Authors/Ockham/Summa Logicae/Book III-3/Chapter 7

Latin	English
CAP. 7. DE REGULIS INFERENTIBUS AFFIRMATIVAM EX AFFIRMATIVA PER MEDIUM EXTRINSECUM.
Datis aliquibus regulis deservientibus consequentiis inferentibus affirmativam ex affirmativa per medium intrinsecum, dicendum est de regulis inferentibus affirmativam ex affirmativa per medium extrinsecum.
Et est una regula talis: si principale de principali et coniugatum de coniugato et casus de casu, et e converso. `Coniugatum' vocatur concretum, `principale' abstractum, et `casus' vocatur adverbium correspondens. Unde sequitur `iustitia est virtus, igitur iustus est virtuosus', et `qui iuste aliquid facit, virtuose aliquid facit'.
Notandum est hic quod ista regula habet intelligi si concretum et abstractum significent idem, et tunc semper verum est `si abstractum de abstracto et concretum de concreto', sed non oportet semper e converso.
Sed ad hoc quod e converso teneat consequentia, oportet quod concreta semper se habeant secundum superius et inferius. Unde bene sequitur `albedo est musica, igitur album est musicum'; sed non sequitur e converso `album est musicum, igitur albedo est musica'.
ƿ Et nota quod illud est inferius ad aliud quando ab illo ad aliud est consequentia formalis affirmative, et non e converso; sicut sequitur formaliter `Sortes est homo albus, igitur Sortes est homo', et ideo non sufficit ad hoc quod aliquid sit superius quod praedicetur de omnibus de quibus aliud et de pluribus.
Unde quamvis omnia animalia essent alba, adhuc album non esset superius ad hominem, quantumcumque `album' praedicaretur de omni homine et de pluribus aliis; et hoc quia ista consequentia non est simplex `Sortes est homo, igitur Sortes est albus'.
Et propter hoc non valet ista consequentia `Deus est homo, igitur deitas est humanitas', quantumcumque quilibet Deus et quaelibet persona divina esset homo; et hoc quia Deus non est inferius ad hominem, sicut nec Filius Dei est inferius ad hominem.
Nec hic praedicatur superius de inferiori `Filius Dei est homo' sicut nec hic `Sortes est albus'. Et si dicatur quod hic est praedicatio superioris de inferiori `Christus est homo'; igitur sequitur `Christus est homo, ergo deitas est humanitas', quia Christus non habet aliud abstractum: Dicendum est quod si hic sit praedicatio superioris de inferiori, hoc est quia subiectum aequivalet duobus concretis habentibus duo abstracta, quorum unum est `deitas' et aliud `humanitas', et concreta sunt `Deus' vel `Filius Dei' et `hic homo', quia `Christus' tunc aequivalebit isti toti `Filius Dei qui est hic homo'. Et quia Christus non est inferius ad hominem nisi quia includit aequivalenter illud concretum `hic homo' et non quia includit aequivalenter hoc concretum `Filius Dei' vel `Verbum', ideo ex ista `Christus est homo', si sit in ea praedicatio superioris de inferiori, contingit inferre istam `haec humanitas est humanitas' et non istam `deitas est humanitas'.
Exemplum est ad hoc: nam hic est praedicatio superioris de inferiori `homo albus est albus', non quia homo sit inferius ad album, sed quia `hoc album', demonstrando quemcumque hominem album, est inferius; et ideo ex ƿ ista `homo albus est albus' non sequitur ista `humanitas est albedo' sed ista `haec albedo' --- demonstrando albedinem hominis --- `est albedo'.
Ex isto patet quod tales consequentiae sunt bonae `homo est animal, igitur humanitas est animalitas'; `equus est animal, igitur equinitas est animalitas'. Secundo est intelligendum quod ista regula est intelligenda quando concreta eodem modo se habent ad sua abstracta.
Ita scilicet quod si unum concretum necessario supponat pro alia re quam suum abstractum, vel denotetur supponere in propositione, quod aliud similiter supponat pro alia re quam suum abstractum.
Unde si unum concretum supponat pro alio quam suum abstractum et aliud concretum supponat pro eodem pro quo supponit suum abstractum, non oportet quod si concretum praedicetur de concreto quod abstractum praedicetur de abstracto.
Et propter hoc ista consequentia non valet `homo est animatus, igitur humanitas est anima', nam `homo' supponit pro eodem pro quo supponit `humanitas', vel saltem supponere potest.
