Authors/Ockham/Summa Logicae/Book III-1/Chapter 16

Latin	English
ƿ Cap. 16. De syllogismis expositoriis in tertia figura
Praeter praedictos syllogismos fiunt syllogismi expositorii, de quibus est nunc dicendum.
Unde sciendum est quod syllogismus expositorius est qui est ex duabus praemissis singularibus, dispositis in tertia figura, quae tamen possunt inferre conclusionem tam singularem quam particularem seu indefinitam sed non universalem, sicut nec duae universales in tertia figura possunt inferre universalem.
Sed intelligendum est quod ad propositionem singularem, quae debet esse in syllogismo expositorio, requiritur quod subiectum supponat pro aliquo quod non est plures res quaecumque, nec est idem realiter cum aliquo quod est plures res, sive relativae sive absolutae, et praecise pro uno tali. Si autem subiectum, sive sit pronomen demonstrativum sive nomen proprium sive pronomen demonstrativum sumptum cum aliquo termino addito, supponat pro aliquo quod quamvis sit unicum et simplex et unum numero et singularissimum et tamen est plures res, non tenet consequentia per rationem syllogismi expositorii. Cuius ratio est, quia sicut quando terminus subiectus est communis non valet consequentia arguendo ex particularibus, propter hoc quod terminus supponit pro diversis et ita una propositio potest verificari pro uno et alia pro alio, ita quando illud quod demonstratur est plures res, poterit una propositio verificari pro una illarum rerum et alia pro alia, et per consequens non contingit inferre praedicatum primae propositionis de praedicato secundae. Unde sicut non sequitur ‘homo est Sortes; homo est Plato; ergo Plato est Sortes’, ita si haec humanitas una numero esset Sortes et Plato, et simul cum hoc Sortes et Plato essent plures homines, non sequeretur ‘haec humanitas est Sortes; haec humanitas est Plato; igitur Plato est Sortes'. Et hoc quia haec propositio ‘haec humanitas est Plato’ verificaretur quia Plato est Plato, et haec propositio 'haec humaƿnitas est Sortes’ verificaretur quia Sortes est Sortes, et propter hoc haec humanitas est tam Sortes quam Plato.
Ex isto patet quare iste syllogismus non est expositorius ‘haec essentia est Pater; haec essentia est Filius; igitur Filius est Pater’, quia scilicet haec essentia est plures personae distinctae. Similiter iste syllogismus non est expositorius ‘hic Pater est essentia; hic Pater non est Filius; igitur Filius non est essentia’; et hoc quia Pater est realiter divina essentia, quae est tres personae distinctae realiter.
Est tamen sciendum quod aliquando talis modus arguendi tenet de illis terminis, quamvis non per virtutem syllogismi expositorii sed per aliam rationem, de qua tactum est prius.
Est igitur dicendum quod syllogismus expositorius est quando arguitur ex duabus singularibus in tertia figura, quarum singularium subiectum supponit pro aliquo uno numero quod non est plures res, nec est idem realiter cum aliquo quod est plures res. Et quia in creaturis nulla una res numero est plures res realiter quaecumque, ideo generaliter quando arguitur ex propositionibus singularibus praedicto modo, fit syllogismus expositorius, hoc addito quod minor sit affirmativa. Quia si minor sit negativa, non valet syllogismus; sicut non sequitur ‘Sortes est animal; Sortes non est Plato; igitur Plato non est animal’; et propter eandem rationem propter quam dictum est quod minor in tertia figura non potest esse negativa. Sed si minor sit affirmativa, sive maior sit affirmativa sive negativa, semper est bonus syllogismus. Unde omnes tales syllogismi sunt boni ‘Sortes non est aggregatum per accidens; Sortes est homo albus; igitur homo albus non est aggregatum per accidens’, si termini supponant semper personaliter et significative. Similiter sequitur ‘Sortes non distinguitur a Sorte; Sortes est Sortes albus; igitur Sortes albus non distinguitur a Sorte’; ‘Coriscus cognoscitur a te; Coriscus est veniens; igitur veniens cognoscitur a te’; ‘Sortes est alter a veniente; Sortes est veniens; igitur veniens est alter a veniente’; ‘hoc est Sortes; - demonstrando quoddam singulare, ita tamen quod sit unum ƿ et non plura -; hoc est asinus; igitur aliquis asinus est Sortes’. Et universaliter in talibus non potest assignari fallacia accidentis, sicut aliqui assignant, non plus quam hic ‘Sortes est homo; Sortes est animal; igitur animal est homo’. Et ideo multum errant qui in talibus assignant fallaciam accidentis et destruunt omnem modum arguendi et omnem disputationem.
Notandum est hic quod, quamvis syllogismus expositorius sit in tertia figura tantum, tamen arguendo in secunda figura ex duabus praemissis affirmativis in quibus ponitur terminus singularis, est bonus syllogismus, secundum quod dictum est. Sicut bene sequitur ‘homo est Sortes; animal est Sortes; igitur animal est homo’. Et probatur iste syllogismus per conversionem maioris, sic: ista ‘homo est Sortes’ convertitur in istam ‘Sortes est homo’; nunc autem sequitur in prima figura ‘Sortes est homo; animal est Sortes; igitur animal est homo’, quia dictum est prius, quod in prima figura non refert an maior sit universalis an singularis. Sed si altera praemissarum talium in secunda figura sit negativa, discursus non valet, quia non sequitur ‘aliquod animal non est Sortes; homo est Sortes; igitur aliquis homo non est animal’. Nec valet ‘aliquod animal est Sortes; aliquis homo non est Sortes; igitur aliquis homo non est animal’. Nec potest aliquis istorum discursuum probari, sicut probatur primus. Non primus istorum; quia maior, cum sit particularis negativa, non convertitur; nec secundus potest probari, quia minor in prima figura non potest esse negativa.
Sic igitur patet quod aliquis discursus in secunda figura valet ex omnibus affirmativis, sed iste discursus non disponitur in aliquo praedictorum modorum. Patet etiam quod aliquis discursus ex omnibus particularibus tenet, sed de talibus non loquitur Philosophus in libro Priorum. ƿ