoc etiam probatur per syllogismum expositorium, sicut ibi. Si autem altera sumatur in sensu compositionis et altera in sensu divisionis, si minor sit in sensu compositionis, tenet respectu conclusionis in sensu divisionis.