Nam si nulla humanitas esset assumpta, manifestum est quod non pro alio supponerent subiecta istarum propositionum `homo est animal', `humanitas est animal'; nam cum `homo' supponat pro toto composito ex omnibus partibus essentialibus hominis, `humanitas' supponeret pro aliqua parte hominis vel pro aliquo quod nec esset illud totum nec pars, si non supponat pro toto.
Nec valet dicere quod `homo' supponat pro toto composito ex humanitate et differentia individuali contrahente humanitatem, nam idem argumentum est de Sorteitate: pro quo supponit?
Aut pro toto aut pro parte. Similiter est de hac humanitate: pro quo supponit? Et manifestum est quod non pro alio quam pro quo supponit hic homo. Similiter `humanitas' supponit pro hac humanitate, cum haec humanitas sit humanitas. Sed `haec humanitas' includit tam naturam quam differentiam individualem, si esset aliqua talis, igitur supponit pro eodem pro ƿ quo supponit `homo'. Sed non sic se habent `animatum' et `anima', nam `animatum' supponit pro toto composito ex materia et forma, `anima' supponit pro parte tantum, et ideo non valet `homo est animatus, igitur humanitas est anima'. Haec regula `si abstractum de abstracto et concretum de concreto' habet intelligi quando subiectum et praedicatum sunt termini positivi; non enim sequitur `grammatica est non­ musica, igitur grammaticus est non-musicus'. Regula etiam est intelligenda quando nullum syncategorema vel aequivalens includitur in abstracto quod non includitur in concreto.
Alia regula est: si aliqua consequentia est bona, eodem addito utrobique erit consequentia bona; sicut si ista consequentia sit bona `homo currit, igitur animal currit' ista consequentia est bona `homo albus currit, igitur animal album currit'.
Sciendum est quod ista regula debet intelligi quando illud additum est adiectivum vel substantivum respectu illius cui additur et est purum categorema, non includens aequivalenter aliquod syncategorema; et propter istud quamvis sequatur `homo currit, igitur animal currit', tamen addito eodem signo utrobique, non valet consequentia.
Non enim sequitur `omnis homo currit, igitur omne animal currit'. Similiter sequitur `Sortes est albus, ergo Sortes est coloratus', et tamen addito utrobique `nunc primo' non valet consequentia.
Non enim sequitur `Sortes nunc primo est albus, igitur Sortes nunc primo est coloratus', nam `primo' vel est syncategorema vel includit aequivalenter aliquod syncategorema, scilicet hoc syncategorema `non'.
Propter idem bene sequitur `homo currit, ergo animal currit', etiam si homo non sit, et tamen negatione addita utrobique non valet.
Non enim sequitur `homo non currit, igitur animal non currit'. Si enim nullum animal esset nisi unus asinus, et ille curreret, antecedens esset verum et consequens falsum.
ƿ Alia regula est: quod sapiens dicit, est verum.
Et ideo sequitur `Philosophus dicit substantiam suscipere contraria, ergo substantia suscipit contraria'. Sciendum est quod ista regula non est generalis nisi de auctore qui errare non potest vel qui in dicto suo a tali instruitur.
Et ideo de homine, loquente praecise ex iudicio suae rationis, non est regula intelligenda, sed praecise de Deo et de illis qui instructi a Deo loquebantur. Et ideo ista consequentia non est formalis `Aristoteles dicit hoc, igitur hoc est verum', nam inter vera, quae locutus est, multa etiam falsa dixit.
Intelligendum est etiam quod regula debet intelligi quando aliquid dicitur assertive, non recitative tantum, nec ut reprobetur.
Alia regula est: si simpliciter ad simpliciter, et magis ad magis, et maxime ad maxime, et e converso. Unde sequitur `peccans est malus, ergo magis peccans est magis malus'. Sciendum quod ista regula habet intelligi quando praedicatum in prima propositione praedicatur de subiecto universaliter, ita quod a nullo contento possit negari. Habet etiam intelligi quando nihil additur in una consequentia quod non addatur in alia, nisi illud adverbium `magis'.
Similiter habet intelligi nulla facta mutatione, vel non facta mutatione nisi circa significatum illius termini. Per primum excluduntur tales instantiae `bibere est bonum, igitur magis bibere est magis bonum'; `dormire est bonum, ergo magis dormire est magis bonum', quia non omne dormire vel bibere est bonum, immo aliquod dormire vel aliquod bibere non est bonum.
ƿ Per secundum excluduntur tales instantiae: sequitur `iste est iustus, ergo iste est virtuosus' et tamen non sequitur `iste est magis iustus quam ille, ergo est magis virtuosus quam ille'. Similiter sequitur `iste est ebriosus, ergo est malus' et tamen non sequitur `iste est magis ebriosus quam ille, igitur iste est magis malus quam ille', quia si iste sit praecise ebriosus et excedat alium in ebrietate et non habeat aliud vitium, et alius sit modicum ebriosus et tamen cum hoc sit homicida, blasphemus, adulter, et sic de aliis vitiis, tunc iste est magis ebriosus quam ille, et tamen non est magis malus quam ille.
Per tertium excluduntur tales instantiae: sequitur `iste est iustus, igitur est virtuosus' et tamen non sequitur `iste est magis iustus, igitur est magis virtuosus'. Ponatur enim quod augmentato in isto habitu iustitiae diminuatur habitus aliarum virtutum, --- quod est possibile, sicut in Moralibus ostendetur ---, tunc antecedens est verum et consequens falsum. Et si dicatur quod non sequitur `omne simplex est perfectum, igitur magis simplex est perfectius', igitur regula secundum intellectum datum non est bona, dicendum est quod ista consequentia non valet, sed excluditur per secundum, quia simplicius non dicitur aliquid quia in se sit praecise simplicius, sed necessario dicitur respectu alterius. Et ideo sicut non sequitur `ebriosus est malus, igitur magis ebriosus quam Sortes est magis malus quam Sortes', ita non sequitur `simplex est perfectum, igitur magis simplex quam a est magis perfectum quam a'. Et propter hoc non sequitur `simplex est perfectum, igitur magis simplex est magis perfectum', quia semper ista nomina `magis simplex', `magis perfectum' requirunt aliquid aliud ad quod dicantur. Non sic est de isto `magis album', quia posito quod nihil sit album nisi Sortes, adhuc poterit Sortes esse magis albus quam sit, sive sit sive non sit magis albus quam alius. Universaliter igitur per iam dicta excluduntur omnia quae non possunt competere eidem in se sine comparatione ad aliud; ƿ cuiusmodi est `simplex', nam impossibile est quod idem sit aliquando magis simplex in se et aliquando minus simplex vel e converso. Unde compositum semper est aeque compositum dum est; et similiter simplex, quantumcumque componat cum aliis, tamen semper est in se aeque simplex dum est. Et sicut est de isto, ita est de multis aliis.
Alia regula est: si singulare de singulari et plurale de plurali et e converso; ideo sequitur `homo est animal, igitur homines sunt animalia'.
Notandum quod ista regula non habet veritatem quando alterum illorum nominum pluralis numeri non praedicatur vere de aliquo subiecto. Et propter hoc non sequitur `Deus est ens, ergo dii sunt entia', quia illud subiectum `dii' non dicitur vere de aliquo subiecto, immo nec de se ipso.
Haec enim praedicatio est falsa `dii sunt dii'. Similiter, si nullus homo esset nisi unus, haec consequentia non valeret `homo est animal, igitur homines sunt animalia', quia antecedens esset verum et consequens falsum, quia sua conversa esset falsa, scilicet `animalia sunt homines', cum quaelibet singularis sit falsa. Similiter, praedicta regula habet instantiam quando alter terminorum importat rem quae est plures res, quamvis non semper sit neganda consequentia talis. Et ideo ista consequentia non valet `persona est deitas, igitur personae sunt deitates'. Similiter habet instantiam quando alter terminorum est in recto et alter in obliquo. Et ideo non sequitur `effectus est a causa, igitur effectus sunt a causis'. Si enim Deus se solo produceret omnes effectus, antecedens esset verum est consequens falsum. Similiter non sequitur `hominis est asinus, igitur hominum sunt asini', nam posito quod omnes homines non habeant nisi unum asinum, et tamen sunt plures asini, antecedens est verum et consequens falsum. Similiter, regula praedicta habet instantiam quando est praedicatio per accidens et contingens, quantumcumque de utroque extremo verificetur esse tam in singulari quam in plurali. Et ideo non sequitur `homo est caecus, igitur homines sunt caeci'.
ƿ Similiter capit instantiam quando alterum extremum est disiunctum. Unde non sequitur `omnis homo est caecus vel videns, ergo omnes homines sunt caeci vel videntes'.
Similiter non sequitur `homo est caecus vel videns, ergo homines sunt caeci vel videntes', nam si non essent nisi duo homines, et unus esset caecus et alter videns, antecedens esset verum et consequens falsum.
Alia regula est: si plurale de plurali et singulare de singulari; sicut sequitur `homines sunt animalia, igitur homo est animal'.
Ista regula et praedicta intelligendae sunt quando singulare et plurale idem significant, quia si non haberent idem significatum non teneret consequentia.